Ważne daty
ok. 8 – Owidiusz Metamorfozy
ok. 1540 – Lucas Cranach Starszy Diana i Akteon
ok. 1556‑1559 – Tycjan Diana i Akteon
ok. 1602 – Giuseppe Cesari Diana i Akteon
1634 – Rembrandt Diana z Akteonem i Kallisto
1836 – Camille Corot Diana i Akteon
Scenariusz dla nauczyciela
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
14. potrafi rozpoznać i poddać interpretacji w kontekście kultury greckiej i rzymskiej oraz kultur późniejszych następujące kluczowe zjawiska z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
a) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym,
b) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
5. dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.
charakteryzować kulturę, oraz tradycję antyczną,
oceniać jej wpływ na kultury późniejsze,
przedstawiać mitologię Greków i Rzymian.
Artemida
Artemida (czy w wersji łacińskiej – Diana) była jedną z najważniejszych bogiń czczonych w świecie grecko‑rzymskim. Należała do bóstw olimpijskich. Jej ojcem był sam Zeus (rzymski Jowisz), a matką - Latona. Jej bratem bliźniakiem był Apollo, patron wszelkiej sztuki i wróżbiarstwa.
Jak wielu innych bogów greckich, Artemida patronowała różnym etapom ludzkiego życia. Grecy wzywali jej pomocy w trakcie porodu. Artemida była bowiem uznawana za boginię płodności, a modlitwy do niej zanoszone, miały zapewnić kobietom bezpieczne wydanie na świat potomstwa. Sama wybrała wieczne dziewictwo. Grecy prosili ją również o zdrowie i o szczęśliwą podróż – miała chronić podróżnych przed atakami dzikich zwierząt.
Bogini ta posiadała jednak swoje mroczne oblicze. Czczono ją jako boginię śmierci. W zamierzchłych czasach składano jej z tego powodu ofiary z ludzi. W starożytnej Sparcie obchodzono co roku rytuał, w czasie którego bito chłopców w taki sposób, aby krew skropiła ołtarz bogini.
Grecy czcili Artemidę również jako boginię księżyca. Często w sztuce przedstawiano ją z diadememdiadememna głowie, który miał o tym przypominać. Do najważniejszych dziedzin, którymi się opiekowała, należy zaliczyć jednak te, związane z przyrodą. Artemida była patronką gór, lasów i dzikiej zwierzyny. Jej ulubionym zajęciem były polowania. Uzbrojona w łuk lub włócznię najwięcej czasu spędzała bogini na łonie natury, najczęściej w otoczeniu nimf.
Prezentacja obiektu 3D Diana łowczyni
Mit o Artemidzie i Akteonie
Mit o Artemidzie i Akteonie w najbardziej znanej wersji przekazał nam w Metamorfozach rzymski poeta Publisz Owidiusz Nazo (43 p.n.e. – 17/18 n.e.). Autor ten opublikował m. in. utwory o tematyce miłosnej – Amores (Miłostki) i Ars Amatoria (Sztuka kochania), utwory o tematyce mitologicznej – Fasti (Kalendarz poetycki) oraz Metamorphoseon libri (Metamorfozy). W 8 roku n.e. poeta, z niewyjaśnionych dotąd przyczyn, został przez cesarza Augusta skazany na wygnanie. Ostatnie lata życia spędził Owidiusz w Tomis (obecnie Konstanca w Rumunii). W okresie tym tworzył swoje kolejne zbiory poetyckie – Tristia (Żale) i Epistulae ex Ponto (Listy znad Morza Czarnego).
Twórczość Owidiusza charakteryzował doskonały styl, plastyczność opisu, autoironia i humor. Poeta do dziś pozostaje jednym z najważniejszych starożytnych autorów łacińskich.
Same Metamorfozy to eposepos mitologiczny, którego głównym tematem są tytułowe przemiany. Owidiusz zaczyna swoje dzieło od mitologicznych początków świata i prowadzi je aż do czasów sobie współczesnych. W 15 księgach swojego dzieła poeta zawarł ok. 250 różnorodnych mitów, które łączy motyw przemiany. Bogactwo przedstawionego przez Owidiusza materiału mitologicznego oraz barwny opis wielu historii spowodował, że dzieło to stało się inspiracją dla wielu późniejszych autorów: literatów, malarzy, rzeźbiarzy, a nawet kompozytorów. Przed długi czas Metamorfozy były podstawowym podręcznikiem mitologii w szkołach całej Europy, źródłem wiedzy na temat wierzeń Greków i Rzymian.
Metamorfozy Owidiusza to nie jedyny starożytny epos. Połącz w pary autora i tytuł jego dzieła.
Teogonia, Eneida, Odyseja, Metamorfozy, Tebaida
Homer | |
Hezjod | |
Wergiliusz | |
Owidiusz | |
Stacjusz |
Zapoznaj się z animacją, która przedstawia mit o Dianie i Akteonie w wersji zamieszczonej przez Owidiusza w Metamorfozach.
Czy potrafisz wskazać jeszcze jakąś inną postać z mitologii, która zobaczyła nagą boginię w trakcie kąpieli? Jaka była kara wymierzona przez boginię?
Film animowany poświęcony mitowi Artemidy i Akteona.
Poemat Owidiusza
Poemat Owidiusza koncentruje się na przemianach. Korzystając ze słownika łacińsko‑polskiego, przetłumacz poniższy fragment utworu, który opisuje w jaki sposób Akteon zmienia się w jelenia.
[…]
dat sparso capiti vivacis cornua cervi,
dat spatium collo summasque cacuminat aures,
cum pedibusque manus, cum longis bracchia mutat
cruribus et velat maculoso vellere corpus.
Additus et pavor est. Fugit Autonoeius heros
et se tam celerem cursu miratur in ipso.
Ut vero vultus et cornua vidit in unda,
„me miserum!” dicturus erat: vox nulla secuta est.
Ingemuit: vox illa fuit, lacrimaeque per ora
non sua fluxerunt; mens tantum pristina mansit.
Owidiusz w historii o Artemidzie i Akteonie wiele miejsca poświęca na charakterystykę psów myśliwskich. W ich opisie posługuje się przydawkami wyrażonymi przymiotnikiem lub bardziej złożonymi konstrukcjami.
Przydawka:
przymiotnikowa, np. magna cura – wielka troska
genetivus qualitatis – np. vir magnae sapientiae – człowiek wielkiej mądrości, człowiek bardzo mądry
ablativus qualitatis – np. virgo divina pulchritudine – dziewczyna o boskiej urodzie, dziewczyna piękna jak bogini
ablativus respectus – np. pedibus celer Achilles – szybkonogi Achilles (dosł. Achilles szybki pod względem nóg)
Przeanalizuj poniższe przykłady przydawek używanych w języku łacińskim:
Lachne corpore hirsuta (kudłata Lachne), Spartana gente Melampus (Melampus rodem ze Spary), valens Nebrophonus (potężny Nebrofonus), acutae vocis Hylactor (Hylaktor z groźnym głosem), utilis naribus Agre (Agre o czujnym węchu), niveis Leucon (Leukon biały jak śnieg), atris villis Asbolus (Asbolus o czarnej sierści), Hylaeus ferox (dziki Hyleus), cursu fortis Aello (Aello wytrwały w biegu)
przydawka przymiotnikowa | |
---|---|
genetivus qualitatis | |
ablativus qualitatis | |
ablativus respectus |
Mit o Artemidzie i Akteonie stał się ważny w całej kulturze europejskiej. Wielu twórców znalazło w tej historii inspirację dla swoich dzieł. Zapoznaj się z niektórymi przykładami malarskiego wyobrażenia opowieści z Metamofroz.
Animacja 3D pod tytułem: Diana i Akteon
Słowniki
Słownik pojęć
wyobrażenie bóstwa na podobieństwo człowieka i przypisywanie mu cech właściwych człowie‑kowi.
przedmiot o charakterze symbolicznym, ściśle związany z życiem lub działalnością jakiejś postaci.
opaska na głowę wykonana ze złota lub srebra, będąca oznaką władzy królewskiej, książęcej lub duchownej .
dłuższy utwór epicki, zwykle wierszowany, nacechowany patosem i powagą. Prototypem epopei były w literaturze greckiej Iliada i Odyseja Homera, a w łacińskiej Eneida Wergiliusza.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1991.
J. Parandowski Mitologia, Londyn 1992.
J. Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Poznań 1989.
R. Graves, Mity greckie, przeł. H. Krzeczkowski, Warszawa, 1992.