Abraham i Ziemia Obiecana. Monoteizm
Początkowo starożytni Żydzi, nazywający siebie Izraelitami lub Hebrajczykami, tworzyli niewielkie koczownicze plemiona pasterskie zamieszkujące Palestynę. W Biblii, świętej księdze Izraelitów, znajdujemy liczne opowieści o ich pochodzeniu. Ich praojcem miał być Abraham, któremu Bóg o imieniu Jahwe obiecał krainę Kanaan Ziemię Obiecaną - czyli Palestynę. Izraelici odrzucili politeistyczną wiarę innych ludów starożytnych i wyznawali jednego Boga. Ich religia - judaizmjudaizm - jest przykładem monoteizmumonoteizmu.
Wyjaśnij różnicę pomiędzy monoteizmem a politeizmem. Wymień, które ze starożytnych cywilizacji wyznawały religię politeistyczną.
Niewola egipska i Mojżesz
Na czele Izraelitów stanął Izaak, syn Abrahama, a następnie jego wnuk Jakub. Pomiędzy dwunastoma synami Jakuba dochodziło do konfliktów. Najmłodszego z nich, Józefa, bracia nienawidzili tak bardzo, że sprzedali go jako niewolnika do Egiptu. Tam, po wielu trudnościach, został ministrem faraona. Tymczasem Izraelici, zmęczeni długotrwałą suszą, musieli szukać pożywienia poza Palestyną. Sprowadził ich do Egiptu Józef. Odtąd w pocie czoła pracowali dla faraona.
Z egipskiej niewoli wyprowadził Izraelitów Mojżesz. Doszło wtedy
do cudownego rozstąpienia się wód Morza Czerwonego, które przepuściło uciekinierów, a pochłonęło ścigających ich Egipcjan. Na pamiątkę tego wydarzenia Żydzi obchodzą święto Paschy.
W czasie wędrówki Izraelitów po pustyni Bóg zawarł z Mojżeszem przymierze,
na mocy którego stali się oni narodem wybranym. Bóg przekazał Mojżeszowi kamienne tablice z dekalogiem, czyli dziesięcioma przykazaniami, które stanowiły zbiór zasad regulujących życie Izraelitów. Zgodnie z jedną z nich ostatni, siódmy dzień tygodnia, szabat, miał być przeznaczony na odpoczynek i kult jedynego Boga, Jahwe.
Według Biblii Arka Przymierza była obitą złotą blachą drewnianą skrzynią. Zgodnie z tradycją żydowską w Arce były przechowywane kamienne tablice z dekalogiem. W czasie wędrówki do Ziemi Obiecanej Arka była najważniejszym przedmiotem kultu Izraelitów. Zaginęła w VI w. p.n.e. podczas najazdu Babilończyków na Palestynę.
Wyjaśnij, dlaczego Arka Przymierza była uważana przez starożytnych Izraelitów
za największą świętość.
Dziesięć przykazań
DekalogDekalog, wedle tradycji, zawierał trzy nakazy dotyczące postępowania względem Jahwe, a siedem nakazów dotyczących relacji pomiędzy samymi Izraelitami.
Dziesięć przykazań, które Mojżesz otrzymał od Boga na górze Synaj stanowią po dziś dzień ważny element kultu także w religii chrześcijańskiej. Dekalog, oprócz moralnego wymiaru, można uznać za jeden z fundamentów współczesnych kodeksówkodeksów prawa karnego. Przykazania, takie jak: 'nie będziesz zabijał', 'nie będziesz kradł' czy 'nie będziesz mówił przeciw bliźniemu Twemu kłamstwa jako świadek' znajdują swoje odzwierciedlenie we współczesnych przepisach prawnych dotyczących zabójstw, kradzieży czy krzywoprzysięstwa.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym. Wskaż przykazanie, które wprost wskazuje na monoteistyczny charakter judaizmu.
Przeczytaj uważnie tekst i zastanów się, jaki wpływ mógł mieć Dekalog
na sztukę religijną tworzoną przez Żydów.
Biblia Tysiąclecia'Wtedy mówił Bóg wszystkie
te słowa:
'Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli.
Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie!
Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach
pod ziemią! […]
Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy, gdyż Pan nie pozostawi bezkarnie tego, który wzywa Jego imienia do czczych rzeczy.
Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. […]
Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie.
Nie będziesz zabijał.
Nie będziesz cudzołożył.
Nie będziesz kradł.
Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek.
Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego.'
Królestwo Izraela
Poniżej przedstawiono schemat Świątyni Salomona. Najedź kursorem na cyfry i naciśnij lewy przycisk myszy (LPM), aby poznać szczegóły.
Zagrożenie atakami innych ludów wzmocniło jedność Żydów i spowodowało połączenie się rozproszonych dotąd plemion. W XI w. p.n.e. Samuel wyznaczył Saula na pierwszego króla starożytnego Izraela.
Jego następcą był Dawid, który stolicą państwa uczynił Jerozolimę, a po nim władzę objął Salomon. Za jego rządów zbudowano w Jerozolimie świątynię, w której przechowywano Arkę Przymierza. Po śmierci Salomona kraj został podzielony na dwie części: królestwo Izraela i królestwo Judy.
Podaj nazwę obszaru graniczącego z Izraelem od południa.
Niewola babilońska i diaspora
Wcześniej, bo w II poł. VIII w. p.n.e., północne królestwo Izraela zostało podbite przez Asyrię. Natomiast w VI w. p.n.e. królestwo Judy (z Jerozolimą) podbiła Babilonia, co rozpoczęło okres tzw. niewoli babilońskiej. Pierwsza Świątynia, wzniesiona za czasów króla Salomona, została zniszczona przez wojska babilońskiego króla Nabuchodonozora II w 587 lub 586 r. p.n.e. Kolejnymi najeźdźcami Izraela byli Persowie, a następnie Rzymianie. Klęską zakończyły się powstania przeciw Rzymowi w I i II w. n.e. Przyniosły zniszczenie Jerozolimy i zakaz praktykowania judaizmu. Rzymianie zburzyli Drugą Świątynię w Jerozolimie w 70 roku. Żydzi byli zmuszeni żyć z dala od ojczyzny, w diasporzediasporze, rozproszeni wśród innych ludów, mówiących innym językiem i wyznających inną wiarę.
Z Drugiej Świątyni, odbudowanej po okresie niewoli babilońskiej, pozostał tylko fragment zwany Ścianą Płaczu. Jest dziś najświętszym miejscem judaizmu, celem pielgrzymek oraz modlitw Żydów z całego świata.
Naród wybrany. Judaizm
Przez wieki Żydzi zmuszeni byli do życia na wygnaniu lub w niewoli, co wzmocniło
ich poczucie wspólnoty, a zarazem uzmysłowiło im odmienność względem innych plemion. Wyróżniali się nie tylko monoteistyczną religią, ale także zwyczajami określanymi przez religijne zasady, których fundamenty zostały zawarte w pięciu pierwszych księgach Biblii, nazywanych Pięcioksięgiem lub TorąTorą, czyli Prawem. Dotyczyło to m.in. przepisów odnoszących się do spożywania pokarmów, wyznaczanej przez konieczność zachowania tzw. koszernościkoszerności. Zasada ta polega
na ograniczeniu spożywania niektórych dań, łączenia części pokarmów w ramach jednego posiłku czy wymóg przygotowania produktu przez osobę tego samego wyznania. Oznaczało to m.in. zakaz spożycia wieprzowiny oraz owoców morza. Ponadto Żydów obowiązywały rytualne kąpiele i celebra szabatuszabatu, a samych mężczyzn – zabieg obrzezania.
Połącz w pary pojęcia z ich definicjami.
zgodnie z tradycją biblijną ten z Żydów, który postępuje i naucza zgodnie z bożym natchnieniem, życie jednego narodu w rozproszeniu, wśród innych narodów, wiara w jednego Boga, religia wyznawana przez Żydów
monoteizm | |
judaizm | |
diaspora | |
prorok |
Symbole judaizmu
Sześcioramienna gwiazda Dawida to symbol Żydów i judaizmu. Znajduje się na fladze współczesnego państwa Izrael. Obiektem odwołującym się do czasów starożytnych jest również menora, czyli siedmioramienny świecznik. Najpierw stała przed Arką Przymierza, a potem swoje miejsce znalazła kolejno w Pierwszej i Drugiej Świątyni w Jerozolimie. Symbolizuje czuwanie Boga nad Żydami. Kiedy w 70 r. n.e. Rzymianie zdobyli Jerozolimę, zrabowali ten bezcenny zabytek.
Zastanów się, co o roli religii w życiu współczesnych Żydów mówi obecność motywu menory w ich godle państwowym.
Instrumentem, służącym do lektury zwoju Tory był jad, czyli pałeczka używana do czytania. Ma on charakterystyczne zakończenie: w kształcie dłoni z wyciągniętym palcem wskazującym. Zwyczaj korzystania z jadu związany jest z traktowaniem Tory jako szczególnej świętości – dotykanie jej bezpośrednio własnymi palcami podczas czytania uznawane jest przez Żydów za profanację.
Mezuza jest rodzajem futerału, w którym Żydzi umieszczają wybrane wersety z Tory i przytwierdzają go do górnej framugi drzwi. Mezuza ma uświęcać dom i przypominać o Bożej opiece nad jego mieszkańcami.
Poniżej przedstawiono ilustracje, na których znalazły się przedmioty związane z lekturą Tory. Najedź kursorem i naciskaj strzałki za pomocą lewego przycisku myszy (LPM).
Podsumowanie
Polecenia
Przedstaw najważniejsze wydarzenia z historii narodu żydowskiego. Uzasadnij swój wybór.
Scharakteryzuj religię wyznawaną przez Żydów. Podaj jej najważniejsze cechy.
Wytłumacz, jaką rolę w kształtowaniu tożsamości Żydów odegrała ich religia.
Wymień i opisz najważniejsze symbole judaizmu.