Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RsBolnnv5Dp2N1
Ilustracja przedstawia obraz Marcella Bacciarellego "Hołd Pruski". Ukazuje Zygmunta Starego, ubranego w czerwony, uroczysty płaszcz z gronostajowym kołnierzem, siedzącego na tronie pod baldachimem w otoczeniu dworzan. Przed nim klęczy Albrecht Hohenzollern. Dzieło ma kształt pionowego prostokąta.

Marcello Bacciarelli - włoski malarz na polskim dworze królewskim

Marcello Bacciarelli, „Hołd Pruski”, obraz z Sali Rycerskiej, 1782-1783, Zamek Królewski, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna

Ważne daty

16 lutego 1731 – data urodzin malarza

1750 – wyjazd do Drezna

1755 – poślubienie Fryderyki Richter, miniaturzystki

1756‑1763 – pierwszy pobyt w Warszawie; nawiązanie kontaktu z rodziną Poniatowskich

1764‑1766 – pobyt w Wiedniu na dworze cesarskim u Marii Teresy

1766 – powrót do Warszawy i podjęcie współpracy ze Stanisławem Augustem Poniatowskim

1798 – przekazanie przez Bacciarellego kolekcji króla jego spadkobiercom (po śmierci Stanisława Augusta)

1807‑1809 – zaangażowanie malarza w oficjalne życie artystyczne Księstwa Warszawskiego

od 1808 – działalność członkowska w Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Warszawie

1817 – mianowanie Bacciarellego dziekanem Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego

5 stycznia 1818 – śmierć artysty w Warszawie

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1BwoIyIfBsNM1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: W prostokątnym polu znajduje się strzałka skierowana w dół symbolizująca pobieranie pliku. Obok strzałki umieszczony jest napis „Pobierz załącznik”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf., cc0.

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:

a) prehistorii,

b) starożytności (kultur: Mezopotamii, Egiptu, Grecji, Rzymu),

c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),

d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),

e) sztuki XIX wieku (romantyzm, realizm, akademizm, impresjonizm, postimpresjonizm, historyzm, eklektyzm i nurt inżynieryjny w architekturze),

f) sztuki przełomu XIX i XX wieku (secesja, symbolizm, protoekspresjonizm),

g) sztuki 1 połowy XX wieku (fowizm, ekspresjonizm, kubizm, futuryzm, formizm, koloryzm, abstrakcjonizm geometryczny i niegeometryczny, dadaizm, surrealizm, konstruktywizm, École de Paris, styl art déco,

h) sztuki 2 połowy XX wieku (socrealizm, informel, pop‑art, minimalart, hiperrealizm, land‑art, konceptualizm, neofiguracja, Nowy Realizm, opart, tendencja zerowa, modernizm i postmodernizm w architekturze, nurt organiczny i kinetyczny w rzeźbie oraz sztuka krytyczna i zaangażowana);

7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;

18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;

9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;

4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało;

5. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat wpływu mecenatu artystycznego na kształt dzieła.

Nauczysz się

charakteryzować twórczość Bacciarellego i środowisko, z którym był związany;

opisywać dzieła malarza oraz łączyć je z miejscem, w których się znajdują;

określać tematy obrazów artysty;

dostrzegać znaczenia alegoryczne i symboliczne w obrazach;

analizować porównawczo portrety pochodzące z różnych epok.

Okres młodzieńczy

Istnieje niewiele informacji o dzieciństwie i młodzieńczych latach życia Marcello Bacciarellego. Nie są znane fakty dotyczące edukacji, ale wiadomo, że kształcił się w pracowni Marco Benefiala, włoskiego rysownika i malarza, przeciwnika barokowego manieryzmu i rokoka, uważanego jednocześnie za prekursora klasycyzmu.

R1TvIZkhlwKOa1
Bacciarelli Fryderyka Johanna Julianna, Marcello Bacciarelli- miniatura, 1790, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0

Według prof. Z. Batowskiego kat. rękopisu nr. 155: Miniatura podług typu własnego portretu artysty użytego do nagrobka Bacciarellich w archikatedrze warszawskiej lub (może) służąca za pierwowzór temu malowidłu (źródło: Muzeum narodowe w Warszawie).

Pod wpływem rokoka

Około 1750 roku Bacciarelli wyjechał do Wiednia i został zatrudniony jako kopista dzieł z Galerii Królewskiej w Dreźnie. W tym czasie zajmował się też nauczaniem malarstwa. W 1755 roku poślubił swoją uczennicę Fryderykę Richter, zdolną malarkę miniatur i kopistkę dzieł Marcella.

Po wybuchu wojny siedmioletniej w 1756 roku, Bacciarelli, wraz z żoną i dworem Augusta III, wyjechał do Warszawy. W stolicy cieszył się uznaniem ze strony arystokracji jako portrecista oraz poznał rodzinę Poniatowskich, z której pochodził przyszły król Stanisław August. Z tego okresu pochodzą liczne portrety członków rodziny Poniatowskich oraz utrzymany jeszcze w barokowym, dworskim stylu, datowany przez artystę na 1757 rok, Portret Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej.

R14wHaicW6bx11
Ilustracja interaktywna przedstawia portret "Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej" Marcella Bacciarellego. Ma formę pionowego prostokąta i ukazuje siedzącą kobietę, ubraną w dostojną, błękitno-perłową suknię z licznymi falbanami oraz narzucony na nią czerwony płaszcz, którego spodnia część jest biała. Ma założoną perukę z przepaską z kwiatów i dekorowaną piórami. Prawą ręką głaszcze psa opierającego się na jej kolanach. W lewej ręce trzyma kwiat. W tle przedstawione są elementy natury oraz fragment budowli w stylu klasycystycznym z kolumnami. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Portret wykonany jest w stylu rokokowym – portretowana jest ukazana w wytwornej pozie, zabawia się z psem. 2. Kobieta ukazana jest na tle scenerii parkowej. 3. Lewa dłoń kobiety opiera się na koszu z kwiatami.
Marcello Bacciarelli, „Izabela z Czartoryskich Lubomirska”, rok 1757, znajduje się w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, wikimedia.org, domena publiczna.

W 1763 roku Bacciarelli otrzymał propozycję profesury malarskiej w Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie, którą odrzucił i pozostał w Warszawie. Po śmierci Augusta III wyjechał do Wiednia (1764‑1766), gdzie pracował na dworze cesarzowej Marii Teresy. W 1766 roku otrzymał propozycję zatrudnienia przez nowego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Na dworze Stanisława Augusta

Praca na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego należała do najbardziej twórczych okresów w życiu Bacciarellego. Pierwszym zleceniem było sporządzenie na polecenie króla projektu organizacji Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, który ze względów finansowych nie został zrealizowany. Malarz cieszył się zaufaniem Stanisława Augusta i był zaangażowany do największych przedsięwzięć artystycznych. Najcenniejszym z nich była przebudowa Zamku Królewskiego, do którego artysta wykonał projekt dekoracji Gabinetu Marmurowego z 22 portretami królów polskich, Portret króla Stanisława Augusta w stroju koronacyjnym oraz plafonPlafonplafon Wieczność albo Sława głosząca pamiętne czyny monarchów polskich (dzieło nie zachowało się). Świadectwem poważania artysty było nadanie mu w 1768 roku szlachectwa przez Sejm.

Artysta intensywnie pracował na dworze królewskim. Do pałacu w Łazienkach namalował dziesięć owalnych portretów członków rodziny Poniatowskich. Wykonał też obrazy i malowidła plafonowe do zmodernizowanych wnętrz Zamku Królewskiego: Sypialni Królewskiej, Sali Audiencjonalnej (Tronowej), Sali Balowej oraz Kaplic. Do sali Rycerskiej namalował sześć obrazów ze scenami historycznymi (Oswobodzenie Wiednia, Pokój chocimski, Nadanie przywilejów Akademii Krakowskiej, Kazimierz Wielki słucha próśb chłopów, Hołd pruski, Unia lubelska).

RtOn3JjtIybaY1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Marcella Bacciarellego "Sobieski pod Wiedniem (Oswobodzenie Wiednia)" o formacie pionowego prostokąta. Ukazuje króla na koniu w towarzystwie rycerzy. Biały koń staje dęba. Sobieski ubrany jest w żółtą szatę, na którą ma założony czerwony płaszcz. Jego głowę zdobi hełm z pióropuszem. Prawą rękę ma wyciągniętą w bok. Za nim na koniach znajdują się rycerze z proporcem. Jeden z nich stoi po prawej stronie i zwrócony jest w kierunku króla. W lewym, dolnym rogu, przedstawiony jest fragment sceny bitwy. Tło wypełnia ciemne niebo z ogromną, szaro-brunatną chmurą. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Sobieski ukazany został w pozie przywódczej z wyciągnięta ręką, na rozpędzonym koniu, wspartym na dwóch nogach. 2. Za Janem III Sobieskim podąża królewska świta. 3. W dalekim tle znajduje się widok Wiednia. 4. Obraz jest alegorią zwycięstwa, pokoju.
Marcello Bacciarelli, „Sobieski pod Wiedniem (Oswobodzenie Wiednia)„, obraz z Sali Rycerskiej, 1782-1783, Zamek Królewski, Warszawa, kolekcja.zamek-krolewski.pl, CC BY 3.0
RAwfnjsvGho541
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Marcella Bacciarellego "Hołd Pruski". Ukazuje Zygmunta Starego, ubranego w czerwony, uroczysty płaszcz z gronostajowym kołnierzem, siedzącego na tronie pod baldachimem w otoczeniu dworzan. Przed nim klęczy Albrecht Hohenzollern. Dzieło ma kształt pionowego prostokąta. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Na tronie siedzi król Zygmunt I, na szyi ma zawieszony Order Złotego Runa 2. Przed królem Albrecht Hohenzollern składa hołd i przysięgę 3. Młodzieniec obok trzyma chorągiew lenną, jest skoncentrowany na wydarzeniu. 4. Postać po prawej stronie obrazu ma rysy Adama Naruszewicza, historyka i współpracownika króla.
Marcello Bacciarelli, „Hołd Pruski”, obraz z Sali Rycerskiej, 1782-1783, Zamek Królewski, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna
RfTIMuhTZk7yf1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Marcella Bacciarellego „Nadanie przywilejów Akademii Krakowskiej”. Dzieło w formie pionowego prostokąta ukazuje siedzącego na tronie pod baldachimem króla Władysława Jagiełłę w uroczystym stroju i koronie na głowie, nadającego uczelni przywileje. Król siedzi po lewej stronie obrazu. W wydarzeniu borą udział pracownicy uczelni oraz dworzanie, zgromadzeni na pierwszym planie oraz w tle, w głębi obrazu. W dziele malarz uwiecznił alegorie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Centrum obrazu zajmuje siedzący na tronie król Władysław Jagiełło, wręcza klęczącemu rektorowi Akademii Krakowskiej dokument nadający przywileje. 2. Scenie towarzyszą trzy muzy ukazane jako alegorie: Astronomia, Poezja i Historia. 3. Nad postaciami góruje unosząca się Minerwa, bogini mądrości, nauki, sztuki i literatury.
Marcello Bacciarelli, „Nadanie przywilejów Akademii Krakowskiej”, 1782-1783, Zamek Królewski, Warszawa, kolekcja.zamek-krolewski.pl, CC BY 3.0
R1bQnkftPryck1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Marcella Bacciarellego „Unia lubelska”. Ukazuje wydarzenie, w którym uczestniczą: król w uroczystym stroju i z kapeluszem na głowie, zdobionym pióropuszem, dworzanie, rycerze z chorągwiami oraz ukazany w głębi tłum. Po lewej stronie znajduje się fragment budowli, będący tłem wydarzenia, tło prawej strony stanowi niebieskie niebo. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W centrum Bacciarelli przedstawił dwóch rycerzy jako przedstawicieli Litwy i Korony - trzymają chorągwie obu państw: z lewej litewską z herbem Pogoń, a z prawej polską z Orłem. 2. Na tronie po lewej siedzi Zygmunt August, obok niego duchowny odczytuje tekst unii.
Marcello Bacciarelli, „Unia lubelska”, 1796 , Muzeum Narodowe, Sukiennice, Kraków, wikimedia.org, domena publiczna

Portrety króla

Rn41W5OYrTOu9
Prezentacja jest zbiorem ilustracji z wizerunkami Portretów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z towarzyszącym im opisem. Prezentację otwiera autoportret artysty Opis: Głównym portrecistą Króla był Marcello Bacciarelli, ulubiony artysta i przyjaciel monarchy. To właśnie obrazy jego autorstwa były najczęściej doceniane i kopiowane. Sam Władca wypowiadał się, że są to portrety najlepiej go charakteryzujące. Poniatowski doceniał propagandową rolę sztuki, wczesne portrety (poelekcyjne) miały rozreklamować go wśród znamienitych rodów, ukazać jego pozycje i niekwestionowane szlachetnie urodzenie. Były to konterfekty mające na celu ukazać pozytywny wizerunek polityczny. Nstępnie ukazane są kolejno podobizny króla. Dwa portrety z orderami Orła Białego i pruskim Orła Czarnego – obydwa przedstawiające monarchę skierowanego w lewo, w peruce, ujętego z półprofilu z szarfą przewieszoną przez ramię i wpiętym w żakiet orderem. Drugi prezentuje portret Stanisława Augusta Poniatowskiego w mundurze generała gwardii konnej – król w tym popiersiu także ma przewieszoną szarfę i wpięty w mundur order Orła Białego. Opis: (…) wizerunki z tego okresu można określić typem patrioty, z orderem Orła Białego, gwiazdą lub jego wstęgą. Choć te odznaczenie było od dawna stałym elementem w ikonografii Króla, dopiero teraz stał się głównym elementem stroju, nieprzyćmionym przez bogato wyszywany strój czy nawet skomplikowane bogato tło udrapowanych kotar i zdobionych mebli. Król często ma na sobie także inne odznaczenia jak pruski order Czarnego Orła czy z Orderem Świętego Andrzeja. Jednak to Order Orła Białego widnieje na niemal każdym jego wizerunku. Trzecim portretem jest Stanisław August Poniatowski w stroju koronacyjnym. Król ukazany jest w całej postaci, w uroczystym stroju – Monarcha ubrany jest w srebrzysty kaftan, spodnie, czerwony płaszcz i zawieszonym na łańcuchu Orderem Orła Białego. U jego lewego boku zawieszony jest miecz. Lewą ręką podpiera się pod bok, a prawą położoną ma na regimencie, znajdującym się na stole, na którym leżą także atrybuty władcy - korona i królewskie jabłko. W tle po lewej znajduje się kolumna a po prawej w górnym rogu przewieszona jest ciemnozielona kotara. Opis: Kolejnym rodzajem portretów są tzw. koronacyjne. Portrety w stroju koronacyjnym, który w rzeczywistości był strojem włożonym po koronacji i na następny dzień obchodów (…) miały propagować jego osobę jako oświeconego prawego władcę i wodza, mecenasa sztuki ukazywać jego wysmakowany gust. Szczególnie chodziło o zaznaczenie swojej pozycji na dworach europejskich. Najsłynniejszym tego typu portretem jest Stanisław August Poniatowski w stroju koronacyjnym z 1768 . Król (…) w stroju koronacyjnym (srebrzysty justaucorps i spodnie, w purpurowy płaszcz podbity gronostajami), z orderem Orła Białego na szyi na łańcuchu- stoi ujmując się pod lewy bok, prawą dłonią wsparty o regiment (baton de commendement). Na stole z lewej korona królewska i jabłko, w tle z lewej kolumna, z prawej ciemnozielona kotara. Kopia z epoki obrazu namalowanego 1768-71 z Gabinetu Marmurowego Zamku Królewskiego w Warszawie. Ostatnim dziełem jest portret Stanisława Augusta z klepsydrą. Król przedstawiony jest w szlafroku w prywatnym wnętrzu. Siedzi zamyślony przy biurku, na którym znajduje się korona, w którą wstawiona jest klepsydra. Na niej spoczywa dłoń Poniatowskiego. Z lewej strony w tle znajduje się ciemnoczerwona kotara, a z prawej okno, za którym widoczny jest pejzaż z ciemnymi chmurami i prześwitującymi przez nie promieniami słonecznymi. Opis: Zagadkowy wydaje się Portret Stanisława Augusta z klepsydrą z 1793 roku, zwanym również portretem alegorycznym. Alegoryczny wizerunek Stanisława Augusta, skomponowany przez niego samego jako swoiste przesłanie do współczesnych i próba wytłumaczenia swego panowania. Powstał w niezwykle trudnym dla króla momencie, gdy akces do konfederacji Targowickiej (23.VII.1792) pozbawił go realnej władzy, miłości poddanych, a ściągnął szykany i odium zdrajcy. Na dwa miesiące przed namalowaniem obrazu (3.I.1792) - został podpisany przez Rosję i Prusy akt II rozbioru Polski. Stanisław August usiłował wytłumaczyć swoje racje w napisanej przez siebie broszurze "Zdanie o królu polskim" z 24 stycznia tego roku. Podobne zadanie miał spełnić omawiany portret, powtarzany na zlecenie króla w wielu replikach i kopiach (…). Cytat "Quaesivit coelo lucem" - "szukała światła na niebie" z IV księgi "Eneidy" Wergilego, odnosi się do ostatnich chwil przed samobójczą śmiercią Dydony, królowej Kartaginy, opuszczonej przez ukochanego Eneasza. W XVIII-wiecznej Polsce, poemat Wergiliusza był bardzo znany, stanowił źródło pouczeń moralnych o miłości ojczyzny i obowiązków względem niej. Sytuacja zrozpaczonej Dydony, dla której nie ma innego wyjścia jak śmierć, podobna jest do położenia Stanisława Augusta, dla którego nie ma innego wyjścia jak abdykacja. Portret ukazuje Stanisława Augusta w przy biurku, w stroju domowym, jako oświeconego "homme des lettres" w swoim gabinecie, z globusem i przyborami do pisania, z prawą dłonią złożoną na klepsydrze wstawionej w koronę. Klepsydra może tu mieć podwójne znaczenie, jako symbol przemijalności wszystkiego, ale i jako atrybut "Wytrwałości", cnoty tak potrzebnej przy pokonywaniu przeciwieństw. Charakterystyczna korona o ostrych trójkątnych porcjach jest tu identyczna jak nosił król Władysław Warneńczyk, tragicznie zmarły król polski na wizerunku namalowanym przez Bacciarellego, w latach 1768-71 do Gabinetu Marmurowego Zamku Królewskiego w Warszawie. Groźny widok rozciąga się przez okno, spod szarych burzowych obłoków promienie słońca i rzucają czerwonawe refleksy na rozlane szeroko szare wody z wysoką o falą na przedzie. Może to być zarówno aluzja do trudnych losów króla, jak i rodzaj złowróżbnej przepowiedni dla losów kraju. Portret tak zrozumiały dla współczesnych królowi oświeconych osób, niestety dla nas pozostaje nie do końca rozwiązywalną zagadką. Obraz z kolekcji MNW jest tylko repliką autorską zaginionego oryginału, który do 1795 prawdopodobnie znajdował się w Gabinecie Marmurowym Zamku Królewskiego w Warszawie.

Audiobook pt. Portret alegoryczny

RKN7f1gcRhZXnme5dc0e38046b273c_00000000000031
Audiobook Portret alegoryczny. Portret alegoryczny „Portret króla Stanisława Augusta z klepsydrą" uchodzi za jedno z najbardziej tajemniczych spośród wielkich dzieł malarstwa polskiego. (…) Stanisław Cat‑Mackiewicz, broniąc pamięci króla podkreślał jego wdzięk, elegancję, doskonałą prezencję na uroczystościach dworskich. Karol Zbyszewski, będąc o nim jak najgorszej opinii, pisał: "Widząc gdzieś swój portret zbyt podobny, czyli szkaradny, wypraszał go zaraz od właścicieli i niszczył. Miał szczęście, że nie znano fotografii - nie nadążyłby w destrukcji. Za duża głowa, długi kadłub, wystające siedzenie, króciutkie nogi." (…) Najczęściej przyjęta interpretacja, związana z obrazem od początku, głosi, że jest to rodzaj testamentu króla‑patrioty zmuszonego do abdykacji w obliczu dziejowej burzy, zatroskanego o losy ojczyzny. Tak pisał na początku XIX wieku Antoni Magier: "Król Stanisław był przygotowanym złożyć panowanie: w początkach rewolucji [tj. powstania kościuszkowskiego] widzieliśmy (...) nadesłaną z Rzymu rycinę podług rysu Bacciarellego, ukazującą króla zasmuconego, obok niego złożoną koronę, okno otwarte na niebo zachmurzone." Jest również możliwa inna, choć niewykluczającą poprzedniej, interpretacja obrazu - jako zaszyfrowanego komunikatu masońskiego. (…) Trzy kluczowe przedmioty, najczęściej uznawane za symbole abdykacji króla: odwrócona korona, globus i klepsydra są zarazem symbolami masońskimi. Zachmurzony pejzaż za oknem jest niemal identyczny z umieszczonym na medalach wybitych przez lożę królewską ku czci "braci" Augusta Fryderyka Moszyńskiego i barona Gartenberga. Mottem obrazu byłoby więc masońskie motto Quasivit coelo lucem ("Szukał światła na niebie"), umieszczone w górnej części ramy stołu. (…) Agnieszka Morawińska analizowała podobieństwo kompozycji do toposu uczonego w pracowni; wizerunek króla mógłby być obrazem melancholii mędrca wobec zmian dziejowych. W podobnym kierunku idzie interpretacja Zuzanny Prószyńskiej, odczytującej jako znak melancholii nawiązania astrologiczne (król jako dziecię Saturna) i interpretującej obraz jako przykład etyki stoickiej. (…) W odmiennym kierunku podąża interpretacja Małgorzaty Sobieraj, dla której kluczowe znaczenie ma widoczny w tle obraz Dydony porzuconej przez Eneasza. W interpretacji Sobieraj (…) porzuconą Dydoną jest sam król, bezwzględnym i zwycięskim Eneaszem - Katarzyna II. (…) Jedno jest pewne - do tego właśnie spośród licznych sporządzonych przez Bacciarellego swych wizerunków, król przywiązywał olbrzymią wagę. Wkrótce po powstaniu dzieła został on powielony w dwóch seriach miedziorytniczych. (…) Intencją króla było więc zapewne, jak podaje pisząc o pierwszej serii Magier, uczynienie tego obrazu swoistym exposée ustępującego z tronu monarchy.
Źródło: online skills, cc0.
RfbhWi8y8NCq71
Marcello Bacciarelli „Portret Stanisława Augusta z klepsydrą”, 1793, Muzeum Narodowe w Warszawie, wikimedia.org, domena publiczna

Ostatnie lata

W 1787 roku Bacciarelli, za porozumieniem z królem, wyjeżdża do Włoch w celach poznawczych. Zyskał sławę również poza Polską – został członkiem Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu, Berlinie, Wenecji, Bolonii oraz Akademii świętego Łukasza w Rzymie. Sytuacja malarza zmienia się po trzecim rozbiorze Polski i wstrzymaniu prac artystycznych w Warszawie. Po śmierci Stanisława Augusta w 1798 roku artysta przekazał kolekcję króla jego spadkobiercom.

Od 1808 roku, po powstaniu Księstwa Warszawskiego zaangażował się w oficjalne życie artystyczne, został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1817 roku dostąpił zaszczytu dziekana nowopowstałego Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego. Zmarł 5 stycznia 1818 roku.

RHmFgF7ABErRZ1
Marcello Bacciarelli, „Portret własny w brązowym fraku”, 1793, Muzeum Narodowe w Warszawie, wikimedia.org, domena publiczna,

Autoportret o charakterze prywatnym uzupełniony włoską inskrypcjąme5dc0e38046b273c_0000000000004włoską inskrypcją o zajmowanym przez malarza stanowisku generalnego dyrektora budowli króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego.

me5dc0e38046b273c_0000000000004
me5dc0e38046b273c_0000000000174
RggZgfPgeK0ef
Ćwiczenie 1
Wymień imiona trzech polskich władców sportretowanych przez Bacciarellego.
RZZKPYmwDq55Z1
Ćwiczenie 2
Wymień cztery wydarzenia historyczne, będące tematami obrazów Bacciarellego.
ROt0KzkI0LiX4
Ćwiczenie 3
Podaj imiona trzech alegorii z obrazu Marcella Bacciarellego „Nadanie przywilejów Akademii Krakowskiej”.
Rqh1b8TgPwi2T
Ćwiczenie 4
W jakim muzeum znajduje się portret Stanisława Augusta Poniatowskiego, zwany alegorycznym?
R3ZODR8k4gnD6
Ćwiczenie 5
Wymień symbole znajdujące się w portrecie Stanisława Augusta Poniatowskiego z klepsydrą i podaj ich znaczenie.
R1B2lyAodYo5Q
Ćwiczenie 6
Odpowiedz, jakie cechy posiada portret reprezentacyjny.
R17lxwixJhZdF
Ćwiczenie 7
Połącz daty z wydarzeniami. 1750 Możliwe odpowiedzi: 1. poślubienie Fryderyki Richter, 2. wyjazd do Drezna, 3. podjęcie współpracy ze Stanisławem Augustem Poniatowskim, 4. mianowanie Bacciarellego honorowym dziekanem Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, 5. pierwszy pobyt w Warszawie; nawiązanie kontaktu z rodziną Poniatowskich, 6. pobyt w Wiedniu na dworze cesarskim u Marii Teresy 1755 Możliwe odpowiedzi: 1. poślubienie Fryderyki Richter, 2. wyjazd do Drezna, 3. podjęcie współpracy ze Stanisławem Augustem Poniatowskim, 4. mianowanie Bacciarellego honorowym dziekanem Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, 5. pierwszy pobyt w Warszawie; nawiązanie kontaktu z rodziną Poniatowskich, 6. pobyt w Wiedniu na dworze cesarskim u Marii Teresy 1756-1763 Możliwe odpowiedzi: 1. poślubienie Fryderyki Richter, 2. wyjazd do Drezna, 3. podjęcie współpracy ze Stanisławem Augustem Poniatowskim, 4. mianowanie Bacciarellego honorowym dziekanem Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, 5. pierwszy pobyt w Warszawie; nawiązanie kontaktu z rodziną Poniatowskich, 6. pobyt w Wiedniu na dworze cesarskim u Marii Teresy 1764-1766 Możliwe odpowiedzi: 1. poślubienie Fryderyki Richter, 2. wyjazd do Drezna, 3. podjęcie współpracy ze Stanisławem Augustem Poniatowskim, 4. mianowanie Bacciarellego honorowym dziekanem Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, 5. pierwszy pobyt w Warszawie; nawiązanie kontaktu z rodziną Poniatowskich, 6. pobyt w Wiedniu na dworze cesarskim u Marii Teresy 1766 Możliwe odpowiedzi: 1. poślubienie Fryderyki Richter, 2. wyjazd do Drezna, 3. podjęcie współpracy ze Stanisławem Augustem Poniatowskim, 4. mianowanie Bacciarellego honorowym dziekanem Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, 5. pierwszy pobyt w Warszawie; nawiązanie kontaktu z rodziną Poniatowskich, 6. pobyt w Wiedniu na dworze cesarskim u Marii Teresy 1817 Możliwe odpowiedzi: 1. poślubienie Fryderyki Richter, 2. wyjazd do Drezna, 3. podjęcie współpracy ze Stanisławem Augustem Poniatowskim, 4. mianowanie Bacciarellego honorowym dziekanem Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, 5. pierwszy pobyt w Warszawie; nawiązanie kontaktu z rodziną Poniatowskich, 6. pobyt w Wiedniu na dworze cesarskim u Marii Teresy
Polecenie 1

Porównaj poniższe portrety i wpisz ich główne cechy w odpowiednich kategoriach w polach umieszczonych poniżej.

RfYmzssxzv0gw1
Marcello Bacciarelli, „Stanisław August Poniatowski w stroju koronacyjnym”, 1768-1771, Zamek Królewski w Warszawie, wikimedia.org, domena publiczna
RLGrRPVhf2RC91
Rafael Santi, „Papież Juliusz II”, 1511-1512, National Gallery, Londyn, wikimedia.org, domena publiczna

Kompozycje i relacje przestrzenne. Podaj pięć cech każdego z obrazów.

R3sjVl98OgwJC
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Światło i modelunek światłocieniowy. Podaj cztery cechy każdego z obrazów.

R1U4Ofkrk0CNR
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Kolorystyka. Podaj cztery cechy każdego z obrazów.

RduCQEMmk19LP
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Sposób obrazowania i środki malarskie. Podaj cztery cechy każdego z obrazów.

R1dnwCJy3bqwH
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Inna wersja zadania

Omów działalność Bacciarellego na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Polecenie 2

Napisz wypracowanie na temat: Sposoby ukazania władcy w portretach Marcello Bacciarellego.

Twoja praca powinna zawierać co najmniej 250 słów.

RpbnF87u0SvhW
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Słownik pojęć

Plafon
Plafon

duże pole dekoracyjne w centralnej części sufitu lub sklepienia, przeważnie zdobione malowidłem ściennym, czasem olejnym na płótnie, rzadziej dekoracją stiukową.

Słownik pojęć opracowany został na podstawie:

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003

Wielcy Malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło, Malarstwo polskie przełomu XVIII i XIX wieku, część 88.

http://culture.pl/pl/dzielo/marcello-bacciarelli-portret-krola-stanislawa-augusta-z-klepsydra (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://culture.pl/pl/tworca/marcello-bacciarelli (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=3064&show_nav=true (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=4713&show_nav=true (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU113 (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU114&mode=3 (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU115 (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU117 (dostęp z dnia 31.03.2018)

https://sosreb.wordpress.com/2014/02/06/krol-pozuje-portrety-stanislawa-augusta-poniatowskiego/ (dostęp z dnia 31.03.2018)