Miłość silniejsza niż śmierć - Orfeusz i Eurydyka
Warto wiedzieć!
Do najsłynniejszych dzieł literatury światowej należą te, które ukazują potęgę miłości ‒ uczucia potężniejszego niż śmierć. Czy jednak miłość może pokonać śmierć? Mit o Orfeuszu i Eurydyce mówi o miłości silniejszej niż śmierć.
Orfeusz jest niezwykle ważną postacią nie tylko w greckiej mitologii, ale też w całej kulturze europejskiej. Opowieść o mitycznym śpiewaku zainspirowała tak wielu twórców, że aż do dziś powstają dzieła sztuki nawiązujące do tej postaci. Kim zatem był legendarny Orfeusz?
Orfeusz należy do najważniejszych bohaterów mitologii greckiej, choć nie jest postacią jednoznaczną. Najbardziej znany jest jako tragiczny kochanek, który nie zdołał wyswobodzić swej żony z podziemi. Wskazuje się również na jego poetycki talent: dzięki grze na lirze i śpiewowi miał wpływać nawet na dzikie zwierzęta oraz drzewa. Szczególnie interesujący wydaje się jeszcze jeden motyw związany z Orfeuszem – uważa się go za założyciela sekty orfikóworfików, która powstała w VII lub VI w. p.n.e. Jej członkowie powoływali się na nauki Orfeusza, który miał poznać zaświaty, wobec czego mógł przekazać wiedzę o tym, co z człowiekiem dzieje się po śmierci.
Pieśniarz ten znany był powszechnie jako król jednej z greckich krain – Tracji.
![Na obraz autorstw Johna Roddama Spencera Stanhope'a [czyt. dżona rodama spensera stanhołpa] pod tytułem „Orfeusz i Eurydyka na brzegach Styksu” znajdują się dwie postaci - kobiety i mężczyzny. Kobieta o imieniu Eurydyka ma śniadą skórę oraz długie, falowane, kasztanowe włosy. Odziana jest częściowo, od pasa w dół, w jasne płótno. Kobieta wtulona jest w postać nagiego, szczupłego mężczyzny o ciemnych włosach – Orfeusza. Para owinięta jest ciemnym materiałem, stoi nad brzegiem rzeki, po której płynie nagi mężczyzna stojący na łodzi. Orfeusz, widząc płynącą postać, wyciąga w jej kierunku swoją dłoń. W jego oczach widoczne jest przerażenie. Tłem dla dzieła są ponure podziemia państwa Hadesa.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R18ifzs2SPwf3/1710922901/2S76NITsr5g0befQvVj3Td2DQbHgfNld.jpg)
Przeczytaj tekst Jana Parandowskiego o Orfeuszu i Eurydyce, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Orfeusz i EurydykaOrfeusz był królem‑śpiewakiem Tracji […]. Był młody i bardzo piękny. Śpiewał i grał na lutnilutni tak pięknie, że wszystko, co żyło, zbierało się dokoła niego, aby słuchać jego pieśni i grania. Drzewa nachylały nad nim gałęzie, rzeki zatrzymywały się w biegu, dzikie zwierzęta kładły się u jego stóp – i wśród powszechnego milczenia on grał. Był po prostu czarodziejem i za takiego uważały go następne pokolenia, przypisując mu wiele rozmaitych dzieł, w których wykładał zasady sztuki czarnoksięskiej.
Żoną jego była Eurydyka, nimfanimfa drzewna, hamadriadahamadriada. Kochali się oboje bezprzykładniebezprzykładnie. Ale jej piękność budziła miłość nie tylko w Orfeuszu. Kto ją ujrzał, musiał ją pokochać. Tak właśnie stało się z Aristajosem. Był to syn Apollina i nimfy Kyreny, tej, co lwy jedną ręką dusiła – bartnikbartnik zawołany, a przy tym dobry lekarz i właściciel rozległych winnic. Zobaczył raz Eurydykę w dolinie Tempe. Cudniejszej doliny nie ma w całym świecie, a Eurydyka wśród łąk zielonych, haftowanych kwieciem rozmaitym, wydawała się jeszcze bardziej uroczą. Aristajos nie wiedział, że ona jest żoną Orfeusza. Inaczej byłby, oczywiście, został w domu i starał się zapomnieć o pięknej nimfie. Tymczasem zaczął ją gonić. Eurydyka uciekała. Stało się nieszczęście: ukąsiła ją żmija i nimfa umarła.
Biedny był wówczas Orfeusz, bardzo biedny. Nie grał, nie śpiewał, chodził po łąkach i gajach i wołał: „Eurydyko! Eurydyko!” Ale odpowiadało mu tylko echo. Wtedy ważył się na rzecz, na którą nie każdy by się ważył: postanowił pójść do podziemia. Wziął ze sobą tylko swoją lutnię czarodziejską. Nie wiedział, czy to wystarczy, ale nie miał żadnej innej broni. Jakoż wystarczyło. CharonCharon tak się zasłuchał w słodkie tony jego muzyki, że przewiózł go za darmo i bez oporu na drugi brzeg StyksuStyksu; CerberCerber, nawet sam Cerber nie szczekał! A kiedy stanął Orfeusz przed władcą podziemia, nie przestał grać, lecz potrącając z lekka struny harfy, skarżyć się zaczął, a skargi układały się w pieśni. Zdawało się, że w królestwie milczenia zaległa cisza większa i głębsza niż zwykle. I stał się dziw nad dziwy: nieubłagane, okrutne, bezlitosne ErynieErynie płakały!
Hades oddał Orfeuszowi Eurydykę i kazał ją Hermesowi wyprowadzić na świat z powrotem. I jedno jeszcze powiedział: Eurydyka iść będzie za Orfeuszem, za nią niech kroczy Hermes, a Orfeusz niech pamięta, że nie wolno mu oglądać się poza siebie. Poszli. Droga wiodła przez długie, ciemne ścieżki. Już byli prawie na górze, gdy Orfeusza zdjęło nieprzezwyciężone pragnienie: spojrzeć na żonę, bodaj raz jeden. I w tej chwili utracił ją na zawsze. Hermes zatrzymał Eurydykę w podziemiu, Orfeusz sam wyszedł na świat. Próżno się wszędzie rozglądał: nigdzie jej nie było. Nadaremnie dobijał się do bram piekieł: nie wpuszczono go po raz wtórywtóry.
Orfeusz wrócił do Tracji. Skargami swymi napełniał góry i doliny. Pewnej nocy trafił na dziki, rozszalały orszak bakchicznyorszak bakchiczny i obłąkane menadymenady rozerwały jego ciało na sztuki. Głowa spadła do rzeki i mimo że była już zimna i bez życia, jeszcze zmartwiałymi ustami powtarzała imię Eurydyki. Popłynęła aż do morza i zatrzymywała się na wyspie Lesbos. Tu ją pochowano i na jej grobie powstała wyrocznia. MuzyMuzy, którym Orfeusz wiernie służył przez całe życie, pozbierały rozrzucone jego członki i pogrzebały je u stóp Olimpu.
Źródło: Jan Parandowski, Część pierwsza – Grecja. Królestwo Piekieł, [w:] tegoż, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1959, s. 170–171.
Określ typ narracji tekstu Jana Parandowskiego. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Wyszukaj w dostępnych źródłach, w jakiej części Grecji leży Tracja. Wypisz nazwy współczesnych państw, na obszarze których położona była ta starożytna kraina.
Z mitu Jana Parandowskiego dowiadujemy się, że Orfeusz gra na lutnilutni lub harfie. Inne źródła wskazują, że instrumentami, których używał były liralira i kitara. Te rozbieżności mogą wynikać z niedokładnego tłumaczenia mitów z języka greckiego. Natomiast wszystkie te instrumenty łączy przynależność do jednej grupy: strunowych szarpanych. Zarówno harfa, jak i lutnia, znane były starożytnym Grekom, choć różniły się one znacznie od tych używanych obecnie przez europejskich muzyków.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DcNXBzHxh
Dźwięk lutni.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DcNXBzHxh
Nagranie dźwiękowe harfy grającej z orkiestrą.
Przyjrzyj się wizerunkowi Orfeusza grającego na czarodziejskim instrumencie przedstawionego na reprodukcji obrazu Károlyiego Ferenczyego [czytaj: karoliego ferencego]. Opisz, jak greckiego muzyka wyobraził sobie węgierski malarz.
Na podstawie opisu obrazu Károlyiego Ferenczyego opisz, jak greckiego muzyka wyobraził sobie węgierski malarz i co odróżnia Orfeusza przedstawionego na obrazie od tego, który został opisany w tekście Jana Parandowskiego.
Określ emocje, jakie wyraża twarz Orfeusza na obrazie Károlyiego Ferenczyego.
Nazwij i wypisz emocje, jakie wywoływała w słuchaczach muzyka Orfeusza.
Wyjaśnij, dlaczego Orfeusz uznawany był za niezwykłego artystę.
![Ilustracja przedstawia obraz Jeana‑Baptiste Camille Corota [czyt. żą baptist kamij karot] pt. „Ranna Eurydyka”. Na pierwszym planie siedzi na kamieniu młoda ciemnowłosa kobieta, w białej długiej szacie. O kolano ma opartą prawą stopę. Podtrzymuje ją dłonią i przygląda się jej. Tło obrazu stanowią wysokie zarośla, spomiędzy których przebija się błękit nieba.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R6QUB3ztHerSy/1710922906/l7KgkwHnHtpMuXCYw23ZlrK0ClKtb1MW.jpg)
Oto osiem zdań dotyczących mitu o Orfeuszu i Eurydyce. Zdecyduj, czy są prawdziwe, czy fałszywe. Swoje wybory uzasadnij.
Eurydyka nie oparła się pokusie i obejrzała się za siebie., Pogoń Aristajosa zakończyła się tragicznie., Orfeusz był królem., Eurydyka była nimfą drzewną, hamadriadą., Charon postanowił wypuścić Eurydykę., Bronią Orfeusza była czarodziejska lutnia., Aristajos wiedział, że Eurydyka była żoną Orfeusza., Tylko nieubłagane, okrutne Erynie pozostały niewzruszone pieśnią zrozpaczonego małżonka.
| Prawda | |
|---|---|
| Fałsz |
Aristajos nie był jednoznaczną, złą postacią w mitologii. Nauczył ludzi wielu pożytecznych rzeczy, np. bartnictwa, uprawy winorośli i oliwki. Za spowodowanie śmierci Eurydyki spotkała go jednak kara od bogów. Sprawili, że pszczoły wyginęły. Aristajos zaczął przepraszać bogów i chciał, aby te pożyteczne owady z powrotem pojawiły się na ziemi. Złożył w ofierze woły, które pozostawił na słońcu. Po dziewięciu dniach narodził się z nich rój nowych pszczół.
![Na ilustracji jest przestawiona marmurowa rzeźba Auguste Rodina [czyt. august rodę] pt. „Orfeusz i Eurydyka”. Ukazuje ona postać nagiego mężczyzny, który lewą ręką zasłania sobie oczy. Za nim, przytulona do jego pleców, stoi kobieta. Ma odchyloną do tyłu głowę, przymknięte powieki. Postaci ustawione są na skale, która stanowi tło rzeźby.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Znh5gegGcxP/1710922907/1IMJxjA5c2Lb5sVIpeRthBOw1O7uLuvh.jpg)
Określ funkcję zastosowania zdań wykrzyknikowych przez Parandowskiego w akapicie rozpoczynającym się słowami: „Biedny był wówczas Orfeusz, bardzo biedny”.
![lustracja przedstawia obraz Jean‑Baptiste‑Camille Corot [czyt. żan baptist kamil koro] pt. „Orfeusz wyprowadzający Eurydykę z podziemi”. Obraz utrzymany jest w ciemnej tonacji, z przewagą zieleni. W prawym dolnym rogu widnieją dwie postaci: przodem kroczy mężczyzna w jasnej zwiewnej szacie, z wieńcem laurowym na głowie i lirą w ręku. Drugą ręką trzyma kobietę, która podąża za nim. Ubrana jest w cienką długą suknię, na głowie ma welon. W centrum obrazu widnieje podmokły teren, dookoła rosną drzewa i krzaki. W dali stoją dwie grupy smętnych postaci.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1bbx69z1seqG/1710922908/2b9wnIu1a4Q385lREVVY9PmyZbMlUyAs.jpg)
Podaj co najmniej dwa powody, dlaczego – mimo wyraźnego zakazu – Orfeusz odwrócił się, by spojrzeć na żonę.
W kilku muzeach europejskich (np. w Neapolu i Berlinie) można znaleźć podobne płaskorzeźby, będące kopiami dzieła. Przedstawiają one Eurydykę zwróconą ku Orfeuszowi trzymającemu lirę i wyciągającemu rękę ku żonie. Choć dłoń Eurydyki spoczywa na ramieniu Orfeusza i oboje patrzą sobie w oczy, nie mogą pozostać razem. Rękę kobiety trzyma Hermes, boski posłaniec, który towarzyszył duszom zmarłych w drodze do zaświatów. Obecność Hermesa jest symbolem zbliżającego się rozstania ukochanych aż do chwili śmierci Orfeusza.
Przyjrzyj się obrazowi Aleksandra Seona [czyt. siją]. Opisz scenę lamentu Orfeusza po utracie Eurydyki, wykorzystując słowa: płacz, bezpowrotnie, nieubłaganie, żałoba, nieodwracalnie, na zawsze, nieszczęście, ostatecznie.
Co twoim zdaniem odczuwał Orfeusz, gdy stracił Eurydykę na zawsze? Opisz jego stan, używając słów: płacz, bezpowrotnie, nieubłaganie, żałoba, nieodwracalnie, nieszczęście, ostatecznie.: harmonia
Czy Orfeusz pogodził się z ostateczną utratą Eurydyki? Uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do treści mitu.
Sprawdź, czy umiesz!
Zredaguj kolejne punkty planu wydarzeń w micie o Orfeuszu i Eurydyce w formie równoważników zdań. Wykorzystaj podane słowa: czary, pogoń, żona, żmija, rozpacz, podziemie, oczarowanie, decyzja, zakaz, spojrzenie, strata, bramy.
Napisz list w imieniu Orfeusza do władcy Hadesu. Wyraź w nim prośbę, aby uwolnił on Eurydykę. Posłuż się odpowiednimi argumentami.
Opisz Orfeusza i jego żonę Eurydykę. Nie cytuj tekstu mitu Jana Parandowskiego.
W jaki sposób „Orfeusz wiernie służył przez całe życie” Muzom?
Postać Orfeusza i jego miłości do Eurydyki była natchnieniem dla artystów: kompozytorów, malarzy, rzeźbiarzy. Przygotuj prezentację pt: Miłość Orfeusza i Eurydyki w sztuce.
Słownik
pszczelarz
w sposób niedający się z niczym porównać; wyjątkowo
w mitologii greckiej: przewoźnik dusz zmarłych przez rzekę Acheron (lub Styks); za przeprawę Charon brał jednego obola, więc zmarłym wkładano do ust właśnie tę monetę
w mitologii greckiej: trzygłowy pies, który strzegł wejścia do podziemi
w mitologii greckiej trzy boginie zemsty
w mitologii greckiej była to nimfa, która opiekowała się drzewem
instrument muzyczny zaliczany do strunowych szarpanych
instrument muzyczny; lira antyczna składała się z korpusu rezonansowego o kształcie miskowatym (początkowo skorupa żółwia), dwóch ramion, osadzonych w korpusie i połączonych u góry jarzmem, oraz 7 strun szarpanych palcami lub plektronem; w starożytnej Grecji służyła głównie do akompaniamentu przy śpiewie i deklamacji
bakchantki; nimfy, towarzyszące Dionizosowi w jego wędrówkach, przedstawiano je jako kobiety o rozwianych szatach, z narzuconymi na plecy skórami zwierząt, wpadające w szał podczas uroczystości ku czci Dionizosa, rozszarpywały napotkanych ludzi, którzy byli niechętni do zabawy lub obojętni
w instrumentach muzycznych to cienka naprężona błona, skóra, sztywna folia lub blacha albo płyta z tworzywa wydająca dźwięk przez uderzenie albo wprowadzana w drgania przez przechodzące w jej pobliżu struny; membranę zamiast płyty rezonansowej posiadała starożytna forma lutni, a obecnie wiele ludowych instrumentów strunowych z Afryki i Azji oraz banjo, którego pudło rezonansowe jest okrągłe
córki Zeusa i Mnemozyne, opiekunki sztuk pięknych i nauk, występowały w orszaku Apollina, który był ich przewodnikiem, miały dar wieszczenia
w mitologii greckiej była to boginka posiadająca postać pięknej dziewczyny
nurt religijny w starożytnej Grecji, związany z mistyką i wiarą w wędrówkę duszy; założycielem tego nurtu miał być Orfeusz
korowód, orszak towarzyszący Dionizosowi, jego uczestnicy zachowywali się nieprzyzwoicie i gwałtownie
w instrumentach muzycznych to miejsce, przez które wychodzi z pudła rezonansowego wzmocniony dźwięk; w instrumentach takich jak lutnia, gitara czy skrzypce wicina się go w płycie rezonansowej; może być on okrągły, owalny lub w kształcie litery f; okrągłe otwory często przybierają formę ozdobnej rozety; okrągłe i owalne otwory zazwyczaj są pojedyncze, ale zdarza się, że jest ich więcej; efy zazwyczaj wycina się parami po jednym z prawej i lewej strony wzdłuż strun; w fortepianie otwór rezonansowy zastępuje podniesienie pokrywy, czyli tak charakterystycznego dla tego instrumentu skrzydła
w instrumentach muzycznych to część pudła rezonansowego przenosząca bezpośrednio drgania strun; jeden ich koniec jest do płyty bezpośrednio przymocowany albo opierają się one o podstawek, czyli drewniany klocek ustawiony na płycie rezonansowej; płyta rezonansowa gitary czy lutni tworzy pokrywę pudła rezonansowego i posiada jeden, dwa lub trzy otwory rezonansowe; w fortepianie jest jego dnem, a pokrywa jest otwierana i nazywa się skrzydłem
to część instrumentu służąca do wzmacniania dźwięku drgających strun; najczęściej jest wykonane z drewna; posiada zazwyczaj dno, boki i pokrywę różnych kształtów; w zależności od instrumentu dno, jeden z boków albo pokrywa pełni funkcję płyty rezonansowej; lutnia zamiast dna i boków ma wypukły korpus
w kształcie połówki migdała przykryty płytą rezonansową; w niektórych instrumentach ludowych i starożytnych lutniach pudło rezonansowe zamiast drewnianej płyty rezonansowej posiadały membranę ze skóry jak w bębnie
w mitologii greckiej: jedna z pięciu rzek podziemi, czyli Hadesu, przez którą muszą się przeprawić dusze zmarłych
dawniej: drugi raz