Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1TVFGDzjvZng1

Mit o Tantalu

Jean-Huguesa Taravala, „Bogowie na uczcie Tantala”, 1766, Pałac w Wersalu, Francja, the-athenaeum.org, CC BY 3.0

Ważne daty

476 r. p.n.e. – Powstanie I ody olimpijskiej Pindara

1729 - 1785 – lata życia Jeana‑Huguesa Taravala

1

Scenariusz dla nauczyciela

RVSZFcZHtqcrM1
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
4. jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;
5. dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.

Nauczysz się

rozpoznawać i interpretować mit o ukaraniu Tantala;

rozpoznawać i intepretować inne mity związane z postacią Tantala;

wskazywać jego przetworzenia w kulturze epok późniejszych;

badać zjawiska i przyczyny istnienia wielu wersji mitów.

Wprowadzenie

Rozmowa Tantala z Menipposemmf0237d2f3864a602_0000000000007Menipposem

RrhsI2WLUYrJy
Film animowany pod tytułem Rozmowa Tantala z Menipposem. Film przedstawia rozmowę dwóch mężczyzn nad jeziorem. Wypowiadają do siebie następujące kwestie: Cóż tak płaczesz, Tantalu? Czemu tak lamentujesz, stojąc na tym jeziorem? 1. Bo umieram, Menippie, z pragnienia. 2. Toś ty taki leniwy, że ci się nie chce schylić do wody, albo choćby, na Zeusa, zgiętą dłonią jej nabrać? 3. Cóż mi z tego, że się schylę, kiedy woda zmyka przede mną, skoro tylko zrozumie, że się zbliżam! A choć też czasem zaczerpnę jej wreszcie i zbliżam ku ustom, to nim zdołam wargi zwilżyć, już woda, nie rozumiem, w jaki sposób, przecieka mi przez palce i znów suchą mam rękę! 4. Dziwne, dziwne to sprawy, Tantalu! Ale powiedz mi, czy koniecznie musisz pić? Przecież ciała nie masz: ciało twoje, które jako jedyne głód i pragnienie czuć mogło, spoczywa gdzieś w Lidii. W jaki więc sposób ty, dusza tylko, możesz czuć pragnienie albo pić? 5. Na tym właśnie polega moja kara, że dusza moja, jakby była ciałem, czuje pragnienie. 6. No, dajmy na to, że tak jest, skoro powiadasz, że pragnienie jako karę na ciebie nałożono. Ale czegóż ty się boisz? Czy lękasz się, żebyś z braku napoju nie umarł? Ja poza tym Hadesem nie widzę drugiego ni śmierci, która by nas stąd w inne miejsce przenieść miała. 7. Słusznie mówisz. Ale i to także jest częścią mej kaźni, że mi się pić chce, choć nie ma potrzeby.
mf0237d2f3864a602_0000000000007
mf0237d2f3864a602_0000000000008

Należy zwrócić uwagę na następujące elementy:

  • obecność wody – czy sceneria jest taka sama, jak ta sugerowana w filmie przez słowa Tantala?

  • obecność jabłoni i jabłek – jaką rolę pełnią one w micie o karze Tantala?

RJAapZkS8HrfN1
William Darlington, „Tantal” [w:] „Katechizm mitologii”, Baltimore 1832, obvil.sorbonne-universite.site, CC BY 3.0
Polecenie 1

Przeczytaj cytat z Amores Owidiusza, odnoszący się do Tantala, a następnie odpowiedz pełnymi zdaniami po łacinie na poniższe pytania.

Quaerit aquas in aquis et poma fugacia captat. Tantalus; hoc illi garrula lingua  dedit. (Owidiusz, Amores 2, 2, 43)

1. Quid Tantalus quaerit?
2. Ubi Tantalus aquas quaerit?
3. Quid a Tantalo captatur?
4. Quid Tantalo hanc poenam dedit?

Rz5RzzhJuosoX
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Mit o Tantalu - dwie wersje mitu

1

Wprowadzenie do tekstów źródłowych 1 i 2 źródłowego – krótka pogadanka

Wiemy już, że Tantal został ukarany w Tartarze: cierpi wieczny głód i pragnienie, nie mogąc złapać uciekających przed nim owoców i wody. Owidiusz w czytanym przez nas powyżej fragmencie sugeruje, że przyczyną było jego gadulstwo. Za chwilę przekonamy się jednak, że nie jest to jedyne wyjaśnienie.

Mit o ukaraniu Tantala pozwala nam zaobserwować pewną bardzo specyficzną cechę greckich mitów, a mianowicie fakt, że często istnieje wiele równoległych i wyraźnie się od siebie różniących wersji danego mitu. Mity bowiem były pierwotnie żywymi, przekazywanymi ustnie opowieściami, a spisujący je mitografowiemitografmitografowie miewali dostęp do różnych wariantów tych historii. Wyjątkowo dobrze można zjawisko to zauważyć na przykładzie opowieści o Tantalu i jego losie.

1

Lektura tekstu źródłowego 1: Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. s.v. Tantal, s.v. Pelops

Największą sławęmf0237d2f3864a602_0000000000009Największą sławę w mitologii przyniosła Tantalowi kara, jaką cierpi on w Tartarze (…). Wszelako pisarze nie są zgodni co do przyczyn tej kary. Oskarżano go o pychę: zaproszony przez bogów do ich stołu miał zdradzić ludziom boskie sekrety, o których swobodnie przy nim rozmawiano. Miał też kraść w czasie uczt nektar i ambrozję i częstować nimi swoich śmiertelnych przyjaciół. (…). Co do innych przyczyn kary (…) podobno w młodości Pelops [syn Tantala] stał się ofiarą zbrodni dokonanej przez swego ojca, Tantala, który zabił go, poćwiartował i przygotował z niego potrawę, którą podano bogom. Niektórzy mitografowie uważają, że Tantal postąpił tak z pobożności, ponieważ wówczas panował w jego królestwie głód i król nie miał nic innego, by złożyć bogom w ofierze. Najczęściej jednak twierdzono, że Tantal chciał w ten sposób wystawić na próbę wszechwiedzę bogów. Wszyscy bogowie od razu poznali, jakie mięso im podano, z wyjątkiem Demeter, która (…) spożyła mięso z ramienia, zanim się spostrzegła, co to było (…). Bogowie jednak złożyli na nowo ciało Pelopsa i przywrócili mu życie.

mf0237d2f3864a602_0000000000009
Rp4mkpmlZrGMz
Ćwiczenie 1
Mitografowie wskazują różne powody, dla których Tantal miał zostać ukarany w Hadesie. Spośród podanych wybierz wyjaśnienie kary Tantala, którego NIE MA w poznanych przez nas antycznych źródłach. Możliwe odpowiedzi: 1. Tantal okazał nadmierną pychę. 2. Tantal ukradł bogom nektar i ambrozję., 3. Tantal zabił swego brata w sporze o władzę. 4. Tantal zabił syna, a jego ciało podał bogom na uczcie. 5. Tantal okazał się plotkarzem, który zdradził ludziom tajemnice bogów.

Analiza i omówienie obrazu

Jean‑Hugues Taraval (1729‑1785) był francuskim malarzem epoki baroku, twórcą scen alegorycznych i mitologicznych.

R1TVFGDzjvZng1
Jean-Huguesa Taravala, „Bogowie na uczcie Tantala”, 1766, Pałac w Wersalu, Francja, the-athenaeum.org, CC BY 3.0

Analiza obrazu

Scena ukazana na obrazie przedstawia moment wskrzeszenia Pelopsa przez bogów i początek ukarania Tantala. Postać króla widzimy w  lewym rogu obrazu: ubrany w purpurę i zwierzęce skóry Tantal w koronie na głowie został już skuty łańcuchami przez Hermesa – boga, którego zadaniem jest m.in. odprowadzanie dusz w zaświaty. Hermes tradycyjnie nosi ozdobiony skrzydełkami kapelusz.

Po prawej stronie mamy grupę bogów. Król Olimpu, Zeus (z symbolizującym go orłem u stóp) podaje małego Tantala siedzącej poniżej bogini. Za Zeusem widzimy wychylającą się ku dziecku postać w wieńcu z kłosów, rozpoznawalną jako bogini Demeter. Przy stole zasiadają inni bogowie (Ares w hełmie).

R1Zf82ILEzRqr
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj imiona do opisów zachowania i działań postaci mitologicznych w micie o uczcie Tantala i jego artystycznych reprezentacjach. Zjada kawałek ciała ofiary: Możliwe odpowiedzi: 1. Hermes, 2. Demeter, 3. Pelops, 4. Zeus. Jako król bogów skazuje Tantala na karę: Możliwe odpowiedzi: 1. Hermes, 2. Demeter, 3. Pelops, 4. Zeus. Pada ofiarą własnego ojca: Możliwe odpowiedzi: 1. Hermes, 2. Demeter, 3. Pelops, 4. Zeus. Odprowadza ukaranego Tantala do Tartaru: Możliwe odpowiedzi: 1. Hermes, 2. Demeter, 3. Pelops, 4. Zeus.

Tantal w Odzie olimpijskiej I

Oda olimpijskamf0237d2f3864a602_0000000000011Oda olimpijska
(…) Synu Tantala, wyśpiewam twe losy inaczej niż
poprzednicy. Gdy ojciec zaprosił na ucztę wspaniałą
Do miłej siedziby w SipylosSipylosSipylos,
Odwzajemniając bogom biesiadę
Wtedy pan świetnego trójzębu [Posejdon]
Z sercem opanowanym pragnieniem miłosnym
Porwał cię i zawiózł złotym zaprzęgiem
Do wysokiego domu szeroko czczonego Zeusa. (…)
Zniknąłeś z oczu – szukali cię mężowie,
Lecz nie mogli przyprowadzić do matki,
Wtedy sąsiad zazdrosny powiedział w tajemnicy,
Że mieczem twe ciało pocięto
I wrzucono do wody na ogniu kipiącej
Że kęsy z twego ciała
Podzielili na stoły i jedli.

mf0237d2f3864a602_0000000000011
RuS48jciQbAZ1
Ćwiczenie 3
Oceń, czy poniższe zdania zgodne są z wersją mitu podaną przez Pindara w Odzie olimpijskiej I. Możliwe odpowiedzi: 1. Pindar deklaruje, że jego opowieść jest inna niż wcześniejsze. 2. Bogowie odmówili udziału w uczcie Tantala. 3. Posejdon porwał Pelopsa. 4. Matka chłopaka zaczęła rozgłaszać, że został on zabity. 5. Posejdon zabrał Pelopsa na dno oceanu, do swego domu. 6. Tantal miał zazdrosnego sąsiada.

Tantal – podsumowanie wiadomości o micie

Rn7mJlGY8J4Lv1
Animacja przedstawia salę w wirtualnym muzeum, na ścianach wiszą obrazy przedstawiające 1. Panoramiczne zdjęcie góry Sipylos 2. Zbliżenie na zdjęcie góry Sipylos 3. „Płacząca skała” – formacja skalna na górze Sipylos 4. Niobe z Nieborowa Obrazy te opatrzone są następującymi opisami: 1. Tantala znamy przede wszystkim jako postać mitologiczną, ale być może w opowieściach i legendach o nim ukryta jest jakaś drobna cząstka prawdy historycznej. Starożytni jednoznacznie kojarzyli Tantala z Lidią, krainą geograficzną w Azji Mniejszej (dzisiejsza Turcja). U stóp znajdującej się tam potężnej góry Sipylos miała leżeć stolica jego królestwa. Obecnie teren ten znajduje się w granicach parku narodowego. 2. Starożytni jednoznacznie kojarzyli Tantala z Lidią, krainą geograficzną w Azji Mniejszej (dzisiejsza Turcja). U stóp znajdującej się tam potężnej góry Sipylos miała leżeć stolica jego królestwa. Obecnie teren ten znajduje się w granicach parku narodowego. 3. Góra Sipylos, zwana dzisiaj Spil Dağı („góra Spil”) kojarzyła się starożytnym również z mitem o potomkach Tantala. W masywie tej góry znajduje się tak zwana „Płacząca skała”. Grecy uważali, że jest to przemieniona w kamień córka Tantala, Niobe. 4. Niobe miała zostać zmieniona w skałę przez bogów, kiedy – za karę, bo uważała się za lepszą od bogów – Apollo i Artemida zabili wszystkie czternaścioro jej dzieci. Skałę Niobe pokazywano sobie już w starożytności.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
RhYNVOTWDkNs4
Ćwiczenie 4
Uzupełnij imię postaci tak by pasowało do zdania. Tu uzupełnij filia Tantăli fuit.
REVfyuv0CePlE
Ćwiczenie 5
Uzupełnij imię postaci tak by pasowało do zdania. Tu uzupełnij Lydiae rex fuit.
RatLzAGHpHbuN
Ćwiczenie 6
Uzupełnij imię postaci tak by pasowało do zdania. Tu uzupełnij filius Tantăli fuit.
R1D8WW6qlk89F
Ćwiczenie 7
Uzupełnij imię postaci tak by pasowało do zdania. Tu uzupełnij mons in Lydia est.
Polecenie 2

Na podstawie poznanych w bieżącej lekcji mitów o Tantalu i Niobe wymień trzy zbrodnie, które według Greków zasługiwały na szczególną karę bogów.

R1IcosPBoEDvn
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
RQ3DjUsFTr4N8
Ćwiczenie 8
Uzupełnij imię postaci tak by pasowało do zdania. Tu uzupełnij in saxum mutāta est.

Zadanie domowe

Polecenie 3

Starożytni nie są zgodni co do przyczyn kary dla Tantala i podają bardzo różne odpowiedzi. Zabaw się w policjanta, który musi rozstrzygnąć o kwestii winy króla. Napisz krótki raport, podsumowujący podawane przez antycznych pisarzy przyczyny, i zdecyduj, którą z nich uważasz na najbardziej wiarygodną. Swoją odpowiedź uzasadnij.

R1PHIev32VAZ3
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Słowniki

Słownik pojęć

cynicy
cynicy

szkoła filozoficzna, powstała w Grecji w IV w. p.n.e. Za jej założyciela uchodził Antystenes, a za najsłynniejszego przedstawiciela – Diogenes z Synopy. Cynicy głosili, że w życiu warto dążyć jedynie do cnoty, odrzucając wszystko inne – majątek, pozycję społeczną, role polityczne, konwenanse i obyczaje itd.

Lidia
Lidia

kraina w Azji Mniejszej, według mitu ojczyzna Tantala.

Lukian z Samosat
Lukian z Samosat

pisarz grecki z II w. n.e., mistrz literatury satyrycznej.

Menippos z Gadary
Menippos z Gadary

filozof i pisarz z IV/III w. p.n.e., związany z nurtem filozofii cynickiej. W twórczości Lukiana często pojawia się jako bohater.

mitograf
mitograf

pisarz spisujący lub kolekcjonujący mity.

Sipylos
Sipylos

góra w Lidii; u jej stóp miało mieścić się miasto, uważane w mitologii za siedzibę Tantala.

Słownik łacińsko‑polski

R129nWUxMwzKKmf0237d2f3864a602_00000000000131
Słownik łacińsko‑polski
Źródło: online skills, licencja: CC0.
mf0237d2f3864a602_0000000000013

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

Pindar, Oda olimpijska I, przeł. A. Szastyńska‑Siemion, Wrocław 1981.

J. Parandowski Mitologia, Londyn 1992

P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.

R. Greaves, Mity greckie, Kraków 2009.