Ważne daty
476 r. p.n.e. – Powstanie I ody olimpijskiej Pindara
1729 - 1785 – lata życia Jeana‑Huguesa Taravala
Scenariusz dla nauczyciela
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
4. jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;
5. dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.
rozpoznawać i interpretować mit o ukaraniu Tantala;
rozpoznawać i intepretować inne mity związane z postacią Tantala;
wskazywać jego przetworzenia w kulturze epok późniejszych;
badać zjawiska i przyczyny istnienia wielu wersji mitów.
Wprowadzenie
Rozmowa Tantala z MenipposemMenipposem
Należy zwrócić uwagę na następujące elementy:
obecność wody – czy sceneria jest taka sama, jak ta sugerowana w filmie przez słowa Tantala?
obecność jabłoni i jabłek – jaką rolę pełnią one w micie o karze Tantala?
Przeczytaj cytat z Amores Owidiusza, odnoszący się do Tantala, a następnie odpowiedz pełnymi zdaniami po łacinie na poniższe pytania.
Quaerit aquas in aquis et poma fugacia captat. Tantalus; hoc illi garrula lingua dedit. (Owidiusz, Amores 2, 2, 43)
1. Quid Tantalus quaerit?
2. Ubi Tantalus aquas quaerit?
3. Quid a Tantalo captatur?
4. Quid Tantalo hanc poenam dedit?
Mit o Tantalu - dwie wersje mitu
Wprowadzenie do tekstów źródłowych 1 i 2 źródłowego – krótka pogadanka
Wiemy już, że Tantal został ukarany w Tartarze: cierpi wieczny głód i pragnienie, nie mogąc złapać uciekających przed nim owoców i wody. Owidiusz w czytanym przez nas powyżej fragmencie sugeruje, że przyczyną było jego gadulstwo. Za chwilę przekonamy się jednak, że nie jest to jedyne wyjaśnienie.
Mit o ukaraniu Tantala pozwala nam zaobserwować pewną bardzo specyficzną cechę greckich mitów, a mianowicie fakt, że często istnieje wiele równoległych i wyraźnie się od siebie różniących wersji danego mitu. Mity bowiem były pierwotnie żywymi, przekazywanymi ustnie opowieściami, a spisujący je mitografowiemitografowie miewali dostęp do różnych wariantów tych historii. Wyjątkowo dobrze można zjawisko to zauważyć na przykładzie opowieści o Tantalu i jego losie.
Lektura tekstu źródłowego 1: Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. s.v. Tantal, s.v. Pelops
Największą sławęNajwiększą sławę w mitologii przyniosła Tantalowi kara, jaką cierpi on w Tartarze (…). Wszelako pisarze nie są zgodni co do przyczyn tej kary. Oskarżano go o pychę: zaproszony przez bogów do ich stołu miał zdradzić ludziom boskie sekrety, o których swobodnie przy nim rozmawiano. Miał też kraść w czasie uczt nektar i ambrozję i częstować nimi swoich śmiertelnych przyjaciół. (…). Co do innych przyczyn kary (…) podobno w młodości Pelops [syn Tantala] stał się ofiarą zbrodni dokonanej przez swego ojca, Tantala, który zabił go, poćwiartował i przygotował z niego potrawę, którą podano bogom. Niektórzy mitografowie uważają, że Tantal postąpił tak z pobożności, ponieważ wówczas panował w jego królestwie głód i król nie miał nic innego, by złożyć bogom w ofierze. Najczęściej jednak twierdzono, że Tantal chciał w ten sposób wystawić na próbę wszechwiedzę bogów. Wszyscy bogowie od razu poznali, jakie mięso im podano, z wyjątkiem Demeter, która (…) spożyła mięso z ramienia, zanim się spostrzegła, co to było (…). Bogowie jednak złożyli na nowo ciało Pelopsa i przywrócili mu życie.
Analiza i omówienie obrazu
Jean‑Hugues Taraval (1729‑1785) był francuskim malarzem epoki baroku, twórcą scen alegorycznych i mitologicznych.
Analiza obrazu
Scena ukazana na obrazie przedstawia moment wskrzeszenia Pelopsa przez bogów i początek ukarania Tantala. Postać króla widzimy w lewym rogu obrazu: ubrany w purpurę i zwierzęce skóry Tantal w koronie na głowie został już skuty łańcuchami przez Hermesa – boga, którego zadaniem jest m.in. odprowadzanie dusz w zaświaty. Hermes tradycyjnie nosi ozdobiony skrzydełkami kapelusz.
Po prawej stronie mamy grupę bogów. Król Olimpu, Zeus (z symbolizującym go orłem u stóp) podaje małego Tantala siedzącej poniżej bogini. Za Zeusem widzimy wychylającą się ku dziecku postać w wieńcu z kłosów, rozpoznawalną jako bogini Demeter. Przy stole zasiadają inni bogowie (Ares w hełmie).
Przyporządkuj imiona do opisów zachowania i działań postaci mitologicznych w micie o uczcie Tantala i jego artystycznych reprezentacjach.
Demeter, Pelops, Hermes, Zeus
Zjada kawałek ciała ofiary: | |
Jako król bogów skazuje Tantala na karę: | |
Pada ofiarą własnego ojca: | |
Odprowadza ukaranego Tantala do Tartaru: |
Tantal w Odzie olimpijskiej I
Oda olimpijskaOda olimpijska
(…) Synu Tantala, wyśpiewam twe losy inaczej niż
poprzednicy. Gdy ojciec zaprosił na ucztę wspaniałą
Do miłej siedziby w SipylosSipylos,
Odwzajemniając bogom biesiadę
Wtedy pan świetnego trójzębu [Posejdon]
Z sercem opanowanym pragnieniem miłosnym
Porwał cię i zawiózł złotym zaprzęgiem
Do wysokiego domu szeroko czczonego Zeusa. (…)
Zniknąłeś z oczu – szukali cię mężowie,
Lecz nie mogli przyprowadzić do matki,
Wtedy sąsiad zazdrosny powiedział w tajemnicy,
Że mieczem twe ciało pocięto
I wrzucono do wody na ogniu kipiącej
Że kęsy z twego ciała
Podzielili na stoły i jedli.
Tantal – podsumowanie wiadomości o micie
Na podstawie poznanych w bieżącej lekcji mitów o Tantalu i Niobe wymień trzy zbrodnie, które według Greków zasługiwały na szczególną karę bogów.
Zadanie domowe
Starożytni nie są zgodni co do przyczyn kary dla Tantala i podają bardzo różne odpowiedzi. Zabaw się w policjanta, który musi rozstrzygnąć o kwestii winy króla. Napisz krótki raport, podsumowujący podawane przez antycznych pisarzy przyczyny, i zdecyduj, którą z nich uważasz na najbardziej wiarygodną. Swoją odpowiedź uzasadnij.
Słowniki
Słownik pojęć
szkoła filozoficzna, powstała w Grecji w IV w. p.n.e. Za jej założyciela uchodził Antystenes, a za najsłynniejszego przedstawiciela – Diogenes z Synopy. Cynicy głosili, że w życiu warto dążyć jedynie do cnoty, odrzucając wszystko inne – majątek, pozycję społeczną, role polityczne, konwenanse i obyczaje itd.
kraina w Azji Mniejszej, według mitu ojczyzna Tantala.
pisarz grecki z II w. n.e., mistrz literatury satyrycznej.
filozof i pisarz z IV/III w. p.n.e., związany z nurtem filozofii cynickiej. W twórczości Lukiana często pojawia się jako bohater.
pisarz spisujący lub kolekcjonujący mity.
góra w Lidii; u jej stóp miało mieścić się miasto, uważane w mitologii za siedzibę Tantala.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Pindar, Oda olimpijska I, przeł. A. Szastyńska‑Siemion, Wrocław 1981.
J. Parandowski Mitologia, Londyn 1992
P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
R. Greaves, Mity greckie, Kraków 2009.