Mchy

W czasie wycieczki do gęstego lasu uważnie rozejrzyj się dokoła, a być może zauważysz zielone, nieduże kępki przypominające puszyste poduszki. Możesz je dotykać, ale bardzo ostrożnie! Są delikatne i łatwo je zniszczyć. To kępy mchu. Mimo że są tak drobne, odznaczają się zaskakującą odpornością.

Rvom5T8zmGik0
Grafika przedstawia mchy z dobrze widocznymi puszkami sporofitu. Bliżej podłoża znajdują się ulistnione, zielone łodyżki. Wyrastają z nich pojedyncze nieulistnione łodyżki. Na ich szczycie znajdują się zgrubiałe struktury koloru pomarańczowego, szersze na dole i zwężające się ku górze.
Mchy
Źródło: Vaelta, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

  • w jakich środowiskach występują rośliny;

  • jak zbudowane są rośliny wytwarzające nasiona;

  • jakie procesy życiowe prowadzą rośliny.

Twoje cele

  • Rozpoznasz mchy po budowie zewnętrznej.

  • Wskażesz miejsca, w których mchy mogą się rozwijać.

ibwWWYpnKi_d5e198

1. Budowa i wygląd mchów

Mchy to rośliny o prostej budowie. Są drobne, mierzą od 1 do 10 cm; tylko wyjątkowo osiągają większą wysokość.
Zamiast korzeni mają chwytniki, które są cienkimi, nitkowatymi wyrostkami łodygi. Przytrzymują one mech w podłożu. Pobierają nimi także wodę, choć więcej jej chłoną poprzez listki. Obrastają one gęsto łodyżkę. Fotosynteza u mchów przebiega w listkach.

Mchy nie wytwarzają kwiatów, owoców ani nasion. Latem na szczycie łodyg wyrastają nieulistnione pędy zakończone zarodniązarodniazarodnią w kształcie puszki, w której rozwijają się zarodnikizarodnikizarodniki. Po ich dojrzeniu zarodnia otwiera się, a zarodniki się rozsypują. Z zarodników wyrastają młode rośliny.

1
RhoI8v27mDiCf
Rysunek przedstawia budowę mchu. Jest to nitkowata roślina. Podziemna część rośliny to chwytniki. Mają one brązowy kolor i są rozgałęzione. Łodyżka dzieli się na dwie części – dolną, ulistnioną i górną, bezlistną. Listki są zielone i drobne. Na szczycie łodyżki znajduje się rozszerzenie, które wygląda jak nałożona od góry czapeczka. Jest to zarodnia.
Budowa zewnętrzna mchu
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY-SA 3.0.
RaFhzJ5PuG5pr
Fotografia przedstawia kępę mchu. Kępa składa się z kilkudziesięciu roślin. Dół kępy jest gęsto ulistniony, ponieważ dolne części łodyżek mchów posiadają listki. Z kępy wyrasta kilka pozbawionych listków łodyżek, które zakończone są owalnymi zarodniami.
Brodek murowy
Źródło: Peter aka anemoneprojectors, Flickr, licencja: CC BY-SA 2.0.
1
Ćwiczenie 1

Przeprowadź obserwację dowolnego mchu za pomocą lupy. Może być to zasuszony okaz w zielniku w pracowni przyrodniczej. Sprawdź, czy są widoczne chwytniki, łodyżki, listki i zarodnie. Narysuj i opisz obserwowany okaz.

R2FQqcSbjjgIu
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Opisz budowę mchu. Uwzględnij zarówno część podziemną mchu, jak i część nadziemną.

RBz1akTi8hLar
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Dawniej ludzie często używali mchów do uszczelniania drewnianych domów. Rośliny te potrafią wchłonąć dużą ilość wody. Dlatego nawet podczas obfitych opadów deszczu czy śniegu woda nie przedostawała się do wnętrza domu.

R1UdgV2xTz2Z3
Zdjęcie przedstawia fragment drewnianej ściany uszczelnionej mchem. Znajduje się on z zagłębieniach belek, z których jest wykonana ściana.
Uszczelnienie domu mchem
Źródło: Wolfgang Sauber, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
ibwWWYpnKi_d5e254

2. Występowanie mchów

Mchy rosną przede wszystkim w miejscach zacienionych i wilgotnych. Warunki takie istnieją w wilgotnych, gęstych lasach, nad brzegami strumieni i wolno płynących rzek, w sąsiedztwie źródeł, na bagnach i w miejscach zanikających jezior. Mchy mają bardzo niskie wymagania, więc pojawiają się także w szczelinach skał czy między kamieniami, jeżeli tylko przez część roku dostanie się tam wystarczająca ilość wody.

Mchy, tworząc gęste kępy, potrafią magazynować duże ilości wody. Są odporne na okresowe wysychanie. Nawet mocno wysuszone wracają do życia już w kilka godzin po ich ponownym zamoczeniu.

R12O0RfhT2Fhg
Zdjęcie przedstawia las sosnowy. Widać grube brązowe pnie drzew. Na ziemi, pomiędzy drzewami, widoczne są zielone kępy mchów.
Kępy mchu w wilgotnym sosnowym lesie
Źródło: Nicholas A. Tonelli, Flickr, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.
RQrci9U8ZSqFc
Zdjęcie przedstawia ceglany mur. W jednym miejscu widać mokry zaciek. Rośnie na nim zielony mech.
Nawet wilgotne i zacienione fragmenty murów stanową wystarczająco dobre środowisko dla mchu
Źródło: Tom Woodward, Flickr, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.

Szczególnym przykładem mchów są torfowcetorfowcetorfowce. Porastają one mokradła i zanikające zbiorniki wodne. Duże obszary porośnięte torfowcami zamieniają się w torfowiska, które są zbudowane z narastających, coraz grubszych warstw obumarłych mchów, zamieniających się stopniowo w torftorftorf.

R1I8XWtSX9cPD
Zdjęcie przedstawia torfowisko. Torfowisko jest porośnięte wysoką żółtą trawą, licznymi niskimi krzewami oraz niskimi brzozami. W tle jest gęsty las.
Torfowisko w Estonii
Źródło: Ivo Kruusamägi , Wikimedia Commons, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.
1
Ćwiczenie 2

Poszukaj informacji (np. w Encyklopedii PWN) dotyczących właściwości i zastosowania torfu. Wypisz te informacje.

R11rSsEAhQL4D
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Na samotnych drzewach lub w niezbyt gęstych lasach mech porasta pnie głównie od strony północnej. Informacja ta może być wykorzystywana do określania kierunków geograficznych, jeżeli nie mamy kompasu, a chmury uniemożliwiają określenie kierunków za pomocą położenia Słońca lub gwiazd. Pamiętajmy jednak, że w gęstym lub wilgotnym lesie mech może porastać pnie ze wszystkich stron!

R1P3DWEQIbrOo
Fotografia przedstawia pień drzewa, który z lewej strony porośnięty jest intensywnie zielonym mchem.
Drzewo pokryte mchem
Źródło: Jannes Pockele , Flickr, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.
Ważne!

Mchy są organizmami pionierskimi, to znaczy, że pojawiają się w miejscach, gdzie nie ma jeszcze gleby ani innych organizmów. Gromadzone przez mech drobiny piasku, woda oraz obumarłe szczątki roślin stanowią początki gleby zajmowanej następnie przez inne rośliny.

RT8oESz1d7yZz
Fotografia przedstawia szare kostki brukowe, pomiędzy którymi wyrasta zielony mech.
Porośnięty mchem bruk. Nawet tak trudne środowisko jak bruk może zostać zasiedlone przez mchy
Źródło: yellowcloud, Flickr, licencja: CC BY-SA 2.5.
1
Ćwiczenie 3

Rozejrzyj się dokładnie po okolicy twojego miejsca zamieszkania i szkoły, wypatrując mchów. Szukaj w miejscach spełniających warunki konieczne dla ich wzrostu. Sfotografuj wybrane okazy. Opisz przynajmniej trzy stanowiska, w których rośnie mech.

R11gTSsvsroBN
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 3

Korzystając z informacji zawartych w akapicie drugim pt. „występowanie mchów” zastanów się gdzie w Twojej okolicy mogą występować warunki konieczne dla ich wzrostu. Opisz przynajmniej trzy takie miejsca.

R18YpF1z5aevM
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ibwWWYpnKi_d5e323

Podsumowanie

  • Mchy to rośliny o prostej budowie, zasiedlające środowiska wilgotne.

  • Głównymi elementami budowy mchu są: chwytniki, łodyżka, listki i zarodnia.

  • Mchy mają bardzo małe wymagania życiowe, co pozwala im rosnąć i rozwijać się na ubogich glebach.

ibwWWYpnKi_d5e369

Słownik

chwytniki
chwytniki

nitkowate, rozgałęzione wyrostki występujące m.in. u mchów; pełnią funkcje korzeni

łodyżka bezlistna
łodyżka bezlistna

pęd mchu wyrastający na szczycie łodyżki ulistnionej; zakończony jest zarodnią

łodyżka ulistniona
łodyżka ulistniona

zielona łodyżka mchu pokryta listkami

torf
torf

osad złożony z szczątków torfowców oraz innych roślin; powstaje w warunkach dużej wilgotności i małej ilości tlenu

torfowce
torfowce

rodzaj mchów rosnących w środowisku bardzo silnie nawodnionym

zarodnia
zarodnia

element budowy umożliwiający proces bezpłciowego rozmnażania się; zarodnie produkują zarodniki

zarodniki
zarodniki

komórki służące niektórym roślinom (mchy, paprocie) oraz grzybom do rozmnażania bezpłciowego

ibwWWYpnKi_1448452875313_0

Zadania

1
Pokaż ćwiczenia:
11
Ćwiczenie 1
Ro2HjfCIKgJds1
Spośród zamieszczonych nazw wskaż te, które są nazwami opisującymi budowę mchu. Możliwe odpowiedzi: 1. chwytniki, 2. łodyżki, 3. listki, 4. korzenie, 5. łodygi, 6. pnie, 7. liście, 8. owoce, 9. kwiaty, 10. nasiona, 11. gałęzie

Spośród zamieszczonych nazw wskaż te, które określają części mchu.

  • chwytniki
  • łodyżki
  • listki
  • korzenie
  • łodygi
  • pnie
  • liście
  • owoce
  • kwiaty
  • nasiona
  • gałęzie
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 2
RFOZXODCZPQbI1
Wybierz opis podstawowej funkcji chwytników mchu. Możliwe odpowiedzi: 1. pobieranie wody, 2. rozmnażanie, 3. fotosynteza, 4. przytrzymywane mchu w podłożu

Wybierz opis podstawowej funkcji łodyżki mchu.

  • łączenie chwytników z listkami i zarodnią
  • zaopatrywanie mchu w tłuszcze
  • zaopatrywanie mchu w sole mineralne
  • zaopatrywanie mchu w cukry
  • rozmnażanie
  • fotosynteza
  • przytrzymywane mchu w podłożu
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 3
R1GSZpIkKJ0yK1
Łączenie par. Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących warunków, w jakich dobrze rośnie większość mchów.. Duże natężenie światła. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wysoka temperatura i mała wilgotność. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Cień. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Duża wilgotność. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Żyzna gleba. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących warunków, w jakich dobrze rośnie większość mchów.

Prawda Fałsz
duże natężenie światła □ □
wysoka temperatura i mała wilgotność □ □
cień □ □
duża wilgotność □ □
żyzna gleba □ □
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 4
RDgwldEDBKHQS1
Wybierz opis funkcji listków mchu. Możliwe odpowiedzi: 1. fotosynteza i zaopatrywanie mchu w wodę, 2. rozmnażanie, 3. usuwanie wilgoci, 4. chłodzenie rośliny, 5. ochrona łodyżki przed zimnem, 6. wytwarzanie zarodników, 7. umocowanie rośliny w glebie

Wybierz opis funkcji listków mchu.

  • fotosynteza i zaopatrywanie mchu w wodę
  • rozmnażanie
  • usuwanie wilgoci
  • chłodzenie rośliny
  • ochrona łodyżki przed zimnem
  • wytwarzanie zarodników
  • umocowanie rośliny w glebie
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 5
R1DHzMCTNW12l1
Uzupełnij luki w tekście prawidłowymi wyrażeniami. Torfowce zarastają 1. owocującego, 2. obumarłego, 3. mchowiska, 4. torfowiska, 5. pastwiska, 6. torf, 7. mokradła, 8. bagniska, 9. kwitnącego, 10. ropę naftową, 11. słone, 12. bardzo głębokie, 13. wiecznie zielonego, 14. węgiel kamienny, 15. węgiel brunatny i zanikające zbiorniki wodne. Obszary porośnięte torfowcem noszą nazwę 1. owocującego, 2. obumarłego, 3. mchowiska, 4. torfowiska, 5. pastwiska, 6. torf, 7. mokradła, 8. bagniska, 9. kwitnącego, 10. ropę naftową, 11. słone, 12. bardzo głębokie, 13. wiecznie zielonego, 14. węgiel kamienny, 15. węgiel brunatny. Budują je coraz grubsze warstwy 1. owocującego, 2. obumarłego, 3. mchowiska, 4. torfowiska, 5. pastwiska, 6. torf, 7. mokradła, 8. bagniska, 9. kwitnącego, 10. ropę naftową, 11. słone, 12. bardzo głębokie, 13. wiecznie zielonego, 14. węgiel kamienny, 15. węgiel brunatny torfowca zamieniającego się stopniowo w 1. owocującego, 2. obumarłego, 3. mchowiska, 4. torfowiska, 5. pastwiska, 6. torf, 7. mokradła, 8. bagniska, 9. kwitnącego, 10. ropę naftową, 11. słone, 12. bardzo głębokie, 13. wiecznie zielonego, 14. węgiel kamienny, 15. węgiel brunatny.

Uzupełnij z listy.

ropę naftową, osuszone, węgiel brunatny, pastwiska, mchowiska, słone, bagniska, owocującego, obumarłego, zanikające, węgiel kamienny, torfowiska, torf, kwitnącego, bardzo głębokie, wiecznie zielonego

Torfowce zarastają bagna i .................................... zbiorniki wodne. Obszary porośnięte torfowcem noszą nazwę ..................................... Budują je coraz grubsze warstwy .................................... torfowca zamieniającego się stopniowo w .....................................

Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
bg‑cyan

Notatnik

R1VPEs1b0DI5C
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.