Łodyga

Co łączy źdźbło trawy, pień sekwoi, bulwę ziemniaka i cierń robinii? Wszystkie są łodygami, które w wyniku adaptacji do środowiska przybrały formy najlepiej służące przetrwaniu.

RAyMU1BnYWz3Z

Fotografia przedstawia zarośla na Madagaskarze. Na pomarańczowej, suchej glebie rosną kolczaste zarośla. Między nimi znajdują się dwa drzewa o pękatym pniu i gałęziach, wyrastających dopiero na szczycie pnia. Drzewo kształtem przypomina butelkę.

1. Funkcje łodygi

ŁodygałodygaŁodyga jest elementem pędu, nadziemnego organu rośliny. Łączy korzenie z liśćmi, kwiatami i owocami. W łodygach odbywa się transport wody i soli mineralnych pobieranych przez korzenie oraz substancji odżywczych wyprodukowanych w liściach podczas fotosyntezyfotosyntezafotosyntezy. Substancje te docierają do wszystkich części rośliny za pośrednictwem tkanek przewodzących znajdujących się w łodydze i jej rozgałęzieniach. Łodyga utrzymuje w odpowiednim położeniu liście, kwiaty i owoce. Liście na łodygach są rozmieszczone w taki sposób, by pochłaniać jak najwięcej światła potrzebnego do fotosyntezy. Kwiaty i owoce powstają często na szczytach łodyg, dzięki czemu nasiona roślin rozsiewanych przez wiatr mogą być przenoszone na większe odległości niż w przypadku, gdyby były wytwarzane tuż przy ziemi. U wielu roślin okrytonasiennych łodyga służy do rozmnażania bezpłciowego (wegetatywnego). Oznacza to, że (w odpowiednich warunkach) jej fragment może wytworzyć korzenie i przekształcić się w niezależną roślinę. Łodygi pełnią również rolę organów spichrzowych, czyli takich, w których rośliny gromadzą substancje odżywcze lub wodę, umożliwiające przetrwanie w trudnych warunkach.

W poniższej galerii zdjęć przedstawiono łodygi spichrzowe kaktusa i kapusty

RKKdUr3dEitwr

Fotografia przedstawia kuliste kaktusy na szarym podłożu. Jest duży i mały, oba mają wiele kolców i żebrowaną, grubą łodygę. Służy ona gromadzeniu wody.

R1BygeZKgE1ji

Fotografia przedstawia przekrojoną główkę kapusty. Z białej, krótkiej łodygi (głąba) wyrastają mocno pozwijane liście. Kapusta w głąbie gromadzi substancje pokarmowe.

1

Obserwacja 1

Problem badawczy: Wykazanie przepływu wody w roślinie.

Hipoteza 1

Hipoteza 1

Rośliny mają tkanki umożliwiające transportowanie wody w górę rośliny.

Hipoteza 2

Hipoteza 2

Rośliny nie mogą transportować wody przeciwnie do grawitacji.

Co będzie potrzebne

• trzy szklanki,

• woda,

• nożyczki,

• kilka białych kwiatów tego samego gatunku (goździki, margerytki, róże lub frezje),

• barwniki spożywcze.

Instrukcja

1. Szklanki napełnij do połowy wodą.

2. Do jednej dodaj barwnik niebieski, do drugiej czerwony, a do trzeciej zielony w takiej ilości, aby ich barwa była intensywna.

3. W każdej ze szklanek umieść po kilka kwiatów.

4. Łodygi kwiatów przytnij ukośnie, trzymając pod wodą tak, aby nie dostało się do nich powietrze.

5. Pozostaw kwiaty w zabarwionej wodzie przez dwa dni.

RUepmLqFDhpTv

Zdjęcie trzech szklanek wypełnionych wodą o różnym zabarwieniu, zielonym, niebieskim i czerwonym. W szklankach umieszczone są po trzy kwiaty koloru białego.

Rj6XGKOOkZsnR

Wyniki: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Wyniki: Opisz jakie zmiany zaszły w roślinach, zwróć uwagę na kolor kwiatów.

Wnioski: Wskaż jaka jest przyczyna zaobserwowanych zmian, odnosząc się do hipotezy.

Pokaż odpowiedź

Wyniki: Pod wpływem wody z barwnikiem kwiaty roślin zmieniły kolor.

Wnioski: W roślinach istnieją tkanki wyspecjalizowane w przewodzeniu wody, które transportują wodę w górę rośliny. Hipoteza 1 jest prawdziwa, a hipoteza 2 nieprawdziwa.

2. Budowa zewnętrzna łodygi

Łodygi mogą przybierać różne formy, od potężnych pni drzew, przez cienkie łodygi pnączy, po podziemne bulwy. Wynika to ze zróżnicowania warunków, w jakich żyją rośliny, oraz od długości ich życia. Niezależnie od kształtu i funkcji łodygi odnajdziemy w niej węzły, międzywęźla i pąkipąkpąki. Na szczycie łodygi znajduje się pąk wierzchołkowy, w którym ukryty jest otoczony zawiązkami liści stożek wzrostu. Dzięki obecnej w nim tkance twórczej roślina przyrasta na długość. Poniżej pąka wierzchołkowego z kątów liści wyrastają pąki boczne. Pąki, prócz zawiązków liści, mogą zawierać zawiązki pędów lub kwiatów. W miarę wzrostu pędu głównego z pąków liściowych rozwijają się liście, z zawiązków pędów – pędy boczne, a z pąków kwiatowych – kwiaty. Miejsca osadzenia pąków nazywane są węzłamiwęzływęzłami. Bezlistne odcinki pomiędzy nimi to międzywęźlamiędzywęźlamiędzywęźla. Liczba i długość międzywęźli decyduje o wysokości rośliny.

R1Jvq0z8KM9cl

Ilustracja przedstawia pęd pomidora z liśćmi, żółtymi kwiatami i czerwonym owocem. Na łodydze zaznaczono jej części. Na szczycie łodygi znajduje się pąk wierzchołkowy. Niżej, po bokach łodygi znajdują się pąki boczne, osadzone nad blizną liściową. Miejsca, z których wyrastają kwiaty i liście, zwane są węzłami, a odcinek łodygi pomiędzy węzłami, międzywęźlem.

1

Ćwiczenie 2

RVrP1clGb4cmA

Fotografia przedstawia dwa fioletowe kwiatostany bzu lilaka umieszczone na rozwidlonej, zdrewniałej łodydze. Kwiaty oraz liście wyrastają grupami z rozszerzeń pędu, pomiędzy którymi znajdują się nierozgałęzione odcinki. Widoczne są też szczyty pędów, z których wyrastają najmłodsze kwiaty.

RbeoOufwXrgzx

{dużepole@}.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przyjrzyj się ilustracji „Budowa zewnętrzna łodygi” i porównaj z nią zdjęcie.

Pokaż odpowiedź

Na zdjęciu widoczne są pąki wierzchołkowe, węzły oraz międzywęźla.

Ciekawostka

Łodygi traw (np. zbóż, trzciny, bambusów, kukurydzy) mają postać źdźbła. Charakterystyczna dla niego jest obecność zgrubiałych węzłów, pomiędzy którymi zazwyczaj znajdują się rurkowate międzywęźla. Pomimo delikatnej i lekkiej budowy źdźbła cechują się dużą wytrzymałością. Ciekawymi roślinami są bambusy słynące z bardzo dużego tempa wzrostu. Ich łodygi mogą się wydłużyć w ciągu doby nawet o jeden metr.

W poniższej galerii zdjęć przedstawiono łodygi trzciny cukrowej i łodygi bambusa

R19MSzPw2zvgb

Fotografia przedstawia wiele ukośnie przeciętych, fioletowo - brązowych łodyg trzciny cukrowej.

R11jHLeIwmL81

Fotografia przedstawia wnętrze zarośli bambusowych. Wiele zielonych, cienkich łodyg rośnie gęsto obok siebie. W tle zielono–żółte bambusy z liśćmi.

Dla zainteresowanych

Rozmieszczenie tkanek w łodydze umożliwia uzyskanie dużej odporności na złamanie i rozerwanie przy stosunkowo lekkiej budowie. W przekroju poprzecznym łodygi możemy wyróżnić następujące warstwy ułożone koncentrycznie:

• skórkę, czyli pojedynczą warstwę żywych komórek tworzącą okrywę młodych łodyg; jej komórki pokryte są z zewnątrz warstwą substancji, która ogranicza parowanie wody z powierzchni łodygi; aparaty szparkoweaparat szparkowyaparaty szparkowe umożliwiają wymianę gazową;

• korę pierwotną, czyli środkową warstwę zbudowaną głównie z tkanki miękiszowej; jej komórki są ułożone blisko powierzchni i zawierają chloroplasty, co umożliwia im prowadzenie fotosyntezy; w korze pierwotnej mogą występować pasma tkanki wzmacniającej, które usztywniają łodygę i chronią ją przed złamaniem;

• walec osiowy zajmujący centralną część łodygi; wypełnia go tkanka miękiszowa, w której rozmieszczone są tkanki przewodzące; tworzą one długie pasma łykałykołyka i drewnadrewnodrewna, biegnące przez całą długość łodygi i sięgające do pozostałych organów; niektóre rośliny pomiędzy łykiem a drewnem posiadają tkankę twórczą; jej nieustannie dzielące się komórki powodują rozrastanie się warstwy drewna i łyka, dzięki czemu łodyga przyrasta na grubość;

• rdzeń utworzony z luźno ułożonych komórek miękiszu, położonych w samym centrum łodygi; u niektórych roślin podczas wzrostu tkanka rdzenia ulega rozerwaniu, przez co łodyga jest pusta w środku.

R1AvBVzOKSyPc

Ilustracja przedstawia zdjęcie mikroskopowe oraz schematyczny rysunek przekroju przez łodygę fasoli. Zdjęcie i rysunek przylegają do siebie tworząc razem okrągłą całość. Tkanki oznaczono różnymi kolorami i podpisano. Centralną część podpisano rdzeń. Wokół niej ustawione są na planie okręgu skupienia tkanek przewodzących. Na rysunku mają one owalny kształt, a na fotografii przypominają bardziej trójkąty. Rdzeń oraz tkanki przewodzące są podpisane walec osiowy. Wokół niego znajduje się kora pierwotna, a najbardziej zewnętrznie skórka.

3. Rodzaje łodyg

Duża różnorodność budowy pędów i łodyg u roślin nasiennych wynika z rozmaitych funkcji, jakie pełnią te organy. Ze względu na strukturę i trwałość łodyg wyodrębnia się łodygi zielne i łodygi zdrewniałe.

Łodygi zielne są delikatne i wiotkie, gdyż zawierają mało tkanek wzmacniających. Pod ich cienką skórką znajduje się tkanka miękiszowa z chloroplastami nadającymi im zieloną barwę. Łodygi te rosną głównie na długość, ich przyrost na grubość jest nieznaczny. Są nietrwałe i zamierają na zimę. Spotykamy je u wielu roślin, np. maku polnego, pszenicy, fasoli, astra, stokrotki.

Drzewa i krzewy mają łodygi zdrewniałe. Dzięki przyrostowi na grubość z roku na rok łodygi te zwiększają swój obwód i przybierają postać masywnych pni. Mają one silnie rozbudowane drewno – część tkanki przewodzącej. Z zewnątrz pokryte są korą. Taka budowa zapewnia roślinom długowieczność i odporność na niekorzystne warunki środowiska.

RGP13AqxFiQyt

Fotografia przedstawia wnętrze lasu liściastego. Rosną w nim niewielkie drzewa o cienkich pniach i biało kwitnące, wysokie rośliny zielne.

Rośliny najczęściej posiadają łodygi wzniesione, które wzrastają prosto do góry. Pozwala im na to obecność tkanki wzmacniającej oraz elementów drewna tkanki przewodzącej.

Niektóre rośliny wytwarzają wiotkie i długie łodygi płożące się po ziemi. Z takich łodyg oprócz liści mogą wyrastać także dodatkowe korzenie, którymi roślina przymocowuje się do podłoża.

Inne rośliny mają łodygi wijące, które wspinają się w stronę światła, owijając się wokół podpór albo przyczepiając się do nich za pomocą specjalnych wytworów – wąsów lub przylg.

W poniższej galerii zdjęć przedstawiono różne rodzaje łodyg

R1CQqxF9PesCd

Fotografia przedstawia ścianę budynku, po której wspina się roślina o czerwonych, klapowanych liściach. To winobluszcz. Jego szare łodygi są ściśle przyczepione do ściany.

R64vl68mALPol

Fotografia przedstawia ogródek, w którym posadzono fasolę. Przy niej znajdują się wysokie, powiązane ze sobą tyczki. Zielone pędy fasoli owijają się dookoła podpór.

R4OELPHf8E4Al

Fotografia przedstawia dynię, rosnącą w ogrodzie. Między dużymi liśćmi znajdują się żółte kwiaty. Długie pędy rosną po ziemi (płożą się).

RmXN3KcYfpls3

Fotografia przedstawia niebieskozielone kępy jałowca odmiany płożącej w skalnym ogrodzie. Jego pędy rosną poziomo, blisko ziemi. Za jałowcami znajdują się inne krzewy i drzewa.

Ciekawostka

Drzewa i krzewy występujące w klimacie umiarkowanym przyrastają na grubość tylko wiosną i latem. Powstające w okresie wiosennym elementy tkanki przewodzącej – naczynia są szersze i tworzą jasną warstwę przyrostu. Drewno letnie tworzy warstwę ciemną, ponieważ jest zbudowane z naczyń o mniejszej średnicy. Obie warstwy widoczne na przekroju poprzecznym pnia drzewa stanowią słój przyrostu rocznego. Liczba słojów może być wykorzystana do określenia wieku drzewa.

RLHkMLQxjYqKu

Fotografia przedstawia przecięty poziomo pień drzewa. Są nam nim koncentryczne kręgi różnej szerokości, w jaśniejszym i ciemniejszym odcieniu. To słoje przyrostu rocznego.

4. Modyfikacje łodyg

Łodygi, a często i całe pędy, mogą mieć nietypowe kształty. Jest to wynik przystosowania do pełnienia przez nie różnych funkcji zależnych od warunków środowiska, w którym żyją.

W poniższej galerii zdjęć przedstawiono modyfikacje łodyg

Rr3GYrJPcqMOS

Fotografia przedstawia dwie podziemne bulwy spichrzowe ziemniaka. Jedna jest przecięta. Bulwy ziemniaka są okrągłe, mają brązową skórkę, w środku są żółtawe.

RfXwBxpzwdUyI

Fotografia przedstawia kalarepę w ogrodzie. Jej jasna łodyga jest silnie skrócona, kulista. To bulwa nadziemna. Wyrastają z niej ciemnozielone liście.

RyO1DjJ5KWeRy

Fotografia przedstawia cienkie, długie, poziomo ułożone kłącze bambusa. Z łodygi do góry wyrasta zielone źdźbło, a na boki także krótkie korzenie.

RrJ3tNBDTbIoG

Fotografia przedstawia zbliżenie rośliny doniczkowej zielistki. Po prawej znajdują się wąskie, długie liście, a w lewo wyrastają dwie cienkie łodygi z kępą liści na końcu. Są to rozłogi.

RU3qBYagOeKzm

Fotografia przedstawia zbliżenie gałązki tarniny z niebieskimi, kulistymi owocami. Między nimi wyrastają krótkie, ostro zakończone ciernie.

R1D5wJlWAMGBh

Fotografia przedstawia pergolę, na której rośnie winorośl. W dół zwisają grona zielonych owoców i cienkie, zakręcone wąsy pędowe.

RNS55Mx6a2mov

Ilustracja przedstawia owalne, spłaszczone pędy kaktusa – opuncji. Są zielone, wyrastają z nich w pęczkach kolce.

Zmodyfikowanymi łodygami są na przykład:

• bulwy, mocno skrócone i zgrubiałe podziemne pędy, wypełnione głównie spichrzową tkanką miękiszową; służą również do rozmnażania bezpłciowego; na bulwach znajdują się pąki, z których w korzystnych warunkach wyrastają pędy nadziemne; do roślin wytwarzających bulwy należą bylinybylinabyliny: ziemniak, topinambur – słonecznik bulwiasty;

• kłącza, podziemne łodygi, z których mogą wyrastać dodatkowe korzenie, a także liście; są organami spichrzowymi magazynującymi substancje zapasowe na czas zamierania części nadziemnej; służą także do rozmnażania bezpłciowego; z fragmentu kłącza zawierającego pąk może rozwinąć się młoda roślina; taki rodzaj łodyg wytwarza wiele roślin lądowych i wodnych, między innymi byliny: konwalia, perz, tatarak, imbir, rabarbar;

• rozłogi, wydłużone pędy roślin płożących się po powierzchni ziemi; po obumarciu rośliny macierzystej lub oddzieleniu się od niej stają się samodzielnymi roślinami; główną funkcją rozłogów jest zatem rozmnażanie bezpłciowe; przykładem roślin wytwarzających rozłogi są: truskawki, poziomki, dąbrówka rozłogowa;

• ciernie pędowe, krótkie, ostro zakończone i silnie zdrewniałe wyrostki będące pędami bocznymi rośliny; mają własną tkankę przewodzącą, która łączy je z pędem głównym – z tego powodu trudno je odłamać od rośliny; ciernie chronią rośliny przed zjedzeniem przez zwierzęta roślinożerne, są charakterystyczne dla roślin zasiedlających typowo suche środowiska, występują u tarniny, grochodrzewu;

• wąsy pędowe, łodygi, na których mogą występować szczątkowe liście oraz kwiaty; te cienkie i wiotkie organy czepne, które po dotknięciu owijają się wokół podpory, spotykane są na przykład u winorośli;

• gałęziaki, zielone, płaskie łodygi roślin sucholubnych, które przejęły funkcje asymilacyjne, gdyż ich liście zanikły lub zostały zredukowane; u kaktusów, np. u opuncji, łodygi upodobniły się do liści, a te przekształciły się w ciernie; zielona łodyga pełni podwójną rolę: prowadzi fotosyntezę i gromadzi wodę w miękiszu wodonośnym.

Ciekawostka

Topinambur, czyli słonecznik bulwiasty, pochodzi z Ameryki Północnej. Nazwa rośliny wywodzi się od plemienia Indian Tupinambá. Jej jadalną częścią są bulwy podziemne o wiele bogatsze w witaminę C i sole mineralne niż bulwy ziemniaków. W przeciwieństwie do ziemniaków, które składają się głównie ze skrobi, słonecznik bulwiasty zawiera inulinę – cukier wykorzystywany w diecie osób chorych na cukrzycę. Jego spożywanie pomaga w regulacji trawienia i leczeniu chorób układu pokarmowego. W Polsce uprawiany jest już od 1730 roku; najbardziej popularny był na Śląsku.

W poniższej galerii zdjęć przedstawiono kwiatostany i bulwy topinamburu

RDnUqiAoEuAAn

Fotografia przedstawia pięć jaskrawo żółtych kwiatów topinamburu na cienkich łodyżkach.

RhvvL2O5u34UV

Fotografia przedstawia kilka beczułkowatych, brązowo – różowych bulw topinamburu na stole.

Podsumowanie

• Łodyga wraz z liśćmi tworzy nadziemną część rośliny zwaną pędem.

• Łodyga utrzymuje liście, kwiaty i owoce, odpowiada za transport substancji i rozmnażanie bezpłciowe. Może pełnić również funkcję spichrzową i asymilacyjną.

• Różnice w budowie łodyg roślin mają związek z funkcjami pełnionymi przez te organy.

Praca domowa

Słownik

Zadania

1

Ćwiczenie 2

R6lyk2RL4Qxmx

Ilustracja przedstawia pęd pomidora z liśćmi, żółtymi kwiatami i czerwonym owocem. Na łodydze zaznaczono jej części. Literą A oznaczono szczyt łodygi, literą B pąk wyrastający z boku łodygi, przy liściu, literą C miejsca odchodzenia odgałęzień, a literą D fragment łodygi pomiędzy dwoma kolejnymi odgałęzieniami.

R1b6JIl7t3MeI

Rozpoznaj na rysunku elementy budowy pędu. Połącz w pary ich nazwy z oznaczeniam literowymi. A - 1. pąk boczny, 2. międzywęźle, 3. pąk wierzchołkowy, 4. węzeł
B - 1. pąk boczny, 2. międzywęźle, 3. pąk wierzchołkowy, 4. węzeł
C - 1. pąk boczny, 2. międzywęźle, 3. pąk wierzchołkowy, 4. węzeł
D - 1. pąk boczny, 2. międzywęźle, 3. pąk wierzchołkowy, 4. węzeł

Rozpoznaj na rysunku elementy budowy pędu. Połącz w pary ich nazwy z oznaczeniam literowymi. A - 1. pąk boczny, 2. międzywęźle, 3. pąk wierzchołkowy, 4. węzeł
B - 1. pąk boczny, 2. międzywęźle, 3. pąk wierzchołkowy, 4. węzeł
C - 1. pąk boczny, 2. międzywęźle, 3. pąk wierzchołkowy, 4. węzeł
D - 1. pąk boczny, 2. międzywęźle, 3. pąk wierzchołkowy, 4. węzeł

R1bXc2jGYwYF51

Ćwiczenie 2

Wstaw w tekst odpowiednie słowa, aby utworzyć zdania prawdziwe.

Wstaw w tekst odpowiednie słowa, aby utworzyć zdania prawdziwe.