490‑480 p.n.e. – powstanie ateńskiego kyliksu z przedstawieniem sądu Parysa, przypisywanego malarzowi Makronowi
II w. n.e. – powstanie mozaiki z sądem Parysa
1627 – powstanie rzeźby Giovanniego Francesca Susiniego Porwanie Heleny przez Parysa
1788 – powstanie obrazu Miłość Parysa i Heleny Jacquesa‑Louisa Davida
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R18HsbeZbT5qz1
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń: 1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej: d) mity o wojnie trojańskiej i powrocie bohaterów spod Troi.
Nauczysz się
interpretować mit o Parysie;
rozpoznawać i interpretować mit o sądzie Parysa;
rozpoznawać jego przetworzenia w sztuce i literaturze epok późniejszych;
określać znaczenie tego mitu i jego przetworzeń.
Dzieciństwo i młodość Parysa
RwTWj9zzF4ZUb1
RaUOGA7EElbBY1
Parys był synem królewskiej pary trojańskiej, Priama i Hekabe, zwanej po łacinie Hekubą. Jego urodzeniu towarzyszyła złowieszcza klątwa: zanim przyszedł na świat, wieszczkowie zapowiedzieli, że królewskie dziecko, które się urodzi tego dnia, przyniesie zgubę swej ojczyźnie. Para królewska nie mogła jednak zdecydować się na dzieciobójstwo: Priam nakazał przełożonemu królewskich pasterzy porzucić dziecko w górach. Pasterz zostawił dziecko w głuszy, ale wiedziony wyrzutami sumienia wkrótce po nie wrócił i w tajemnicy przez Priamem zabrał dziecko do domu i wychował jak swoje.
Młody Parys został pasterzem i pasł bydło na leżącej niedaleko Troi górze Ida. Silny, sprawny i przystojny, szybko stał się naturalnym przywódcą swoich towarzyszy. Ze względu na odwagę, z jaką bronił ich stad i ich samych przed rozbójnikami i dzikimi zwierzętami, pasterze nadali mu przydomek Aleksander, co po grecku znaczy Obrońca.
Jako pasterz na Idzie Parys napotkał swoją pierwszą miłość. Była nią nimfa Ojnone, utalentowana wieszczka i uzdrowicielka. Pokochała ona Parysa całym sercem i obiecała mu, że gdyby kiedyś zachorował lub został ciężko ranny, ona przyjdzie mu z pomocą. Wkrótce jednak los miał rozdzielić Parysa i Ojnone.
RFl9ugmVTJZ5A
Ćwiczenie 1
Parys i Ojnone
Nimfa Ojnone, kochanka Parysa opisuje scenę sądu Parysa
[Parys] z uśmiechem dłoń swą śnieżystą otworzył Owoc najczystszy, hesperyjsko złoty, Woń ambrozyjską roztoczył. (…). Patrz na ten owoc – w jego lśniącej skórze Wyryto napis Dla najurodziwszej (…)
Owoc ten na stół rzucono W domu Peleusa, kiedy ucztowali Wszyscy bogowie. Rozniecił się spór, Komu należy się owoc.
Iryda Wczoraj przybiegła do mnie lekkostopa Bo jednym słowem wszyscy mnie wybrali Abym rozstrzygnął spór.
Dziś przyjdzie Hera I Afrodyta, i Pallas, a każda Tej się nagrody za piękność domaga. (…)
Gorzał południa żar. Pomiędzy zbocza Tego parowu, sosnami porosłe, Srebrna zbłąkała się chmurka. To wtedy One tu przyszły, na tę miękką trawę Nagie (…).
Na szczycie drzewa paw grzebieniem strojny Przysiadł (…). Głos poraz pierwszy wtedy usłyszałem Bogini, której - gdy przez niebo kroczy - Wszyscy bogowie korny hołd składają.
Obiecywała Hera Parysowi Władzę królewską, władanie rozległe I niepodzielne. (..) Jeszcze mówiła i jeszcze o mocy (…)
Sąsiednie państwa będą ci służyły Póki śmierć berła nie wytrąci z dłoni, Takie ode mnie, królowej Olimpu, Dary dla ciebie, o królewskie dziecię (..).
Zamilkła. Parys zaś wyciągnął rękę Z owocem: sercu jego tak był miły Ten sen o władzy. Lecz Pallas, co stała Nieco na boku (jasne, nagie ciało Ukośnie włócznią oceniała, spiżem Świecącą ostrym, opartą na białym Ramieniu; ponad włócznią, ponad śnieżną Bielą jej piersi, nad rumieńcem gniewu Oczy spokojnie błyszczały), tak rzekła:
(…)
Mówiła: Nie chcę cię wabić darami. Tak pozyskany wyrok nie przysporzy Nikomu piękna. Sądź mnie według tego Czym jestem. Poznasz, żem jest najpiękniejsza. Lecz jeśli w nagą wpatrując się boskość Twe słabe oczy nie potrafią sądzić Bez oglądania się na własną korzyść, Bądź pewien: będę ciebie miłowała Będę przy tobie zawsze: moja siła W twych tętnach będzie pulsować, w krwi twojej, Jak gdybyś bogiem był: ja cię powiodę Przez gąszcz piorunów, niebezpieczeństw, bitew (...).
Zamilkła. A Parys Stał zamyślony (…) Idalska pani, Afrodyta, świeża Jak piana morza, piękna, w zdrojach Pafos Omyta, dłońmi różanymi z czoła I z piersi włosy odgarnęła boskie (…) Z chytrym uśmiechem w tych oczach łagodnych Wróżka własnego triumfu, podchodząc Blisko do ucha niemal mu szeptała:
Żonę najczulszą i najurodziwszą W całej Helladzie ja ci obiecuję I roześmiała się. (…) Parys wyciągnął Rękę, błysnęły gniewem oczy Hery, Gdy w głąb złocistej odchodziła chmury.
Źródło: A. Tennyson, Enone, przeł. Zygmunt Kubiak, w: A. Tennyson, Poezje wybrane, PIW, Warszawa 1970, s. 44‑48; wybór
Polecenie 1
Bogini Eris (Niezgoda) pojawia się nie tylko w micie o sądzie Parysa, gdzie rzuca na stół jabłko z napisem Dla najpiękniejszej. Na podstawie podanego poniżej fragmentu tekstu źródłowego i ilustracji odpowiedz na następujące pytania związane z postacią Eris: 1. Jak starożytni wyobrażali sobie wygląd bogini Eris? 2. Które z elementów jej wizerunku moga być rozumianie jako symboliczne? 3. Za czyją siostrę uchodziła? Czego bogiem był jej brat? 4. Jaki był wpływ Eris na ludzi?
Wojska przeróżne tam były i pomieszane języki. Tamtych pchał Ares do walki, a tych jasnooka Atena, Trwoga i Zgroza, i wiecznie wzburzona, zawzięta Niezgoda [Eris], co towarzyszką jest wierną i siostrą Aresa, zabójcy mężów. Na razie niewielka, lecz potem dorasta i sięga głową do nieba powały, choć przy tym stąpa po ziemi. Wtedy pomiędzy nich także rozterkę im wspólną rzuciła, błądząc pomiędzy tłumami i jęki wzmagając człowiecze. (Homer, Iliada, IV 439‑445, przeł. K. Jeżewska)
RqwXVT08FKbzI1
RIZNdmtE5esG4
Przedstawienia mitu o sądzie Parysa w sztuce antycznej
Naczynie, przypisywane ateńskiemu malarzowi Makronowi, przedstawia scenę sądu Parysa. W lewym rogu ukazana jest siedząca postać Parysa przedstawionego jako pasterza, z lirą w dłoni i w otoczeniu owiec. Przed nim stoi Hermes, który przyprowadził trzy boginie: herold bogów jest łatwy do rozpoznania dzięki skrzydlatym sandałom, kaduceuszowi w dłoni i charakterystycznemu nakryciu głowy. Za nim stoją trzy boginie‑rywalki. Zgodnie z konwencjami sztuki greckiej tej epoki, boginie ukazane są ubrane. Zaraz za Hermesem stoi Atena, w wężowej egidzie, z włócznią w dłoni i w hełmie na głowie. Za nią widzimy Herę z berłem w dłoni i w końcu Afrodytę z osłoniętą welonem głową; bogini ukazana jest w towarzystwie Erosów, bóstw zakochania.
R19AyRLtwdfMh
R1Rz0mTlnstvw
RvhBAqJc1dmDk
Ćwiczenie 2
Dopasuj atrybuty do postaci mitologicznych związanych z mitem o Parysie: Atena. Możliwe odpowiedzi: 1. Spodnie i czapka frygijska, 2. Skrzydlate sandały i kaduceusz, 3. Egida i włócznia Hermes. Możliwe odpowiedzi: 1. Spodnie i czapka frygijska, 2. Skrzydlate sandały i kaduceusz, 3. Egida i włócznia Parys. Możliwe odpowiedzi: 1. Spodnie i czapka frygijska, 2. Skrzydlate sandały i kaduceusz, 3. Egida i włócznia .
Dopasuj atrybuty do postaci mitologicznych związanych z mitem o Parysie: Atena. Możliwe odpowiedzi: 1. Spodnie i czapka frygijska, 2. Skrzydlate sandały i kaduceusz, 3. Egida i włócznia Hermes. Możliwe odpowiedzi: 1. Spodnie i czapka frygijska, 2. Skrzydlate sandały i kaduceusz, 3. Egida i włócznia Parys. Możliwe odpowiedzi: 1. Spodnie i czapka frygijska, 2. Skrzydlate sandały i kaduceusz, 3. Egida i włócznia .
Sztuka antyczna zazwyczaj ukazywała postacie bogów i herosów z charakterystycznymi atrybutami stroju i wyglądu, co czyniło je rozpoznawalnymi. Przeciągnij imiona postaci, pojawiających się w scenach sądu Parysa ukazanych w sztuce antycznej, do pasujących do nich opisów wyglądu.
Atena, Hermes, Eros, Parys
Spodnie, czapka frygijska
Egida, włócznia
Dziecięca postać, skrzydełka
Skrzydlate sandały, kaduceusz
Prezentacja: Porwanie Heleny przez Parysa
RKnbcqBPqi6CA1
Polecenie 2
Po obejrzeniu prezentacji multimedialnej opisz krótko (250 słów), jak scenę porwania Heleny ukazał renesansowy artysta. Przy analizie wspomóż się następującymi pytaniami:
- jak interpretujesz kompozycję rzeźby? - jakie, Twoim zdaniem, emocje wyrażają gesty Parysa i Heleny? - której z mitycznych wersji opowieści o porwaniu Heleny to dzieło wydaje się najbliższe?
RQb9xZ3Py2Ryk
Swoją odpowiedź zapisz.
Przedstawienia mitu o Parysie w sztuce późniejszej
RI1RhQrljxASb
Jacques‑Louis David (1748–1825) był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli malarstwa neoklasycznego we Francji. Zasłynął z obrazów na tematy mitologiczne, ale także z malowania scen współczesnych sobie (Koronacja Napoleona).
Johann Friedrich August Tischbein (1750–1812) był niemieckim malarzem neoklasycznym ze znanej rodziny artystów. Znany był przede wszystkim jako portrecista, ale malował także sceny mitologiczne.
R8JEyAeT7DTdz
Kontrast między Parysem‑kochankiem i otaczającymi go kobietami (Helena i jej towarzyszki), a ukazanym jako wojownik Hektorem jest wyraźnie podkreślony sposobem przedstawienia postaci braci. W centrum obrazu mamy ubraną w białe szaty Helenę, wokół której krzątają się służące i damy; jedna z kobiet klęczy u jej stóp. Obok Heleny artysta ukazał Parysa, przedstawionego w momencie podejmowania decyzji: ciągle ubrany jest w lekką domową szatę, na głowie ma miękką czapkę frygijską, ale w dłoni trzyma już hełm, a obok niego leży łuk – broń, którą Parys władał najlepiej i z której, wedle tradycji mitologicznej, pod sam koniec wojny trojańskiej zabił Achillesa. Stojący przed tą grupą Hektor ukazany jest jako wojownik: jego rysy twarzy są wyraziste i zdecydowane, inne od delikatnych rysów Parysa; ukazany został ubrany w zbroję, w hełmie i z włócznią w dłoni.
Johann Heinrich Tischbein Starszy (1722–1789) był niemieckim malarzem rokokowymRokokorokokowym, działającym w Niemczech i Francji, przedstawicielem znanej artystycznej rodziny.
R10IGvIpYHPit
Antoine Jean Baptiste Thomas (1791–1833) był francuskim malarzem romantycznym, specjalizującym się w malarstwie rodzajowym, religijnym i mitologicznym.
Obraz Thomasa przedstawia scenę, której nie ma już u Homera – dzieje się ona po zakończeniu akcji Iliady i znana jest z późniejszych przekazów. Według nich Parys został śmiertelnie zraniony strzałą przez greckiego herosa Filokteta; ponieważ Filoktet dostał swój łuk i strzały od Heraklesa, ich groty były zatrute śmiertelnym jadem hydryHydrahydry. Parysa mogła uleczyć tylko jego dawna ukochana, nimfa‑uzdrowicielka Ojnone. Umierający książę błagał ją, by go ocaliła, ale dumna Ojnone, którą porzucił dla Heleny, odmówiła. Parys umarł, a Ojnone, nie mogąc sobie wybaczyć, popełniła samobójstwo.
Na obrazie Thomasa w centrum jest Ojnone, gniewnym gestem odwracająca się od leżącego na ziemi i podtrzymywanego przez towarzyszy Parysa. Parys, w czapce frygijskiej, został ukazany jako cierpiący, bezsilnie osuwający się w ramiona towarzyszy. Zarówno on, jak i otaczający go mężczyźni wyciągają błagalnie ręce do Ojnone.
R1FMMNt7JlTTT
Zadania
RCDIf9q9V1shI
Ćwiczenie 3
RRrrXrGhVnpQQ
Ćwiczenie 4
R12K6sVpRZVvn
Ćwiczenie 5
RPh5mXfqCFQnN
Ćwiczenie 6
RB7j9D7jCvXj6
Ćwiczenie 7
Polecenie 3
Parys bardzo często bywał w kulturze pokazywany jako postać negatywna: tchórz, słabeusz, uwodziciel i porywacz cudzej żony, który wciągnął swoją ojczyznę w zabójczy militarny konflikt. Jednocześnie jednak ten sam Parys bywa ukazywany jako czuły, kochający i wierny, stawiający na pierwszy miejscu uczucia, a jednocześnie – gotowy, gdy trzeba, stanąć do walki i pokonać największego z greckich wojowników, Achillesa. Po której stronie stoisz? Wybierz, czy chcesz bronić Parysa, czy go oskarżać i napisz mowę na 1000 słów zatytułowaną Obrona Parysa lub Oskarżenie Parysa.
R99O1QCKY5caH
Słowniki pojęć
Słownik pojęć
Czapka frygijska
Czapka frygijska
kojarzone z Frygią i generalnie wschodem nakrycie głowy w postaci miękkiej filcowej czapki. W sztuce starożytnej służy często do wskazania wschodniego (np. trojańskiego) pochodzenia postaci.
Hydra
Hydra
hydra lernejska, potwór zabity przez Heraklesa. Jad hydry był potężną trucizną.
Manieryzm
Manieryzm
styl w sztuce europejskiej XVI wieku, charakteryzujący się wyszukaniem, elegancją i zamiłowaniem do skomplikowanej formy.
Rokoko
Rokoko
styl w sztuce w I połowie XVIII w., cechujący się ozdobnością, elegancją, zamiłowaniem do iluzjonizmu w malarstwie i scen sentymentalnych czy pasterskich.
Słownik łacińsko‑polski
R1PGyAivTbavdm3f57a4fa3d2bc835_00000000000071
m3f57a4fa3d2bc835_0000000000007
m3f57a4fa3d2bc835_0000000000007
Helena, -ae (f.) Helena
Ilium, -i (n.) Troja, Ilion
Paris, -idis (m.) Parys
Priamus, -i (m.) Priam, król Troi
Troia, ae (f.) Troja, miasto w Azji Mniejszej
Galeria dzieł sztuki
Rm7phwh1dSD701
RSG4VtRMp6ui91
RebNcntEE1Jub1
RaG0z0QfMORkz1
RGvtTtCkUwm9d1
RqwXVT08FKbzI1
m3f57a4fa3d2bc835_0000000000240
Bibliografia
Alfred Tennyson, Poezje wybrane, przeł. Zygmunt Kubiak, PIW, Warszawa 1970
Homer, Iliada, IV, przeł. K. Jeżewska, Warszawa 1999
Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978