Ludzie bezdomni. Kierunki interpretacji

Przypomnij sobie, jakie cechy posiada dziennik oraz jakich informacji dostarcza tytuł, a następnie zastanów się, czy rozdział ten może być odrębnym utworem.

Dziennik Joasi Podborskiej można uznać za utwór autonomiczny, ponieważ tworzy autoportret. Bohaterka kreśli w swoim diariuszu zdarzenia realistyczne, które opisuje w sposób emocjonalny i szczegółowy. Dostarcza informacji o swoim pochodzeniu, charakterze, poglądach i planach na przyszłość. Dziennik zawiera subiektywną wizję i ocenę rzeczywistości, spowalnia akcję (funkcja retardacyjna). Pozwala na oderwanie się przez czytelnika od wątku głównego powieści. Rozdział ten jest osobistym wyznaniem bohaterki. Jej dziennik pełni funkcję terapeutyczną, ponieważ jest ratunkiem w sytuacji samotności i nieszczęśliwej miłości.

Przypomnij sobie cechy impresjonizmu.

Żeromski, opisując pejzaż natury, zastosował technikę impresjonizmu. Pisarz stara się oddać ulotne nastroje i subtelne zmiany zachodzące w krajobrazie. Przywołane opisy są malownicze. Autor zastosował synestezję, to znaczy połączył wrażenia pochodzące od różnych zmysłów.

Przypomnij sobie, w jaki sposób przyroda oddaje stany duszy, a także czym są synonimy.

Fragmenty, w których stan psychiczny bohatera został odzwierciedlony przez nastrój krajobrazu: „Wzrok Judyma błądził w zadumaniu po miękkich mchach i biało‑zielonych listkach borówek. Każda łodyżka mchu była zbudowana z gwiazdek świetlistych, jakby z promieni słońca, co zetknąwszy się z ziemią w czułe roślinki się przeistoczyły. Gdzieniegdzie pośród tej królewskiej, kochanej, miękkiej zieleni widać było kamionkę szarosinych głazów. Szpakowate, w mech suchy obleczone pnie jodełek przecinały widnokrąg daleki. Gdy konie weszły w las głębszy, pod cień jodeł i świerków, przecięły drogę wężowiska czarnych korzeni. Co chwila wózek trzeszczał, gdy jego szprychy zanurzały się po osie w głębokie bajorka kisnące w tych miejscach od wieków. Już tam mchy ledwo się mogły wybić z głębi żółtaworudej powłoki zeschłych igieł. Wszędzie leżały szyszki i obłamane, suche, białawe gałęzie”. „Przychodziły myśli dziwne, natchnione, jakby nie myśli człowieka, tylko jej, tej zaklętej, zaczarowanej polany. Widziało się, że ten skrawek leśnej łąki jeden jedyny jest na świecie, że człowiek po to żyje, aby weń zatopił ducha swego i marzył. Żeby marzył o tych rzeczach, które leżą w głębi, w ciemności, w zamknięciu, które nie przemijają, nie giną, które są proste, naiwne i bezczelne jak ta polanka. Żeby dozwalał z serca swego płynąć wszystkiemu, co w nim jest, wszelkiej świętości i brzydocie”.
Przyroda jest współczującym partnerem, ponieważ oddaje stany emocjonalne bohaterów, przekazuje ich subiektywne odczucia. Pejzaż wewnętrzny to uzewnętrznienie stanu duszy, kreowanie nastroju, wprawianie odbiorcy w stan emocjonalny trudny do określenia. Są to też odczucia wywołane jakimś wydarzeniem. Synonimami pejzażu wewnętrznego są: pejzaż duszy, krajobraz duszy, psychizacja krajobrazu.

Przypomnij sobie, w czym przejawiają się cechy romantyka i pozytywisty, a także jakimi cechami wyróżniał się dekadent.

Tomasz Judym cechuje się wrażliwością na ludzką krzywdę. To człowiek, który jest odważny, bezkompromisowy i uczciwy. Wyróżnia go altruizm, szlachetność, rzetelność i zaangażowanie w pracę dla dobra potrzebujących. Chce spłacić dług wobec najbiedniejszej warstwy społecznej, z której pochodzi. Z uporem dąży do celu, zabiegając o odpowiednią opiekę dla pacjentów szpitala w Cisach. Podejmuje działania mające na celu usunięcie przyczyn zachorowań biedoty na febrę. Świadomie rezygnuje z założenia rodziny, ponieważ uniemożliwiłoby to pełne poświęcenie się pracy na rzecz ludzi najbiedniejszych. Kieruje się kodeksem etycznym, w którym nadrzędną rolę pełnią powołanie, poświęcenie i obowiązek. Tomasz Judym próbuje realizować swoje posłannictwo jako lekarz i społecznik, ale na drodze pojawiają się przeszkody, m.in. środowisko zawodowe nie przyjmuje jego apeli o pomoc oraz służbę najbiedniejszym. Judym łączy w sobie cechy romantyka i pozytywisty. Jako bohater romantyczny odtrąca miłość do Joanny, aby służyć najuboższym. Jest indywidualistą przekonanym o własnym posłannictwie. Buntuje się przeciwko światu. Jest samotny. Jako pozytywista realizuje hasła pracy u podstaw i pracy organicznej. Broni biednych i pokrzywdzonych. Jest społecznikiem gotowym służyć pomocą innym ludziom, w tym celu chce wykorzystać zdobycze nauki, własną wiedzę i umiejętności. Tomasz Judym nie jest dekadentem, ponieważ to człowiek silny, który potrafi poświecić się dla najuboższych. Mimo że nie znajduje zrozumienia wśród warszawskich lekarzy, nie pozostaje bierny, tylko usiłuje realizować swoje posłannictwo. Chociaż jego projekty i postulaty służące zdrowiu zostają odrzucone, to nie jest pesymistą.

Przypomnij sobie, czym jest naturalizm.

Żeromski zastosował naturalizm we fragmentach opisujących życie warszawskiej biedoty: „W sąsiedztwie pniaka leżała krata ścieku podtrzymująca przeróżne odpadki. Słońce dogrzewało. W cieniu wysokiego muru fabryki bawiło się stado dzieci. Jedne z nich były mizerne tak bardzo, że dawała się widzieć w tych przeźroczystych twarzach sieć żył błękitnych; inne opaliły na słońcu nie tylko swe buziaki, ręce i szyje, ale także skórę kolan wyłażących obszernymi dziurami. Pośród wierzgającej gromady pełzało jakieś małe, rachityczne, ze sromotnie krzywymi nogami i ze śladami ospy na gołych, mizernych gnatach”.

Naturalizm ujawnia się we fragmencie przedstawiającym ciało Korzeckiego po jego samobójstwie: „W drugim pokoju, na sofie, która służyła za łoże gościnne, leżał Korzecki w ubraniu, okropną masą krwi do szczętu zwalanym. Głowa jego była roztrzaskana. Na miejscu lewej części czoła i na całym lewym policzku stała kupa krwi stygnącej. Judym rzucił się do tego ciała, ale natychmiast wyczuł, że ma przed sobą zwłoki. Serce nie biło. Rozstawione palce jednej ręki były twarde i czarne jakby z żelaza. Doktor przymknął drzwi i bezmyślnie usiadł. Huk rozlegał się w jego głowie, i trzask kopyt, w galopie pędzących po twardych kamieniach. Trzask kopyt, w galopie pędzących po twardych kamieniach”. Inny fragment z naturalistycznym opisem, to sklep, który Judym pamiętał z lat dziecinnych. Spostrzega ze wstrętem, że: „W każdym z takich sklepów czerniała na podłodze kupa błota, która nawet w upale zachowuje właściwą jej przyjemną wilgotność. Po tym gnoju pełzały dzieci okryte brudnymi łachmanami i same brudne nad wyraz. Każda taka jama była siedliskiem kilku osób, które pędziły tam żywot na szwargotaniu i próżniactwie”.

Przypomnij sobie, w jakim celu Żeromski zastosował technikę naturalizmu.

Obrazy naturalistyczne wstrząsają czytelnikami, ukazując im warunki życia biedoty. Nakłaniają odbiorców, aby przyjęli postawę altruistyczną i wykorzystywali własne umiejętności. Czytelnicy powinni być również wrażliwi na ludzką krzywdę.

Przypomnij sobie, jakie symbole pojawiają się w powieści.

Rozdarta sosna symbolizuje rozdarcie wewnętrzne Tomasza Judyma, który musi wybierać między miłością i szczęściem u boku Joanny Podborskiej a spłaceniem długu wobec społeczeństwa. Bohater zrywa zaręczyny z ukochaną kobietą i decyduje się na dalsze życie w samotności. Innym symbolem, odnoszącym się bezpośrednio do biografii Tomasza Judyma, jest Wenus z Milo, która symbolizuje radość i urodę życia. Wenus uosabia Joannę Podborską. Kocha ona Tomasza Judyma i chce go wspierać w realizacji  życiowych planów. Jest jego osobistym szczęściem. Kolejnym symbolem odnoszącym się do biografii Judyma jest rybak, który symbolizuje nędzę i krzywdę społeczną. Bohater wywodzi się z warszawskiej biedoty. Rybak uosabia Judyma jako osobę wrażliwą na cierpienie najbiedniejszych warstw.

Zwróć uwagę na pojawiające się barwy,  zmysły, które  zostały zaangażowane.

Elementy impresjonistyczne w ujęciu pejzażu:

• rude, czerwonawe, ciemne, błękitnawe, ryże kolory, np. „Barwa jej była czerwonawa, ryża, tu i ówdzie rozdarta przez dziwaczny znak ciemny, przez Łuk Tryumfalny, wieże kościoła Notre‑Dame albo wieżę Eiffla. Z krańców niedościgłych dla oka mgły zabarwiały się błękitnawymi smugi”;

• synestezja, czyli łączenie różnych wrażeń zmysłowych, np. wzroku i słuchu: „U nóg ich leżała, ciągnąc się w głąb kraju i gubiąc w rudych mgłach, pustynia kamienna: — Paryż. Barwa jej była czerwonawa, ryża, tu i ówdzie rozdarta przez dziwaczny znak ciemny, przez Łuk Tryumfalny, wieże kościoła Notre‑Dame albo wieżę Eiffla. Z krańców niedościgłych dla oka mgły zabarwiały się błękitnawymi smugi. Stamtąd płynęły dymy fabryczne snując się z kominów podobnych w dali do grubych biczysk. Te baty pędzą rozrost pustyni. Odgłos jej życia tam nie dochodził”;

• uchwycenie ulotności chwili;

• ukazanie chwilowych nastrojów bohaterów: „Jakieś dziwne wzruszenie ogarnęło przybyłych, wzruszenie takie, jakiego doświadcza się tylko na widok wielkich zjawisk przyrody: w górach, pośród lodowców albo nad morzem”.