„Melodie na Psałterz polski” Mikołaja Gomółki

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Zapoznanie uczniów z życiem i twórczością pierwszego polskiego kompozytora narodowego - Mikołaja Gomółki. Wyjaśnienie pochodzenia dzieła i streszczenie treści „Melodie na Psałterz polski”. Omówienie stylu kompozytora. Słuchanie pieśni: „Nieście chwałę mocarze” i „Kleszczmy rękoma”, uwzględniając pochodzenie i tematykę pieśni.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

1. Omówić życie Mikołaja Gomółki i jego twórczość, zwracając uwagę przede wszystkim na zbiór: „Melodie na Psałterz polski”.

2. Wyjaśnić pojęcie muzyka narodowa.

3. Wskazać autorów przekładów i tłumaczeń dwóch pieśni: „Nieście chwałę mocarze” i „Kleszczmy rękoma”.

4. Omówić tematykę zawartą w dziele „Melodie na Psałterz polski*”.*

5. Omówić styl twórczości Mikołaja Gomółki.

2. Metoda pracy

Metoda pogadanki z elementami opisu. Aktywna metoda pracy – analiza muzyczna. Percepcja muzyczna.

3. Środki dydaktyczne

1. Podręcznik – Gwizdalska D., Historia muzyki cz.1, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2006

2. Stanowisko do odtwarzania muzyki.

3. Płyta z nagranymi psalmami Mikołaja Gomółki: „Nieście chwałę mocarze”, „Kleszczmy rękoma”.

4. Karta pracy ucznia

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

1. Powitanie, czynności organizacyjno – porządkowe.

2. Sprawdzenie zadania domowego.

3. Podanie tematu lekcji

(7 min.)

b) Faza realizacyjna

1. Metodą opisu, zapoznanie uczniów z życiem i twórczością Mikołaja Gomółki.

   • Notatka:

Mikołaj Gomółka (ok. 1535‑1591 rok). Jeden z najwybitniejszych polskich kompozytorów XVI wieku. Urodził się w Sandomierzu, około 1535 roku. Rodzice, widząc muzyczne zdolności syna, posłali go na nauki do Krakowa, na dwór Zygmunta Augusta. Król docenił talent chłopca. Początkowo młody kompozytor śpiewał w chórze królewskiej kapeli. Potem awansował na trębacza i fistulatora, czyli muzyka należącego do uprzywilejowanej grupy grającej na instrumentach dętych. W Krakowie przebywał do roku 1566, po czym wrócił do rodzinnego Sandomierza. Szybko zyskał szacunek mieszkańców; został ławnikiem miejskim, mianowano go na zastępcę wójta. Jego pozycja i wykształcenie nie pozostawały bez wpływu na muzykę; dojrzałością i nowatorstwem jego dzieła przewyższały wszystkie utwory dotąd stworzone w Polsce.

2. Metodą pogadanki, wyjaśnienie pojęcia muzyka narodowa. Uświadomienie uczniom, czym jest muzyka narodowa i czym się charakteryzuje.

• Notatka:

Cechy muzyki narodowej:

- utwory pisane w języku narodowym,

- wykorzystanie zwyczajów, tekstów, motywów ludowych w muzyce,

- wykorzystanie legend lub podań ludowych,

- przedstawienie realiów historycznych charakterystycznych dla danej epoki,

- przedstawienie losów i historii narodu;

3. Metodą opisu, przedstawienie zbioru „Melodie na Psałterz polski” oraz określenie ról, jakie odegrali: twórca tekstu i autor przekładu.

• Notatka:

„Melodie...” są jedynym zachowanym do dzisiaj utworem szesnastowiecznego kompozytora, a mimo to Gomółka uchodzi za jednego z najwybitniejszych muzyków swojej epoki. „Melodie” to cykl zawierający 150 krótkich psalmów. Oficjalnie wiadomo, że Gomółka napisał je w ciągu kilku miesięcy. Przypuszcza się jednak, że wcześniej musiał kreślić już szkice; niemal niemożliwe jest, by tak duże dzieło napisać w tak krótkim czasie. Pierwotnie utwór skomponowany został na popularny w Renesansie skład: czterogłosowy zespół wokalny. Podstawą psalmów są zarówno taneczne melodie, jak i świeckie piosenki, nie tylko polskie (psalmy 47, 97, 98, 116, 133, 134), lecz także obce (włoska vilanella Baltazara Donatiego – psalm 29 i 138). Można odnaleźć w nich także echa chorału gregoriańskiego i protestanckiego. Zupełną nowością tamtych czasów było silnie nasycenie utworu emocjami, wtedy był to jeszcze zabieg obcy muzyce polskiej. Kompozytor pragnął jak najpełniej zilustrować wizję Kochanowskiego. Psalmy radosne okrasił więc wesołymi, śpiewnymi melodiami i tanecznymi rytmami. Wiersze smutne, tragiczne – muzyką o minorowych współbrzmieniach i dostojnych tempach.

4. Metodą pogadanki, dokonanie wspólnej interpretacji tekstu psalmu „Kleszczmy rękoma”.

5. Wysłuchanie psalmu „Kleszczmy rękoma*”* oraz (metodą pogadanki) dokonanie interpretacji związków słowno–muzycznych występujących w tym psalmie.

6. Wysłuchanie psalmu „Nieście chwałę mocarze*”* oraz wyjaśnienie pochodzenia utworu i streszczenie jego historii. Zwrócenie uwagi na obsadę wykonawczą utworu.

(30 min)

c) Faza podsumowująca

Zapisanie przez uczniów notatki do zeszytu.

(8 min)

5. Bibliografia

1. Ekiert J., Bliżej muzyki. Encyklopedia, wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1994

2. Gwizdalska D., Historia muzyki cz.1, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2006

6. Załącznik

a) Karta pracy ucznia

Powtórzenie w formie otwartych pytań zagadnień związanych z tematem.

b) Zadanie domowe