Madrygał włoski
Madrygał włoski
Zapoznanie uczniów ze świecką formą wokalno‑instrumentalną, madrygałem. Wskazanie stylistycznych cech charakterystycznych dla omawianej formy, typowej dla epoki Baroku. Przedstawienie kompozytorów tworzących madrygały. Omówienie treści madrygałów i ich rodzajów. Wysłuchanie madrygałów włoskich. Dokonanie muzycznej analizy dzieł.
Umiejętności
Uczeń potrafi:
1. Wyjaśnić pojęcie madrygału.
2. Omówić formalną budowę madrygału.
3. Omówić historię i rozwój madrygału włoskiego.
4. Wskazać najważniejsze elementy i czynniki tworzące madrygał.
5. Wskazać stylistyczne cechy charakterystyczne dla madrygału włoskiego.
6. Wskazać kompozytorów tworzących madrygały włoskie.
7. W wybranych przykładach muzycznych, na podstawie ich partytur, zanalizować madrygał pod względem formalnym.
Metoda pracy
Metoda opisu z elementami poganki. Aktywna praca uczniów – analiza dzieła muzycznego. Percepcja muzyczna.
Środki dydaktyczne
1. Podręcznik - Wójcik D., ABC form muzycznych, wyd. Musica Iagellonica, Kraków 1999
2. Stanowisko do odtwarzania muzyki.
3. Nagrania utworów wybranych madrygałów
- G. P Palestriny i Claudia Monteverdiego.
Partytury wyżej wymienionych utworów.
Karta pracy ucznia
4. Przebieg lekcji
Faza przygotowawcza
1. Powitanie, czynności organizacyjno – porządkowe.
2. Sprawdzenie zadania domowego.
3. Powtórzenie piosenki poznanej na ostatniej lekcji.
4. Podanie tematu lekcji.
(10 min)
Metodą opisu, zapoznanie uczniów z pojęciem madrygału. Omówienie historii madrygału i wskazanie stylistycznych cech charakterystycznych dla formy madrygału włoskiego. Wskazanie rodzajów madrygałów oraz przedstawienie kompozytorów włoskich tworzących w danej stylistyce. Omówienie tematyki madrygałów. Zapoznanie uczniów z najważniejszymi elementami formotwórczymi madrygały.
Notatka:
Madrygał - świecka forma muzyki wokalnej, występująca głównie we Włoszech w okresie średniowiecza, Renesansu i wczesnego Baroku. Średniowieczny madrygał był dwu- lub trójgłosowym utworem wokalno‑instrumentalnym, o bogatej melizmatyce głosu górnego. O jego istocie decydowała forma poetycka składająca się z trzech zwrotek trójwierszowych i dwuwierszowego ritornelu.
Głównymi przedstawicielami madrygału byli w latach 1340–65:
Johannes de Florentia i Jacobus de Padua.
Madrygał w pierwotnej formie znikł w XV wieku. Nowa jego postać rozwinęła się z frottoli. W drukach pojawił się dopiero około 1530 roku, jako forma a cappella wykonywana do różnorodnych tekstów. Ich forma nie miała wpływu na architektonikę muzyczną, natomiast walory wyrazowe tekstu decydowały o doborze środków muzycznych.
W rozwoju madrygału nowszego wyróżniamy 3 okresy:
a) wczesny (1530–50 rok),
Przedstawicielami tego okresu byli: C. Festa, Ph. Verdelot, A. Willaert, J. Arcadelt, F. Corteccia. Madrygał dwóch pierwszych kompozytorów cechuje prosta budowa z przewagą części utrzymanych w kontrapunkcie nota contra nota. Willaert wzbogacił madrygał pod względem harmonicznym.
b) „klasyczny” (1550–80 rok)
W tym okresie tę formę madrygału uprawiali uczniowie Willaerta: N. Vicentino i C. de Rore, a także - O. di Lasso, G.P. Palestrina, Ph. de Monte, J. de Wert. Dokonali oni gruntownego przeobrażenia madrygału wskutek powiększenia liczby głosów do pięciu, wprowadzenia chromatyki (C. de Rore) i środków polifonii flamandzkiej. Madrygały Palestriny reprezentują styl konserwatywny nawiązujący do C. Festy.
c) późny (1580–1620 rok).
W tym okresie madrygał osiągnął szczyt swego rozwoju, w twórczości L. Marenzia, C. Gesualda da Venosa i C. Monteverdiego. Dzieła tych kompozytorów odznaczają się bogactwem środków polifonicznych: zastosowaniem kontrapunktu podwójnego (Marenzio), finezją w traktowaniu strony wyrazowej, niekiedy dążeniem do ilustracyjności (Monteverdi Madrigali guerrieri et amorosi, 1638 rok) i wyrafinowaną chromatyką (Gesualdo). U Marenzia pojawiły się już elementy arii (1594). B. Donato i L. Luzzaschi przygotowali zmianę stylu madrygałów przez wprowadzenie towarzyszenia instrumentów (Luzzaschi „Madrigali per cantare e sonare”, 1601 rok). Monteverdi stworzył nową formę madrygału z wykorzystaniem instrumentów koncertowych („Madrigale concertato”), która przyczyniła się do rozwoju kantaty.
W okresie Renesansu i wczesnego Baroku istniały jeszcze inne rodzaje madrygałów:
a) madrygał duchowny, o charakterze religijnym, reprezentowany głównie przez Ph. de Monte;
b) madrygał dramatyczny, tzw. komedia madrygałowa, w której poszczególne głosy lub ich zespoły reprezentowane były przez działające postacie.
Największą popularnością cieszył się madrygał dramatyczny O. Vecchiego L'Amfiparnasso (1594). Podobne madrygały pisali A. Striggio (Cicalamento delle donne al bucato, 1567) i A. Banchieri (La Pazzia senile, 1598; La Barca di Venezia per Padova, 1605). Formę madrygału uprawiano również w Anglii, gdzie miała licznych przedstawicieli (Th. Watson, Th. Morley, Th. Tomkins, G. Farnaby i in.), a ponadto w Hiszpanii (F. i P. Guerrero, S. Raval) i w Niemczech (H.L. Hassler).
Wysłuchanie madrygałów G. P Palestriny oraz Claudia Monteverdiego. Przeprowadzenie formalnej analizy utworu.
(25 min)
Faza podsumowująca
Zapisanie notatki do zeszytu.
(10 min)
5. Bibliografia
- Wójcik D., ABC form muzycznych, wyd. Musica Iagellonica, Kraków 1999
- Gwizdalska D., Historia muzyki cz.1, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2006
Najważniejsze zagadnienia związane z tematem lekcji pt. Madrygał włoski.