Ważne daty
1475 – narodziny Michała Anioła Buonarotti w Caprese
1488 – rozpoczęcie nauki w warsztacie Ghirlandaia
1490‑1492 – Walka Centaurów z Lapitami
1490 – Madonna przy schodach
1499 – Pietà watykańska
1501‑1504 – Dawid
1513‑1515 – Mojżesz do nagrobka papieża Juliusza II
1524‑1533 – Nagrobek Giuliana di Piera de’Medici Vita activa oraz Nagrobek Lorezna II di Piera de’Medici Vita contemplativa
ok. 1534 – Zwycięstwo
ok. 1546‑1555 – Pietà florencka
Scenariusz dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
7. w przypadku słynnych artystów, takich jak np. Michał Anioł, Tycjan, Rembrandt, Renoir, van Gogh, Picasso – porównuje dzieła powstałe w różnych fazach ich twórczości;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
3. definiuje terminy i pojęcia związane z dziełami współczesnymi, które wymykają się klasyfikacjom i przyporządkowaniu do tradycyjnych dyscyplin artystycznych, jak: collage, instalacja, asamblaż, ambalaż, ready made, dekalkomania, fotomontaż, frotaż, happenning i performance;
4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:
c) w rzeźbie: chryzelefantyna, rzeźba w drewnie, kamieniu, złocie, odlew w gipsie, odlew w brązie,
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
wymieniać fakty z życia Michała Anioła;
wymieniać cechy stylowe jego dzieł;
analizować symbolikę prezentowanych dzieł;
stosować odpowiednią terminologię.
Wprowadzenie
Michał Anioł Buonarotti urodził się w 1475 roku w Caprese we Włoszech. Niedługo po narodzinach chłopca, gdy mandat urzędniczy jego ojca wygasł, rodzina przeniosła się do Florencji. Tam Michał Anioł spędził dzieciństwo. Lata wczesnej dorosłości spędził w Rzymie. W ten sposób artysta wykształcił u siebie dwubiegunowy sposób myślenia o sztuce: florencki (emocjonalność) i rzymski (apoteoza śmierci). Zainteresowania Michała Anioła od samego początku kierowały się ku rysunkowi i sztuce. W 1488 roku podjął naukę w warsztacie malarskim Domenica Ghirlandaia. Tam uczył się rysunku i malarstwa, choć przez większość życia uważał się przede wszystkim za rzeźbiarza.
Pierwsze dzieła Michała Anioła
Pierwszym większym dziełem Michała Anioła, wykonanym samodzielnie na zamówienie, jest wyrzeźbiona w ok. 17 roku życia płaskorzeźbapłaskorzeźba przedstawiająca Walkę Centaurów z Lapitami (1490‑1492).
W prostokątnej ramie, zbliżonej do kwadratu, autor zmieścił 23 postaci, tak sytuując Centaurów, by nie trzeba było pokazywać tułowi końskich. Osią kompozycji jest władca Centaurów – Eurytion. Na pierwszy plan płaskorzeźby wysuwa się Herakles, zasłaniający się przed ciosem zwiniętą na lewym ramieniu chlamidą. Warto zauważyć, że twarze kobiece odróżnić można od męskich tylko po włosach. Uzyskana gra światłocieniświatłocieni nadaje scenie dramatyczny charakter.
Równocześnie powstawała druga płaskorzeźba – relief wypukłyrelief wypukły – tzw. Madonna przy Schodach.
Widzimy tu Madonnę z Dzieciątkiem na kolanach, zwróconą profilem. Ciało matki i syna zlewa się jakby w jedno, tworząc tym samym wewnętrzne napięcie. W głębi wznoszą się stopnie, na dalszym planie już nieco mglisto potraktowane postaci dwóch chłopców. Jest to najwcześniejszy przykład unikania przez Buonarrotiego pejzażu.
Pieta
Około roku 1499 Michał Anioł rozpoczął pracę nad Pietą. Jest ona pierwszym opracowaniem tematu zmarłego Chrystusa i opłakującej go Matki W trakcie pobytu w Rzymie Michał Anioł otrzymał zlecenie wykonania piety z marmuru, czyli wizerunku Matki Boskiej, która trzyma na kolanach martwe ciało Jezusa Chrystusa. Rzeźbę zamówił francuski kardynał Jean Bilhères, który przeznaczył ją na własny nagrobek w kościele Santa Petronilla. Dzieło odniosło niezwykły sukces i do dziś pozostaje jednym z najsłynniejszych na świecie.
Dawid
Kolejnym, równie słynnym dziełem, jest Dawid, który powstawał w latach 1501‑1504.
Rzeźba jest symbolem odzyskanych przez Florencję swobód republikańskich oraz cnót obywatelskich florentczyków: gniewu i siły, które wychwalane były w czasach autonomii miasta. Dzieło miało być ukłonem w stronę Ludwika XII, który wszedłszy do Toskanii obronił ją przed najazdem Cesarego Borgii. Dawid miał być personifikacją zbrojnych sił francuskich, Goliatem zaś – Borgia. Głowa Dawida, zwrócona w lewo, wyraża determinację i świadomość własnej siły. Twarz jest ściągnięta, zagniewana, a oczy wyrażają zatroskanie. Prawą ręką młodzieniec ściska kamień, który przeznaczony jest dla Goliata. Posąg osiąga wysokość 517 cm, co dodatkowo potwierdza siłę Dawida. Michał Anioł przesadnie zaakcentował wszelkie szczegóły anatomiczne, co świadczy o jego przywiązaniu do naturalności i realizmu.
Nagrobek papieża Juliusza II oraz figura Mojżesza
Dwa lata po wyborze na tron papieski Juliusz II zlecił Michałowi Aniołowi stworzenie grobowca. W 1505 roku arystya wyjechał do Rzymu. Zamówienie to było najbardziej skomplikowanym zleceniem w życiu artysty. Prace ciągnęły się 40 lat. Na nawie Bazyliki San Pietro in Vincoli miało zostać zbudowane mauzoleummauzoleum, dostępne z czterech stron świata. Nieporozumienia z papieżem, kłopoty finansowe i wkrótce śmierć Juliusza II sprawiły, że Michał Anioł ukończył w końcu dzieło, jednak było ono zdecydowanie skromniejsze od pierwotnie założonego. W projekcie rekonstrukcji zmieniono koncepcję budowy z mauzoleum na konstrukcję przyścienną, którą ozdabiają rzeźby. Konstrukcja została radykalnie uproszczona. Na dole w centrum znalazła się postać Mojżesza. Po bokach stoją Lea i Rachela, żony Jakuba, które są personifikacjami życia aktywnego oraz życia kontemplacyjnego. Posąg Mojżesza został wyrzeźbiony ok. 1515 roku.
Ujęcie perspektywiczneperspektywiczne idealnie oddaje dostojny charakter postaci, która siedzi na krześle sędziowskim. Twarz Mojżesza zwrócona jest w lewo, a prawe ramię oparte jest o tablice Praw. Spojrzenie charakteryzuje się intensywną, groźną ekspresją. Włosy i broda są świadectwem rzeźbiarskiej plastyczności Michała Anioła. Wystająca spod szat noga, ma nadludzkie proporcje. W tym dziele każdy szczegół jest dopracowany, nie ma miejsc niedokończonych i niedopowiedzianych.
Mauzoleum rodziny Medici
W 1421 roku Filippo Brunelleschi rozpoczął budowę kościoła San Lorenzo we Florencji. Północną zakrystię przeznaczono na mauzoleum rodziny Medici. Pod kierownictwem Michała Anioła ukończono w 1524 roku mury i sklepienia. Mauzoleum zawiera sarkofagi: Giuliana (zm. 1516), księcia Nemours oraz Lorenza (zm. 1519), księcia Urbino. Bardzo interesujące są postaci symboliczne, rozłożone u stóp obu pomników. Na sarkofagu Giuliana Noc i Dzień, na Lorezna – Jutrzenka i Zmierzch.
Noc jest młodą matką o szlachetnych rysach twarzy, upadającą ze znużenia. Jej atrybuty to księżyc, gwiazda w koronie, maska, maki i sowa. Dzień – to atletyczny mężczyzna, którego twarz przypomina słońce wstające zza gór. Gruba faktura twarzy tej rzeźby podnosi jego monumentalność. Wrażenie jakby z nagła oślepiającego słońca wydobył tu Michał Anioł zwracając twarz w pełni ku widzowi, podczas gdy ciało spoczywa bokiem. Jutrzenka jest kobietą budzącą się z głębokiego snu. Jej mało pogodna twarz każe oczekiwać nowego trudu dnia, choć sama w sobie symbolizuje światło rozpraszające ciemność. Zmierzch wykazuje łagodną ociężałość i przysposabianie się do spoczynku. Płeć figur związana jest z rodzajem w nazwach włoskich: żeńskie są: La Notte i L’Aurora – Noc i Jutrzenka, męskie: Il Giono i Il Crepuscolo – Dzień i Zmierzch.
Zwycięstwo
Około 1534 roku powstała zagadkowa rzeźba Zwycięstwo.
Zwycięzcą jest Alessandro Medici, syn Lorenza II Pensieroso, który rządził terrorem we Florencji. Swoimi brutalnymi rządami doprowadził on do wielu wyroków śmierci. W 1537 roku Lorenzo II został zamordowany. Rzeźba przedstawia zatem młodego tyrana, który kolanem miażdży wolność ludu florenckiego, rozglądając się jednocześnie za kolejnymi ofiarami.
Pietà florencka
Ze względu na brak precyzji, grupa wypada niejednolicie, postaci są niezharmonizowane, a proporcje niepewne. Jedynie smutna twarz Nikodema, duchowy autoportret, wykonana jest z dawnym mistrzostwem. Michał Anioł sam uważał dzieło za niezbyt udane i w przypływie zwątpienia rozbił je młotem. Tiberio Calcagni złożył później dzieło, naprawiając uszkodzenie i dodając prawie ramię Chrystusa. Rzeźba powinna była stanąć na grobie Michała Anioła, jednak postawiono ją w kącie prezbiterium katedry florenckiej.
Połącz w pary termin z odpowiednią definicją.
rozłożenie i wzajemne przenikanie się świateł i cieni stosowane w rysunku, malarstwie i grafice w celu wydobycia efektu trójwymiarowości., umiejętność ukazywania trójwymiarowych przedmiotów na płaszczyźnie, zgodnie z prawami widzenia. Wyróżniamy: perspektywę linearną, barwną, kulisową i powietrzną., kompozycja rzeźb., wydobyta z płaszczyzny płyty kam., drewn. lub metal, z pozostawieniem w niej tła; przeznaczona do oglądania wyłącznie od frontu; uzyskana techniką rzeźbienia, kucia, odlewania itp., wielki monumentalny grobowiec; najczęściej w formie wolno stojącej budowli bogato zdobionej dekoracją rzeźb, i arch. Niekiedy nazwa nadawana kaplicy grobowej.
mauzoleum | |
perspektywa | |
relief | |
światłocień |
Połącz w pary nazwę rzeźby autorstwa Michała Anioła z opisem.
ostatnie dzieło rzeźbiarskie Michała Anioła, które sam artysta uważał za niezbyt udane i w przypływie zwątpienia rozbił je młotem., rzeźba jest symbolem odzyskanych przez Florencję swobód republikańskich oraz cnót obywatelskich florentczyków: gniewu i siły, które wychwalane były w czasach autonomii miasta., w prostokątnej ramie, zbliżonej do kwadratu, autor zmieścił 23 postaci. Na pierwszy plan płaskorzeźby wysuwa się Herakles, zasłaniający się przed ciosem zwiniętą na lewym ramieniu chlamidą.
Walka Centaurów z Lapitami | |
Dawid | |
Pietà florencka |
Słownik pojęć
wielki monumentalny grobowiec; najczęściej w formie wolno stojącej budowli bogato zdobionej dekoracją rzeźb, i arch. Niekiedy nazwa nadawana kaplicy grobowej. Zob. też kubba, mazar. (gr. Mausoleion, grobowiec króla karyjskiego Mauzolosa, (IV w. p.n.e.)).
umiejętność ukazywania trójwymiarowych przedmiotów na płaszczyźnie, zgodnie z prawami widzenia. Wyróżniamy: perspektywę linearną, barwną, kulisową i powietrzną.
zob. relief.
kompozycja rzeźb., wydobyta z płaszczyzny płyty kam., drewn. lub metal, z pozostawieniem w niej tła; przeznaczona do oglądania wyłącznie od frontu; uzyskana techniką rzeźbienia, kucia, odlewania itp.
relief wypukły (wypukłorzeźba) - gdy kompozycja
występuje bardzo wydatnie przed płaszczyznę tła.
rozłożenie i wzajemne przenikanie się świateł i cieni stosowane w rysunku, malarstwie i grafice w celu wydobycia efektu trójwymiarowości.
Źródło:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, wyd. IV, Warszawa 2003
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
M. Girardi, Klasycy sztuki. Michał Anioł, tłum. J. Walkowska, Warszawa 2006
T. Broniewski, Michał Anioł Buonarroti, Wrocław 1966