Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1YJ0Ij7jcVaF
Zdjęcie przedstawia książkę. Jest ona otwarta równo na środku, a część jej stron jest założona do środka w taki sposób, że kartki tworzą kształt serca. Książka leży na połyskującym blacie - cień książki odbija się w nim. W tle, za książką, widoczne są kremowe, pomarszczone zasłony, przez które prześwituje światło. Zdjęcie zostało zrobione w świetle dziennym.

Literatura jako język miłości

Okładka książki
Źródło: pixabay, domena publiczna.

Prawie każdy człowiek był albo na pewno będzie kiedyś zakochany. Nie jest jednak łatwo mówić i pisać o uczuciach, a zwłaszcza o miłości. Mimo to, temat ten w literaturze i sztuce jest obecny od wieków. Uważa się, że miłość to coś oczywistego i naturalnego, bo związanego z uczuciami. Tymczasem jest to również zjawisko kulturowe i historyczne, a zatem nie może być niczym stałym. O sposobie i intensywności przeżyć decydują głównie konwencje obyczajowe obowiązujące w danej epoce. Konwencjami literackimi nazywamy zespoły norm, które określają charakter oraz zorganizowanie utworu. Jesteśmy je w stanie rozpoznać jedynie w kontekście tradycji literackiej, a więc w momencie, gdy pewien element pojawia się stale w obrębie utworów, które powstają w zbliżonym okresie. W literaturze możemy odnaleźć wiele różnych konwencji, do których należą m.in.:

  • konwencja realistyczna – jak najwiarygodniejsze odwzorowanie rzeczywistości (np. Lalka Bolesława Prusa, Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej);

  • konwencja groteskowa – zniekształcenie rzeczywistości, podkreślenie brzydoty oraz absurdalności, karykatura (np. Ferdydurke Witolda Gombrowicza, Tango Stanisława Mrożka);

  • konwencja naturalistyczna – ukazanie człowieka jako istoty biologicznej, której działanie motywowane jest instynktem (np. Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego, Chłopi Władysława Reymonta).

Miłość jest jednak tematem, który często wzbudzał w ludziach wstyd, strach lub niepewność. Możemy więc mówić, że pewne tematy związane z uczuciowością człowieka były tematami tabu. Terminem tym określamy zagadnienia, które powszechnie uznane są za takie, o których nie powinniśmy lub nie możemy rozmawiać. Nie każdy twórca uważał jednak miłość za temat tabu, dlatego w literaturze i sztuce możemy odnaleźć mnóstwo przykładów z wykorzystaniem tego motywu.

Już wiesz

Zastanów się, czy łatwo jest mówić o miłości. Uzasadnij swoje zdanie.

R2oWElKY007bE
Miejsce na notatki ucznia.
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Teksty kultury

Polecenie 1

Pomyśl o miłości. Przygotuj wypowiedź, w której odniesiesz się do następujących pytań:

  • Czym jest miłość?

  • Jakie są odmiany miłości?

  • Kiedy miłość można nazwać prawdziwą?

RC2kYFCW3uCbc
Miejsce na notatki ucznia.
Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska19451891
R19vAC4CI4g1m
Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska
Źródło: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, domena publiczna.

Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska

Poetka i dramatopisarka. Autorka m.in. następujących tomów poetyckich: Niebieskie migdały (1922), Różowa magia (1924), Pocałunki (1926), Dancing. Karnet balowy (1927), Cisza leśna (1928), Surowy jedwab (1932).

Głównym tematem poezji Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej była miłość. Warto podkreślić, że wiersze poetki dawniej nie brzmiały tak jak dzisiaj, mogły wydawać się prowokujące. Rzecz w tym, że w czasach współczesnych poetce trochę inaczej niż obecnie wyglądały relacje między kobietami a mężczyznami. Wprawdzie kobiety powoli zyskiwały prawa i swobodę w różnych dziedzinach – w polityce czy w szkolnictwie – ale obowiązujące wówczas normy obyczajowe nadal bardzo je ograniczały w sferze uczuć. Uważano, że kobieta ma cierpliwie czekać na swojego mężczyznę i pozostać bierną w okazywaniu uczuć. Nie powinna też mieć żadnego doświadczenia miłosnego. Zupełnie inaczej postrzegani byli mężczyźni. W przeciwieństwie do kobiet doświadczenie w miłości na pewno dodawało im atrakcyjności. Pawlikowska‑Jasnorzewska, jako poetka i kobieta,  domagała się w swojej poezji szczerości, swobody i prawa wolnego wyboru. Nie lękała się otwarcie pisać o wzruszeniu, przeżyciu i emocjach. Bała się co najwyżej sentymentalizmu i naiwności, przed którymi broniła się za pomocą poczucia humoru i niefrasobliwegoj00000004TB3v28_000tp001niefrasobliwego tonu. Bohaterką jej wierszy najczęściej jest zakochana kobieta, świadoma swojej urody i swoich pragnień.

Ciekawostka
LilkaZofia Starowieyska‑Morstinowa
Zofia Starowieyska‑Morstinowa Lilka

Często ludzie, poznając jakiegoś pisarza, malarza, uczonego czy w ogóle człowieka wybitnego, mówią, że nie tak go sobie wyobrażali, że jest inny, niż się spodziewali, że nie jest do swoich dzieł podobny. Ale Lilkaj00000004TB3v28_000tp002Lilka była podobna do swoich wierszy. Była, jak one, czarująca i niepokojąca eterycznaj00000004TB3v28_000tp003eteryczna, a zarazem mocno w ziemię wrośnięta, superpoetyczna, a przy tym realistka, poważna a dowcipna, smutna i wesoła, mądra i czarująco głupia. Ale naprzód uderzała jej uroda. A właściwie źle mówię: naprzód uderzała jej uprzejmość. Lilka bowiem, jak to świetnie wyraża francuskie słowo, była avenante1avenante – wychodząca naprzeciw. Naprzeciw każdego. Nawet dla nudziarzy miała zawsze miły uśmiech powitalny, ten swój specyficzny uśmiech, który jakoś na ukos układał jej wąskie wargi, marszczył cienki nosek, trochę podnosił górną wargę, a obu cieniutkim rękom, przypominającym raczej algij00000004TB3v28_000tp004algi niż ludzkie kończyny, kazał ku nadchodzącemu człowiekowi wyciągnąć się w serdecznym geście powitania. Bo Lilce wolno było jednych lubić, drugich nie lubić, ale ją musieli lubić, kochać i podziwiać wszyscy. Nie znosiła, by było inaczej. I po tę właśnie ludzką przyjaźń, po ludzką miłość wyciągała ku każdemu swe długie, chude ramiona.

j00000004TB3v28_00000_BIB_001 Źródło: Zofia Starowieyska-Morstinowa, Lilka, [w:] tejże, Ci, których spotykam, Kraków 1962, s. 97.
1
j00000004TB3v28_000tp002
j00000004TB3v28_000tp003
j00000004TB3v28_000tp004
j00000004TB3v28_000tp001
j00000004TB3v28_0000001L
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Teksty kultury

ModlitwaMaria Pawlikowska‑Jasnorzewska
Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska Modlitwa

O pocałunku, któryś jest w niebie
razem z duszami bzu i jaśminu!
Krwi i bezsennych łąk gwiezdnych synu!
O pocałunku, któryś jest w niebie!

O treści wszystkich myśli i czynów!
O upragniony mej duszy chlebie!
Tęsknoto wichrów! Bajko jaśminów!
O pocałunku, któryś jest w niebie!

Me smutne usta zwiędną w czas krótki,
a gdy z nich barwą oddaną glebie
w amarantowe przejdzie stokrotki –
wówczas mi zagrasz twą pieśń skrzypcową,
zamkniesz mnie w obce wieczności słowo,
o pocałunku, któryś jest w niebie!

j00000004TB3v28_00000_BIB_002 Źródło: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Modlitwa, [w:] tejże, Wybór poezji, oprac. Jerzy Kwiatkowski, Wrocław 1972, s. 23.

Przeczytaj wiersz, a następnie wykonaj ćwiczenia.

1
Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, kim jest podmiot liryczny. Opisz jego stan emocjonalny.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 2

Wymień środki stylistyczne uwydatniające przeżycia podmiotu lirycznego.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 3

Wypisz z wiersza metafory opisujące pocałunek oraz omów ich funkcje w wierszu.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 4

Wyjaśnij tytuł utworu, wskazując elementy charakterystyczne dla modlitwy.

uzupełnij treść
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Teksty kultury

Kto chce, bym go kochałaMaria Pawlikowska‑Jasnorzewska
Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska Kto chce, bym go kochała

Kto chce, bym go kochała, nie może być nigdy ponury
i musi potrafić mnie unieść na ręku wysoko do góry.

Kto chce, bym go kochała, musi umieć siedzieć na ławce
i przyglądać się bacznie robakom i każdej najmniejszej
trawce.

I musi też umieć ziewać, kiedy pogrzeb przechodzi ulicą,

gdy na procesjach tłumy pobożne idą i krzyczą.

Lecz musi być za to wzruszony, gdy na przykład kukułka
kuka,

lub gdy dzięcioł kuje zawzięcie w srebrzystą powlokę
buka.

Musi umieć pieska pogłaskać, i mnie musi umieć pieścić,
i śmiać się, i na dnie siebie żyć słodkim snem bez treści,
i nie wiedzieć nic, jak ja nic nie wiem, i milczeć
w rozkosznej ciemności,
i być daleki od dobra i równie daleki od złości.

j00000004TB3v28_00000_BIB_003 Źródło: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kto chce, bym go kochała, [w:] tejże, Wybór poezji, oprac. Jerzy Kwiatkowski, Wrocław 1972, s. 31–32.

Po przeczytaniu wiersza wykonaj polecenia.

1
Ćwiczenie 5.1

Opisz nastrój utworu. Przytocz cytaty, które o nim świadczą.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 5.2

Wymień kilka przymiotników, za pomocą których można określić kobietę ukazaną w wierszu.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 5.3

Bohaterka utworu w oryginalny, poetycki sposób formułuje swoje wymagania względem kochanka. Zapisz dosłowne znaczenie tych sformułowań.

R16enduSGs1tW
Miejsce na wytłumaczenie sformułowania: „Nie może być ponury i musi umieć podnieść kobietę na ręce wysoko do góry”.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5.4

Napisz w kilku zdaniach, co sądzisz o przedstawionych przez bohaterkę wiersza wymaganiach względem mężczyzny.

R14ehV5VvFnGS
Miejsce na notatki ucznia.
j00000004TB3v28_0000002X
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Teksty kultury

miss ameryka bluesMaria Pawlikowska‑Jasnorzewska
Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska miss ameryka blues

i cóż ci z tego przyjdzie żeś miss ameryką
że masz ciało weneryj00000004TB3v28_000tp005wenery a twarzyczkę kotka
nie znasz mego tancerza nigdy go nie spotkasz
nie zakocha się w tobie z namiętnością dziką

on mnie wybrał i zmierzył podług swych kanonów
i rzekł że w całym świecie takiej drugiej nie ma
nie patrz na mnie z gazety tak dumnie jak z tronu
bo dla niego jednego ja jestem miss ziemia

j00000004TB3v28_00000_BIB_004 Źródło: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, miss ameryka blues, [w:] tejże, Wybór poezji, oprac. Jerzy Kwiatkowski, Wrocław 1972, s. 74.

Przeczytaj wiersz, a następnie wykonaj ćwiczenia.

1
Ćwiczenie 6.1

Podaj, kim jest podmiot liryczny w wierszu i do kogo się zwraca.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 6.2

Określ, przywołując odpowiednie cytaty z tekstu, jaki jest ton wypowiedzi podmiotu lirycznego.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 6.3

Wyjaśnij, dlaczego Pawlikowska‑Jasnorzewska zrezygnowała ze stosowania w swoim liryku wielkich liter i znaków interpunkcyjnych.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 6.4

Zastanów się i odpowiedz, w jakim celu poetka wyróżniła wyrazy: ameryka, mnie, ziemia.

uzupełnij treść
j00000004TB3v28_000tp005
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Teksty kultury

TytanicMaria Pawlikowska‑Jasnorzewska
Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska Tytanic

tańczyli sny wachlarze brylantowe tęcze
ktoś komuś szeptał w tańcu: tak – na śmierć i życie –
wszedł steward rzekł a wszyscy stanęli jak wryci
ladies and gentleman
dangerj00000004TB3v28_000tp006danger

j00000004TB3v28_00000_BIB_005 Źródło: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Tytanic, [w:] tejże, Wybór poezji, oprac. Jerzy Kwiatkowski, Wrocław 1972, s. 75.

Przeczytaj na głos wiersz, a potem wykonaj polecenia.

1
Ćwiczenie 7.1

Omów, kim są bohaterowie utworu.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 7.2

Opisz w kilku zdaniach sytuację ukazaną w liryku.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 7.3

Nazwij środek stylistyczny, na którym został oparty utwór.

uzupełnij treść
RKw7su5llGgon
Ćwiczenie 8
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
j00000004TB3v28_000tp006
RfaHIrAmrtl7H
Pocałunek kochanków
Źródło: Gustav Klimt, Pocałunek, 1907, olej na płótnie, Österreichische Galerie Belvedere [czyt. usteraisze galeri belwider], Wiedeń, domena publiczna.
1
Ćwiczenie 9

Określ temat i nastrój obrazu.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 9

Wymień co najmniej trzy przykłady historii miłosnych w literaturze.

R14pCsVoxqoqY
Miejsce na notatki ucznia.

Prawidłowa odpowiedź:
W literaturze możemy odnaleźć następujące przykłady historii miłosnych:

  • Romeo i Julia Williama Szekspira;

  • Dzieje Tristana i Izoldy Józefa Bediera;

  • Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej.

1
Ćwiczenie 10

Określ kolorystykę obrazu.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 10

Wymień rodzaje miłości, które ukazywane są w literaturze. Do każdego podaj przykład takiego tekstu.

R14EkLjbV2f46
Miejsce na notatki ucznia.

Prawidłowa odpowiedź:
W literaturze możemy odnaleźć miłość:

  • romantyczną (np.: Śluby panieńskie Aleksandra Fredry);

  • tragiczną (np.: Romeo i Julia Williama Szekspira);

  • matczyną (np.: Dziady cz. III Adama Mickiewicza);

  • ojcowską (np.: Przedwiośnie Stefana Żeromskiego);

  • zakazaną (np.: Król Edyp Sofoklesa);

  • nieodwzajemnioną (np.: Cierpienia młodego Wertera J. W. Goethego);

  • do ojczyzny (np.: Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza);

  • do samego siebie (np.: Balladyna Juliusza Słowackiego).

Polecenie 2

Wyobraź sobie, że jesteś krytykiem sztuki. Napisz recenzję obrazu Gustava Klimta.

R4ypxICYy25JO
Miejsce na notatki ucznia.
Polecenie 2

Wyobraź sobie scenę, w której dwoje kochanków spotyka się po długiej rozłące. Opisz ją.

R1KhdH9gDn5Lv
Miejsce na notatki ucznia.
RDe21buNfkiJT
Ćwiczenie 11
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
RLofZTNBE47DH
Ćwiczenie 11
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

1
Ćwiczenie 12

Podaj, jaki motyw łączy utwory Marii Pawlikowskiej–Jasnorzewskiej i wyjaśnij, jaką funkcję pełni.

uzupełnij treść
RELWBkSM1Z2Z0
Ćwiczenie 13
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 3

Wysłuchaj utworu Zostawcie Titanica w wykonaniu zespołu Lady Pank i obejrzyj film Titanic w reżyserii Jamesa Cameronaj00000004TB3v28_000tp007Jamesa Camerona z 1997 roku.

RgFlWcrUz22p1
Miejsce na notatki ucznia.
Polecenie 3

Odnajdź w źródłach internetowych utwór Zostawcie Titanica zespołu Lady Pank i przeczytaj jego tekst. Opisz swoje wrażenia.

R1WmS8JVrXI6M
Miejsce na notatki ucznia.
1
Ćwiczenie 14

Wyjaśnij, na czym polega podobieństwo pomiędzy poetycką wizją ukazaną w liryku Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej a muzyczną interpretacją grupy Lady Pank i filmowym obrazem kanadyjskiego reżysera.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 14

Wyjaśnij, na czym polega podobieństwo pomiędzy poetycką wizją ukazaną w liryku Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej a tekstem piosenki grupy Lady Pank.

R3w6m2tScLjOD
Miejsce na notatki ucznia.
1
Ćwiczenie 15

W kształtowaniu gustów młodego pokolenia dużą rolę odgrywają media społecznościowe, film, muzyka. Wymień dwa teksty kultury, w których miłość została ukazana w odmienny sposób.

uzupełnij treść
Polecenie 4
R1US1KZk0ykaT
Zadanie interaktywne polega na stworzeniu krzyżówki.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 4

Wyobraź sobie, że masz możliwość przeprowadzenia wywiadu z Marią Pawlikowską‑Jasnorzewską. Zredaguj pięć pytań, które można by zadać poetce.

R1TogG8wPbACU
Miejsce na notatki ucznia.
Rdum6ajidDj3D1
Zadanie interaktywne polega na uszeregowaniu słów kluczy w hierarchii ważności (według ucznia).
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: literatura, poezja, miłość.

RfJ8zzp31LCuG
Miejsce na notatki ucznia.
j00000004TB3v28_000tp007