Ważne daty

Malarstwo holenderskie w XVII wieku

Malarstwo holenderskie, które z taką intensywnością pojawiło się w XVII wieku powstawało w bardzo niespokojnych czasach. W wyniku wojen z Hiszpanią Niderlandy podzielono na dwie części, które dziś nazywamy Belgią i Holandią. W części, która pozostała pod władzą Hiszpanii rozwinęło się malarstwo katolickie, którego przedstawicielem był RubensRubensRubens, a w Holandii malarstwo protestanckie, którego królem był RembrandtRembrandtRembrandt. Vermeer był wyznawcą doktryn Jana Kalwina, ale przeszedł na katolicyzm żeniąc się z katoliczką. Religia miała wpływ na tematykę obrazów Vermeera. Jan Vermeer to jeden z największych malarzy niderlandzkiego baroku. Nazywa się go „Sfinksem z Delft” z racji skąpych informacji o jego życiu. Wiadomo np. że w 1653 roku wstąpił do gildii malarzyGildia malarzygildii malarzy św. Łukasza. Jego biografię piszą obrazy.

Tematyka religijna

Malarze, w zależności od zamówienia mecenasa realizowali obrazy o różnej tematyce. Powstały różne gatunki malarskie: najwyżej ceniono storię, czyli obrazy o tematyce biblijnej, mitologicznej, historycznej, które wymagały największych umiejętności i były z tego powodu najdroższe. Nieco niżej ceniono portrety, portrety i martwe natury. Najtańsze były sceny rodzajowe, przestawiające krowy na pastwisku. Mali mistrzowieMali mistrzowieMali mistrzowie tworzyli niewielkie pod względem formatu obrazy, w których łatwo dostrzec można cała plejadę tematów malarskich. Jan Vermeer specjalizował się w malarstwie o tematyce religijnej, w malarstwie rodzajowym, wykonał też kilka pejzaży i portretów. Jednym z jego najwcześniejszych obrazów religijnych jest namalowana w  1655 roku Święta Prakseda, ukazująca rzymską świętą z II wieku. Obraz Vermeera jest kopią dzieła Felice Ficherellego. Tematykę zaczerpniętą z Nowego Testamentu malarz przedstawił także w obrazie Chrystus w domu Marii i Marty.

Vermeer namalował kilka obrazów, które łączą się z jego katolickim wyznaniem wiary. Początkowo wyznawał kalwinizm a następnie, pod wypływem zony i teściowej zmienił wyznanie, stając się katolikiem w protestanckiej Holandii. Dziś obraz zdobi Narodową Galerię Szkocji. To jedno z jego młodzieńczych dzieł, namalowane ok. 1656 roku.

Sceny rodzajowe

Niewielki dorobek Johannesa Vermeera z Delft (przetrwało około 35 obrazów) przedstawia najczęściej prostych ludzi we wnętrzach. Płótna artysty wyróżnia jednak mistrzowskie operowanie światłem, padającym zazwyczaj z lewej strony oraz naturalne zachowanie i gesty bohaterów. Tematyka rodzajowa zajmuje najwięcej miejsca w twórczości malarza. Jednak w codzienności tych scen ukryta jest często głębsza wymowa. Malarz nawiązując do życia Holandii XVII wieku stosuje niezwykłe efekty optyczne oraz nadaje swoim dzieło głębszego sensu. W swoich obrazach stosuje urządzenia zwanego camera obscuraCamera obscuracamera obscura (ciemny pokój), wyposażonego w soczewkę.

Do scen o tematyce rodzajowej w dorobku Vermeera zalicza się obraz Przerwana lekcja muzyki. Pozornie jest to portret dwóch osób – kobiety i mężczyzny w niewielkim, kameralnym wnętrzu., jednak w rzeczywistości obraz piętnuje niewierność małżeńską. Vermeer w kameralnym, domowym pomieszczeniu przedstawił młodą kobietę w białej chuście, błękitnej sukni i czerwonym kaftanie, która przed chwilą była zajęta grą na lutni. Gdy obok niej stanął młody mężczyzna w kaftanie, zaprzestała grania i zajęła się czytaniem listu (miłosnego?), który od niego otrzymała. Aby objaśnić temat, trzeba przyjrzeć się różnym jego elementom i źródłom literackim, które wykorzystał malarz: Obraz z kupidynem w tle powstał na bazie emblematu z dzieła Amorum emblemata Otto van Veniusa z komentarzem: Perfectus amor non est nisi ad unum (Idealna miłość może istnieć tylko do jednej osoby). Klatka namalowana w tle nawiązuje z kolei do emblematu Daniela Heinsiusa Perch'io stesso mi strinsi (Bo się zobowiązałem). Interpretacja obrazu jest zatem jasna: kobieta wbrew oczekiwaniom, jest niewierna swojemu mężowi, jest gotowa do gry miłosnej i zdrady z autorem listu. Symbolizująca „dobrowolne więzienie miłości” klatka na ptaki jest z kolei aluzją do bycia wiernym mężowi.

Codzienną scenę malarz uwiecznił w obrazie Kobieta nalewająca mleko (Mleczarka). Dzieło, pokazujące zwyczajność życia XVII‑wiecznej Holandii stało się pretekstem do zaprezentowania doskonałości efektów optycznych i dbałości o detale.

RxZnuVDlJY8cz

Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Kobieta ważąca perły”. Ukazuje skierowaną w lewą stronę, stojącą przy stole kobietę. Trzyma w prawym ręku szale wagi. Kobieta ma na sobie żółtą suknię, ciemny kaftan i jasny czepek na głowie. Lewą ręką opiera się o stół. Na stole leży ciemnoniebieski, udrapowany obrus. Podłogę zdobią dekoracyjne, mozaikowe kafle. Po lewej stronie z okna pada światło. Na ścianie w tle wisi obraz. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Na stole leżą sznury drogocennych, lśniących pereł. 2. Kobieta jest skupiona, w dłoni trzyma wagę. Jej strój wskazuje był często noszony w Holandii od początku XVII wieku, ale podkreślony brzuch często bywa interpretowany jako ciąża kobiety. 3. W tle wisi obraz ukazujący Sąd Ostateczny - przypomina o nieuchronności przed ważeniu ludzkich uczynków, nawiązuje też do wagi w ręku kobiety, znajdującej się w centrum obrazu - zarówno symbolicznym, jak i kompozycyjnym. 4. W obrazie światło wpadające przez okno akcentuje dłoń, rękawy, nakrycie głowy kobiety. 5. Lustro wiszące na ścianie, perły nawiązanie do Sadu Ostatecznego można odczytać jako symbole /vanitas.

Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Kobieta ważąca perły”. Ukazuje skierowaną w lewą stronę, stojącą przy stole kobietę. Trzyma w prawym ręku szale wagi. Kobieta ma na sobie żółtą suknię, ciemny kaftan i jasny czepek na głowie. Lewą ręką opiera się o stół. Na stole leży ciemnoniebieski, udrapowany obrus. Podłogę zdobią dekoracyjne, mozaikowe kafle. Po lewej stronie z okna pada światło. Na ścianie w tle wisi obraz. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Na stole leżą sznury drogocennych, lśniących pereł. 2. Kobieta jest skupiona, w dłoni trzyma wagę. Jej strój wskazuje był często noszony w Holandii od początku XVII wieku, ale podkreślony brzuch często bywa interpretowany jako ciąża kobiety. 3. W tle wisi obraz ukazujący Sąd Ostateczny - przypomina o nieuchronności przed ważeniu ludzkich uczynków, nawiązuje też do wagi w ręku kobiety, znajdującej się w centrum obrazu - zarówno symbolicznym, jak i kompozycyjnym. 4. W obrazie światło wpadające przez okno akcentuje dłoń, rękawy, nakrycie głowy kobiety. 5. Lustro wiszące na ścianie, perły nawiązanie do Sadu Ostatecznego można odczytać jako symbole /vanitas.

1

2

3

4

5

1. Na stole leżą sznury drogocennych, lśniących pereł.

2. Kobieta jest skupiona, w dłoni trzyma wagę. Jej strój wskazuje był często noszony w Holandii od początku XVII wieku, ale podkreślony brzuch często bywa interpretowany jako ciąża kobiety.

3. W tle wisi obraz ukazujący Sąd Ostateczny - przypomina o nieuchronności przed ważeniu ludzkich uczynków, nawiązuje też do wagi w ręku kobiety, znajdującej się w centrum obrazu -zarówno symbolicznym, jak i kompozycyjnym.

4. W obrazie światło wpadające przez okno akcentuje dłoń, rękawy, nakrycie głowy kobiety.

5. Lustro wiszące na ścianie, perły nawiązanie do Sadu Ostatecznego można odczytać jako symbole /vanitas.

Pracownie w dziełach Vermeera

Wnętrzami uwiecznionymi  w dziełach Vermeera były nie tylko mieszkania mieszczańskie. W kilku obrazach pojawiają się pracownie, służące przedstawieniu pracy osób o różnych profesjach, m.in. świat uczonych oraz - prezentująca własną osobę i alegoryczny charakter sztuki – autoportret  malarza podczas pracy.  Znaczeń alegorycznych można doszukać się już w rodzajowym obrazie Kobieta ważąca perły. Jednak typowym dziełem  tego typu  jest Pracownia artysty (Alegoria malarstwa).  

Geograf to obraz należący do dzieł przedstawiających pracownie w dorobku mistrza z Delft. Malarz ukończył obraz ok. 1669 roku. Obraz jest dwa razy sygnowany, być może obydwie sygnatury są późniejsze. Przedstawia mężczyznę o kręconych włosach, ubranego w długą, obfitą szatę i który stoi oparty o biurko. W tle ukazano mapę, książki i globus, na stole, przy swobodnie rozrzuconej tkanie leżą mapy. W jednej ręce geograf trzyma cyrkiel. Malarz ukazał uczonego w chwili przerwy, gdy ten zamyślony patrzy w kierunku okna. Być może obraz to portret Antonie van Leeuwenhoeka, słynnego uczonego, który zajmował się szlifowaniem soczewek i budową mikroskopów.

RJc3ZIRp4vjAJ1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Geograf”. Ukazuje stojącego we wnętrzu mężczyznę. Geograf stoi oparty o biurko, na którym leżą mapy. Mężczyzna w prawej dłoni trzyma cyrkiel. Za nim widoczna jest szafa, na której leżą książki i ustawiony jest globus. Po prawej stronie na ścianie wisi mapa, a nad nią zamieszczony jest napis. Mężczyzna zwrócony jest w lewą stronę, gdzie znajduje się okno z kotarą u boku. Na jego twarz pada jasne światło.

Kobiece portrety

Vermeer jest także autorek kilku kobiecych portretów, w których akcentował urodę. Do najsłynniejszych dzieł tego typu należy Dziewczyna z perłą. Przedstawiający obróconą w stronę widza  kobietę obraz urzeka tajemnicą i zwraca uwagę niezwykłą zmysłowością modelki. Elementem charakterystycznym jest perłowy kolczyk w uchu dziewczyny, jej rozchylone usta. Dziewczyna w czerwonym kapeluszu to dzieło, którego pochodzenie jest niejasne. Ponieważ obraz powstał na dece, niektórzy badacze uważają go za późniejsze naśladownictwo. Za postacią dziewczyny widoczny jest portret mężczyzny, odwrócony o 180 stopni.

R1Phps9TwdG6H1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Vermeera van Delft „Dziewczyna z perłą”. Ukazuje portret dziewczyny ustawionej bokiem, z odwróconą w stronę widza twarzą. W jej lewym uchu umieszczony jest perłowy kolczyk. Na głowie ma założony niebieski turban z zakręconym, żółtym szalem. Ubrana jest w  ciemno-złoty żakiet, spod którego wystaje biały kołnierz. Tło obrazu jest czarne.

RiyAentie6ng41

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Dziewczyna w czerwonym kapeluszu”. Ukazuje kobietę siedzącą bokiem w fotelu, z głową zwróconą w stronę widza. Na głowie ma założony czerwony, duży kapelusz. Bohaterka ma lekko rozchylone , uśmiechnięte usta. Ma na sobie niebieską szatę koloru niebieskiego z wystającym białym żabotem. Twarz ma zwróconą w stronę widza. W tle widoczna jest ściana z malowidłami w czarno-brązowych kolorach.

Widoki miasta

Jan Vermeer interesował się też pejzażem miejskim. Jego Widok Delft to weduta, typ obrazu rozpowszechniony w malarstwie europejskim pod koniec XVI wieku. Obraz ukazuje fragment miasta i  jest odzwierciedleniem poglądów politycznych artysty -  jasno oświetlony kościół Nieuwe Kerk jest symbolem narodowym –znajduje się w nim grobowiec Wilhelma I Orańskiego.

Drugim widokiem miejskim w dorobku artysty jest obraz zatytułowany Uliczka, przedstawiający dwa, rozdzielone przejściem domy. W kompozycji silnie zaznaczone są linie podziałów. krawędź domu z prawej strony znajduje się niemal w połowie obrazu. Podział poziomy wyznaczają framugi okien. Obraz wydaje się poprzecinany na części przez gzymsy po prawej i górne krawędzie drzwi po lewej stronie. Pierwszy plan został wydzielony przez granicę ulicy. Rynsztok wychodzący z podwórka po prawej stronie prowadzi oko widza do postaci służącej. Pomimo tak dokładnego oddania budynków, tej przytłaczającej przewagi otoczenia wzrok widza jest kierowany na osoby obecne na obrazie - pracującą kobietę siedzącą w drzwiach domu z prawej, dwoje dzieci klęczących na ziemi i pochyloną nad beczką kobietę (w głębi przejścia).

R1eQcIt14Z7Om1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Uliczka”. Ukazuje dwa budynku przy ulicy. Domy podzielone są dwoma przejściami. W drzwiach domu z prawej strony siedzi kobieta zajmująca się ręczną robótką. Obok domu dwoje dzieci klęczy na ziemi i czegoś szuka. Po lewej stronie, w głębi przejścia, znajduje się kobieta pochylona nad beczką. Nad budynkami rozciąga się błękitne niebo z chmurami.

RFIP6K9pWk8iZ

Ćwiczenie 3

Podaj dwa tytuły dzieł Vermeera o tematyce religijnej.

Podaj dwa tytuły dzieł Vermeera o tematyce religijnej.

Rozpoznaj tytuły obrazów.

.................

.................

.................

R1XrXFz5zsfhU

Ćwiczenie 4

Podaj imię modelki pozującej na obrazie „Pracownia artysty”.

Podaj imię modelki pozującej na obrazie „Pracownia artysty”.

Rozpoznaj modelkę na obrazie. Wpisz jej imię w pole.

.................

R1HsLnvXK6udZ

Ćwiczenie 5

Wymień dwa dzieła Vermeera o wymowie alegorycznej.

Wymień dwa dzieła Vermeera o wymowie alegorycznej.

Wskaż dzieła o wymowie alegorycznej.

• Opis ilustracji A
• Opis poprawnej ilustracji B
• Opis poprawnej ilustracji C
• Opis ilustracji D

Ćwiczenie 7

Uzupełnij dane o obrazie.

R8jLXeb7S6zKq

Ilustracja do zadania. Poniżej znajduje się inna wersja zadania.

R2mMIL1ESnnMt

Poniżej znajduje się inna wersja zadania.

Poniżej znajduje się inna wersja zadania.

Podaj dwa tytuły dzieła: ................................ perły lub .................................
Zapisz miejsce przechowywania obrazu: National Gallery of Art w .........................

Słownik pojęć

Galeria dzieł sztuki

R1HisbQC1nIJI1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Święta Prakseda”. Ukazuje klęczącą kobietę, wyciskającą do naczynia krew z gąbki. Ma na sobie szatę koloru czerwonego, spod której widoczne są białe rękawy koszuli. W tle widoczna jest architektura miejska, pomiędzy którą znajduje się niebieskie niebo.

R1KucJx1oOFgF1

Ilustracja o kształcie zbliżonym do kwadratu przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Przerwana lekcja muzyki”. Ukazuje dwie osoby we wnętrzu. Kobieta siedzi przy stole trzymając w rękach kartkę. Ma na głowie białą chustę, błękitną suknię i czerwony żakiet. Jej twarz zwrócona jest w stronę widza. Nad nią pochyla się mężczyzna trzymający tę samą kartkę. Z lewej strony znajduje się okno oświetlające postacie.

R1eQcIt14Z7Om1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Uliczka”. Ukazuje dwa budynku przy ulicy. Domy podzielone są dwoma przejściami. W drzwiach domu z prawej strony siedzi kobieta zajmująca się ręczną robótką. Obok domu dwoje dzieci klęczy na ziemi i czegoś szuka. Po lewej stronie, w głębi przejścia, znajduje się kobieta pochylona nad beczką. Nad budynkami rozciąga się błękitne niebo z chmurami.

RiyAentie6ng41

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Dziewczyna w czerwonym kapeluszu”. Ukazuje kobietę siedzącą bokiem w fotelu, z głową zwróconą w stronę widza. Na głowie ma założony czerwony, duży kapelusz. Bohaterka ma lekko rozchylone , uśmiechnięte usta. Ma na sobie niebieską szatę koloru niebieskiego z wystającym białym żabotem. Twarz ma zwróconą w stronę widza. W tle widoczna jest ściana z malowidłami w czarno-brązowych kolorach.

RJc3ZIRp4vjAJ1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Geograf”. Ukazuje stojącego we wnętrzu mężczyznę. Geograf stoi oparty o biurko, na którym leżą mapy. Mężczyzna w prawej dłoni trzyma cyrkiel. Za nim widoczna jest szafa, na której leżą książki i ustawiony jest globus. Po prawej stronie na ścianie wisi mapa, a nad nią zamieszczony jest napis. Mężczyzna zwrócony jest w lewą stronę, gdzie znajduje się okno z kotarą u boku. Na jego twarz pada jasne światło.

RvcvgFsrsaZEv1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Mleczarka”. Na obrazie widoczna jest kobieta stojąca przy stole, trzymająca w ręku dzban i nalewająca mleko do garnka. Ma na sobie żółtą bluzkę z podgiętymi rękawami, czerwoną suknię i niebieski fartuch, a na głowie biały czepek. Ściany skromnie, wręcz ascetycznie urządzonego wnętrza są białe. Po lewej stronie na ścianie wisi kosz i metalowe naczynie. Obok widoczne jest okno, przez które wpada światło.

RKkAH83DyXFC61

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Chrystus w domu Marii i Marty”. Ukazuje kobiety słuchające Chrystusa, który siedzi w fotelu i prawą ręką gestykuluje. Lewą ma opartą na poręczy fotela. Pośrodku bohaterów stoi kobieta stawiająca wiklinowy koszyk z chlebem na nakryty białym obrusem stół. Wzrok wszystkich skupia się w centrum obrazu. Postacie znajdują się w ciemnym pomieszczeniu. W tle są słabo widoczne sprzęty domowe.

R1asHfF0xmQlB1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta zbliżonego do kwadratu przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Widok Delft”. Ukazuje panoramę miasta nad rzeką, z widoczną zabudową architektoniczną. Nad nią górują wieże kościołów i ratusza. W rzece odbijają się budowle, a przy piaszczystym brzegu stoją łodzie i spacerują ludzie. Najszerszy pas obrazu to niebo rozciągające się nad miasteczkiem.

R1Phps9TwdG6H1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Vermeera van Delft „Dziewczyna z perłą”. Ukazuje portret dziewczyny ustawionej bokiem, z odwróconą w stronę widza twarzą. W jej lewym uchu umieszczony jest perłowy kolczyk. Na głowie ma założony niebieski turban z zakręconym, żółtym szalem. Ubrana jest w  ciemno-złoty żakiet, spod którego wystaje biały kołnierz. Tło obrazu jest czarne.

R1RSl9Outo78D1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz autorstwa Jana Vermeera van Delft „Alegoria malarstwa”. Obraz przedstawia artystę siedzącego przed sztalugą, tyłem do widza. Artysta maluje modelkę. Dziewczyna ubrana jest w niebieską suknię z żółtą spódnicą. Jej głowa jest zwrócona w stronę malarza. Sufit wykonany jest z drewnianych belek w brązowym kolorze, na których wisi bogato zdobiony żyrandol. Po lewej stronie obrazu widoczna jest barwna kotara.

R1YW7J0ymD5NT

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana Vermeera van Delft „Kobieta ważąca perły”. Ukazuje skierowaną w lewą stronę, stojącą przy stole kobietę. Trzyma w prawym ręku szale wagi. Kobieta ma na sobie żółtą suknię, ciemny kaftan i jasny czepek na głowie. Lewą ręką opiera się o stół. Na stole leży ciemnoniebieski, udrapowany obrus. Podłogę zdobią dekoracyjne, mozaikowe kafle. Po lewej stronie z okna pada światło. Na ścianie w tle wisi obraz.

Bibliografia

Wisława Szymborska, wiersz „Vermeer” z tomu: „Tutaj” Kraków 2009