RTz3JH3WNwSGd1
Na zdjęciu znajduje się pochylona, rosnąca na skale sosna. Ma cienki, wygięty pień i cienkie, poskręcane gałęzie z zielonymi igłami. W oddali widać porośnięte drzewami górskie szczyty, a nad nimi błękitne niebo z białymi chmurami.
Sosna na skale
Źródło: pixabay, domena publiczna.

Kiedy jesteśmy w galerii czy na koncercie, gdy czytamy debiutancki tomik poezji lub prozy – poddajemy to dzieło ocenie. Zarówno dzieła sztuki, jak i literatury podlegają podobnym kryteriom wartościowania. Poszukujemy w nich nie tylko treści, lecz przede wszystkim – oryginalności formy i środków artystycznego wyrazu. W literaturze Młodej Polski artystyczny kształt utworu jest bardzo wyrazisty. Niektórym może się wydać nieco kiczowaty, innym – monotonny. W Ludziach bezdomnych możemy wyróżnić cechy charakterystyczne dla tzw. stylu Żeromskiego („żeromszczyzny”). Przeanalizujemy te cechy.

Już wiesz

Przypomnij sobie wiadomości na temat estetyki realizmu i charakterystycznych wyznaczników powieści realistycznej.

R18bSjkH4SbHf
(Uzupełnij).
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Ludzie bezdomni – powieść młodopolska

Po lekturze Ludzi bezdomnych rozwiąż ćwiczenia.

Ćwiczenie 1.1
Ra4PLTOfzpGiy1
Wskaż cechy wyróżniające powieść młodopolską. Możliwe odpowiedzi: 1. Związki przyczynowo-skutkowe, 2. Rozluźnienie kompozycji, 3. Przeskoki czasowe, 4. Synkretyzm rodzajowy, 5. Narrator wszechwiedzący, 6. Narracja personalna, 7. Technika punktów widzenia, 8. Epizody poboczne, 9. Obecność utworu w utworze, 10. Subiektywizm narracji, 11. Kompozycja otwarta
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.2
R1UA8bGFNVHzC1
Wskaż epizody zbędne, funkcjonujące w powieści Stefana Żeromskiego na zasadzie „utworu w utworze”. Możliwe odpowiedzi: 1. Historia swawolnego Dyzia, 2. Konflikt Tomasza Judyma z Krzywosądem, 3. Wyjazd Judymowej do Ameryki, 4. Nieszczęśliwy los Joasi Podborskiej, 5. Samobójstwo Korzeckiego
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.3

Oceń, czy dziennik Joasi Podborskiej (rozdział Zwierzenia) można uznać za autonomiczny utwór w utworze. Następnie wyjaśnij, jakie ten rozdział pełni funkcje.

R1M0XkhJuVWq7
(Uzupełnij).
Polecenie 1.1

Opisz treści, które można wyczytać z dziennika Joasi. Odpowiedź zredaguj w formie notatki.

R1LtNpabIR7F5
(Uzupełnij).
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Żeromski – poeta prozy

Ludzie bezdomniStefan Żeromski
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Wzrok Judyma błądził w zadumaniu po miękkich mchach i biało‑zielonych listkach borówek. Każda łodyżka mchu była zbudowana z gwiazdek świetlistych, jakby z promieni słońca, co zetknąwszy się z ziemią w czułe roślinki się przeistoczyły. Gdzieniegdzie pośród tej królewskiej, kochanej, miękkiej zieleni widać było kamionkę szarosinych głazów. Szpakowate, w mech suchy obleczone pnie jodełek przecinały widnokrąg daleki. Gdy konie weszły w las głębszy, pod cień jodeł i świerków, przecięły drogę wężowiska czarnych korzeni. Co chwila wózek trzeszczał, gdy jego szprychy zanurzały się po osie w głębokie bajorka kisnące w tych miejscach od wieków. Już tam mchy ledwo się mogły wybić z głębi żółtaworudej powłoki zeschłych igieł. Wszędzie leżały szyszki i obłamane, suche, białawe gałęzie.

j0000007Y2B2v23_00000_BIB_001 Źródło: Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, Warszawa 1976, s. 161.
Ludzie bezdomniStefan Żeromski
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Przychodziły myśli dziwne, natchnione, jakby nie myśli człowieka, tylko jej, tej zaklętej, zaczarowanej polany. Widziało się, że ten skrawek leśnej łąki jeden jedyny jest na świecie, że człowiek po to żyje, aby weń zatopił ducha swego i marzył. Żeby marzył o tych rzeczach, które leżą w głębi, w ciemności, w zamknięciu, które nie przemijają, nie giną, które są proste, naiwne i bezczelne jak ta polanka. Żeby dozwalał z serca swego płynąć wszystkiemu, co w nim jest, wszelkiej świętości i brzydocie.

Ludzie_bezdomni Źródło: Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, Warszawa 1976, s. 162.
Ludzie bezdomniStefan Żeromski
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Między jednym a drugim wschodem słońca zamknięte były jakby gaje czarodziejskie, dalekie od tego świata, schowane za wysokimi murami. Ciągle trwało to pachnące wrażenie, jakiego doznał w dniu kwietniowym, kiedy, przybywszy po raz pierwszy do Cisów, stał w oknie i patrzał w głębinę alei.

Jeszcze gałęzie drzew wysokich są nagie, szare i chude jak chrusty leszczynowe. Barwa ich sprzecza się z dziwnym błękitem, co się kurzy i stoi tuż nad ziemią, między pniami, niby rzadki, rozwiany dymek. Zaledwie pierwsze, zmarszczone i słabe liście wyprysły z końców cienkich gałązek bzu. Ciężkie pęki jak złotolite gruzły zdają się spływać z brunatnych prętów kasztana. Słońce to płomienistym pożarem spada na wilgotną ziemię, to odlatuje do modrych królestw swoich i ginie w różnobarwnej sukni obłoków. Jasne murawy ukazały się na szarym, parującym gruncie. Pierwsze ich pióra drżą, odwracają się i chylą ku słońcu. Radosny świergot ptaków i z oddali wesołe krzyki dzieci dają się słyszeć, a cały przestwór pełen jest woni fiołków.

W tej dziedzinie wstawała z każdym wschodem słońca ostra noc duszy. Ona to sprawiła, że oczy widziały teraz wszystko z podwójną jasnością. Rzeczy i sprawy zewnętrznego świata łączyły się i rozchodziły inaczej, a wszystkie przedmioty ukazały swe fizjonomie pełne mądrości i porządku. Myśli codzienne wypadły ze swoich siedlisk i były jak młode ptaki spłoszone z gniazda, co na wszystko patrzą w zdumieniu.

Po co jest wiosna? Czemu noc przemija i czemu dnieje? Dokąd żeglują pracowite chmury, czasem niewinne jak sny dziecięce, a czasem straszliwe jak trzewia rozrąbane toporem, z których czerwona krew się leje? Dla kogo rosną kwiaty wiosenne i czemu zapach z nich się rozszerza?

Co to są drzewa i z jakiej przyczyny w biały dzień upuszczają na ziemię coś jakby noc: czarujące cienie swoje?

Wieczory, kiedy księżyc był wystawiony w jasnych niebiosach, które, jak mówi Biblia, są sprawą palców bożych, przemieniły się w święte misterium. Były tajemnicą niedocieczoną, do której dusza jak do skończonej formy swojego szczęścia w tęsknocie wzdychała.

Stefan_Żeromski Źródło: Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, Warszawa 1976, s. 125.
Ludzie bezdomniStefan Żeromski
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Wszystko, czym dusza jego żywiła się, tak samo jak ciało chlebem, w czyn się zamienić nie mogło, musiało pozostać sobą, tym samym, marzeniem. Ze wszystkich tych zazdrości i pragnień ofiarnego działania na dużym polu, z żarłocznych egoizmów, które się przeistoczyły w czucia nadindywidualne, wolno teraz idących drzemać w przymusową bezsilność, sączył się smutek jak palące krople trucizny. Napojone nim serce obejmowało świat, ludzi i rzeczy jakby w minucie pożegnania.

Smutek, smutek...

Rozkuwał marzenia z kajdan myśli i przenikał duszę na wskroś, jak noc przenika wodę. Zostawał z człowiekiem sam na sam niby ulotny a niewątpliwy cień jego postaci. W którąkolwiek stronę, od jakiej rzeczy wzrok było obrócić, wił się po ziemi niedocieczony a wszędzie obecny.

Żeromski_Ludzie Źródło: Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, Warszawa 1976, s. 39.
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Zadania

Ćwiczenie 2.1

Na podstawie podanych fragmentów Ludzi bezdomnych omów stylistykę, w jakiej Żeromski opisuje pejzaż natury.

RguyghoPxnyBv
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 2.2

Wskaż fragmenty, w których stan psychiczny bohatera został odzwierciedlony przez nastrój krajobrazu. Czy przyroda jest współczującym partnerem, uprzedmiotowionym obrazem wnętrza ludzkiego, czy jednym i drugim? Odpowiedź uzasadnij. Wyjaśnij pojęcie: pejzaż wewnętrzny i zaproponuj jego synonimy.

R2MQ6AowG8HAB
(Uzupełnij).
Polecenie 2.1

Wybierz inne fragmenty powieści ukazujące pejzaż wewnętrzny Tomasza Judyma.

R1BR2LIms9Kwk
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 2.3

Scharakteryzuj i oceń indywidualizm Judyma. W jego osobowości można wyróżnić cechy zarówno romantyka, jak i pozytywisty. Wyjaśnij, czy można w nim odnaleźć cechy dekadenta.

RFEQQRK9R57ef
(Uzupełnij).
Ważne!

Opisy przyrody w twórczości Żeromskiego są silnie liryzowane. Autor, opisując przeżycia wewnętrzne bohaterów, nasyca liryzmem tzw. świat przedstawiony w powieścij0000007Y2B2v23_000tp001nasyca liryzmem tzw. świat przedstawiony w powieści. Zapewne dlatego określa się go mianem poety prozy.

j0000007Y2B2v23_000tp001
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Ludzie bezdomni – naturalizm, symbolizm, impresjonizm

W literaturze Młodej Polski można zauważyć ewolucję nurtu realistycznego, występującego w połączeniu z estetyką naturalizmu oraz impresjonizmu. Dużą rolę w powieści naturalistycznej zyskały zliryzowana narracja pierwszoosobowa oraz subiektywizacja świata przedstawionego, prowadząca w konsekwencji do realizacji formy powieściowej w nurcie impresjonistycznym, w której zaciera się konkretyzacja środowiskowa postaci, realistyczne tło ustępuje miejsca wartościom uniwersalistycznym, nie ma związków przyczynowo‑skutkowych w fabule, występuje skłonność do analizy psychologicznej i uchwycenia nastrojów bohatera. W powieści młodopolskiej zrezygnowano z narracji trzecioosobowej, a wprowadzono narrację personalną (z perspektywy postaci). Pojawiła się konstrukcja bohatera prowadzącego (występują również pierwszoosobowe formy podawcze: dziennik bohatera, pamiętnik, powieść epistolarna, monolog wewnętrzny). Została zastosowana mowa pozornie zależna, a dystans między mową narratora i mową postaci ograniczono. Powieści młodopolskie w większości kontynuowały jednak realistyczną tendencję do ukazywania rzeczywistości społecznej.

ŻeromskiArtur Hutnikiewicz
Artur Hutnikiewicz Żeromski

Uderza w tych obrazach z jednej strony tak znamienny dla pisarza emocjonalizm, z drugiej – pewna wąskość i powierzchowność wiedzy o interesujących go strefach i obszarach rzeczywistości społecznej. Przerażające obrazy nędzy, ciemnoty, wyniszczenia, degeneracji, miały apelować do świadomości moralnej wszystkich ludzi uczciwych i przekonywać ich o naglącej konieczności natychmiastowego zlikwidowania owych wynaturzeń cywilizacji, stanowiących hańbę nowego wieku. Nie ulega zarazem wątpliwości, że obrazy te nie pretendowały do zupełnej prawdy socjologicznej. Zdawały się być raczej reporterskim zapisem bardzo czułej, zwłaszcza na najbardziej ponure i odpychające wyglądy świata kamery fotograficznej, utrwalającej zmysłową tkankę rzeczywistości.

j0000007Y2B2v23_00000_BIB_002 Źródło: Artur Hutnikiewicz, Żeromski, Warszawa 2000, s. 233.
Ćwiczenie 3.1

Wskaż w powieści trzy fragmenty, w których Żeromski zastosował technikę naturalizmu.

R1FijxnGPoxGu
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 3.2

Określ, czy można uznać, że obrazy naturalistyczne inspirują czytelników
do przyjęcia określonych postaw społecznych. Uzasadnij swoją odpowiedź.

R1NMWnDONfqbg
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 4.1
R11L8JfA9arCj1
Połącz odpowiednie treści znaczeniowe desygnatów funkcjonujących w powieści na zasadzie symbolu. rozdarta sosna Możliwe odpowiedzi: 1. wewnętrzny konflikt psychiczny polegający na konfrontacji sprzecznych dążeń: aktywizmu wynikającego z poczucia obowiązku i pracy dla ubogich a śmiercią za życia – tzn. wyrzeczeniem się szczęścia osobistego, 2. piękno, miłość, szczęście, 3. zwiastun śmierci, 4. symbol bezużytecznego piękna, 5. nieszczęście, krzywda, nędza Wenus z Milo Możliwe odpowiedzi: 1. wewnętrzny konflikt psychiczny polegający na konfrontacji sprzecznych dążeń: aktywizmu wynikającego z poczucia obowiązku i pracy dla ubogich a śmiercią za życia – tzn. wyrzeczeniem się szczęścia osobistego, 2. piękno, miłość, szczęście, 3. zwiastun śmierci, 4. symbol bezużytecznego piękna, 5. nieszczęście, krzywda, nędza rybak Możliwe odpowiedzi: 1. wewnętrzny konflikt psychiczny polegający na konfrontacji sprzecznych dążeń: aktywizmu wynikającego z poczucia obowiązku i pracy dla ubogich a śmiercią za życia – tzn. wyrzeczeniem się szczęścia osobistego, 2. piękno, miłość, szczęście, 3. zwiastun śmierci, 4. symbol bezużytecznego piękna, 5. nieszczęście, krzywda, nędza kwiat tuberozy Możliwe odpowiedzi: 1. wewnętrzny konflikt psychiczny polegający na konfrontacji sprzecznych dążeń: aktywizmu wynikającego z poczucia obowiązku i pracy dla ubogich a śmiercią za życia – tzn. wyrzeczeniem się szczęścia osobistego, 2. piękno, miłość, szczęście, 3. zwiastun śmierci, 4. symbol bezużytecznego piękna, 5. nieszczęście, krzywda, nędza krzyk pawia Możliwe odpowiedzi: 1. wewnętrzny konflikt psychiczny polegający na konfrontacji sprzecznych dążeń: aktywizmu wynikającego z poczucia obowiązku i pracy dla ubogich a śmiercią za życia – tzn. wyrzeczeniem się szczęścia osobistego, 2. piękno, miłość, szczęście, 3. zwiastun śmierci, 4. symbol bezużytecznego piękna, 5. nieszczęście, krzywda, nędza
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4.2

Wyjaśnij, które z wymienionych symboli odnoszą się bezpośrednio do biografii Tomasza Judyma, a następnie zinterpretuj te symbole w kontekście biografii bohatera.

R1ZvIATLHbAbG
(Uzupełnij).
R1218O2jHrFTU
Luwr nocą
Źródło: Aleksander Gierymski, 1892, olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Poznaniu, domena publiczna.
Ćwiczenie 5.1

Wskaż fragment, w którym Judym w towarzystwie dam obserwuje panoramę Paryża ze wzgórza Saint‑Cloud. Omów elementy świadczące o zastosowaniu techniki impresjonistycznej w tym ujęciu pejzażu.

RcGpHuZpBdG1X
(Uzupełnij).
Polecenie 3.1

Wyszukaj w powieści Stefana Żeromskiego inne opisy impresjonistyczne.

R1O6YNbygbnSl
(Uzupełnij).
Ważne!

Przestrzeń pełni w dziele pisarskim Żeromskiego liczne i różnorakie funkcje. Jest teatrem zdarzeń, jak w każdym wytworze epickiego realizmu, oddanym ze ścisłą, obiektywną wiernością wobec danych obserwacji i doświadczenia. Bywa przedmiotem kontemplacji patrzącego podmiotu, jego wzruszeń, refleksji, medytacji, cząstką jego istnienia.

Artur_Hutnikiewicz Źródło: Artur Hutnikiewicz, Żeromski, Warszawa 2000, s. 399.

Ludzie bezdomni – kierunki interpretacyjne

Ćwiczenie 6.1
R105nyhxSwYzT1
Wskaż możliwe kierunki interpretacyjne tytułu powieści. Możliwe odpowiedzi: 1. Bezdomność biedoty w warszawskiej dzielnicy żydowskiej., 2. Bezdomność mieszkańców noclegowni Chateau-Rouge w Paryżu., 3. Bezdomność Tomasza Judyma, który z wyboru odrzuca posiadanie własnego domu., 4. Bezdomność Wiktora Judyma zmuszonego do emigracji., 5. Bezdomność Joasi Podborskiej pozbawionej realizacji marzeń o własnym domu., 6. Alienacja Korzeckiego.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4.1

Wyszukaj fragmenty powieści, w których Tomasz Judym obserwuje dzieła sztuki (np. rzeźbę Wenus z Milo lub obraz Ubogi rybak). Zastanów się nad poziomem wrażliwości bohatera i jego odbiorem dzieła artystycznego. Zredaguj na ten temat kilkuzdaniową notatkę.

Rhbpv1a210jr4
(Uzupełnij).
RBslcM88wURX4
Wenus z Milo
Źródło: Mattgirling, rzeźba z marmuru, Luwr, Paryż, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1GKg6QR1Nkk3
 Ubogi rybak
Źródło: Pierre Puvis de Chavannes, 1881, olej na płótnie, Musée d'Orsay, Paryż, domena publiczna.

Ludzie bezdomni zawierają cechy charakterystyczne dla gatunku powieści młodopolskiej, takie jak: luźna kompozycja, wielowątkowość, obecność estetyki symbolizmu (symbole rozdartej sosny, Wenus z Milo, rybaka, krzyku pawia, kwiatu tuberozy), naturalizm (przejawiający się w opisach Paryża, Warszawy, Zagłębia, życia ludności chłopskiej w Cisach), impresjonizm, konstrukcja bohatera prowadzącego, indywidualizacja języka, subiektywizacja i psychizacja świata przedstawionego, liryzm, elementy introspekcji psychologicznej, obecność licznych tropów stylistycznych.

JPOL_E3_E4_Konteksty

Ludzie bezdomni – wartości erudycyjne

Artur Hutnikiewicz Żeromski

Jak sugeruje Artur Hutnikiewicz – przestrzeń w utworach Żeromskiego „przybiera formę symbolu, aluzyjnego znaku, poprzez który przegląda głębszy sens wydarzeń i świata. Staje się w końcu elementem ambicji czy pretensji erudycyjnych lub poznawczych. To bogactwo metod i form sztuki postaciowania i obrazowania, jakie prezentuje Żeromski w kreowaniu owych wyższych układów znaczeniowych, nadaje jego postaciom i przestrzeniom, w których one istnieją, niezwykłą i wrażającą się na zawsze w pamięć pełnię i wyrazistość artystyczną”.

Artur_Hutnikiewicz Źródło: Artur Hutnikiewicz, Żeromski, Warszawa 2000, s. 399.
Ćwiczenie 7.1

Zastanów się nad wartościami erudycyjnymi Ludzi bezdomnych. Omów sposób, w jaki wpisują się one w mentalność bohatera.

R1YjsJWDDqRmj
(Uzupełnij).
JPOL_E3_E4_Preteksty

Twórczość Żeromskiego

Ćwiczenie 8.1

Wypisz z biogramu Stefana Żeromskiego tytuły innych jego utworów, a następnie rozważ, czy można zauważyć jakąś szczególną cechę wyróżniającą „symboliczne” i metaforyczne tytuły dzieł autora.

R98IBUMQXL2rk
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 8.2

Wyjaśnij, czy tytuły te odnoszą się do sfery przeżyć ludzkich lub emocjonalnie wyrażonych stanów natury.

RsUSZcpVPGnA2
(Uzupełnij).
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Polecenie 5.1

Zredaguj wypowiedź argumentacyjną na temat: „Różne odcienie bezdomności w Ludziach bezdomnych” Stefana Żeromskiego. Pracę poprzyj odpowiednimi cytatami.

ROhxmbHcgriMm
(Uzupełnij).
Polecenie 5.2

Porównaj Tomasza Judyma z bohaterem Lalki Bolesława Prusa – Stanisławem Wokulskim. Wnioski zredaguj w formie notatki.

R14tQ0FtiyWU9
(Uzupełnij).
Polecenie 5.3

Napisz wypowiedź argumentacyjną na temat: Idealiści – ludzie szczęśliwi czy postaci tragiczne? Rozważ problem, odwołując się do:

  • wybranej lektury obowiązkowej;

  • Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego;

  • wybranych kontekstów.

Twoja praca powinna liczyć co najmniej 400 wyrazów.

REhT9swOuZXJ1
(Uzupełnij).
RcAppTESdTTSJ1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się z poniższymi słowami‑kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co Cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa‑klucze: Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, powieść młodopolska, realizm, naturalizm, impresjonizm, symbolizm.

R1eKkLFyIs6Q8
(Uzupełnij).