Mity ajtiologiczne

Ważne daty

29 – 19 r. p.n.e. – Powstaje Eneida Wergiliusza, poemat epicki przedstawiający dzieje Eneasza po ucieczce z Troi, czyli początki państwa rzymskiego.

2 – 8 r. n.e. – Praca Owidiusza nad dziełem Przemiany przedstawiającym metamorfozy bohaterów mitycznych oraz wyjaśniającym pochodzenie różnych zjawisk naturalnych.

Czym są mity ajtiologiczne?

Mity ajtiologiczne to opowieści związane z wierzeniami religijnymi, które mają na celu wyjaśnienie początków zjawisk naturalnych, powstania świata i ludzi oraz uroczystości religijnych i obrzędów, a także historii założenia miast i świątyń. Słowo ajtiologia pochodzi z języka greckiego: aitia [czyt. ajtīja] - przyczyna, logos - słowo, nauka.

RC2jwKqX1OGml

Na pierwszym planie zdjęcia widnieje rzeźba pod tytułem „Gaja”, której tło stanowi roślinność parku, w którym znajdują się zielone trawy oraz drzewa, z lewej strony zdjęcia umiejscowiona jest palma. Dzieło Davida Wynne, ujęte z tyłu, przedstawia sylwetkę nagiej kobiety, która przyklęka na lewej nodze i dłońmi dotyka swoich prostych włosów, sięgających do ramion. Łokieć jej prawej ręki spoczywa na prawym kolanie, lewa ręka zaś jest uniesiona. Rzeźbę wykonano z kamienia o naturalnych odcieniach szarości i brązu, a jedyne kolorowe akcenty stanowią drobne fioletowe kwiaty z przodu zdjęcia.

Mity ajtiologiczne – przyczyny zjawisk naturalnych

Starożytni Grecy, jak wiele innych kultur politeistycznych porządkowali świat przyrody tworząc mity wyjaśniające otaczające ich zjawiska naturalne. Gniew Zeusa zsyłał pioruny, deszcz lub śnieg, Demeter sprawiała, że zmieniały się pory roku, Nyks, bogini nocy, sprawiała, że robiło się ciemno, Iris na tęczowym rydwanie powodowała nadejście świtu, Helios ze swym ognistym rydwanem był uosobieniem Słońca, zaś Selene - Księżyca. Nie mając wystarczającej wiedzy naukowej, by wyjaśnić fenomeny natury, mieszkańcy Hellady uzasadniali je boską interwencją.

Oto kilka przykładów wyjaśniania praw natury za pomocą mitów:

Na początku był Chaos. Nie wiemy dokładnie, czy Chaos był bogiem bez określonego kształtu, czy też nieuporządkowaną otchłanią pełną boskich pierwiastków, z których ukształtowała się para bogów - Uranos i Gaja (czyli niebo i ziemia) - rodzice wielu pokoleń bogów, którzy panowali nad światem. TytaniTytaniTytani, jednoocy cyklopiCyklopicyklopi i sturęcy hekatonchejrowieHekatonchejrowiehekatonchejrowie, owoce związku Uranosa i Gai nie byli wymarzonym potomstwem dla ojca. Byli na tyle szkaradni i potężni, że Uranos nie mógł spać spokojnie. Dlatego strącił ich wszystkich w otchłań Tartaru, czeluści położonej w głębi ziemi, kolebki Nocy, gdzie panowały wieczne ciemności. Gaja znienawidziła męża za ten postępek i uknuła przeciwko niemu spisek - namówiła najmłodszego z tytanów, Kronosa, który jeszcze nie został uwięziony pod ziemią, by zabił ojca i przejął władzę nad światem.  Z narodzeniem się bogów powstały bowiem elementy krajobrazu, góry, rzeki, lasy, na niebie pojawiło się słońce, a w puszczach zwierzęta.

R1RNJX4ULNoJF

Obraz George Frederic Watts „Chaos” przedstawia świat tworzący się z chaosu, z olbrzymami uwalniającymi się z ognia po lewej stronie, wynurzającą się z wody postacią w centrum oraz ludźmi i olbrzymami po prawej stronie. Na horyzoncie ciemne chmury mieszają się falami ukazanymi w jaśniejszej kolorystyce.

Stworzenie człowieka

Różne były podania o stworzeniu człowieka. Jedna wersja głosi, że ludzie wyszli wprost z ziemi, wspólnej macierzy wszystkiego, co żyje lub zostali wydani na świat przez lasy i góry. Niektórzy twierdzili, że ludzie pochodzą od bogów. Z takim pochodzeniem człowieka wiąże się mit o czterech wiekach ludzkości. Wiek złoty przypadał na czasy panowania Kronosa, kiedy to ludzie korzystali z bogactw ziemi, nie musieli uprawiać roli, z drzew sączył się miód, zaś rzeki płynęły mlekiem. Ludzie się nie starzeli, ich życie pełne było beztroski i nieustannych biesiad i zabaw. Ta sielanka skończyła się wraz z upadkiem Kronosa i przejęciem władzy przez Zeusa i jego rodzeństwo. Rozpoczął się wiek srebrny, kiedy ludzie rozwijali się bardzo powoli. Ich dzieciństwo trwało aż sto lat, za to wiekiem dojrzałym cieszyli się bardzo krótko, a ich życie było pełne zgryzot. Byli dumni i nie chcieli składać ofiar mieszkańcom Olimpu. Ściągnęli na siebie gniew Zeusa, który wytępił ród ludzki. Wiek brązowy to czas wojen i herosów; ludzie żyjący wtedy mieli ogromną siłę i bezlitosne serca. Miasta, domy i oręż wykonywali z brązu. To czas wojny trojańskiej i bohaterów takich, jak Tezeusz czy Herakles. Ostatnia era, wiek żelazny, trwa do dziś i pozbawiona jest heroicznych czynów z poprzedniego okresu.

RiSAZNUFopuw3

Obraz „Złoty wiek” przedstawia grupę ludzi przebywających wśród natury. Z lewej strony znajduje się drzewo o zielonych liściach. Jeden z przedstawionych mężczyzn, wspina się na drzewo, jedną dłonią przytrzymuje się pnia, a drugą sięga do owoców na wysuniętej w kierunku środka obrazu gałęzi. Na pierwszym planie obecna jest grupa ludzi, z lewej strony odpoczywają kobieta i mężczyzna, wzrok kobiety skierowany jest ku ziemi, gdzie stoi jedno z nagich dzieci. Pod nogami mężczyzny siedzi średniej wielkości pies o biało‑brązowym umaszczeniu. Na obrazie obecnych jest także troje dzieci, z których dwoje bawi się przy odpoczywającym na ziemi lwie. Z prawej strony obrazu można wyróżnić jeszcze pięć osób; w tym dwie siedzące kobiety, które zajmują się dziećmi. Jedna z nich, odziana w szatę w kolorze niebieskim oraz białym, trzyma w rękach kwiaty, druga dotyka rośliny o zielonych owocach. Za nimi znajdują się trzy postacie. Młodzieniec, który stoi z prawej strony, młodą kobietę oraz kobieta o długich siwych włosach, w dłoni trzyma wieniec laurowy. W oddali, w środku dzieła, stoi drzewo, wokół którego porusza się grupa ludzi. Dalej rozlega się krajobraz przedstawiający szeroką rzekę.

Inna geneza człowieka wiąże się z postacią tytana Prometeusza, który ulepił człowieka z gliny pomieszanej ze łzami. Prometeusz tchnął w człowieka duszę z iskierek ognia niebieskiego pochodzącego z rydwanu Słońca. Człowiek stworzony przez tytana był słaby, nagi i narażony na niebezpieczeństwa ze strony natury. Nie umiał bronić się przed dzikimi zwierzętami, brakowało mu siły bogów, choć został stworzony na ich podobieństwo.

Pochodzenie ognia

Pochodzenie ognia jest również związane z mitem o Prometeuszu. Chciał on pomóc bezbronnym ludziom i wykradł dla nich z Olimpu zarzewie. Ogień służył ludziom nie tylko do ogrzewania, ale również do odstraszania dzikich zwierząt. Z biegiem czasu ludzie nauczyli się wykorzystywać ogień w gospodarstwie domowym, a nawet w produkcji niezbędnych narzędzi, m.in. broni.

RQFavo9pyhYpM

Dzieło autorstwa Heinricha Friedricha Fügera pod tytułem „Prometeusz przynosi ludziom ogień” przedstawia dwóch mężczyzn. Jeden z nich to Prometeusz - mężczyzna w średnim wieku o kręconych jasnych włosach i jasnym zaroście. Na jego plecy narzucona jest obszerna szata, której odcień, w blasku ognia, zmienia się z pomarańczowego w złoty. W wyciągniętej do góry ręce mężczyzna trzyma pochodnię z płonącym ogniem, palcem drugiej dłoni dotyka brody. Tuż pod nim widoczny jest młody mężczyzna, który zdaje się być w cieniu Prometeusza. Jego oczy są zamknięte, jest on w pozycji półleżącej. Pod postaciami widoczne są ciemne stopnie.

Ból i choroby

Działanie Prometeusza nie spodobało się Zeusowi, który obawiał się utraty władzy z rąk ludzkich. Gromowładny postanowił zemścić się na rodzaju ludzkim i stworzył piękną kobietę, Pandorę, której wręczył zamkniętą skrzynkę i zakazał otwierania jej. Zeus wysłał Pandorę do Prometeusza. Mądry tytan obawiał się podstępu i nie wpuścił kobiety do swojego domu. Niestety, brat Prometeusza, Epimeteusz był mniej zapobiegliwy. Z miejsca zakochał się w pięknej wysłannicy bogów i ożenił się z nią. Epimeteusz pod wpływem namowy ciekawskiej Pandory otworzył skrzynkę i wypuścił na świat zemstę bogów, czyli cierpienia, ból i choroby, które odtąd nękają ludzkość.

R1aMl7vd7RyLX

Dzieło autorstwa Johna Williama Waterhouse pod tytułem „Pandora” to obraz przedstawiający młodą kobietę o kruczoczarnych włosach, która klęczy przy półce skalnej i zagląda do złotej skrzyni. Ze skrzyni wydobywają się delikatne kłęby szarego dymu. Tło obrazu stanowi ciemny las z płynącym obok potokiem. Granatowa szata Pandory zsunęła się z lewego ramienia.

Rozgwieżdżone niebo

Każda gwiazda była kiedyś bożkiem lub boginią – jaśniejącym blaskiem potomstwem jednego z tytanów, Astrajosa. Dla Greków niebo pełne gwiazd ukrywało także historie o mitycznych bohaterach, których bogowie z różnych przyczyn przenieśli na nieboskłon. Wielka Niedźwiedzica to królewna Kallisto z orszaku Artemidy. Za potajemne schadzki z Zeusem bogini zamieniła Kallisto w niedźwiedzicę. Ulitował się nad nią Zeus i przeniósł ją na niebo, gdzie jaśnieje siedmioma gwiazdami tworząc bardzo znaną konstelację. Znajdująca się obok Mała Niedźwiedzica to jedna z piastunek Zeusa, którą po śmierci uhonorował w ten sposób wdzięczny wychowanek. W skład tej konstelacji wchodzi Gwiazda Polarna, która wskazuje drogę żeglarzom. Dwie gwiazdy umieszczone obok siebie, to bliźniacy Kastor i Polideukes (Pollux), którzy kochali się tak bardzo, że i po śmierci chcieli być razem. Kasjopeja, Andromeda, Perseusz, ale także potwór Cetus oraz skrzydlaty koń Pegaz przypominają miłośnikom rozgwieżdżonego nieba historię uwolnienia Andromedy przykutej do skały. Na nocnym niebie można także zauważyć Oriona, wielkiego myśliwego, który poruszył nieczułe serce Artemidy. Został on zabity przez Skorpiona, który znajduje się nieopodal, a myśliwemu towarzyszy jego wierny Pies z piękną gwiazdą o nazwie Syriusz w okolicy pyska. Grupa siedmiu gwiazd to Plejady, córki Atlasa, które po wychowaniu sławnych i bohaterskich synów, pośmiertnie zostały przeniesione na nieboskłon. Nawet okręt Argo należący do Jazona, żegluje po niebie i przypomina bohaterskie czyny poszukiwaczy złotego runa.

A skąd się wzięła Droga Mleczna? Bóg pragnął, by jego syn Herakles, był nieśmiertelny. Z powodu związku Zeusa z ziemianką Alkmeną, Herakles był tylko półbogiem. Z synkiem na rękach Zeus podkradł się do śpiącej małżonki, Hery; przystawił niemowlę do piersi bogini. W trakcie karmienia żona obudziła się i zorientowała, że karmi obce dziecko. Oderwała chłopca od piersi, a mleko, które z niej trysnęło, utworzyło na niebie Drogę Mleczną.

R19CkbyLLdH0X

Dzieło autorstwa Jacopo Tintoretto pod tytułem „Powstanie drogi mlecznej” przedstawia Zeusa przytrzymującego małego Heraklesa przy piersi Hery. Na pierwszym planie znajduje się naga kobieta, o jasnej skórze i brązowych włosach. Jest to Hera, która karmi niemowlę, trzymane przez Zeusa, ubranego w niebiesko‑czerwone szaty. Hera leży na łożu przykrytym białą pościelą, spod której wyłania się kolorowa atłasowa tkanina Jedna dłoń kobiety uniesiona jest ku górze, a druga spoczywa w dole, tuż przy nagim chłopcu, trzymającym się kobiety. Nad piersią Hery widoczne są niewielkie gwiazdy unoszące się do chmur. U dołu obrazu obecne są kupidyny, stworzenia przypominające małe dzieci ze skrzydłami, każdy z nich jest nagi bądź przepasany szarfą. Zeus znajduje się w pozycji leżącej, unosi się w powietrzu. Tuż pod Zeusem przedstawiono ptaki, z których jeden jest w locie - orzeł, a dwa pozostałe – pawie, pozostają w bezruchu.

Wybuchy wulkanów

W wulkanie znajdowała się kuźnia boga Hefajstosa. Zdania na temat jej lokalizacji były podzielone. Niektórzy uważali, że była to Etna, inni, że chodziło o czynny do czasów Aleksandra Wielkiego wulkan na wyspie Lemnos. Starożytni pojmowali erupcje, jako efekt intensywnej pracy boga i jego pomocników.

Wybuchy wulkanów mają także związek z historią Tyfona. Był on strasznym potworem wydanym na świat przez Gaję, by pomścić gigantów. Był olbrzymem o nadludzkiej sile; cały pokryty był pierzem; zamiast nóg miał węże. Był tak silny, że skałami rzucał jak piłką. Z paszczy płynęła mu wrząca smoła. Gdy bestia ta pojawiła się w pobliżu Olimpu, wystraszeni bogowie uciekli w popłochu do Egiptu pod postacią zwierząt. Jedynie Zeus stawił czoła Tyfonowi. Walczył z nim żelaznym sierpem, okrutną bronią, którą udało mu się zranić potwora. Gdy ten osłabł z sił, Zeus przywalił go wyspą Sycylią. Za każdym razem, kiedy Tyfon chce się wydostać z tej niewoli, na Sycylii ma miejsce trzęsienie ziemi, a z Etny bucha ogień i dym z paszczy strasznego potwora.

RKeDSE0a2I9No

Zdjęcie przedstawia wazę nieznanego autora, którą zatytułowano „Zeus rażący piorunem Tyfona”. Jest ona przykładem malarstwa czarnofigurowego. Z lewej strony znajduje się klęczący Zeus. Został on przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o długich włosach. W jednej dłoni trzyma piorun, a drugą wyciąga w kierunku Tyfona. Tyfon został przedstawiony jako stworzenie o wężowym ciele, ludzkim tułowiu i głowie mężczyzny. Na plecach Tyfona znajdują się szerokie dwukolorowe skrzydła. Kolorystyka wazy utrzymana jest w kolorze pomarańczowym, rysunki zaś są czarno‑czerwone.

Mity ajtiologiczne w Przemianach Owidiusza

Utwór OwidiuszaOwidiuszOwidiusza ukazuje metamorfozy mitycznych bohaterów, które wyjaśniają przyczyny wielu zjawisk naturalnych. W mitycznym świecie Owidiusza powstają nowe gatunki roślin, zwierząt, gwiazdozbiory, a także zjawiska akustyczne związane z otaczającą Greków przyrodą. Na ilustracji interaktywnej zapoznasz się z kilkoma przykładami metamorfoz, które jednocześnie wyjaśniają przyczyny powstania pewnych zjawisk naturalnych.

Przemiany Owidiusza

R1eADc7ReJP0T

Ilustracja interaktywna przedstawia pięć dzieł w formie kolażu. Pierwsze dzieło to praca „Perseusz i Andromeda” autorstwa Frederica Leightona ukazująca młodą kobietę przepasaną białą szatą. Półnaga kobieta o długich rudych włosach opiera się o skałę i skrywa się pod skrzydłem ciemnego smoka ziejącego ogniem. Na niebie widoczny jest mężczyzna – Perseusz, lecący na białym Pegazie i spoglądający w dół. Otacza ich jasna poświata. Na drugim planie znajdują się wysokie i urwiste skały oraz woda płynąca między nimi. Po naciśnięciu treści „Perseusz i Andromeda” wyświetla się poniższa treść: Perseusz i Andromeda Lecąc nad Etiopią po pokonaniu Meduzy, Perseusz zobaczył piękną nagą dziewczynę przykutą do skał. Z miejsca zakochał się w niej i podleciał bliżej, żeby dowiedzieć się, kim jest i dlaczego spotkał ją taki los. Dziewczyna przedstawiła się jako Andromeda, córka króla Etiopii Kefeusza i jego żony Kasjopei. Kraj został zalany wodą, a Posejdon wysłał tam potwora morskiego, który zabijał mieszkańców. Gniew boga wywołany był przez Kasjopeję, która przechwalała się, że jest piękniejsza od nereid, a one zwróciły się o pomoc do boga mórz. Król Kefeusz był zrozpaczony; wyrocznia Ammona wyjawiła, że jedynym sposobem na pozbycie się potwora jest ofiara z królewskiej córki Andromedy. Heros obiecał ojcu Andromedy uwolnienie córki pod warunkiem zaślubienia jej. Król przystał na takie warunki i Perseusz zabił potwora. Po ślubie Andromeda i Perseusz żyli wiele lat razem w szczęśliwym związku, zaś po śmierci Atena umieściła ich na niebie jako gwiazdozbiory. I tak możemy dziś zobaczyć koło siebie Andromedę, Perseusza, Kasjopeję, Kefeusza oraz potwora morskiego Cetusa, jako konstelacje. Pod tekstem znajduje się zdjęcie pod tytułem Galaktyka Andromedy, przedstawiająca galaktykę. Na ciemnym niebie znajdują się galaktyka i liczne gwiazdy. Drugie dzieło to praca „Pyramus i Tysbe” autorstwa Pierre Gautherota, przedstawiające nagie ciało młodego mężczyzny leżącego na ziemi oraz młodą kobietę klęczącą nad zwłokami. Młodym mężczyzną jest Pyramus o kręconych włosach, spoczywający na czerwonej szacie. Na jego ciele, przy szyi znajduje się cięta rana, z której sączy się krew. Młoda kobieta to Tysbe, ukochana Pyramusa o dłuższych kręconych włosach, odziana w biało‑niebieską suknię. Kobieta przykłada sobie sztylet do niezasłoniętej piersi, kierując ostrze w okolicę serca. W tle, z lewej strony, stoi ciemna budowla, z prawej strony przedstawiono ciemne drzewa oraz skały, z tyłu natomiast szczyty wzgórz oraz liściaste drzewa. Po naciśnięciu treści „Pyramus i Tysbe” wyświetla się poniższa treść: Pyram i Tysbe mieszkali po sąsiedzku w Babilonie, lecz nie mogli się spotykać, ponieważ ich rodziny były skłócone. O ironio, młodzi poznali się i zakochali w sobie, utrzymując kontakt przez szczelinę w ścianie, łączącej sąsiadujące domy. Postanowili uciec razem i umówili się na schadzkę za miastem, na grobie króla Ninosa. Pierwsza przyszła Tysbe, ale przestraszyła się lwicy, która odpoczywała po polowaniu pod drzewem morwy. Tysbe uciekła w popłochu gubiąc płaszcz, który lwica ubrudziła krwią upolowanej zwierzyny, a następnie odeszła. Kiedy Pyram dotarł na miejsce spotkania zobaczył zakrwawiony płaszcz Tysbe i ślady lwa. Na ten widok zrozpaczony przebił się mieczem. Tymczasem Tysbe wróciła na miejsce schadzki. Zobaczyła ciało Pyrama, wyciągnęła miecz z krwawej rany i z rozpaczy i ona popełniła samobójstwo. Drzewo morwy białej, pod którym zmarli młodzi kochankowie poplamione zostało ich krwią, i tak oto owoce tego drzewa stały się czerwone i powstał nowy gatunek morwy - morus rubra. Poniżej tekstu znajduje się zdjęcie morwy czerwonej. Przedstawiony jest krzew z zielonymi liśćmi oraz czarnymi i czerwonymi owocami. Trzecie dzieło to praca „Echo i Narcyz” autorstwa Johna Williama Waterhouse, które przedstawia dwie osoby nad potokiem. Jedna z nich to młoda kobieta, która siedzi na kamieniu, przytrzymując się kamienia jedną ręką. Drugą ręką trzyma cienką gałąź zwisającą z drzewa rosnącego tuż obok. Kobieta patrzy w stronę mężczyzny. Odziana jest w suknię w kolorze delikatnego różu, która odsłania jej lewy bok, od pasa w górę, obnażając jasną skórę kobiety. Pod drzewem rosną drobne grzyby, a u stóp kobiety – kwiaty. Mężczyzna ukazany jest po drugiej stronie wody, leży na czerwonej szacie, ma czarne włosy, a na nich wieniec z liści laurowych. Przygląda się swojemu odbiciu w tafli wody. Mężczyzna znajduje się po prawej stronie obrazu, kobieta zaś po lewej. Na drugim planie znajdują się drzewa, polany oraz szczyty wzgórz. Po naciśnięciu treści „Narcyz i Echo” wyświetla się poniższa treść: Narcyz i Echo Narcyz był pięknym młodzieńcem, synem boga rzeki Kefisos oraz nimfy Liriope. Rodzice poprosili wieszczka Tejrezjasza o przepowiednię dotyczącą losów chłopca. Dowiedzieli się, że ich syn dożyje sędziwego wieku tylko wtedy, jeżeli nigdy nie zobaczy swojego odbicia. Usunęli więc z jego otoczenia wszystkie lustra i dbali o to, by woda, do której się zbliżał zawsze płynęła wartko, by nigdy nie ujrzał w niej odbicia swojej twarzy. Narcyz swoją urodą łamał wiele serc, sam jednak interesował się głównie polowaniem i pozostawał niewzruszony na uczucia innych. Zakochała się w nim nimfa górska Echo, której Hera odebrała głos tak, że mogła ona powtarzać tylko dźwięki ludzkiej mowy. Narcyz nie odwzajemnił uczuć nimfy, więc odrzucona Echo odeszła w góry, gdzie zaczęła niknąć z rozpaczy, aż pozostał po niej tylko głos. Ofiar Narcyza było więcej i w końcu i na niego przyszła pora, by się zakochać. Bogini zemsty Nemezis ukarała młodzieńca za jego pychę - sprawiła, że trafił on nad jezioro o gładkiej tafli i pochylił się nad nim, by napić się wody. Zobaczył wtedy swoje oblicze i rażony wielkim uczuciem już nie mógł oderwać od niego wzroku. Nie jadł i nie pił, tylko wpatrywał się z miłością w swoją piękną twarz, aż w końcu umarł z wycieńczenia. W miejscu jego śmierci wyrósł piękny, wonny kwiat wiosenny, na jego cześć nazwany narcyzem. Poniżej tekstu znajduje się zdjęcie kwiatów, są to narcyzy. Kwiaty są koloru białego, a ich środek jest żółty. W tle przedstawiony jest krajobraz gór. Czwarte dzieło to praca „Apollo i Dafne” autorstwa Paolo Veronese przedstawiająca młodą kobietę o imieniu Dafne i boga Apollina idących przez las. Oboje są ukazani jako jasnowłose postaci o bladej skórze, odziane w różowe szaty. Apollo został przedstawiony jako mężczyzna o  kręconych brązowych włosach sięgających do ramion. Rozkładając jedną rękę, drugą dotyka biodra kobiety, patrząc ku górze. Dafne, odwracająca wzrok od mężczyzny, zamienia się w drzewo – jej dłonie zamieniają się w gałęzie, natomiast nogi w korzenie. Tło dzieła stanowi roślinność, wzgórza oraz zamglone, jasne niebo. Po naciśnięciu treści „Apollo i Dafne” wyświetla się poniższa treść: Apollo wyśmiewał się z Erosa, że jego mały łuk nie dorównuje broni Apollina i że jest on o wiele lepszym łucznikiem niż bóg miłości. Eros dał dumnemu łucznikowi nauczkę. Z kołczanu wyciągnął dwie strzały, jedną miłości, drugą nienawiści. Strzałą miłości ugodził Apollina, a strzałę nienawiści wysłał w kierunku przebiegającej obok pięknej nimfy Dafne. Apollo z miejsca zakochał się w nimfie, ona jednak stroniła od niego. Kiedy tylko zbliżył się do niej, zaczęła uciekać. Rażony silnym uczuciem biegł za nią niestrudzenie. Kiedy nimfa zaczęła opadać z sił, a Apollo już miał ją chwycić w ramiona, poprosiła matkę Gaję i ojca - boga rzeki Penejosa, o ocalenie przed niechcianym kochankiem. W momencie, w którym Apollo już ją dogonił i wyciągał rękę, by dotknąć ukochaną, zamieniła się ona w drzewo laurowe, czyli wawrzyn. Bóg objął ramieniem już tylko drzewo; dotykał kory i liści, ale nie przestawał kochać. I tak oto wawrzyn stał się umiłowanym drzewem Apollina. Zdobił nim włosy, kitarę i kołczan. Poniżej tekstu znajduje się zdjęcie, przedstawiające krzew z zielonymi liśćmi i źółtymi kwiatami. Piąte dzieło to praca „Minerwa i Arachne” autorstwa René‑Antoine Houasse przedstawia dwie kobiety. Minerwa została przedstawiona jako młoda kobieta o blond włosach przykrytych brązowym hełmem. Kobieta ma na sobie biało‑niebieską szatę ze złotymi dodatkowymi elementami oraz trójkątnym elementem osłaniającym jej jasną skórę. W jednej dłoni trzyma uniesiony sztylet, a drugą przytrzymuje uciekającą Arachne. Arachne została przedstawiona jako młoda kobieta o długich ciemnych włosach. Odziana jest w żółto‑zieloną suknię. Dłonią próbuje chronić się przed ciosem, a na jej twarzy widoczny jest grymas oraz ściągnięte brwi. Tło stanowi budynek, na posadzce rozrzucono przedmioty – włócznię, tarczę, na której spoczywa stopa Minerwy oraz kosz wypełniony małymi przedmiotami przypominającymi nici do przędzenia. Po prawej stronie stoi kolumna oraz mur, odsłaniający fragment niebieskiego nieba z białymi chmurami, dach budynku stojącego w tle oraz koronę drzewa. Po naciśnięciu treści „Arachne i Minerwa” wyświetla się poniższa treść: Arachne Pewna mieszkanka Lydii, Arachne, obdarzona była wielkim talentem tkackim. Powszechnie chwalona, po pewnym czasie zaczęła się pysznić, że swoim kunsztem tkackim przewyższa samą Atenę. Wieść ta dotarła do bogini i postanowiła ona dać Arachne ostrzeżenie. Pojawiła się u niej przybierając postać staruszki i radziła jej większą skromność, by nie złościć Ateny. Nie ostudziło to jednak zapędów dziewczyny, by stanąć z boginią do tkackiego pojedynku. Wtedy Atena ukazała swoją prawdziwą postać i rozpoczęła się rywalizacja o to, która z nich potrafi tkać piękniej. Atena cały swój kunszt włożyła w to, by przedstawić postacie bogów w całym ich majestacie, zaś Arachne tkała sceny, które ukazywały słabostki bogów i zrobiła to naprawdę pięknie. Widząc, że może przegrać pojedynek, Atena ze złością podarła płótno Arachne i uderzyła dziewczynę czółenkiem w czoło. Takiej obelgi dumna dziewczyna nie mogła znieść - powiesiła się ze wstydu. Dopiero wtedy bogini zrozumiała, że się zapędziła w swojej zapalczywości i ożywiła Arachne, zamieniając ją jednocześnie w pająka, by już zawsze zajmowała się tkaniem. Poniżej tekstu znajduje się fotografia dużego żółto‑czarnego pająka siedzącego na pajęczynie.

Ilustracja interaktywna przedstawia pięć dzieł w formie kolażu. Pierwsze dzieło to praca „Perseusz i Andromeda” autorstwa Frederica Leightona ukazująca młodą kobietę przepasaną białą szatą. Półnaga kobieta o długich rudych włosach opiera się o skałę i skrywa się pod skrzydłem ciemnego smoka ziejącego ogniem. Na niebie widoczny jest mężczyzna – Perseusz, lecący na białym Pegazie i spoglądający w dół. Otacza ich jasna poświata. Na drugim planie znajdują się wysokie i urwiste skały oraz woda płynąca między nimi. Po naciśnięciu treści „Perseusz i Andromeda” wyświetla się poniższa treść: Perseusz i Andromeda Lecąc nad Etiopią po pokonaniu Meduzy, Perseusz zobaczył piękną nagą dziewczynę przykutą do skał. Z miejsca zakochał się w niej i podleciał bliżej, żeby dowiedzieć się, kim jest i dlaczego spotkał ją taki los. Dziewczyna przedstawiła się jako Andromeda, córka króla Etiopii Kefeusza i jego żony Kasjopei. Kraj został zalany wodą, a Posejdon wysłał tam potwora morskiego, który zabijał mieszkańców. Gniew boga wywołany był przez Kasjopeję, która przechwalała się, że jest piękniejsza od nereid, a one zwróciły się o pomoc do boga mórz. Król Kefeusz był zrozpaczony; wyrocznia Ammona wyjawiła, że jedynym sposobem na pozbycie się potwora jest ofiara z królewskiej córki Andromedy. Heros obiecał ojcu Andromedy uwolnienie córki pod warunkiem zaślubienia jej. Król przystał na takie warunki i Perseusz zabił potwora. Po ślubie Andromeda i Perseusz żyli wiele lat razem w szczęśliwym związku, zaś po śmierci Atena umieściła ich na niebie jako gwiazdozbiory. I tak możemy dziś zobaczyć koło siebie Andromedę, Perseusza, Kasjopeję, Kefeusza oraz potwora morskiego Cetusa, jako konstelacje. Pod tekstem znajduje się zdjęcie pod tytułem Galaktyka Andromedy, przedstawiająca galaktykę. Na ciemnym niebie znajdują się galaktyka i liczne gwiazdy. Drugie dzieło to praca „Pyramus i Tysbe” autorstwa Pierre Gautherota, przedstawiające nagie ciało młodego mężczyzny leżącego na ziemi oraz młodą kobietę klęczącą nad zwłokami. Młodym mężczyzną jest Pyramus o kręconych włosach, spoczywający na czerwonej szacie. Na jego ciele, przy szyi znajduje się cięta rana, z której sączy się krew. Młoda kobieta to Tysbe, ukochana Pyramusa o dłuższych kręconych włosach, odziana w biało‑niebieską suknię. Kobieta przykłada sobie sztylet do niezasłoniętej piersi, kierując ostrze w okolicę serca. W tle, z lewej strony, stoi ciemna budowla, z prawej strony przedstawiono ciemne drzewa oraz skały, z tyłu natomiast szczyty wzgórz oraz liściaste drzewa. Po naciśnięciu treści „Pyramus i Tysbe” wyświetla się poniższa treść: Pyram i Tysbe mieszkali po sąsiedzku w Babilonie, lecz nie mogli się spotykać, ponieważ ich rodziny były skłócone. O ironio, młodzi poznali się i zakochali w sobie, utrzymując kontakt przez szczelinę w ścianie, łączącej sąsiadujące domy. Postanowili uciec razem i umówili się na schadzkę za miastem, na grobie króla Ninosa. Pierwsza przyszła Tysbe, ale przestraszyła się lwicy, która odpoczywała po polowaniu pod drzewem morwy. Tysbe uciekła w popłochu gubiąc płaszcz, który lwica ubrudziła krwią upolowanej zwierzyny, a następnie odeszła. Kiedy Pyram dotarł na miejsce spotkania zobaczył zakrwawiony płaszcz Tysbe i ślady lwa. Na ten widok zrozpaczony przebił się mieczem. Tymczasem Tysbe wróciła na miejsce schadzki. Zobaczyła ciało Pyrama, wyciągnęła miecz z krwawej rany i z rozpaczy i ona popełniła samobójstwo. Drzewo morwy białej, pod którym zmarli młodzi kochankowie poplamione zostało ich krwią, i tak oto owoce tego drzewa stały się czerwone i powstał nowy gatunek morwy - morus rubra. Poniżej tekstu znajduje się zdjęcie morwy czerwonej. Przedstawiony jest krzew z zielonymi liśćmi oraz czarnymi i czerwonymi owocami. Trzecie dzieło to praca „Echo i Narcyz” autorstwa Johna Williama Waterhouse, które przedstawia dwie osoby nad potokiem. Jedna z nich to młoda kobieta, która siedzi na kamieniu, przytrzymując się kamienia jedną ręką. Drugą ręką trzyma cienką gałąź zwisającą z drzewa rosnącego tuż obok. Kobieta patrzy w stronę mężczyzny. Odziana jest w suknię w kolorze delikatnego różu, która odsłania jej lewy bok, od pasa w górę, obnażając jasną skórę kobiety. Pod drzewem rosną drobne grzyby, a u stóp kobiety – kwiaty. Mężczyzna ukazany jest po drugiej stronie wody, leży na czerwonej szacie, ma czarne włosy, a na nich wieniec z liści laurowych. Przygląda się swojemu odbiciu w tafli wody. Mężczyzna znajduje się po prawej stronie obrazu, kobieta zaś po lewej. Na drugim planie znajdują się drzewa, polany oraz szczyty wzgórz. Po naciśnięciu treści „Narcyz i Echo” wyświetla się poniższa treść: Narcyz i Echo Narcyz był pięknym młodzieńcem, synem boga rzeki Kefisos oraz nimfy Liriope. Rodzice poprosili wieszczka Tejrezjasza o przepowiednię dotyczącą losów chłopca. Dowiedzieli się, że ich syn dożyje sędziwego wieku tylko wtedy, jeżeli nigdy nie zobaczy swojego odbicia. Usunęli więc z jego otoczenia wszystkie lustra i dbali o to, by woda, do której się zbliżał zawsze płynęła wartko, by nigdy nie ujrzał w niej odbicia swojej twarzy. Narcyz swoją urodą łamał wiele serc, sam jednak interesował się głównie polowaniem i pozostawał niewzruszony na uczucia innych. Zakochała się w nim nimfa górska Echo, której Hera odebrała głos tak, że mogła ona powtarzać tylko dźwięki ludzkiej mowy. Narcyz nie odwzajemnił uczuć nimfy, więc odrzucona Echo odeszła w góry, gdzie zaczęła niknąć z rozpaczy, aż pozostał po niej tylko głos. Ofiar Narcyza było więcej i w końcu i na niego przyszła pora, by się zakochać. Bogini zemsty Nemezis ukarała młodzieńca za jego pychę - sprawiła, że trafił on nad jezioro o gładkiej tafli i pochylił się nad nim, by napić się wody. Zobaczył wtedy swoje oblicze i rażony wielkim uczuciem już nie mógł oderwać od niego wzroku. Nie jadł i nie pił, tylko wpatrywał się z miłością w swoją piękną twarz, aż w końcu umarł z wycieńczenia. W miejscu jego śmierci wyrósł piękny, wonny kwiat wiosenny, na jego cześć nazwany narcyzem. Poniżej tekstu znajduje się zdjęcie kwiatów, są to narcyzy. Kwiaty są koloru białego, a ich środek jest żółty. W tle przedstawiony jest krajobraz gór. Czwarte dzieło to praca „Apollo i Dafne” autorstwa Paolo Veronese przedstawiająca młodą kobietę o imieniu Dafne i boga Apollina idących przez las. Oboje są ukazani jako jasnowłose postaci o bladej skórze, odziane w różowe szaty. Apollo został przedstawiony jako mężczyzna o  kręconych brązowych włosach sięgających do ramion. Rozkładając jedną rękę, drugą dotyka biodra kobiety, patrząc ku górze. Dafne, odwracająca wzrok od mężczyzny, zamienia się w drzewo – jej dłonie zamieniają się w gałęzie, natomiast nogi w korzenie. Tło dzieła stanowi roślinność, wzgórza oraz zamglone, jasne niebo. Po naciśnięciu treści „Apollo i Dafne” wyświetla się poniższa treść: Apollo wyśmiewał się z Erosa, że jego mały łuk nie dorównuje broni Apollina i że jest on o wiele lepszym łucznikiem niż bóg miłości. Eros dał dumnemu łucznikowi nauczkę. Z kołczanu wyciągnął dwie strzały, jedną miłości, drugą nienawiści. Strzałą miłości ugodził Apollina, a strzałę nienawiści wysłał w kierunku przebiegającej obok pięknej nimfy Dafne. Apollo z miejsca zakochał się w nimfie, ona jednak stroniła od niego. Kiedy tylko zbliżył się do niej, zaczęła uciekać. Rażony silnym uczuciem biegł za nią niestrudzenie. Kiedy nimfa zaczęła opadać z sił, a Apollo już miał ją chwycić w ramiona, poprosiła matkę Gaję i ojca - boga rzeki Penejosa, o ocalenie przed niechcianym kochankiem. W momencie, w którym Apollo już ją dogonił i wyciągał rękę, by dotknąć ukochaną, zamieniła się ona w drzewo laurowe, czyli wawrzyn. Bóg objął ramieniem już tylko drzewo; dotykał kory i liści, ale nie przestawał kochać. I tak oto wawrzyn stał się umiłowanym drzewem Apollina. Zdobił nim włosy, kitarę i kołczan. Poniżej tekstu znajduje się zdjęcie, przedstawiające krzew z zielonymi liśćmi i źółtymi kwiatami. Piąte dzieło to praca „Minerwa i Arachne” autorstwa René‑Antoine Houasse przedstawia dwie kobiety. Minerwa została przedstawiona jako młoda kobieta o blond włosach przykrytych brązowym hełmem. Kobieta ma na sobie biało‑niebieską szatę ze złotymi dodatkowymi elementami oraz trójkątnym elementem osłaniającym jej jasną skórę. W jednej dłoni trzyma uniesiony sztylet, a drugą przytrzymuje uciekającą Arachne. Arachne została przedstawiona jako młoda kobieta o długich ciemnych włosach. Odziana jest w żółto‑zieloną suknię. Dłonią próbuje chronić się przed ciosem, a na jej twarzy widoczny jest grymas oraz ściągnięte brwi. Tło stanowi budynek, na posadzce rozrzucono przedmioty – włócznię, tarczę, na której spoczywa stopa Minerwy oraz kosz wypełniony małymi przedmiotami przypominającymi nici do przędzenia. Po prawej stronie stoi kolumna oraz mur, odsłaniający fragment niebieskiego nieba z białymi chmurami, dach budynku stojącego w tle oraz koronę drzewa. Po naciśnięciu treści „Arachne i Minerwa” wyświetla się poniższa treść: Arachne Pewna mieszkanka Lydii, Arachne, obdarzona była wielkim talentem tkackim. Powszechnie chwalona, po pewnym czasie zaczęła się pysznić, że swoim kunsztem tkackim przewyższa samą Atenę. Wieść ta dotarła do bogini i postanowiła ona dać Arachne ostrzeżenie. Pojawiła się u niej przybierając postać staruszki i radziła jej większą skromność, by nie złościć Ateny. Nie ostudziło to jednak zapędów dziewczyny, by stanąć z boginią do tkackiego pojedynku. Wtedy Atena ukazała swoją prawdziwą postać i rozpoczęła się rywalizacja o to, która z nich potrafi tkać piękniej. Atena cały swój kunszt włożyła w to, by przedstawić postacie bogów w całym ich majestacie, zaś Arachne tkała sceny, które ukazywały słabostki bogów i zrobiła to naprawdę pięknie. Widząc, że może przegrać pojedynek, Atena ze złością podarła płótno Arachne i uderzyła dziewczynę czółenkiem w czoło. Takiej obelgi dumna dziewczyna nie mogła znieść - powiesiła się ze wstydu. Dopiero wtedy bogini zrozumiała, że się zapędziła w swojej zapalczywości i ożywiła Arachne, zamieniając ją jednocześnie w pająka, by już zawsze zajmowała się tkaniem. Poniżej tekstu znajduje się fotografia dużego żółto‑czarnego pająka siedzącego na pajęczynie.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PYy0onBlU

Mity ajtiologiczne dotyczące etymologii

Mity ajtiologiczne dotyczące etymologii wyjaśniają pochodzenie nazw własnych zaczerpniętych z mitologii.

Afrodyta

Delfy

Mity ajtiologiczne dotyczące dotyczące religii

Misteria eleuzyjskie

Geneza misteriów w Eleusis związana jest z mitem o Demeter. Była to starsza siostra Zeusa. Ich córką była Persefona. Kiedy dziewczyna wyrosła na piękność została porwana przez Hadesa, który zakochał się w niej bez pamięci i uzyskał zgodę na ślub u gromowładnego Zeusa. Hades porwał Persefonę tak, że Demeter nie wiedziała, co się z nią stało, usłyszała tylko rozpaczliwy krzyk córki. Pogrążona w bólu Demeter rozpoczęła poszukiwania. W końcu spotkała Hekate, która zaprowadziła zbolałą matkę do Heliosa i dopiero on przekazał Demeter wieści o tym, że córka została porwana przez Hadesa za zgodą i wiedzą Zeusa. Wtedy bogini z żalu opuściła Olimp, przybrała postać ludzką i chodziła po ziemi. Pewnego dnia zawędrowała do Eleusis, usiadła na skraju drogi przy Studni DziewczątStudnia dziewczątStudni Dziewcząt, gdzie natknęły się na nią cztery córki króla Keleosa. Demeter poprosiła jedną z nich, żeby wskazała jej dom, gdzie mogłaby służyć za kawałek chleba i piastować dzieci, a dziewczyna zaprowadziła ją do królewskich rodziców. Tam otoczono ją opieką i oddano na wychowanie syna królewskiego Demofonta. Bogini namaszczała go codziennie ambrozją i potajemnie wkładała do ognia, by uczynić go nieśmiertelnym. Pewnego dnia matka chłopca, Metanejra, zastała Demeter trzymającą maleńkiego chłopca w ogniu i krzyknęła wystraszona. Wtedy rozgniewana bogini rzuciła dziecko na podłogę i ukazała swoje boskie oblicze. Wyjawiła Metanejrze, kim jest i dlaczego wkładała Demofonta do ognia. Za okazany jej brak zaufania nakazała zbudować sobie w mieście świątynię. Tam też corocznie odbywały się ku czci Demeter i Persefony misteria od nazwy miasta nazywane „eleuzyjskimi”. Przez długi były to najważniejsze obrzędy religijne świata greckiego.

R3eOoA6fq27fm

Dzieło nieznanego autora przedstawia fragment misteriów eleuzyjskich na glinianej tablicy wotywnej, na której zastosowano malarstwo czerwonofigurowe. Na tablicy można wyróżnić jej główną część, oddzieloną od mniejszej, trójkątnej części górnej. Obramowanie tablicy jest wypukłe. Na górnej części tablicy przedstawiono cztery osoby - kobietę z dzieckiem w towarzystwie dwóch muzyków. Kobieta gra na instrumencie przypominającym skrzypce, zaś dziecko stoi i się jej przygląda. Po obu stronach znajdują się brązowe postacie muzyków, których sylwetki kontrastują z bladością kobiety i dziecka. W głównej części tablicy widocznych jest dziewięć postaci – czterech mężczyzn i pięć kobiet. Dolna scena prezentuje przygotowania do walki; mężczyźni ubrani są w szaty, zaś kobiety w długie suknie. Wszyscy mężczyźni mają na głowach białe wieńce, odznaczające się od brązu ich sylwetek, a kobiety elementy przypominające diademy. Odzienie kobiet jest brązowo‑białe, a ich ciała blade. Część kobiet w dłoniach trzyma płonące pochodnie i włócznie, mężczyźni natomiast broń, która kształtem przypomina młot. W prawym, dolnym rogu obrazu znajduje się kobieta, siedząca na tronie, która w dłoniach trzyma włócznię oraz płaskie naczynie. Tło tablicy jest czarne, a u jej dołu widoczna jest inskrypcja zapisana greką.

Geneza powstania Rzymu

Według Wergiliusza również początki wiecznego miasta wiążą się z mitologią. Poeta w słynnej Eneidzie ukazuje wędrówkę Eneasza, prowadzącą z płonącej Troi aż do LacjumLacjumLacjum, gdzie zostaje założone miasto Rzym. Wergiliusz wywodzi więc pochodzenie Rzymian bezpośrednio od Trojan i ukazuje początki państwa rzymskiego w powiązaniu z mitologią.

RgMrVATlRD2ku

Zdjęcie przedstawia relief nieznanego autora, na którego pierwszym planie widocznych jest dwóch mężczyzn - Eneasz i Askaniusz oraz świnia. Eneasz został przedstawiony jako młody mężczyzna o atletycznej budowie i krótkich włosach. Przepasany jest krótką szatą, jego klatka piersiowa i plecy również są okryte. Mężczyzna jest bosy, prawą rękę wyciąga ku małemu drzewu ukazanemu z lewej strony dzieła, tuż nad świnią. Drugą dłonią trzyma za rękę młodego Askaniusza, którego klatka piersiowa oraz plecy okryte są szatą. Młodzieniec trzyma w lewej dłoni przedmiot przypominający fragment gałęzi. Wzrok obu postaci skierowany jest ku lewej stronie, w kierunku świni oraz małego drzewa. Tło dzieła, z lewej strony, stanowią elementy muru przedstawiające fragmenty budynków, a z prawej – brzeg morza oraz ludzi siedzących w łodzi. Cały relief wykonano w kremowym kamieniu, na którym widoczne są liczne przetarcia.

Mity ajtiologiczne

Podsumowanie

Mity ajtiologiczne zawarte w niniejszym materiale nie wyczerpują bogactwa mitologii greckiej i bazują na najbardziej znanych motywach mitologicznych. Warto poszerzać wiedzę na temat mitologii, nie tylko grecko - rzymskiej, szukając cech wspólnych różnych kultur i cywilizacji.

Ćwiczenia

Słownik pojęć

Narcyzm

Narcyzm

umiłowanie samego siebie, zwłaszcza własnej urody; w psychoanalizie - autoerotyzm, stan zakochania w sobie, odczuwania silnych uczuć pozytywnych do własnych cech fizycznych i psychicznych.

RNCGvFTK6mQtk

Obraz „Echo i Narcyz” autorstwa Johna Williama Waterhouse przedstawia dwie osoby nad potokiem. Jedna z nich to młoda kobieta, która siedzi na kamieniu, przytrzymując się go jedną ręką. Drugą ręką trzyma się cienkiej gałęzi zwisającej z drzewa rosnącego tuż obok. Kobieta patrzy w stronę mężczyzny. Odziana jest w suknię w kolorze delikatnego różu, która odsłania jej lewy bok, od pasa w górę, obnażając jasną skórę kobiety. Pod drzewem rosną drobne grzyby, a u stóp kobiety – kwiaty. Mężczyzna ukazany jest po drugiej stronie wody, leżąc na czerwonej szacie. Mężczyzna ma czarne włosy, a na nich wianek z liści laurowych. Mężczyzna zaś przygląda się swojemu odbiciu w tafli wody. Mężczyzna stoi po prawej stronie obrazu, kobieta zaś po lewej. Na drugim planie obrazu są drzewa, polany oraz szczyty wzgórz.

Tytani

Tytani

sześciu synów Uranosa i Gai: Okeanos, Hyperion, Japet, Kronos, Kojos, Krios. Pod wodzą najmłodszego z nich, Kronosa, obalili swojego ojca Uranosa i uwolnili swych starszych braci, cyklopów i hekatonchejrów z Tartaru. Po odzyskaniu władzy Kronos ponownie wtrącił ich do Tartaru.

REr3Yn52ZwilG

Ilustracja autorstwa Gustave Dore pod tytułem „Tytani i giganci uwięzieni w piekle”. Na pierwszym planie znajduje się pięciu mężczyzn przykutych kajdanami do skał. Mężczyźni są nadzy, dzięki czemu widać ich atletyczną budowę. Każdy z nich ma kręcone włosy opadające na ich czoła. Jeden z mężczyzn, przedstawiony w najjaśniejszym odcieniu szarości, nie ma zarostu, co wraz z kolorystyką odróżnia go od pozostałych. Ma rozchylone usta i przekrzywioną pod kątem dziewięćdziesięciu stopni głowę, a jedna z jego dłoni dotyka czoła. Mięśnie każdego z mężczyzn są napięte, a na ich twarzach widoczne są podkrążone oczy i grymasy cierpienia. Przed mężczyznami znajduje się fragment ceglanej budowli, do której przypięte są kajdany mężczyzn, woda, która ją otacza oraz skalisty brzeg. Na brzegu poniżej obecnych jest dwoje ludzi, znacznie mniejszych niż opisani mężczyźni. Odziana w długie szaty para spogląda w ich stronę, wskazując na nich dłonią.

• Kerényi K., Eleusis: archetypowy obraz matki i córki, Wydawnictwo Homini, Kraków 2004, s. 70.

• Oryginalna Azetka. Encyklopedia PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016 r.

• Piszczek Z., Mała encyklopedia kultury antycznej, PWN, Warszawa 1990.

• Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003 r.

Notatki ucznia

Galeria

RC2jwKqX1OGml

Na pierwszym planie zdjęcia widnieje rzeźba pod tytułem „Gaja”, której tło stanowi roślinność parku, w którym znajdują się zielone trawy oraz drzewa, z lewej strony zdjęcia umiejscowiona jest palma. Dzieło Davida Wynne, ujęte z tyłu, przedstawia sylwetkę nagiej kobiety, która przyklęka na lewej nodze i dłońmi dotyka swoich prostych włosów, sięgających do ramion. Łokieć jej prawej ręki spoczywa na prawym kolanie, lewa ręka zaś jest uniesiona. Rzeźbę wykonano z kamienia o naturalnych odcieniach szarości i brązu, a jedyne kolorowe akcenty stanowią drobne fioletowe kwiaty z przodu zdjęcia.

R1RNJX4ULNoJF

Obraz George Frederic Watts „Chaos” przedstawia świat tworzący się z chaosu, z olbrzymami uwalniającymi się z ognia po lewej stronie, wynurzającą się z wody postacią w centrum oraz ludźmi i olbrzymami po prawej stronie. Na horyzoncie ciemne chmury mieszają się falami ukazanymi w jaśniejszej kolorystyce.

RiSAZNUFopuw3

Obraz „Złoty wiek” przedstawia grupę ludzi przebywających wśród natury. Z lewej strony znajduje się drzewo o zielonych liściach. Jeden z przedstawionych mężczyzn, wspina się na drzewo, jedną dłonią przytrzymuje się pnia, a drugą sięga do owoców na wysuniętej w kierunku środka obrazu gałęzi. Na pierwszym planie obecna jest grupa ludzi, z lewej strony odpoczywają kobieta i mężczyzna, wzrok kobiety skierowany jest ku ziemi, gdzie stoi jedno z nagich dzieci. Pod nogami mężczyzny siedzi średniej wielkości pies o biało‑brązowym umaszczeniu. Na obrazie obecnych jest także troje dzieci, z których dwoje bawi się przy odpoczywającym na ziemi lwie. Z prawej strony obrazu można wyróżnić jeszcze pięć osób; w tym dwie siedzące kobiety, które zajmują się dziećmi. Jedna z nich, odziana w szatę w kolorze niebieskim oraz białym, trzyma w rękach kwiaty, druga dotyka rośliny o zielonych owocach. Za nimi znajdują się trzy postacie. Młodzieniec, który stoi z prawej strony, młodą kobietę oraz kobieta o długich siwych włosach, w dłoni trzyma wieniec laurowy. W oddali, w środku dzieła, stoi drzewo, wokół którego porusza się grupa ludzi. Dalej rozlega się krajobraz przedstawiający szeroką rzekę.

RQFavo9pyhYpM

Dzieło autorstwa Heinricha Friedricha Fügera pod tytułem „Prometeusz przynosi ludziom ogień” przedstawia dwóch mężczyzn. Jeden z nich to Prometeusz - mężczyzna w średnim wieku o kręconych jasnych włosach i jasnym zaroście. Na jego plecy narzucona jest obszerna szata, której odcień, w blasku ognia, zmienia się z pomarańczowego w złoty. W wyciągniętej do góry ręce mężczyzna trzyma pochodnię z płonącym ogniem, palcem drugiej dłoni dotyka brody. Tuż pod nim widoczny jest młody mężczyzna, który zdaje się być w cieniu Prometeusza. Jego oczy są zamknięte, jest on w pozycji półleżącej. Pod postaciami widoczne są ciemne stopnie.

R1aMl7vd7RyLX

Dzieło autorstwa Johna Williama Waterhouse pod tytułem „Pandora” to obraz przedstawiający młodą kobietę o kruczoczarnych włosach, która klęczy przy półce skalnej i zagląda do złotej skrzyni. Ze skrzyni wydobywają się delikatne kłęby szarego dymu. Tło obrazu stanowi ciemny las z płynącym obok potokiem. Granatowa szata Pandory zsunęła się z lewego ramienia.

R19CkbyLLdH0X

Dzieło autorstwa Jacopo Tintoretto pod tytułem „Powstanie drogi mlecznej” przedstawia Zeusa przytrzymującego małego Heraklesa przy piersi Hery. Na pierwszym planie znajduje się naga kobieta, o jasnej skórze i brązowych włosach. Jest to Hera, która karmi niemowlę, trzymane przez Zeusa, ubranego w niebiesko‑czerwone szaty. Hera leży na łożu przykrytym białą pościelą, spod której wyłania się kolorowa atłasowa tkanina Jedna dłoń kobiety uniesiona jest ku górze, a druga spoczywa w dole, tuż przy nagim chłopcu, trzymającym się kobiety. Nad piersią Hery widoczne są niewielkie gwiazdy unoszące się do chmur. U dołu obrazu obecne są kupidyny, stworzenia przypominające małe dzieci ze skrzydłami, każdy z nich jest nagi bądź przepasany szarfą. Zeus znajduje się w pozycji leżącej, unosi się w powietrzu. Tuż pod Zeusem przedstawiono ptaki, z których jeden jest w locie - orzeł, a dwa pozostałe – pawie, pozostają w bezruchu.

RKeDSE0a2I9No

Zdjęcie przedstawia wazę nieznanego autora, którą zatytułowano „Zeus rażący piorunem Tyfona”. Jest ona przykładem malarstwa czarnofigurowego. Z lewej strony znajduje się klęczący Zeus. Został on przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o długich włosach. W jednej dłoni trzyma piorun, a drugą wyciąga w kierunku Tyfona. Tyfon został przedstawiony jako stworzenie o wężowym ciele, ludzkim tułowiu i głowie mężczyzny. Na plecach Tyfona znajdują się szerokie dwukolorowe skrzydła. Kolorystyka wazy utrzymana jest w kolorze pomarańczowym, rysunki zaś są czarno‑czerwone.

Rk7X6RWD5uuqC

Na pierwszym planie ilustracji Nicolasa de Launay i Charlesa Monneta pod tytułem „Pyram i Tybsbe” przedstawiono dwie postacie – kobietę i mężczyznę. Kończyny długowłosego Pyrama leżą bezwładnie na ziemi, jego głowa przechylona jest do tyłu. Odziany jest w szaty, u jego boku leży broń. Mężczyzna nie żyje. Tuż nad nim stoi kobieta, która rzuca się na sztylet, żeby się nim przebić. Ręce kobiety uniesione są w powietrzu, a jej długie włosy rozwiane. Jej wzrok skierowany jest na Pyrama, a obnażoną pierś dotyka ostrze sztyletu. Nad nimi góruje drzewo, obok którego znajduje się jeszcze jedna postać – stojąca prosto smukła kobieta o obnażonej piersi, odwrócona od pary. Najprawdopodobniej jest to fragment rzeźby i element grobowca. Tło ilustracji jest rozmyte, a cała praca wykonana jest w odcieniach szarości.

R11X6gK6x0Fh0

Obraz Sandro Botticellego pod tytułem „Narodziny Wenus” przedstawia scenę narodzin rudowłosej Wenus. Kobieta, stojąc w muszli na powierzchni wody, spogląda przed siebie. Widoczne są jej łagodne rysy twarzy oraz delikatne rumieńce na policzkach. Jedną dłonią kobieta zasłania swoją pierś, drugą przytrzymuje długie włosy. Obok Wenus obecne są trzy postaci. W lewej części obrazu, nad wodą unoszą się kobieta i mężczyzna, spleceni w uścisku. Uosabiają oni wiatry zachodnie – Zefiry. Mężczyzna odziany jest w jasną szatę, a kobieta w szatę o ciemniejszym odcieniu brązu i zieleni. Ponad nimi widać duże skrzydła w kolorze takim samym do odzienia kobiety. Oboje mają długie, falowane włosy, uniesione przez wiatr. Z prawej strony znajduje się jedna z hor - bogiń pór roku. Jest przepasana girlandą z róż, a na szyi ma wieniec z mirtu – rośliny poświęconej Wenus. Hora o długich, rudych włosach, trzyma w dłoni czerwony płaszcz, którym chce okryć nagą boginię. Tło obrazu stanowi woda, linia brzegu z widocznymi drzewami oraz niebieskie niebo.

R1CnTpxKeMGAm

Obraz Ferdinanda Bola pod tytułem „Eneasz na dworze Latynusa”. Na pierwszym planie stoi tłum ludzi obserwujących wizytę Eneasza u Latynusa. Eneasz został przedstawiony jako wąsaty mężczyzna w średnim wieku o długich blond włosach, odziany w zbroję oraz pomarańczowe szaty. Dłoń jego prawej ręki przyciśnięta jest do jego piersi, a wzrok skierowany ku ziemi. Mężczyzna oddaje lekki pokłon Latynusowi, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku o ciemnych włosach, ubrany w pełen rynsztunek bojowy – żelazną zbroję, otwarty hełm oraz czerwoną szatę. Latynus nakłada na głowę Eneasza koronę z liści laurowych prawą ręką, lewą zaś opiera o swoje biodro. Eneasz i Latynus stoją na schodach. Latynus znajduje się wyżej. Za nim znajdują się inni mężczyźni, siedzący na schodach lub stojący. Z prawej strony dzieła przedstawiono mężczyznę przytrzymującego ogłowie konia, a tuż obok młodzieńca z dużym psem na smyczy. Wzrok chłopca oraz zwierzęcia podąża w stronę mężczyzny z koniem. Z lewej strony widać ogromny okręt na tle zachmurzonego, szarego nieba. Kolorystka obrazu jest ciepła, dzięki licznym pomarańczowym oraz czerwonym akcentom. W lewym dolnym rogu została przedstawiona duża grupa ludzi przebywająca na schodach oraz przed schodami budynku, którego konstrukcja wsparta jest na kolumnach. Na kolumnie zawieszono dużego rozmiaru materiał, tworzący zadaszenie. Budynek znajduje się po prawej stronie obrazu. Odzienie zgromadzonych, którzy stoją bliżej schodów, jest wytworne.

RzqCOuH2DE7ru

Ilustracja Alfonsa Muchy pod tytułem „Pory roku” przedstawia cztery sceny, na których pozują cztery różne kobiety symbolizujące pory roku. Każda z części ilustracji przedstawiona została w prostokątnej ramie z ozdobnym półokrągłym wykończeniem. Od lewej możemy wyróżnić: wiosnę, którą przedstawiono jako kobietę odzianą w białą suknię, która pochyla się nad białymi kwiatami. Jej dłonie są złączone, jak gdyby zachwycała się roślinnością, która ją otacza. Półprzymknięte oczy nadają jej twarzy błogiego wyrazu, co jest wzmocnione również delikatnymi rysami twarzy kobiety. Długie blond włosy prawie sięgają jej bosych stóp. Drugą z kolei jest wizualizacja lata, o ognistych włosach kobieta w długiej różowej sukni skrywająca się przed słońcem pod kwiatem słonecznika. Lewa ręka kobiety wędruje do tyłu jej głowy, dotykając długich, ognistych włosów. Pozycja kobiety jest półleżąca, a jej czerwone usta lekko rozchylone. Nad kobietą wiszą zielone pędy oraz kwiaty w kolorze żółtym oraz czerwonym. Trzecia wizualizacja przedstawia jesień – czarnowłosą kobietę w długiej sukni, trzymającą żółto‑czerwone owoce. Odziana jest w półprzezroczystą suknię w kolorze fioletowym, podkreślającą jej kobiece kształty. Wokół jej twarzy oraz długich włosów widać niebieskie oraz pomarańczowo‑czerwone kwiaty. W tle można dojrzeć delikatną zieleń. Czwarta i zarazem ostatnia wizualizacja przedstawia zimę – rudowłosą kobietę kulącą się z zimna i siedzącą na śniegu. Owinięta jest białą szatą z kapturem, spod której widoczna jest blada twarz, krótkie włosy oraz lekkie rumieńce. Przed nią przedstawiono cztery niewielkie ptaki, z których jeden stoi w śniegu pokrywającym ziemię. Pozostałe natomiast ukazano w powietrzu, na wysokości nóg zimy. Tło ilustracji stanowią gałęzie drzewa, częściowo pokryte śniegiem.

RFI43mgAKmqzY

Dzieło Daniela Seitera pod tytułem „Diana nad ciałem Oriona”, przedstawia trzy osoby - dwóch mężczyzn oraz rudowłosą kobietę półleżącą na chmurze burzowej. Na pierwszym planie znajdują się leżące na niebieskiej szacie zwłoki nagiego Oriona. Młodzieńcze ciało mężczyzny jest bezwładne, jego stopy spoczywają na skale, a głowa, z kręconymi, ciemnymi włosami, na ziemi. Na drugim planie znajduje się kobieta - Diana, przepasana różowo‑złotą szatą, spogląda w dół. Na pochylonej głowie widoczny jest diadem. Lewa ręka kobiety spoczywa na chmurze, druga jest uniesiona. Z lewej strony obrazu siedzi starszy mężczyzna przepasany niebieską i czerwoną szatą. Ma on ciemne włosy oraz siwy zarost, a wzrok skierowany ku kobiecie. W jego dłoniach znajduje się złota waza. Roślina przedstawiona z lewej strony oraz szare chmury na niebieskim niebie.

RKqKCUvvVqH3A

Zdjęcie przedstawia dzieło „Perseusz i Andromeda” autorstwa Frederica Leightona ukazujące młodą kobietę przepasaną białą szatą. Półnaga kobieta o długich rudych włosach opiera się o skałę i skrywa się pod skrzydłem ciemnego smoka ziejącego ogniem. Na niebie obecny jest mężczyzna – Perseusz, lecący na białym Pegazie i spoglądający w dół. Otacza ich jasna poświata. Na drugim planie znajdują się wysokie i urwiste skały oraz woda płynąca między nimi.

RSdMU4P6h1qWC

Dzieło autorstwa Pierre Gautherota pod tytułem „Pyramus i Tysbe” przedstawiające nagie ciało młodego mężczyzny leżącego na ziemi oraz młodą kobietę klęczącą nad zwłokami. Młodym mężczyzną jest Pyramus o kręconych włosach, spoczywający na czerwonej szacie. Na jego ciele, przy szyi znajduje się cięta rana, z której sączy się krew. Młoda kobieta to Tysbe, ukochana Pyramusa o dłuższych kręconych włosach, odziana w biało‑niebieską suknię. Kobieta przykłada sobie sztylet do niezasłoniętej piersi, kierując ostrze w okolicę serce. W tle, z lewej strony, stoi ciemna budowla, z prawej strony przedstawiono ciemne drzewa oraz skały, z tyłu natomiast szczyty wzgórz oraz liściaste drzewa.

RNCGvFTK6mQtk

Obraz „Echo i Narcyz” autorstwa Johna Williama Waterhouse przedstawia dwie osoby nad potokiem. Jedna z nich to młoda kobieta, która siedzi na kamieniu, przytrzymując się go jedną ręką. Drugą ręką trzyma się cienkiej gałęzi zwisającej z drzewa rosnącego tuż obok. Kobieta patrzy w stronę mężczyzny. Odziana jest w suknię w kolorze delikatnego różu, która odsłania jej lewy bok, od pasa w górę, obnażając jasną skórę kobiety. Pod drzewem rosną drobne grzyby, a u stóp kobiety – kwiaty. Mężczyzna ukazany jest po drugiej stronie wody, leżąc na czerwonej szacie. Mężczyzna ma czarne włosy, a na nich wianek z liści laurowych. Mężczyzna zaś przygląda się swojemu odbiciu w tafli wody. Mężczyzna stoi po prawej stronie obrazu, kobieta zaś po lewej. Na drugim planie obrazu są drzewa, polany oraz szczyty wzgórz.

R1TSEobSibZjy

Dzieło autorstwa Paolo Veronese pod tytułem „Apollo i Dafne” przedstawia młodą kobietę o imieniu Dafne i boga Apollina idących przez las. Oboje są ukazani jako jasnowłose postaci o bladej skórze, odziane w różowe szaty. Apollo został przedstawiony jako mężczyzna o  kręconych brązowych włosach sięgających do ramion. Rozkładając jedną rękę, drugą dotyka biodra kobiety, patrząc ku górze. Dafne, odwracająca wzrok od mężczyzny, zamienia się w drzewo – jej dłonie zamieniają się w gałęzie, natomiast nogi w korzenie. Tło dzieła stanowi roślinność, wzgórza oraz zamglone, jasne niebo

RpetESThYMlr8

Obraz „Minerwa i Arachne” autorstwa René‑Antoine Houasse przedstawia dwie kobiety. Minerwa została przedstawiona jako młoda kobieta o blond włosach przykrytych brązowym hełmem. Kobieta ma na sobie biało‑niebieską szatę ze złotymi dodatkowymi elementami oraz trójkątnym elementem osłaniającym jej klatkę piersiową. W jednej dłoni trzyma uniesiony sztylet, a drugą przytrzymuje uciekającą Arachne. Arachne została przedstawiona jako młoda kobieta o długich ciemnych włosach. Odziana jest w żółto‑zieloną suknię. Dłonią próbuje chronić się przed ciosem, a na jej twarzy obecny jest grymas oraz ściągnięte brwi. Tło stanowi budynek, na posadzce rozrzucono przedmioty – włócznię, tarczę, na której spoczywa stopa Minerwy oraz kosz wypełniony małymi przedmiotami przypominającymi nićmi do przędzenia. Po prawej stronie stoi kolumna oraz mur, odsłaniający fragment niebieskiego nieba z białymi chmurami, dach budynku stojącego w tle oraz koronę drzewa.

RtLvwkuIqqITl

Zdjęcie przedstawia dzieło nieznanego autora pod tytułem „Terakotowa statuetka Afrodyty w muszli”. Jest to statuetka ukazująca Afrodytę jako młodą, nagą kobietę o kręconych włosach, upiętych nad karkiem. Kobieta, klęcząc, spogląda ku swojej wyciągniętej prawej dłoni. Kobieta ma naszyjnik wykonany z małych elementów, przypominających muszle. Kobieta ma za sobą dużą otwartą muszlę. Zdjęcie dzieła wykonano w muzeum, w tle błyszcząca posadzka oraz fragmenty innych dzieł.

R14KIrZ0xwh2A

Ilustracja interaktywna przedstawia dzieło Alberta Tourniare pod tytułem „Hipotetyczna rekonstrukcja kompleksu świątynnego w Delfach”. W centrum obrazu znajduje się duża świątynia oparta konstrukcyjnie na kolumnach. Budowla składa się z wieżyczek oraz murów, z których wszystkie utrzymane są w naturalnych kremowych barwach. Wśród kompleksu wyróżniają się liczne złote posągi, umiejscowione na murach oraz kolumnach. Kompleks świątynny znajduje się na zboczu góry. Po prawej stronie nad kompleksem góruje dużego rozmiaru rzeźba przedstawiająca nagiego mężczyznę skierowanego ku świątyni, z uniesioną prawą dłonią. Przed kompleksem świątynnym znajduje się piach z pojedynczymi dużymi kamieniami, kilka drzew oraz krzewy. Tło stanowi roślinność oraz jasne skały.

R3eOoA6fq27fm

Dzieło nieznanego autora przedstawia fragment misteriów eleuzyjskich na glinianej tablicy wotywnej, na której zastosowano malarstwo czerwonofigurowe. Na tablicy można wyróżnić jej główną część, oddzieloną od mniejszej, trójkątnej części górnej. Obramowanie tablicy jest wypukłe. Na górnej części tablicy przedstawiono cztery osoby - kobietę z dzieckiem w towarzystwie dwóch muzyków. Kobieta gra na instrumencie przypominającym skrzypce, zaś dziecko stoi i się jej przygląda. Po obu stronach znajdują się brązowe postacie muzyków, których sylwetki kontrastują z bladością kobiety i dziecka. W głównej części tablicy widocznych jest dziewięć postaci – czterech mężczyzn i pięć kobiet. Dolna scena prezentuje przygotowania do walki; mężczyźni ubrani są w szaty, zaś kobiety w długie suknie. Wszyscy mężczyźni mają na głowach białe wieńce, odznaczające się od brązu ich sylwetek, a kobiety elementy przypominające diademy. Odzienie kobiet jest brązowo‑białe, a ich ciała blade. Część kobiet w dłoniach trzyma płonące pochodnie i włócznie, mężczyźni natomiast broń, która kształtem przypomina młot. W prawym, dolnym rogu obrazu znajduje się kobieta, siedząca na tronie, która w dłoniach trzyma włócznię oraz płaskie naczynie. Tło tablicy jest czarne, a u jej dołu widoczna jest inskrypcja zapisana greką.

RgMrVATlRD2ku

Zdjęcie przedstawia relief nieznanego autora, na którego pierwszym planie widocznych jest dwóch mężczyzn - Eneasz i Askaniusz oraz świnia. Eneasz został przedstawiony jako młody mężczyzna o atletycznej budowie i krótkich włosach. Przepasany jest krótką szatą, jego klatka piersiowa i plecy również są okryte. Mężczyzna jest bosy, prawą rękę wyciąga ku małemu drzewu ukazanemu z lewej strony dzieła, tuż nad świnią. Drugą dłonią trzyma za rękę młodego Askaniusza, którego klatka piersiowa oraz plecy okryte są szatą. Młodzieniec trzyma w lewej dłoni przedmiot przypominający fragment gałęzi. Wzrok obu postaci skierowany jest ku lewej stronie, w kierunku świni oraz małego drzewa. Tło dzieła, z lewej strony, stanowią elementy muru przedstawiające fragmenty budynków, a z prawej – brzeg morza oraz ludzi siedzących w łodzi. Cały relief wykonano w kremowym kamieniu, na którym widoczne są liczne przetarcia.

REr3Yn52ZwilG

Ilustracja autorstwa Gustave Dore pod tytułem „Tytani i giganci uwięzieni w piekle”. Na pierwszym planie znajduje się pięciu mężczyzn przykutych kajdanami do skał. Mężczyźni są nadzy, dzięki czemu widać ich atletyczną budowę. Każdy z nich ma kręcone włosy opadające na ich czoła. Jeden z mężczyzn, przedstawiony w najjaśniejszym odcieniu szarości, nie ma zarostu, co wraz z kolorystyką odróżnia go od pozostałych. Ma rozchylone usta i przekrzywioną pod kątem dziewięćdziesięciu stopni głowę, a jedna z jego dłoni dotyka czoła. Mięśnie każdego z mężczyzn są napięte, a na ich twarzach widoczne są podkrążone oczy i grymasy cierpienia. Przed mężczyznami znajduje się fragment ceglanej budowli, do której przypięte są kajdany mężczyzn, woda, która ją otacza oraz skalisty brzeg. Na brzegu poniżej obecnych jest dwoje ludzi, znacznie mniejszych niż opisani mężczyźni. Odziana w długie szaty para spogląda w ich stronę, wskazując na nich dłonią.

Bibliografia

• Oryginalna Azetka. Encyklopedia PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016.

• Kerényi K., Eleusis: archetypowy obraz matki i córki, Wydawnictwo Homini, Kraków 2004.

• Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003.

• Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 1997.

• Marciniak L., Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem. Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2018.

• Parandowski J., Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Wydawnictwo Puls 1992.

• Piszczek Z., Mała encyklopedia kultury antycznej, PWN, Warszawa 1990.