Miasto Rzym w czasach Oktawiana Augusta
Nauczysz się:
przestawiać zabytki architektury rzymskiej za czasów Oktawiana,
wyjaśniać znaczenie rządów Oktawiana dla rozwoju Rzymu,
przedstawiać życie mieszkańców miasta.
49 roku p.n.e.49 roku p.n.e. był początkiem kresu republiki rzymskiej. Konflikt między rzymskimi wodzami o władzę doprowadził do długoletniej wojny domowej. Ostateczne zwycięstwo odniósł Gaiusz Juliusz CesarGaiusz Juliusz Cesar na początku 44 r p.n.e. nad przeciwnikami, kazał tytułować się dyktatorem Jeszcze tego samego roku zginął z rąk spiskowców. Wybuchła kolejna wojna między Markiem AntoniuszemMarkiem Antoniuszem a ciotecznym wnukiem Juliusza – Oktawianem. Do rozstrzygającej bitwy miedzy przeciwnikami doszło pod Akcjum w 31 r. p.n.e.. Zwycięstwo należało do Oktawiana, który ogłosił się princepsem w senaciesenacie, czyli pierwszym wśród równych. W rzeczywistości stał się pierwszym cesarzem rzymskim. Nazywano go imperatorem albo cesarzem. Oktawian August – bo tak odtąd się nazywał - dał początek pierwszej dynastii cesarzy rzymskich. (po nim panowali Tyberiusz, Kaligula, Klaudiusz, Neron).
Nowa era
Oktawian August obwieścił nastanie nowej epoki pokoju i dobrobytu. Korzystając ze swojej nieograniczonej władzy przebudował Rzym, by dorównywał najpiękniejszemu z miast – Aleksandrii. Cesarz odrestaurował Rzym, ale i budował miasto na nowo. Słusznie mówił o sobie, że otrzymał miasto drewniane, a zostawia je ceglane. Niektórzy nawet sugerowali, aby nazywać go Romulusem, podkreślając że jakoby stał się powtórnym założycielem miasta. Już za jego czasów zaczęto mówić o Rzymie, jako o „wiecznym mieście”. W całym imperium można było spotkać Rzymian, ale zawsze przywiązywali uwagę do tego, co się dzieje w ich mieście. A w Rzymie, w czasach Augusta działo się naprawdę bardzo dużo. August miał na swoim koncie wybitne osiągnięcia w upiększaniu stolicy imperium.
Ustal i zapisz, dlaczego Rzym nazywano od czasów Augusta Oktawiana „wiecznym miastem”.
Czyny Wiekiego Augusta (Caius Iulius Caesar Octavianus Augustus)Czyny Wielkiego Augusta (RES GESTAE DIVI AVGVSTI)
Przebudowałem Kapitol i teatr Pompejański, każdy nadzwyczajnym kosztem, bez żadnej inskrypcji, głoszącej me imię. Przebudowałem akwedukty w wielu miejscach, uszkodzone w wyniku działania czasu i podwoiłem przepustowość Marcjana poprzez puszczenie nowego strumienia do jego kanału. Dokończyłem Forum Juliusza i bazylikę, którą ten budował pomiędzy świątynią Kastora, a świątynią Saturna, prace były zaczęte i niemalże ukończone przez mego ojca. Kiedy ta sama bazylika spłonęła w pożarze, rozszerzyłem jej tereny i rozpocząłem na nowo [budowę], pod inskrypcją w imieniu mych synów i, gdybym nie skończył odbudowy za mego życia, zarządziłem jej dokończenie przez mych spadkobierców. Konsulem będąc po raz szósty, przebudowałem 82 świątynie bogów w mieście, pod autorytetem i powagą senatu, nie opuściwszy ani jednej, która wymagała remontu w tamtym czasie. Konsulem będąc po raz siódmy, przebudowałem drogę flamijską, od miasta do Ariminium i wszystkie mosty, z wyjątkiem mulviańskiego i minucyjskiego.
Źródło: Czyny Wiekiego Augusta (Caius Iulius Caesar Octavianus Augustus) , [w:] Oktawian August, Wybór źródeł do historii starożytnej, oprac. Andrzej Stanisław Chankowski, tłum. Ewa Wipszycka, Stanisław Łoś, Warszawa 1995, s. 175.
Circus Maximus
Nie wiadomo dokładnie, co było dziełem Juliusza Cezara, a co Oktawiana Augusta przy rozbudowie teatru, ale spełniał on niebywałą rolę w życiu miasta. Kiedy Juliusz Cezar odbywał tryumftryumf, który miał zwieńczyć jego sukces nad przeciwnikami na granicach imperium, zarządził igrzyska, które odbyły się w całym mieście. Najbardziej spektakularne wydarzenia miały miejsce w Circus Maximus. Tutaj odbywały się wyścigi kwadrygkwadryg, pokazy akrobatyki konnej, a w prawdziwej bitwie gladiatorów wzięło udział 500 pieszych, 300 konnych i po 20 słoni z każdej strony. Urządzono kilkudniowe walki z dzikimi zwierzętami. Wykopano specjalny rów i wypełniono go wodą, by zwierzęta nie uciekły i nie zagroziły mieszkańcom miasta. August doceniał znaczenie krwawej rozrywki Rzymian. Rozbudował widownię, która – tak jak fasada – składała się z trzech kondygnacji. Siedzenia na najniższym piętrze były kamienne, na dwóch pozostałych drewniane. Taka widownia mogła pomieścić ponad 200 tys. widzów. Zbudował lożę cesarską, tzw. PulvinarPulvinar. Była bezpośrednio połączona z pałacem cesarskim. Circus należał do najwspanialszych budowli w Rzymie. Był na 600 metrów długi i na 100 metrów szeroki. Na zewnątrz budynek został otoczony arkadami, gdzie mieściły się sklepy, kramy, Rzymianie mogli zasięgnąć wróżby u astrologa albo przekąsić coś podczas igrzysk. W 10 roku p.n.e. August kazał sprowadzić i ustawić sprowadzoną z Egiptu kolumnę Ramzesakolumnę Ramzesa. Odtąd przyjął się zwyczaj, aby podobne obiekty w całym imperium przyozdabiać podobnie – w kolumny.
Mauzoleum
Mauzoleum miało upamiętniać osobę Augusta. Budowlę wzniesiono na Polu Marsowym między TybremTybrem a Via FlaminiaVia Flaminia. Do dziś zachowały się tylko ruiny. Składała się z wielkiego murowanego bębna, na którym wzniesiono stożkowaty i obsadzony drzewami kopiec. Na jego szczycie ustawiono posąg z napisem: Pierwszy wśród równych. Do świątyni prowadziły monumentalne schody. Przed wejściem stał ogromy posąg Apollona z kitarą, który zastygł podczas składania ofiary. Nad świątynią wznosiła się wielka kwadryga boga Słońca. Budowę wzniesiono z białego marmuru. Wnętrze zdobiły boskie posągi, a źródłem światła był świecznik w kształcie drzewa ze zwisającymi z gałęzi lampami na kształt owoców. W skład kompleksu wchodziły dwie biblioteki – łacińska i grecka. Ich ściany zdobione były medalionami z wizerunkami najwybitniejszych greckich i rzymskich pisarzy. Wokół mauzoleum urządzono park. Po śmierci cesarza, po obu stronach wejścia umieszczono brązowe tablice, które miały uwiecznić dokonania cesarza.
Siedziba Augusta
Dom cesarza mieścił się na szczycie palatyńskiego wzgórza z widokiem na forumforum. Składał się z kompleksu budynków, które przez 12 lat wykupiono bądź rozbudowano. Ściany i sufit pomieszczeń zdobiły malowidła. Mozaiki i płyty marmury stanowiły podłogę. Prócz pomieszczeń mieszkalnych znajdowały się tutaj Świątynia Apollona. Z czasem do świątyni August przeniósł także kult Westy (bogini ogniska domowego Rzymu), dzięki czemu obcował już z dwoma bogami – Apollonem i Westą. W ten sposób po raz pierwszy w Rzymie połączono świątynię z domem jej fundatora. Cesarz po specjalnej rampie mógł dostać się ze swojego domu wprost na dziedziniec świątyni. W ten sposób podkreślał swoją bliskość szczególnie z Apollonem, bo to dzięki niemu – wg samego cesarza- wygrał pod Akcjum.
Budowę całego kompleksu August uczcił 28 r p.n.e. i z tej okazji rozkazał stopić 80 swoich pomników rozstawionych w Rzymie. Uzyskane z nich srebro ofiarował świątyni. Ciekawe jest również to, że rezydencja Augusta stała się archetypem późniejszego pałacu.
W świątyni, co może dziwić, często obradował Senat. Ale jeżeli się zastanowić – to w ten sposób senatorowie obradowali w bezpośrednim sąsiedztwie nie tylko bóstw, ale przede wszystkim samego cesarza.
Sam cesarz żył ponoć skromnie. Zamieszkiwał jeden pokój bez względu na porę roku i korzystał z małego gabinetu, kiedy chciał pracować. Otaczał się skromnymi meblami. Monumentalność i przepych jego budowli miała tworzeniu obrazu - boskiego cesarza, wielkiego budowniczego nie tylko miasta Rzym, ale i całego rzymskiego imperium, a nie jemu samemu.
Kapitol
Sercem Rzymu był Kapitol. To tutaj skupiało się życie polityczne i religijne ze Świątynią Jowisza Najlepszego i ciągle upiększanym Forum, gdzie zbierali się senatorowie. Pod świątynią przed wyruszeniem na wojnę zbierali się wodzowie w towarzystwie rzymskich urzędników. Składali bogom ofiary, aby wpłynęli na losy wojny. Pod świątynią konsulowie rozpoczynali pobór do wojska i to tutaj młodzieńcy po raz pierwszy wkładali męską togę, która miała świadczyć o ich dojrzałości. W dniu rozpoczęcia igrzysk świątynia, a wraz z nią Kapitol, były miejscem skąd ruszała procesja kapłanów w stronę pobliskiego Circus Maximus. Na Kapitolu znajdowały się też prywatne domy zamożnych obywateli Rzymu. W 26 r p.n.e. wybuch od pioruna pożar – August nakazał odbudowę, ale bez żadnych zmian.
Panteon
Panteon (świątynia wszystkich bogów) został oddany do użytku około 25 r p.n.e. wraz z przylegającymi do niego budynkami. Miał służyć kultowi bogów Olimpu, dlatego też otrzymał nazwę pochodzącą od Greków. August odmówił, by w świątyni ustawiono również jego pomnik. Nie chciał, aby w ten sposób zrównano go z bogami zaledwie kilkanaście lat po upadku republiki. Umieszczano za to w środku pomnik Juliusza Cezara, którego za Augusta wpisano w poczet Bogów. Stanął obok posągów Marsa i Wenus.
W uszach posągu bogini Wenus zwisały perły. Należały kiedyś do królowej Egiptu KleopatryKleopatry. Marek Antoniusz, który był gościem na jej uczcie bezskutecznie chciał przekonać gospodynię o bogactwach Rzymu. Królowa, chcąc pokazać mu bogactwa Egiptu, podjęła z nim zakład, że wyprawi na drugi dzień ucztę za 10 milionów sestercji. Okazało się, że uczta wyglądała tak samo, jak dnia poprzedniego. Antoniusz myślał, że wygrał zakład, a wtedy królowa wypięła jeden z kolczyków u ucha i rozpuściła perłę w occie, po czym wypiła. Chciała tak zrobić z drugim kolczykiem, ale powstrzymano ją – już wygrała zakład. Do Pantenonu przylegały Bazylika Neptuna i publiczne termy, pierwsze tego typu w Rzymie. Dalej rozciągały się ogrody dostępne dla wszystkich, ze sztucznymi gajami i posągami.
Zastanów się i zapisz, w jaki sposób Oktawian August mógł wejść w posiadanie tych pereł.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/ROxAowvePrnoT
Animacja - Wieczne miasto Rzym. Opowiada o codziennym życiu w mieście.
Podaj przykłady, czym miasto Rzym zachęcało do podróży turystycznych za panowania Augusta Oktawiana.
Wyjaśnij, w jaki sposób Oktawian August sprawiał, żeby mieszkańcom Rzymu żyło się lepiej.
Oceń dokonania Augusta Oktawiana w Rzymie i odpowiedź na pytanie, czy jego poddanym żyło się lepiej za jego panowania.
Czyny Wiekiego Augusta (Caius Iulius Caesar Octavianus Augustus)Czyny Wielkiego Augusta (RES GESTAE DIVI AVGVSTI)
Czterokrotnie pomogłem skarbowi senackiemu swymi własnymi pieniędzmi ofiarując 150,000,000 HS tym, którzy byli zadłużeni u skarbu senatorskiego. I gdy konsulami byli Marcus Lepidus i Lucius Arruntius ofiarowałem 170,000,000 HS z mej ojcowizny do skarbca wojskowego, który został ufundowany za moją radą i z którego płacono nagrody żołnierzom służącym po 20 i więcej razy.
Od roku, kiedy konsulami byli Gnaeus i Publius Lentulus , gdy obniżono podatki, dawałem kontrybucję w zbożu i gotówce z mego spichlerza i ojcowizny czasem dla 100,000 mężów, czasem dla o wiele większej ich liczby.
Źródło: Czyny Wiekiego Augusta (Caius Iulius Caesar Octavianus Augustus) , [w:] Oktawian August, Wybór źródeł do historii starożytnej, oprac. Andrzej Stanisław Chankowski, tłum. Ewa Wipszycka, Stanisław Łoś, Warszawa 1995, s. 175.
Słownik pojęć
w roku 49 r. p.n.e. wybuchła wojna domowa o władzę nad Rzymem między Juliuszem Cezarem a Gnejuszem Pompejuszem; wojnę wygrał Cezar, odnosząc ostateczne zwycięstwo w bitwie pod Farsalos w 48 r. p.n.e.
najważniejsze miejsce w rzymskich miastach; Zazwyczaj miało prostokątny kształt; znajdowały się tu świątynie i budowle publiczne
rzymski polityk, wódz, dyktator rzymski w latach 49 r. p.n.e. - 44 r. p.n.e.
gigantycznych rozmiarów budowla; znajdowała się w świątyni solarnej króla Niuserra (V dynastia, ok. 2400 r. p.n.e.) w Abusir w Egipcie; sięgał wysokości 57 meterów
ostatnia królowa hellenistycznego Egiptu, panująca w latach 51–30 p.n.e.
starożytny rzymski wóz dwukołowy; zaprzężony był w cztery konie
wódz i polityk rzymski w latach 61–30 p.n.e.
w starożytnym Rzymie cesarskie miejsce przeznaczone dla cesarza
faraon Egiptu
słowo pochodzi z łaciny od senex, czyli starzec; w sanacie zasiadali byli urzędnicy rzymscy; z wyjątkiem okresu pryncypatu senat był organem doradczym
w starożytnym Rzymie najwyższe wyróżnienie jakie otrzymywał wódz za swe zwycięstwa na polu walki; przybrało formę widowiska, np. przemarszu wodza i jego wojsk ulicami Rzymu
rzeka nad którą leży miasto Rzym
najważniejsza droga w starożytnym Rzymie; prowadziła z Rzymu na północ; zbudowana w 220 r. p.n.e.
Bibliografia
Martin Goodman, Rzym i Jerozolima. Zderzenie antycznych cywilizacji, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2007
Renata Kamińska, W trosce o miasto cura urbis w okresie republiki i pryncypatu, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2016
Jerzy Ciechanowicz, Rzym. Ludzie i budowle, PIW, Warszawa 1987