Łzy w sercu
Poezja przełomu XIX i XX wieku obfituje w opisy ponurych, przygnębiających, jesiennych krajobrazów, nierzadko rozmytych przez padający deszcz. Obrazowanie tego typu było odzwierciedleniem pejzażu duszy – stanowiło pretekst do mówienia o uczuciach, lękach, egzystencjalnych niepokojach. Modernistyczni artyści dążyli
do tego, by ich twórczość angażowała wszystkie zmysły. Wiersze miały nie tylko przekazywać konkretne treści, ale przede wszystkim wprowadzać odbiorcę w określony nastrój, roztaczać barwy przed oczyma duszy czytelnika i wybrzmiewać jak muzyka.
Wyszukaj reprodukcję obrazu Edvarda MunchaEdvarda Muncha Krzyk na stroniestronie internetowej.
Melancholia to zrealizowany w 2011 roku duńsko‑szwedzko‑francusko‑niemiecki film w reżyserii Larsa von TrieraLarsa von Triera. Jego światowa premiera miała miejsce
18 maja 2011 roku podczas Festiwalu Filmowego w Cannes.
Zadania
Wywołaj w swojej pamięci wspomnienie jesiennego deszczu. Wymień barwy i dźwięki, jakie się z nim kojarzą. Określ nastrój wywoływany przez jesienny deszcz.
Wyjaśnij, w jaki sposób nastrój może korespondować ze stanem ludzkiej duszy.
Zapoznaj się z obrazem Paula GauguinaPaula Gauguina Krajobraz. Ustal, jaka kolorystyka w nim dominuje. Wyjaśnij, jak technika malarska francuskiego artysty koresponduje z tematem obranym przez niego.
Znajdź w dostępnych źródłach i zapisz tytuły i autorów obrazów oddających nastrój melancholii.
Określ, który kierunek w sztuce reprezentuje obraz Paula Gauguina Pejzaż. Omów cechy charakterystyczne tego kierunku w odniesieniu do dzieła Gauguina.
Wymień trzy cechy impresjonizmu.
Deszcz jesienny
Leopold Staff
uznawany jest za jednego z najwybitniejszych polskich twórców XX wieku. Był tłumaczem, eseistą, a przede wszystkim poetą aktywnym na przestrzeni trzech epok – Młodej Polski, dwudziestolecia międzywojennego oraz współczesności. W młodości wiele podróżował, kształcił się w Paryżu i Włoszech, a swój pierwszy tom poetycki Sny o potędze opublikował w wieku dwudziestu trzech lat, w 1901 r. Jego wiersze inspirowane nietzscheanizmemnietzscheanizmem i romantyzmem szybko zyskały rozgłos i przychylność krytyków. Prezentowana w nich postawa dekadencka wraz z rozwojem twórczości poety ewoluowała, aż przekształciła się w humanistyczną afirmację życia i człowieka.
Deszcz jesienny Leopolda Staffa pochodzi z drugiego tomu jego poezji, zatytułowanego Dzień duszy, wydanego w 1903 roku. Pracę nad tym wierszem w szczególny sposób zainspirowały dwa wiersze francuskiego artysty Paula Verlaine’aPaula Verlaine’a Piosenka jesienna oraz Łzy padają w serce moje.
Przeczytaj wiersz Deszcz jesienny Leopolda Staffa i wykonaj związane z nim polecenia oraz ćwiczenia.
Deszcz jesiennyO szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...Wieczornych snów mary powiewne, dziewicze
Na próżno czekały na słońca oblicze...
W dal poszły przez chmurną pustynię piaszczystą,
W dal ciemną, bezkresną, w dal szarą i mglistą...
Odziane w łachmany szat czarnej żałoby
Szukają ustronia na ciche swe groby,
A smutek cień kładzie na licu ich młodem...
Powolnym i długim wśród dżdżu korowodem
W dal idą na smutek i życie tułacze,
A z oczu im lecą łzy... Rozpacz tak płacze...To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...Ktoś dziś mnie opuścił w ten chmurny dzień słotny...
Kto? Nie wiem... Ktoś odszedł i jestem samotny...
Ktoś umarł... Kto? Próżno w pamięci swej grzebię...
Ktoś drogi... wszak byłem na jakimś pogrzebie...
Tak... Szczęście przyjść chciało, lecz mroków się zlękło.
Ktoś chciał mnie ukochać, lecz serce mu pękło,
Gdy poznał, że we mnie skrę roztlić chce próżno...
Zmarł nędzarz, nim ludzie go wsparli jałmużną...
Gdzieś pożar spopielił zagrodę wieśniaczą...
Spaliły się dzieci... Jak ludzie w krąg płaczą...To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...Przez ogród mój szatan szedł smutny śmiertelnie
I zmienił go w straszną, okropną pustelnię...
Z ponurym, na piersi zwieszonym szedł czołem
I kwiaty kwitnące przysypał popiołem,
Trawniki zarzucił bryłami kamienia
I posiał szał trwogi i śmierć przerażenia...
Aż, strwożon swym dziełem, brzemieniem ołowiu
Położył się na tym kamiennym pustkowiu,
By w piersi łkające przytłumić rozpacze,
I smutków potwornych płomienne łzy płacze...To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...Źródło: Leopold Staff, Deszcz jesienny, [w:] Poezje, Lublin 1986, s. 43–44.
Wyjaśnij, co zwróciło twoją szczególną uwagę podczas czytania wiersza Leopolda Staffa Deszcz jesienny. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Określ nastrój wiersza. Zilustruj swoją odpowiedź przykładami z tekstu.
Omów barwy, jakie dominują w utworze. Wyjaśnij, jak kolorystyka tekstu wpływa
na sytuację liryczną w wierszu.
Głośno przeczytaj Deszcz jesienny. Zaznacz wszystkie onomatopeje.
- jęk
- dzwoni
- zarzucił
- pluszcze
- tłuką
- deszcz
- płacz
- szał
- szklany
- padają
Wyjaśnij, jaką funkcję pełnią onomatopeje w utworze Staffa.
Wyodrębnij i opisz obrazy poetyckie w wierszu.
Wyjaśnij, czy są to wizje realistyczne, czy też wyobrażone. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Uzasadnij, że w wierszu Leopolda Staffa funkcjonuje oniryzm.
Napisz wypowiedź argumentacyjną na temat: 'Postrzeganie deszczu w literaturze'. W pracy odwołaj się do:
wybranej lektury obowiązkowej,
wiersza Deszcz jesienny Leopolda Staffa,
wybranych kontekstów.
Twoja praca powinna liczyć co najmniej 400 wyrazów.
Konteksty
Paul Verlaine
[czyt.: pol werlen] jeden z najwybitniejszych poetów francuskich. Zaliczany do grona poetów wyklętych (fr. poètes mauditspoètes maudits). Jego pierwszy tom poetycki Poèmes Saturniens (Wiersze spod znaku Saturna), pochodzący z 1866 roku, od razu przyniósł mu dużą sławę, którą dodatkowo wzniecał jego outsiderskioutsiderski, kontrowersyjny styl życia.
Przeczytaj wiersz Piosenka jesienna i wykonaj ćwiczenia oraz polecenia.
Piosenka jesiennaŁkanie bezsennej
Skrzypki jesiennej,
Sierocej,
Serce mi rani,
Grąży w otchłani
Niemocy.Drżący i siny,
– Gdy brzmią godziny
Tułacze –
Wspomnieniem tonę
W czasy minione
I płaczę.I idę smutnie
W wichr, co okrutnie
Mnie miecie
Swymi podmuchy,
Niby liść suchy
Po świecie.Źródło: Paul Verlaine, Piosenka jesienna, [w:] Wybór poezji, tłum. Leopold Staff, Wrocław 1980, s. 15–16.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pqhp57Rn
Nagranie pieśni Claude'a Debussy'ego Ariettes oubliées na podstawie wiersza Piosenka jesienna.
Wyjaśnij, jakie emocje wzbudza w tobie nagranie pieśni na podstawie wiersza Piosenka jesienna.
Opisz emocje, jakie w tobie wzbudza wiersz Piosenka jesienna.
Opisz sytuację liryczną w wierszu.
Scharakteryzuj podmiot liryczny wiersza.
Zanalizuj przyczyny przygnębienia podmiotu lirycznego.
Omów sposób zestawiania przez Paula Verlaine’a jesiennego pejzażu i człowieka pogrążonego w smutku. Zilustruj swoją wypowiedź przykładami z tekstu.
Zapoznaj się z obrazem Piosenka jesienna (Une chanson d'automne)(Une chanson d'automne) francuskiego malarza Édouarda Toudouze’aÉdouarda Toudouze’a lub jego opisem. Wyjaśnij, w jaki sposób ilustracja
ta współgra z wierszem Verlaine'a.
Wypisz podobieństwa między dziełem Toudouze'a a ilustracją Edwarda Okunia
na podstawie opisów.
Przeczytaj wiersz Łzy padają w serce moje, następnie wykonaj związane z nim ćwiczenia i polecenia.
Łzy padają w serce mojeŁzy padają w serce moje,
Jak deszcz pada ponad miastem.
Jakież dziwne nieukoje
Przenikają serce moje?O łagodny szmerze słoty,
Na ulicach i na szybach!
Dla tych serc, co mrą z tęsknoty,
O harmonio śpiewnej słoty.Łzy padają bez przyczyny
W serce, które stygnie w męce.
Jak to! nie ma żadnej winy,
Smutek przyszedł bez przyczyny.I w tym ból największy gości,
Że już nie wie się, dlaczego
Bez niechęci, bez miłości
Tyle smutku w sercu gości.Źródło: Paul Verlaine, Łzy padają w serce moje, [w:] Wybór poezji, tłum. Bronisława Ostrowska, Wrocław 1980, s. 70–71.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pqhp57Rn
Nagranie pieśni Claude'a Debussy'ego Ariettes oubliées (6), L. 60 No. 2 Il pleure dans mon coeur.
Określ emocje, jakie wzbudza w tobie wysłuchany utwór.
Przeczytaj wiersz Łzy padają w serce moje. Określ emocje, jakie w tobie wzbudza utwór.
Opisz sytuację liryczną w wierszu Łzy padają w serce moje.
Wyjaśnij powody smutku podmiotu lirycznego w wierszu Łzy padają w serce moje.
Określ odpowiednimi epitetami smutek pojawiający się u podmiotu lirycznego w wierszu Łzy padają w serce moje. Z wybranymi epitetami ułóż zdania wielokrotnie złożone.
Preteksty
Norweski malarz Edvard Munch (1863‑1944) był reprezentantem kierunku zwanego ekspresjonizmem. Naczelnym założeniem ekspresjonizmu stało się odejście
od realistycznego przedstawiania rzeczywistości i skupienie się na odzwierciedlaniu emocji targających człowiekiem. Stąd też sztuka przedstawicieli tego kierunku pełna jest wyrazistych kolorów, deformacji i subiektywizmu. Herwarth WaldenHerwarth Walden stwierdził: 'Malarz przedstawia to, co postrzega w najgłębszych warstwach swej świadomości, wyraża samego siebie, przemijająca rzeczywistość jest dlań jedynie symbolem, angażuje w ów proces samego siebie: to, co świat zewnętrzny zapisuje w jego świadomości, on z kolei wyraża od wewnątrz'.
Indeks dolny (Źródło: M. Bator, Ekspresja i dekonstrukcjonizm. O możliwości zastosowania teorii Harolda Blooma w interpretacji dzieła sztuki, 'Dyskurs. Pismo Naukowo‑Arystyczne ASP we Wrocławiu' 2013, nr 16, s. 222). Indeks dolny koniec(Źródło: M. Bator, Ekspresja i dekonstrukcjonizm. O możliwości zastosowania teorii Harolda Blooma w interpretacji dzieła sztuki, 'Dyskurs. Pismo Naukowo‑Arystyczne ASP we Wrocławiu' 2013, nr 16, s. 222).
Niektórzy krytycy określają twórczość Edvarda Muncha mianem malarstwa duszy.
Krzyk (któremu nadawano też tytuł Płacz) to najsłynniejszy obraz Edvarda Muncha, stworzony w 1893 roku. Ukazany na nim krajobraz to fiord w pobliżu Oslo.
Określ, jakie emocje wzbudza w tobie reprodukcja obrazu Edvarda Muncha Krzyk.
Omów, w jaki sposób przedstawiono krajobraz na obrazieobrazie Krzyk.
Przedstaw, jak artysta zaprezentował człowieka na obrazie Krzyk.
Wypisz barwy, jakich używa Munch do wyrażenia uczuć na obrazie Krzyk.
Wymień cechy charakterystyczne dzieła Krzyk.
Wypisz różnice pomiędzy malarstwem impresjonistycznym a ekspresjonistycznym. W swojej odpowiedzi odwołaj się do Pejzażu Paula Gauguina i Krzyku Edvarda Muncha.
Zadaniowo
Napisz interpretację porównawczą wierszy Piosenka jesienna Verlaine'a i Staffa Deszcz jesienny.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: Leopold Staff, Paul Verlaine, deszcz, jesień, nastrój, symbolizm, Claude Debussy, Paul Gaugin, Edvard Munch, pejzaż.