W biografiach artystów niemal zawsze wymienia się nazwiska ich mistrzów. Relacje między mentoremmentorem a jego uczniem nie zawsze jednak są poprawne. Wielkie osobowości buntują się przeciwko narzucanym przez nauczycieli rygorom i obierają indywidualną i samodzielną twórczą drogę. Przykładem takiego artysty był Michał Anioł. Cechowały go wspaniała wyobraźnia, rozmach i niezwykły talent, dzięki którym niejako wyprzedził swoją epokę. Pokazał, że sztuka może spełnić najwyższe postulaty – ukazywać piękno, wzbudzić zachwyt i skłaniać do refleksji nad naturą człowieka. Artysta ten już za swojego życia stał się jednym z największych mistrzów epoki.
Znajdź w dowolnej encyklopedii sztuki informacje na temat renesansu – czasu, kiedy żył i tworzył Michał Anioł. Sporządź notatki, w których znajdą się odpowiedzi na pytania:
W jakim miejscu i kiedy narodziła się nowa sztuka, której przedstawicielem był Michał Anioł?
Do jakiej epoki i do jakich wzorców odwoływali się artyści renesansu?
Wynotuj nazwiska trzech artystów, których uznaje się za głównych przedstawicieli włoskiego renesansu. Podaj nazwy dwóch dzieł każdego z nich.
Twórcy renesansu
Wykorzystaj swoje notatki oraz dostępne źródła informacji do odpowiedzi na poniższe pytania.
W których stuleciach rozwijał się renesans?
Które włoskie miasto uznawane jest za kolebkę sztuki renesansowej?
Czy można postawić tezę, że ideałem dla artystów renesansu była sztuka antyczna? Wyjaśnij dlaczego.
Korzystając z dostępnych źródeł informacji oraz swoich notatek, odpowiedz na poniższe pytania.
Czy artyści renesansowi cenili piękno architektury i rzeźb antycznych? Swoją odpowiedź uzasadnij.
Wyjaśnij, co oznaczają pojęcia: „humanizm”, „natura”, „perspektywa”, „harmonia”, „matematyczne proporcje”.
Wskaż, które z powyższych pojęć charakteryzują dzieła artystów renesansowych.
Czy artyści renesansowi cenili piękno architektury i rzeźb antycznych? Swoją odpowiedź uzasadnij.
Wyjaśnij, co oznaczają pojęcia: „humanizm”, „natura”, „perspektywa”, „harmonia”, „matematyczne proporcje”.
Wybierz, które z powyższych pojęć charakteryzują dzieła artystów renesansowych.
Wykorzystując dostępne źródła informacji, wymień nazwisko artysty, które jest
w nich najczęściej przywoływane.
Opisz krótko dzieło, które zrobiło na tobie największe wrażenie. Wyjaśnij, dlaczego, według ciebie, było warte zapamiętania.
Michał Anioł – jeden z największych twórców epoki renesansu
Michelangelo Buonarroti
– Michał Anioł, a właściwie Michelangelo BuonarrotiMichelangelo Buonarroti, urodził się w toskańskiejtoskańskiej wiosce CapreseCaprese. W wieku trzynastu lat zaczął terminowaćterminować u znanego florenckiego malarza Domenica GhirlandaiaDomenica Ghirlandaia. Poznał różne techniki malarskie, ale już wówczas znacznie bardziej interesowała go praca w kamieniu. Rok później trafił do następnej pracowni i przeszedł pod opiekę kolejnego maestramaestra: rzeźbiarza Bertolda di Giovanniegodi Giovanniego. Dzięki niemu poznał nie tylko tajniki rzeźby, ale został też wprowadzony na dwór Lorenza de MediciLorenza de Medici , ówczesnego władcy Florencji i wielkiego mecenasa sztukimecenasa sztuki. Na dworze Medyceuszy, dzięki edukacji wybitnych filozofów, Michał Anioł poznał nowe prądy umysłowe epoki, literaturę oraz sztukę najwybitniejszych twórców przeszłości i współczesnych.
Pierwsze rzeźby młodego artysty powstały już w czasie jego pobytu na florenckim dworze, który opuścił w 1492 roku po śmierci swojego protektoraprotektora. W następnym okresie Michał Anioł działał zarówno we Florencji, jak i w Rzymie. Stworzył posągi, m.in. Pietę i Dawida, dzięki którym został okrzyknięty jednym z największych artystów epoki.
Na zamówienie papieża Juliusza II powstały monumentalne freskifreski na sklepieniu Kaplicy SykstyńskiejKaplicy Sykstyńskiej, gdzie uwiecznił historię ludzkości od stworzenia świata po biblijny potop. Pracował także nad grobowcem papieża; wprawdzie nigdy go nie ukończył, ale stworzył do niego kilkanaście rzeźb, m.in. Mojżesza i Jeńców. Dla jednego z kolejnych papieży na ścianie kaplicy na wprost wejścia Michał Anioł namalował także Sąd Ostateczny. W następnych latach powstały kolejne dzieła, m.in. nagrobki Lorenza i Giuliana de MediciGiuliana de Medici we Florencji, które utrwaliły jego miejsce wśród wybitnych artystów epoki.
(fr. renaissance [czyt. renesąs]), czyli odrodzenie, to okres w całej kulturze europejskiej obejmujący XV i XVI wiek (w zależności od kraju i regionu), zapoczątkowany we Włoszech; to czas wielu odkryć i wynalazków w różnych dziedzinach, a także zwrócenia szczególnej uwagi na człowieka i otaczającą go naturę; w sztuce renesans przejawiał się w różny sposób: poprzez zainteresowanie wielkimi dziełami antyku, sięganie po tematy i motywy mitologiczne, skupienie uwagi na człowieku (portrety) i pejzażu, wykorzystanie w malarstwie perspektywy geometrycznej; do największych włoskich artystów doby renesansu należeli
m.in. Leonardo da Vincida Vinci, Rafael Santi, Michał Anioł, Sandro BotticelliBotticelli , Tycjan
Pieta Michała Anioła
Wśród wybitnych rzeźbiarskich dzieł Michała Anioła znalazła się Pieta watykańska, której fotografia znajduje się poniżej.
Bazylika to kościół wielonawowy, z nawą główną wyższą od naw bocznych; także: kościół będący siedzibą dostojników kościelnych, np. biskupa; według tradycyjnych przekazów Bazylika św. Piotra w Watykanie została wybudowana w miejscu, gdzie ukrzyżowano i pochowano św. Piotra, uznawanego za pierwszego papieża; jego grób znajduje się w podziemiach kościoła pod głównym ołtarzem.
Pieta (wł. pietà – miłosierdzie, litość) to jeden z najbardziej znanych motywów ikonograficznych w malarstwie i rzeźbie. Jest to przedstawienie Matki Boskiej trzymającej na kolanach martwe ciało Syna, Jezusa Chrystusa. Michał Anioł nie był pierwszym artystą, który stworzył rzeźbiarskie przedstawienie tej grupy. Wcześniej, bo już w pierwszej połowie XIV wieku, temat ten pojawił się w sztuce niemieckiej. Jednak to właśnie rzeźba Michała Aniołarzeźba Michała Anioła stała się najsłynniejszym dziełem przedstawiającym motyw Opłakiwania.
Opis rzeźby Michała Anioła Pieta
Wynotuj podstawowe dane katalogowe dotyczące Piety watykańskiej Michała Anioła.
Wskaż elementy rzeźby Michała Anioła Pieta, które decydują o tym, że jest ona nierealna i wyidealizowana.
Na podstawie opisu rzeźby Michała Anioła Pieta podaj elementy, które decydują o tym, że realizm dzieła cechuje wyidealizowanie i estetyzacja.
Wyjaśnij, co, twoim zdaniem, chciał przedstawić w swojej Piecie Michał Anioł.
W swojej wypowiedzi wykorzystaj poniższe słownictwo.
Bóg człowiek, człowieczeństwo, matka Boga i człowieka, miłość, smutek, ból, delikatność, wrażliwość, piękno, harmonia
O innych rzeźbach
Przygotuj odpowiedzi na pytania dotyczące rzeźby Magdaleny Abakanowicz Nierozpoznani.
Czy rzeźba jest pełnoplastycznapełnoplastyczna, czy też jest to płaskorzeźba?
Z jakiego tworzywa rzeźbiarskiego powstała?
Czy materiał, którego użyła artystka, wpłynął na wygląd dzieła? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Czy rzeźba jest malowana, czy też pozostawiono naturalny kolor tworzywa?
Która z podanych niżej cech pasuje do określenia powierzchni wybranego przez ciebie dzieła:
gładka, delikatna, chropowata, szorstka, lśniąca, matowa?
Jeżeli uważasz, że brakuje pewnych cech, zaproponuj własne, dodatkowe określenia faktury rzeźby.
Przygotuj odpowiedzi na pytania dotyczące rzeźby Magdaleny Abakanowicz Nierozpoznani
:
Czy rzeźba jest pełnoplastycznapełnoplastyczna, czy też jest to płaskorzeźba?
Z jakiego tworzywa rzeźbiarskiego powstała?
Czy rzeźba jest malowana, czy też pozostawiono naturalny kolor tworzywa?
Wykorzystując zebrane informacje na temat rzeźby, odpowiedz na poniższe
pytania.
Co różni rzeźbę od obrazu malarskiego?
Z jakich materiałów może powstać dzieło rzeźbiarskie?
Jakie znaczenie ma rodzaj materiału użytego przez rzeźbiarza?
Jak na odbiór dzieła rzeźbiarskiego wpływa miejsce, w którym zostało ono wyeksponowane?
Wymień materiały, z jakich może być wykonana rzeźba.
Pieta w XVI‑wiecznym dziele biograficznym autorstwa Giorgia VasariegoGiorgia Vasariego
Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektówSkończoną [Pietę] ustawiono w kościele św. Piotra w kaplicy Matki Boskiej [...]. Żaden rzeźbiarz ani żaden artysta nie może tej rzeźby przewyższyć w rysunku i w uczuciu, nawet przy największym trudzie nie odda ani tej delikatności, czystości, ani gładkości w cięciu i traktowaniu marmuru, ani tego artyzmu, jaki osiągnął Michał Anioł. Widać w tej rzeźbie siłę i możliwość sztuki. Do pięknych szczegółów tej rzeźby, poza układem draperii, należy martwe ciało Chrystusa. Członki jego ciała są tak wspaniałe, jego korpus tak świetny, że niepodobna oddać zmarłego lepiej pod względem muskułów, żył, nerwów, występujących wraz z układem kostnym. I żadne przedstawienie zmarłego nie może być bliższe temu. Występuje tu bolesny wyraz twarzy, zgodność między zwisaniem a bezwładem ramion, między mięśniami korpusu i nóg, widać także, gdzie pracuje puls i arteria, tak że budzi się podziw dla ręki artysty, która w krótkim czasie wykonała dzieło tak cudowne. [...]
Przywiązanie Michała Anioła do tego dzieła i trud, jaki w nie włożył, sprawiły, że on, który tego nie czynił, wypisał swe imię na pasku, jakim przewiązany jest płaszcz Matki Boskiej. Zdarzyło się bowiem, że pewnego dnia, wstąpiwszy do kościoła, spotkał tam dużą grupę cudzoziemców z Lombardii. Jeden z nich zapytany, kto wykonał tę rzeźbę, odpowiedział: 'Nasz ziomek z Mediolanu [...]'. Michał Anioł milczał, ale było mu niemiło, że jego trud został przypisany komuś innemu. Pewnej nocy, zaopatrzywszy się w światło i dłuta, zamknął się w kaplicy i wyciął na Opłakiwaniu swe imię.
Na podstawie przeczytanego fragmentu dzieła Giorgia Vasariego określ prawdziwość podanych stwierdzeń.
Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
Pieta Michała Anioła została ustawiona w jednej z kaplic kościoła św. Piotra. | □ | □ |
Według Vasariego, żaden rzeźbiarz nie mógł mierzyć się z artyzmem Michała Anioła. | □ | □ |
Michał Anioł potrafił oddać w swojej rzeźbie siłę wyrazu twarzy. | □ | □ |
Wśród znakomicie wyrzeźbionych fragmentów Vasari wymienia fałdy sukni Marii. | □ | □ |
Artysta po mistrzowsku wyrzeźbił także ciało zmarłego Chrystusa. | □ | □ |
Rzeźbiarz potrafił oddać ból na twarzy Chrystusa. | □ | □ |
Osoby podziwiające rzeźbę wiedziały, kto jest jej autorem. | □ | □ |
Michał Anioł namalował swe imię na pasku płaszcza Matki Boskiej. | □ | □ |
Wyjaśnij, na czym polega artyzm rzeźby Michała Anioła Pieta.
Pieta watykańska nie jest jedyną grupą Opłakiwania, którą wyrzeźbił Michał Anioł.
Do tematu powrócił dwukrotnie, pracując nad dwiema ostatnimi w swoim życiu rzeźbami: Pietą florencką oraz Pietą Rondanini. Jedna z nich prawdopodobnie miała stanąć na jego nagrobku.
Pierwsza z rzeźb, znajdująca się obecnie w muzeum florenckim (stąd jej przydomek), to grupa czterech postaci: zmarłego Chrystusa, jego matki, Marii Magdaleny oraz Nikodema (lub Józefa z Arymatei), w którego twarzy badacze widzą portret samego artysty. Michał Anioł nie dokończył pracy. Postać Marii Magdaleny została wyrzeźbiona przez Tiberia CalcagniegoCalcagniego.
Drugi posąg, tzw. Pieta Rondanini, przechowywana w muzeum mediolańskim,
to dzieło, które badacze uważają za niedokończone ze względu na bardzo szkicowe potraktowanie sylwetek obu postaci, wyłaniających się dopiero z bloku marmuru.
Michał Anioł – bohater powieści Irvinga Stone’aIrvinga Stone’a
Udręka i ekstazaZadaniem jego [Michała Anioła] było przepojenie marmuru duchem. Jednak nawet w temacie religijnym zależało mu na całym człowieku, prawdziwym w każdym nerwie, mięśniu, kości czy żyle, skórze czy włosach, palcu, oczach i ustach. Wszystko musiało być jak w życiu, jeśli miał stworzyć siłę i wielkość, wcielając w marmur siłę człowieka.
Rzeźbił górę posągu, a znajomość form już wydobytych oraz intuicja tak stara i głęboka, jak ten od wieków uśpiony marmur, pomagała mu nadać twarzy Madonny wyraz, który był nie tylko odbiciem jej uczuć, ale nastroju całej rzeźby. Stał, mając głowę poniżej głowy Marii, ręce nad czołem, narzędzia skierowane ku górze i starał się wypowiedzieć w rzeźbie wszystko z dramatu Piety, co mógł pojąć. Marmur patrzał mu twarzą w twarz, rzeźbiarza i rzeźbę spowijał ten sam tkliwy, powściągany smutek. Pozostawił daleko za sobą mroczne, oskarżające Piety, w których krew wymazywała posłannictwo miłości. Nie chciał rzeźbić męki. Rany po gwoździach na rękach i nogach Chrystusa zrobił drobnymi punktami. Nie pozostał ślad przemocy. Jezus spał spokojnie w ramionach matki. Od obu postaci płynęła jasność.
Jego Chrystus budził najgłębsze współczucie, a nie odrazę wobec tych, co stali dokoła, do tych, co byli winni.
Swoją wiarę wyrażał tu przez wzniosłe piękno postaci, a istniejąca między nimi harmonia była jego sposobem pokazania harmonii bożego świata. Nie starał się uczynić Chrystusa boskim – ponieważ nie wiedziałby jak – a raczej doskonale ludzkim. Głowa Dziewicy wynurzała się z marmuru delikatna, miała rysy florentynkiflorentynki, milczący blady spokój w dziewczęcej twarzy. [...]
Miał nadzieję, że potrafi nadać swej Piecie najwyższy połysk, do jakiego jest zdolny marmur, aksamitną gładkość bez skazy. […]
Później potrzebne mu były kawałki o ostrzejszych brzegach, wyciągnął więc odpowiednie formy [pumeksu, którym szlifował posąg], aby sięgnąć zagłębień, wklęsłości, sfalowań we włosach, w ubraniu, na paznokciach.
W końcu zrobił ostro zakończone drzazgi [z pumeksu], które wyglądały jak prymitywne ostrza do strzał, by wygładzać wgłębienie koła nosa Chrystusa. Ponieważ posąg miał stanąć w niszy, nie wykańczał pleców Marii, marmur pozostał tu chropowaty i porysowany, podobnie jak skały, na których siedziała. Biała rzeźba, wygładzona i lśniąca, nadawała mrocznej izbie wygląd kaplicy, do której światło wpada przez witraże. Brzydki artysta stworzył dzieło rzeczywiście piękne.
Na podstawie przeczytanego fragmentu powieści Irvinga Stone’a określ prawdziwość następujących stwierdzeń.
Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
Zadaniem Michała Anioła było wykucie z marmuru ducha. | □ | □ |
Artysta chciał bardzo precyzyjnie oddać ciało rzeźbionej postaci. | □ | □ |
Twarz Madonny miała oddawać nastrój całej rzeźby. | □ | □ |
Pieta Michała Anioła miała być inna od tych, które artysta widział wcześniej. | □ | □ |
Postaci miały być zestawione na zasadzie silnego kontrastu. | □ | □ |
Chrystus miał zostać przedstawiony nie jak Bóg, lecz jak człowiek. | □ | □ |
Twarz Madonny miała być delikatna i dziewczęca. | □ | □ |
Rzeźbiarz pragnął nadać swojemu posągowi idealną gładkość. | □ | □ |
Artysta idealnie oszlifował rzeźbę ze wszystkich stron. | □ | □ |
Wykończona rzeźba sprawiła, że pracownia Michała Anioła wyglądała jak kaplica. | □ | □ |
Artysta poczuł się równie piękny jak jego rzeźba. | □ | □ |
Rzeźba sepulkralna – rzeźba grobowa, cmentarna.
Dioryt – odmiana twardego kamienia.
Polichromia – warstwa malarska pokrywająca ściany, rzeźby, elementy architektoniczne, meble.
Non finito – zamierzone pozostawienie przez artystę niektórych partii niewykończonych.
Michał Anioł – poeta
Michał Anioł był rzeźbiarzem, malarzem i architektem, ale tworzył też poezję, głównie sonety. Bardzo osobiste utwory poświęcał przede wszystkim własnej twórczości.
Poniższy tekst został opublikowany w takiej formie jako motto do książki Irvinga Stone'a Udręka i ekstaza. W rzeczywistości pierwsza strofa wiersza pochodzi
z sonetu „Nic mistrz najlepszy pomyśleć nie zdole”, druga strofa została zaczerpnięta z sonetu „Jak może, Pani, być co z doświadczenia”..., a strofy trzecia i czwarta pochodzą z sonetu „Z tym sercem z siarki, z ciałem jak paczesie”... Autorem przekładu tych tekstów jest Leopold Staff, pochodzą one ze zbioru Michała Anioła Buonarrottiego Poezje wybrane.
Nic mistrz najlepszy pomyśleć nie zdoła...Nic mistrz najlepszy pomyśleć nie zdolenie zdole
Poza tym, co już w marmurze spoczywa
W pełnym zarysie i co wydobywa
JenoJeno dłoń, ducha spełniająca wolę.Jak może, pani, być, co z doświadczenia
Znane, że dłużej przetrwa rzeźba żywa,
Którą dłoń z głazu twardego wyrywa,
Niż twórca, co go czas w popiół zamienia?Jeśli dla pięknej sztuki (którą duchy
Z nieba przynoszą i która pokona
Naturę, kto się odda jej trudowi)Jam się urodził ni ślepy, ni głuchy,
Pięknu pokrewny ogniem mego łona –
Winien ten, co mnie przeznaczył ogniowi.
Określ, której z uprawianych przez siebie dziedzin sztuki Michał Anioł poświęcił przytoczony powyżej utwór.
Wyjaśnij, na czym, według podmiotu lirycznego, polega tajemnica mistrzowskiego rzeźbienia.
Wyjaśnij, jak podmiot liryczny rozumie relację między twórcą a jego dziełem.
Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa podmiotu lirycznego:Pięknu pokrewny ogniem mego łona – Winien ten, co mnie przeznaczył ogniowi
.
Stary Michał Anioł i Pieta Rondanini Jacka Kaczmarskiego
Wysłuchaj piosenki Stary Michał Anioł i Pieta Rondanini do słów i muzyki Jacka Kaczmarskiego (poszukaj jej np. w zasobach internetu), a następnie przeczytaj uważnie jej tekst.
Stary Michał Anioł i Pieta RondaniniNie dźwigniesz Matko swego Syna
Ja nie oddzielę Go od skały
Już nie mam, zresztą, dłut
Proch się o Niego upomina
A tak jest ciężkie Jego ciało
Jak ciężki bywa trupNie nie uniosę Go pod stropy
Kaplic skąd w gniewie sprawiedliwym
Rozsądza, marszczy brew
Niech moim uchem stukot łopat
Usłyszy póki jestem żywy
I niech powstrzyma gniewPrzed Twoim żalem mą odrazą
Do życia które chorą nocą
W bólu opuszcza mnie
Niech powie tylko: 'Po co? Po co?
Po co lepiłem lalki skoro
W ziemię zamieniam się?'
Po zapoznaniu się z powyższym tekstem piosenki Jacka Kaczmarskiego wykonaj ćwiczenia.
Określ, kim jest podmiot liryczny z wiersza Jacka Kaczmarskiego.
Wyjaśnij, w jaki sposób autor piosenki podkreśla charakter niedokończonego dzieła Michała Anioła.
Podaj tytuł monumentalnego dzieła Michała Anioła, którego opis został przywołany w drugiej strofie utworu.
Zadaniowo
Opisz Pietę watykańską Michała Anioła. Pamiętaj o zastosowaniu logicznej konstrukcji opisu:
Wynotuj podstawowe dane katalogowe rzeźby.
Omów krótko jej układ kompozycyjny.
Opisz sylwetki obu postaci: ułożenie figur, relacje między nimi, szaty Madonny, gesty, mimikę, wyraz twarzy.
Odnieś się do ogólnej wymowy posągu.
Opisz własne odczucia, które towarzyszyły ci podczas spotkania z Pietą.
Na podstawie wszystkich zebranych informacji opisz Pietę watykańską Michała Anioła. Pracuj według logicznej konstrukcji opisu:
Wynotuj podstawowe dane katalogowe rzeźby.
Omów krótko jej układ kompozycyjny.
Rozszerz swój wcześniejszy opis postaci o to, jaka jest między nimi relacja.
Odnieś się do ogólnej wymowy posągu.
Opisz własne odczucia, które towarzyszyły ci podczas czytania opisu Piety.
Napisz wypowiedź argumentacyjną na temat: Czy każde dzieło przetrwa swego twórcę?
. W pracy odwołaj się do sonetu Michała Anioła oraz jego twórczości rzeźbiarskiej.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji.
Słowa klucze: Michał Anioł, renesans, Pieta, rzeźba, opis rzeźby.