R1CAY6GQEvqVV
Obraz przedstawia polanę nad jeziorem, na której stoi wiele osób. Centrum polany stanowi naczynie, nad którym pochyla się jedna z osób, a nad nią stoi osoba duchowna, która polewa jej głowę wodą. Ludzie wokół są w różnych pozach, rozmawiają albo patrzą na scenę w centrum. Po prawej stronie stoi książę Mieszko. W tle most nad jeziorem, który prowadzi do grodu.

Mieszko I – początki państwa polskiego

Zaprowadzenie chrześcijaństwa
Źródło: Jan Matejko, 1889, olej na desce, Zamek Królewski w Warszawie, domena publiczna.

Polanie

O początkach państwa polskiego wiemy mało, ponieważ do naszych czasów przetrwało niewiele źródeł historycznych. Naukowcy ustalili, że w IX wieku tereny dzisiejszych ziem polskich zamieszkiwały plemiona słowiańskie. Każde z nich zajmowało określone terytorium. Jednym z najsilniejszych plemion okazali się Polanie, którzy mieli swoje siedziby w Wielkopolsce. W X wieku podbili oni sąsiednie terytoria i utworzyli państwo. Od nazwy ich plemienia pochodzi nazwa Polska (w języku łacińskim – Polonia). Najważniejszym grodem Polan było Gniezno, stąd określenie państwo gnieźnieńskie. Pierwszym historycznym władcą w państwie gnieźnieńskim był książę Mieszko I, według legendy potomek Piasta.

Słowianie
Definicja: Słowianie

grupa ludności posługujących się językami słowiańskim; zamieszkuje Europę wschodnią, środkową i południową oraz pas północnej Azji

Gród
Definicja: Gród

osada otoczona wałem obronnym

Plemię
Definicja: Plemię

wspólnota, która powstała z połączenia sąsiednich rodów

Państwo Mieszka I

W skład państwa Mieszka I wchodziły ziemie Polan w Wielkopolsce (z głównymi ośrodkami w Gnieźnie, Poznaniu, Gieczu, na Ostrowie Lednickim), a także Mazowsze i Pomorze Wschodnie. Później Mieszko przyłączył Pomorze Zachodnie, Śląsk i ziemię Wiślan w Małopolsce.

Rzeki: Wisła, Bug, Odra, Warta, Noteć. Plemiona: Pomorzanie, Kujawianie, Polanie, Mazowszanie, Ślężanie, Opolanie, Wiślanie. Grody: Gniezno, Giecz, Ostrów Lednicki, Kruszwica. Siedziba: Poznań. Największy gród: Kraków. Zachodnia i południowa granica dzisiejszej Polski jest zbliżona do granic państwa średniowiecznego. Natomiast dziś Polska na północy ma większy dostęp do morza, a na wschodzie jest bardziej rozległa. W średniowieczu Polska graniczyła z sześcioma sąsiadami, a dziś z siedmioma.

Polecenie 1

Na podstawie poniższej mapy:

  • Odczytaj nazwę rzeki, która przepływa przez tereny zasiedlone przez Polan.

  • Wymień nazwy plemion, których terytoria weszły w skład państwa Mieszka I.

  • Wskaż na mapie najważniejsze grody znajdujące się na obszarze państwa Mieszka I.

  • Odszukaj i wskaż siedzibę pierwszego biskupstwa na ziemiach polskich.

  • Odczytaj z mapy nazwę największego grodu Wiślan.

  • Porównaj granice państwa gnieźnieńskiego z granicami współczesnej Polski. Określ podobieństwa i różnice granic obu państw.

  • Policz, z iloma sąsiadami Polska graniczyła dawniej, a z iloma graniczy dziś.

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 1

Na podstawie opisu poniższej mapy:

Wymień nazwy plemion, których terytoria weszły w skład państwa Mieszka I.

Wymień najważniejsze grody znajdujące się na obszarze państwa Mieszka I.

Zapisz siedzibę pierwszego biskupstwa na ziemiach polskich.

Policz, z iloma sąsiadami Polska graniczyła dawniej, a z iloma graniczy dziś.

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
RFYygJonCWyTY
Plemiona słowiańskie na ziemiach polskich
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa - plemiona na ziemiach polskich.

Granice państwa polskiego w 1000 roku i w ich ramach plemiona słowiańskie:

  • Wolinianie;

  • Pomorzanie;

  • Kujawianie;

  • Mazowszanie;

  • Polanie;

  • Ślężanie;

  • Opolanie;

  • Wiślanie.

Plemiona słowiańskie poza granicami Polski:

  • Wolinianie (część);

  • Czesi;

  • Słowacy;

  • Lędzianie;

  • Plemiona Ruskie.

Plemiona niesłowiańskie (poza granicami Polski):

  • Prusowie;

  • Węgrzy.

Miejsca kultu pogańskiego:

  • Gniezno;

  • Góra Ślęża;

  • Góra Łysiec.

Puszcze:

  • rozległe puszcze na terenie całego państwa.

RlWgy9RfZ4OZv
Państwo Mieszka I
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa - państwo Mieszka I

Polska Mieszka I w 966 roku:

  • Mazowsze;

  • Wielkopolska;

  • cześć Małopolski.

Ziemie przyłączone przez Mieszka I do 922 roku:

  • Pomorze;

  • Śląsk;

  • część Małopolski.

Biskupstwa:

  • Poznań.

Miejsce przyjęcia chrztu:

  • Ostrów Lednicki.

Kiedy to było?

RK8j2Ei8NXJTf11
Na ilustracji przedstawiono oś czasu przedstawiającą ery historyczne: starożytność, średniowiecze, nowożytność, XIX wiek, współczesność. Symbolem wyróżniono średniowiecze.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
tp8TmltJaj_0000001T

Chrzest Mieszka I

Gdy w X wieku większość państw europejskich – a wśród nich również Czechy – była chrześcijańska, książę Mieszko i jego poddani wciąż czcili wielu słowiańskich bogów. Jedną z najważniejszych decyzji, które wówczas podjął Mieszko, było wprowadzenie nowej religii – chrześcijaństwa. W tym celu poślubił czeską księżniczkę Dobrawę
i za pośrednictwem jej kraju w 966 roku przyjął chrzest. Tym samym książę zrównał się z innymi władcami Europy, którzy przed nim zdecydowali się na takie posunięcie. W Poznaniu ustanowiono pierwsze biskupstwo, na którego czele stanął biskup Jordan.  Biskupstwo podlegało bezpośrednio papieżowi - w ten sposób Mieszko uniezależnił się do niemieckiego arcybiskupstwa w Magdeburgu.  Zaczęto także budować pierwsze kościoły i klasztory.

Na dwór Mieszka przybyli duchowni i zakonnicy, którzy umieli czytać i pisać po łacinie – w języku, którym posługiwała się chrześcijańska Europa. Prowadzili korespondencję z innymi dworami, spisywali dokumenty, kroniki i roczniki. W ten sposób Mieszko wprowadzał powoli Polskę w krąg kultury łacińskiej.

Dzięki chrystianizacji władca ujednolicał podległe mu dzielnice, wzmacniał władzę centralną w państwie, a także swój autorytet wśród poddanych i na arenie międzynarodowej. Polska stała się równorzędnym partnerem dla innych państw w chrześcijańskiej Europie.

W 991 roku Mieszko wraz z żoną wydali dokument, który od pierwszych słów zwany jest Dagome iudex. Tym dokumentem książęca para potwierdziła nie tylko granice państwa, ale także oddanie się pod opiekę Stolicy Apostolskiej.

Polecenie 2

Przypatrz się uważnie wizerunkom Mieszka I i Dobrawy, namalowanym przez Jana Matejkę w XIX wieku. Napisz, na co malarz chciał zwrócić szczególną uwagę oglądających. Dlaczego?

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 2

Na podstawie opisów wizerunków Mieszka I i Dobrawy, namalowanym przez Jana Matejkę w XIX wieku, napisz, na co malarz chciał zwrócić szczególną uwagę oglądających. Dlaczego?

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
R17A9L3EnKzgU1
Mieszko I i Dobrawa
Źródło: Jan Matejko, domena publiczna.
tp8TmltJaj_00000027

Drużyna książęca

RKNBJh0bm35UP1
Ilustracja przedstawia czterech wojów na tle grodu. Dwóch jeźdźców na koniu uzbrojonych w kolczugi, tarcze, miecze, hełmy i włócznie. Jeden z nich trzyma w ręku chorągwie. Dwóch pozostałych wojów to piechurzy. Ubrani w koszule. Uzbrojeni -  jeden z włócznią, toporem za pasem i tarczą, drugi z łukiem.
Tak wyglądali wojowie z drużyny pierwszych Piastów – Mieszka I i Bolesława Chrobrego
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., Dariusz Bufnal, licencja: CC BY 3.0.

W czasie swojego panowania Mieszko I toczył wiele wojen. Podbijał okoliczne plemiona słowiańskie i walczył z sąsiednimi państwami – Niemcami, Czechami i Rusią. Sukcesy odnosił dzięki licznej i silnej drużynie, która była podstawową siłą zbrojną państwa. To na jej czele książę wyruszał na wojnę. Drużyna towarzyszyła mu w czasie objazdów po kraju i pomagała w obronie grodów. Władca opłacał swoich wojów i dbał o ich rodziny. W razie najazdu wroga książę powoływał do obrony wszystkich wolnych mężczyzn.

Ćwiczenie 1
Roc61Y8OirWlw1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Dzięki odkryciom archeologicznym wiadomo dzisiaj, że w drużynie księcia byli wojownicy pochodzenia normańskiego. Wywodzili się ze Skandynawii i stamtąd wyprawiali się do niemal wszystkich zakątków Europy. Ci, którzy dotarli do Europy Zachodniej, zwani byli wikingami.

R1VWlri0Nb56g
Wikingowie przybywają do osady słowiańskiej
Źródło: Wiktor Wasniecow, Waregowie Ruryka przybywają do Starej Ładogi, 1913, domena publiczna.
tp8TmltJaj_0000002T

W kraju Mieszka I

Zapoznaj się z opisem kraju Mieszka I, który sporządził żydowski kupiec z Hiszpanii, Ibrahim Ibn Jakub, podczas swojej podróży po Europie.

Relacja Ibrahima Ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskichIbrahim Ibn Jakub
Ibrahim Ibn Jakub Relacja Ibrahima Ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich

A co się tyczy kraju Mieszka, to jest on najrozleglejszy z krajów słowiańskich. Obfituje w żywność, mięso, miód i pola uprawne. Pobierane przez Mieszka podatki stanowią odważniki handlowe. Idą na żołd jego mężów. Ma on trzy tysiące pancernych podzielonych na oddziały, a setka ich znaczy tyle, co dziesięć secin innych wojowników. Daje on tym mężom odzież, konie, broń i wszystko, czego tylko potrzebują. A gdy jednemu z nich urodzi się dziecko, Mieszko każe mu wypłacać żołd od chwili urodzenia, czy będzie płci męskiej, czy żeńskiej.

mieszpocz_001 Źródło: Ibrahim Ibn Jakub, Relacja Ibrahima Ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich, [w:] ,Monumenta Poloniae Historica , seria II, t. I, tłum. Tadeusz Kowalski, Kraków 1946, s. 50., Kraków 1946.
RuarvxujpVy1h
Fragment relacji Ibrahima Ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich czyta Krzysztof Kulesza Fragment relacji Ibrahima Ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Scholaris.pl.
Ćwiczenie 2
R1af0X59oZxP51
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
tp8TmltJaj_00000038

Grody

Na zdobytych terenach Mieszko stawiał grody. Były to osady obronne. Budowano
je w trudno dostępnych miejscach: na bagnach, na wzniesieniach lub brzegach jezior. Grody otaczano potężnymi wałami usypanymi z ziemi i kamieni, a także palisadą, czyli ogrodzeniem z zaostrzonych bali. Ponadto osady te często otaczano fosą.
W ważniejszych grodach znajdowały się rezydencje książęce, w których mieszkał władca z rodziną. Tam także stacjonowali książęcy wojowie. Z kolei na podgrodziu mieszkali kupcy i rzemieślnicy, pracujący na potrzeby księcia i mieszkańców grodu.

R1dHezaxI2T7a1
Rekonstrukcja słowiańskiego grodu w Groß Raden (Niemcy)
Źródło: a. nn., domena publiczna.

Jak mieszkał Mieszko I?

RWHuM2pGA8kmR1
Film: Jak mieszkał Mieszko I?
tp8TmltJaj_0000003S

Podsumowanie

1
Ćwiczenie 3
RhLzG8kU53I7j1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenia

  1. Wytłumacz pochodzenie nazwy 'Polska'.

  2. Powiedz, kiedy i dlaczego Mieszko I przyjął chrzest.

  3. Wyjaśnij, jakie zadania miała drużyna książęca.

  4. Opowiedz, jaką rolę spełniały grody i na czym polegał ich obronny charakter.

R1XWM4QIzBy8o
Wersja alternatywna: (Uzupełnij).