Międzynarodowa ochrona praw człowieka – przepisy
a rzeczywistość

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Po przeprowadzonej lekcji uczeń:

• zna genezę kodyfikacji praw człowieka

• wie, co to jest prawo naturalne, co to są prawa trzech generacji,

• zna Powszechną Deklarację Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka
  i Podstawowych Wolności

• zna podstawowe prawa człowieka,

• wie o istnieniu zakazu dyskryminacji i definiuje pojęcie: dyskryminacja jako „upośledzenie albo prześladowanie jednostek lub grup społecznych ze względu na ich pochodzenie, przynależność klasową, narodową, rasową, wyznaniową itp.”,

• wie, co to jest Europejski Trybunał Praw Człowieka,

• zna Amnesty International i Human Rights Watch jako przykłady pozarządowych organizacji zajmujących się ochroną praw człowieka.

b) Umiejętności

Uczeń:

• analizuje zapisy traktatów międzynarodowych,

• dostrzega problem instrumentalnego i wybiórczego traktowania praw człowieka przez państwa,

• konfrontuje zapisy prawne z rzeczywistością,

• ocenia przestrzeganie praw człowieka we współczesnym świecie.

2. Metoda i forma pracy

Heureza: nauczyciel i uczniowie przypominają okrucieństwa II wojny światowej. Nauczyciel opowiada o powszechnym po 1949 roku poczuciu konieczności skodyfikowania praw człowieka i określenia sposobów międzynarodowej ich ochrony. Uczniowie nazywają najważniejsze prawa człowieka. Analizują poszczególne zapisy Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Zastanawiają się, czy są sytuacje, kiedy można ograniczyć lub w ogóle zawiesić stosowanie niektórych praw człowieka? Uczniowie proponują przykłady takich sytuacji i zastanawiają się, jakich praw człowieka należy zawsze przestrzegać, niezależnie od okoliczności.

Forma podająca: nauczyciel wymienia najważniejsze instytucje i organizacje zajmujące się prawami człowieka. Wyjaśnia zasady funkcjonowania Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Ostatnia faza zajęć będzie miała charakter dyskusji nad skutecznością międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka.

3. Środki dydaktyczne

Kopia fragmentów (część I‑III) Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich
i Politycznych oraz kopia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

„Brak poszanowania i pogarda dla praw człowieka doprowadziły do aktów barbarzyństwa, które wstrząsnęły sumieniem ludzkości.” Nauczyciel przedstawia genezę kodyfikacji norm określających niezbywalne prawa człowieka i metody ich ochrony. Przedstawia fakty świadczące o niesłychanych okrucieństwach, których dopuszczano się w czasie trwania konfliktów między państwami. Wskazuje holokaust jako dowód na zanik poszanowania dla elementarnych wartości. Uczniowie próbują odpowiedzieć na pytanie: Czy zapisanie praw człowieka w postaci konwencji i traktatów może być skuteczną gwarancją, że piekło II wojny światowej już się nigdy nie powtórzy?

b) Faza realizacyjna

1. Uczniowie podają swoje propozycje najważniejszych, ich zdaniem, praw przysługujących każdemu człowiekowi (prawo do życia, wolności, równości).

2. Co to są prawa naturalne?

3. Najważniejsze źródła praw człowieka. Wskazanie na źródła praw człowieka zarówno w ustawodawstwie wewnętrznym, jak i międzynarodowym.

4. Określenie trzech płaszczyzn praw człowieka: a) prawa naturalne (m.in. prawo do życia, zakaz niewolnictwa, prawo do wolności), b) prawa socjalne (m.in. prawo do pracy, prawo do ochrony zdrowia), c) prawa kolektywne (m.in. prawo do rozwoju, prawo do pokoju).

5. Lektura i analiza poszczególnych zapisów Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (m.in. praca niewolnicza, problem kary śmierci, pozbawienie wolności, wolność myśli, wyznania, poglądów, zakaz dyskryminacji
   z jakichkolwiek względów, ochrona praw mniejszości narodowych).

6. Czy państwa mogą, a jeśli tak, to w jakich przypadkach, zawieszać stosowanie niektórych praw człowieka? Które zapisy muszą być zawsze i bezwzględnie przestrzegane?

7. Instytucjonalna ochrona praw człowieka – Komitet Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka. W jakich przypadkach obywatele mogą zgłaszać skargi do Trybunału?

8. Wymienienie pozarządowych organizacji międzynarodowych zajmujących się problemem przestrzegania praw człowieka (m.in. Amnesty International i Human Rights Watch).

9. Prawa człowieka w polityce międzynarodowej – wskazania na prawa człowieka jako jeden z instrumentów kształtowania współczesnych stosunków międzynarodowych.

c) Faza podsumowująca

Uczniowie próbują dokonać oceny funkcjonowania międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka. Nauczyciel wskazuje na często instrumentalne traktowanie praw człowieka. Podaje przykłady krajów, w których nagminnie łamane są prawa człowieka.

5. Bibliografia

1. Bieleń S., Prawo w stosunkach międzynarodowych. Wybór dokumentów, UW, Warszawa 1998.

2. Kuźniar R., Prawa człowieka – prawo, instytucje, stosunki międzynarodowe, Scholar, Warszawa 2000.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

W Chinach prawa człowieka nie są przestrzegane. Chiny to również rosnąca w siłę potęga gospodarcza. Jaką politykę, według Ciebie, powinny prowadzić wobec tego państwa kraje, które są silnie przywiązane do wartości praw człowieka? Rozwijać kontakty ekonomiczne czy upominać się o los krzywdzonych mieszkańców Państwa Środka? Przygotuj wypowiedź ustną.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Prawa człowieka funkcjonują we współczesnym świecie w dwóch wymiarach. Z jednej strony są zbiorem norm, których przestrzeganie ma gwarantować jednostce poszanowanie jej godności oraz umożliwiać swobodny rozwój ducha i ciała. Z drugiej strony pełnią one ważną rolę jako element stosunków międzynarodowych.

Przedstawienie dwóch powyższych aspektów praw człowieka powinno być głównym celem lekcji.