Mieszczaństwo w oczach Juliana Tuwima i Gabrieli Zapolskiej

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

podaje definicje pojęć kołtun, kołtuneria, dulszczyzna,
zna obraz mieszczaństwa XIX i XX wieku.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

analizować i interpretować różne utwory literackie,
wskazywać analogie między twórczością różnych autorów,
scharakteryzować mieszczanina,
budować poprawne wypowiedzi ustne,
argumentować i wnioskować.

2. Metoda i forma pracy

Poszukująca, praca z tekstem, problemowa, dyskusja.

3. Środki dydaktyczne

Tekst wiersza Tuwima Mieszkańcy, tekst dramatu Zapolskiej Moralność pani Dulskiej.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Uczniowie przypominają treść dramatu Zapolskiej (przebieg wydarzeń, najważniejsze sceny), potem czytają wiersz Juliana Tuwima Mieszkańcy.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel podaje temat lekcji. Wyjaśnia jej cel – porównanie wizerunku mieszczan w oparciu o tekst dramatu i wiersz. Podaje polecenia ułatwiające pracę:

Scharakteryzuj Panią Dulską oraz jej syna Zbyszka jako typowych przedstawicieli środowiska mieszczańskiego.
Wyjaśnij znaczenie pojęć dulszczyzna, kołtun, kołtuneria, kabotyn.

Kołtun – człowiek o ciasnych poglądach, o wąskich horyzontach umysłowych, zacofany, ciemny, ograniczony; obskurant. [Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, tom 2, s. 173.]

Kołtuneria – a) umysłowość i moralność ludzi zacofanych, ciemnych, ograniczonych; kołtuństwo b) zespół, grupa ludzi o wstecznych, nietolerancyjnych poglądach; kołtuństwo. [Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, tom 2, s. 173.]

Kabotyn – człowiek lubujący się w tanich efektach, posługujący się nimi w celu wzbudzenia zainteresowania; komediant. [Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, tom 2, s. 7.]

Kim jest narrator w wierszu Tuwima Mieszkańcy?
Jakim językiem posługuje się podmiot mówiący w wierszu? W czym przejawia się potoczność jego mowy?
W jakim celu Tuwim zastosował instrumentację głoskową?
Tuwim w swojej wczesnej twórczości ujawniał ogromne zainteresowanie urbanizmem, co wyraża się między innymi w kreacji bohatera lirycznego. Opisz „jeden dzień z życia” mieszczanina.
Na czym polega konsumpcyjny charakter życia mieszczaństwa? Wyjaśnij znaczenie zastosowanego przez autora porównania:

Jak ciasto biorą gazety w palce

I żują, żują na papkę pulchną

Na czym polega pozerstwo i sztuczność egzystencji mieszczanina? Czy jego życie można nazwać „wegetacją”? Jeśli tak, uzasadnij dlaczego.

c) Faza podsumowująca

W podsumowaniu uczniowie formułują wnioski na temat stosunku Gabrieli Zapolskiej i Juliana Tuwima do mieszczan. Próbują odpowiedzieć na pytanie: W czym wyraża się ironiczny stosunek twórców do mieszczaństwa?

5. Bibliografia

Głowiński M., Wstęp, [w:] J. Tuwim, Wiersze wybrane, Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 1976.
Tuwim J., Mieszkańcy, [w:] tegoż Wiersze wybrane, Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 1976, s. 144‑145.
Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, tom 2.

6. Załączniki

brak

7. Czas trwania lekcji

2 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza