Robert Graves Mity greckie

Kochliwy Zeus przesypiał się z licznymi nimfami, potomstwem tytanów i bogów, a po stworzeniu człowieka również i ze śmiertelnymi kobietami. Co najmniej cztery wielkie bóstwa olimpijskie spłodził w nieprawym związku. Najpierw Hermesa z Mają, córką Atlasa, która powiła swego syna w jaskini na górze Kyllene w Arkadii. Następnie spłodził Apollina i Artemidę z córką tytana Kojosa i tytanki Fojbe, Leto […]. Różne mają imiona matki Dionizosa, syna Zeusa. Niektórzy twierdzą, że była nią Demeter lub Io, inni mówią o Dione, inni znowu wymieniają Persefonę […], wreszcie jeszcze inni wspominają o Lete.

j0000000BDB1v38_00000_BIB_001 Źródło: Robert Graves, Mity greckie, tłum. Henryk Krzeczkowski, Kraków 2011, s. 43.

Stanisław Stabryła Mitologia dla dorosłych. Bogowie, herosi, ludzie

W czasie pobytu u Wielkiej Boginij0000000BDB1v38_000tp001Wielkiej Bogini, obcując z nią i uczestnicząc w świętych obrzędach […] zrozumiał, że sam jest bogiem i że musi ustanowić swój własny kult. Kiedy ruszył z Frygii do Tracjij0000000BDB1v38_000tp002Tracji, po drodze przyłączały się do niego rozpasane Menadyj0000000BDB1v38_000tp003Menady w wieńcach z bluszczu na głowach i tyrsamij0000000BDB1v38_000tp004tyrsami w rękach, leśni Satyrowie i […] Sylenowie. Nadzy lub odziani tylko w przejrzyste opończej0000000BDB1v38_000tp005opończe, szli za nim przez pola i lasy, grając na wiejskich fletach, uderzając w niewielkie bębenki i powtarzając głośno jego imię. Niekiedy w niedostępnych górskich ostępach odbywali nocne orgie ku czci swego pana – Dionizosa. Menady, z rozpuszczonymi włosami, ubrane w skóry dzikich zwierząt, pędziły z pochodniami w rękach, krzycząc: „Euhoë! Euhoë! Io! Bakche!” Satyrowie dopadali je w leśnych matecznikach i gwałcili z dzikim wrzaskiem. Zamroczone szałem Menady porywały młode koziołki lub jelonki, rozszarpywały je na strzępy i pożerały na surowo okrwawione kawały mięsa. Pochylały się nad leśnymi źródłami i chciwie piły z nich, razem z wilkami i rysiami. Wreszcie, wspólnie z Satyrami oddawały się wyuzdanym tańcom na leśnych polanach, przy dźwiękach dzikiej muzyki. Wszyscy razem skacząc i pląsając wokół Dionizosa, pili wino wprost ze skórzanych bukłaków. Aż w końcu, wyczerpani całonocnym szaleństwem, padali na wilgotną trawę lub miękki mech.

Potem, kiedy wracała im przytomność i odzyskiwali siły, szli dalej za Dionizosem, śpiewając dziwne, melancholijne pieśni, które mówiły o śmierci i zmartwychwstaniu boga.

j0000000BDB1v38_00000_BIB_003 Źródło: Stanisław Stabryła, Mitologia dla dorosłych. Bogowie, herosi, ludzie, Warszawa - Kraków 1995, s. 237–238.

Robert Graves Mity greckie

Zeus przebrany za śmiertelnika miał tajną miłostkę z Semele („księżycem”), córką króla Kadmosa z Teb, zazdrosna Hera zaś, przebrana za starą sąsiadkę, poradziła Semele, będącej wówczas w szóstym miesiącu ciąży, by zażądała od swego tajemniczego kochanka, aby przestał ją oszukiwać i zdradził wreszcie, kim jest naprawdę. […] Semele usłuchała tej rady, a gdy Zeus nie chciał spełnić jej życzenia, nie dopuściła go do łoża. Rozgniewany, pojawił się jako grzmot i błyskawica. Semele została spalona. Hermes jednak uratował jej sześciomiesięcznego syna, wszył go Zeusowi w udo, by tam dojrzewał jeszcze przez trzy miesiące, i we właściwym czasie wydał go Zeus na świat. Dlatego Dionizos nazywa się „podwójnie urodzonym” i „dzieckiem podwójnych wrót”. […]

Na rozkaz Hery tytani porwali nowo narodzonego syna Zeusa, Dionizosa, dziecię rogate, wieńczone wężami, i mimo jego przeobrażeń rozszarpali go na kawałki. Gotowali następnie rozerwane ciało w kotle, tam zaś gdzie spadły krople krwi Dionizosa, wyrosły drzewa granatu. Uratowała go jednak i scaliła z powrotem jego babka Rea, po czym Dionizos zmartwychwstał. Persefona, której Zeus powierzył obecnie syna, zaniosła go do Atamasa, króla Orchomenos, i jego żony Ino. Namówiła ich, by przebrali chłopca za dziewczynkę i chowali go w kobiecej części domu. Nie udało się jednak oszukać Hery. Ukarała parę królewską obłędem, a wtedy Atamas zabił swego syna Learchosa, którego w obłędzie wziął za jelenia. […]

RFlkHXG4YXhGm1

Zdjęcie przedstawia fragment uszkodzonego fresku. Widać na nim nagiego mężczyznę z wieńcem laurowym na głowie oraz zarys innych postaci, a także zwierzęta: konia i woły. Brakuje górnej lewej części fresku. Dzieło otacza rama o wyrazistym kolorze. Na fresku dominują odcienie czerwieni, żółci i pomarańczy.

Gdy doszedł do wieku męskiego, Hera uznała go za syna Zeusa […]. Ale i jego napiętnowała obłędem. Ruszył więc w wędrówkę po całym świecie w towarzystwie swego wychowawcy Sylena oraz dzikiej armii satyrów i menad […]. Udał się drogą morską do Egiptu, dokąd przewiózł winną latorośl, na Faros zaś gościnnie podejmował go król Proteusz. […] Następnie skierował swe kroki na wschód i udał się do Indii. Po przybyciu nad Eufrat natrafił na opór ze strony króla Damaszku, z którego żywcem zdarł skórę. […] Do Indii dotarł pokonawszy po drodze wiele przeszkód, podbił cały kraj, wprowadził uprawę winnej latorośli, nadał prawa i założył wielkie miasta. […]

Następnie wrócił Dionizos do Europy, zatrzymując się po drodze we Frygii, gdzie babka jego Rea oczyściła go z licznych morderstw popełnionych w okresie obłędu i wtajemniczyła go w swe misteria. Potem wtargnął do Tracji. Ledwie jednak ludzie jego wylądowali przy ujściu rzeki Strymon, gdy król Edończyków Likurg uderzył na nich uzbrojony w oścień i wziął do niewoli całą armię z wyjątkiem samego Dionizosa, który skoczył do morza i ukrył się w grocie Tetydy. Rea, rozzłoszczona niepowodzeniem, pomogła jeńcom w ucieczce i ukarała Likurga obłędem: zabił toporem własnego syna Dryasa, przekonany, że ścina winną latorośl, zanim wróciła mu świadomość, zaczął jeszcze obrzynać nos, uszy, palce u rąk i nóg; cała ziemia tracka, przerażona, przestała rodzić plony. […]

Nie napotykając już więcej żadnego oporu w Tracji, powędrował Dionizos do swej ukochanej Beocji, gdzie odwiedził Teby i zaprosił kobiety, by przyłączyły się do jego igrj0000000BDB1v38_000tp006igr na górze Kitajron. Penteus, król Teb, któremu nie spodobał się rozwiązły wygląd Dionizosa, uwięził go razem ze wszystkimi menadami. Postradał jednak rozum i zamiast Dionizosa, zakuł w kajdany byka. Menady znowu uciekły i krążyły oszalałe po górach, rozrywając na kawałki cielęta. Penteus usiłował im przeszkodzić, one jednak, podniecone winem, rozszarpały go w religijnej ekstazie. Przewodziła im jego matka Agawe i ona to właśnie ukręciła mu szyję. […]

Kiedy już cała Beocja uznała boskość Dionizosa, wybrał się on w podróż po Wyspach Egejskich, szerząc radość i strach wszędzie, gdzie się pojawił. […]

Na koniec wreszcie, gdy już ustanowił swój kult na całym świecie, wstąpił Dionizos do nieba i teraz siedzi po prawicy Zeusa jako jeden z dwunastu wielkich bogów. […] W końcu zstąpił Dionizos przez Lernę do Tartaru, gdzie przekupił Persefonę, darując jej mirt, i skłonił do wypuszczenia jego zmarłej matki Semele. Razem z synem weszła do świątyni Artemidy w Trojzenie, by jednak żaden inny duch nie był zazdrosny i zasmucony, zmieniła swe imię na Tyone. Zeus oddał jej do dyspozycji mieszkanie, a Hera, zła i obrażona, zachowała pełne rezygnacji milczenie.

j0000000BDB1v38_00000_BIB_001 Źródło: Robert Graves, Mity greckie, tłum. Henryk Krzeczkowski, Kraków 2011, s. 43.

Jan Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian

Wielkiej czci doznawał [Dionizos] w Atenach, gdzie pod jego wezwaniem odbywały się cztery ważne święta: Małe (czyli wiejskie) Dionizje jesienią – święto winobrania; Lenaje w styczniu – święto wytłaczania wina; Antesterie z końcem lutego – święto otwierania beczek z młodym winem, które wówczas próbowano; Wielkie (czyli miejskie) Dionizje w końcu marca i z początkiem kwietnia.

Te ostatnie były najokazalsze. Wypadały w porze, kiedy na krótki czas twarda i sucha ziemia attycka, zwilżona wiosennymi wodami, zieleni się i zakwita. W pierwszy dzień świąt, po złożeniu ofiary, śpiewano uroczystą pieśń, zwaną dytyrambem. Od rana do późnej nocy przeciągały ulicami gromady ludzi uwieńczonych bluszczem. Każdy niósł kubek albo dzban wina, przepijano do siebie, witano się świętym okrzykiem Euoe, nucono piosnki wesołe i rubaszne. Nazajutrz o świcie ruszała procesja z Lenajonu, małej świątyni Dionizosa na południowym stoku Akropolis, gdzie znajdował się prastary drewniany posąg boga. W pochodzie niesiono ową szacowną świętość do kaplicy Dionizosa za miastem, skąd odprowadzano go z powrotem do Lenajonu pod wieczór, przy czerwonym świetle pochodni. Od połowy VI wieku p.n.e. podczas Wielkich Dionizjów odbywały się przedstawienia teatralne.

Parandowski Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 123.

Robert Graves Mity greckie

Apollo, syn Zeusa i LetoLetoLeto, urodził się po siedmiu miesiącach ciąży, ale bogowie rosną szybko. TemidaTemidaTemida karmiła go nektarem i ambrozjąj0000000BDB1v38_000tp007ambrozją, a gdy zaświtał czwarty dzień, zażądał łuku i strzał, które natychmiast dostarczył mu HefajstosHefajstosHefajstos. Opuściwszy Delos, udał się wprost na górę Parnas, gdzie gnieździł się wróg jego matki, wąż Pyton. Apollo zadał Pytonowi okrutne rany. Pyton uciekł do wyroczni Matki Ziemi w Delfach, mieście nazwanym tak ku czci jego małżonki, Delfiny, lecz odważny Apollo wtargnął za nim do środka sanktuarium i tam zgładził go nad świętą szczeliną.

Matka Ziemia doniosła o tym występku Zeusowi, który nie tylko kazał Apollinowi udać się do Tempe na obrzęd oczyszczenia, ale ustanowił również ku czci Pytona Igrzyska Pytyjskie, na których miał za pokutę przewodniczyć. […]

RM5nfCfuvoPco1

Rzeźba przedstawia nagiego, młodego mężczyznę, który stoi przodem, ręce ma lekko rozchylone, u lewej dłoni brakuje koniuszków palców, a w prawej trzyma harmonijkę. Mężczyzna ma kręcone włosy, regularne rysy twarzy. Z lewej strony widoczny jest pień, po którym wśród liści wije się wąż. Pień dosięga kolan mężczyzny.

Po powrocie do Grecji wyszukał Apollo cieszącego się złą sławą koźlonogiego boga arkadyjskiego, Pana, i nakłonił go, by zdradził mu sztukę przepowiadania przyszłości. Zagarnął następnie wyrocznię delficką, a kapłanki zatrzymał u siebie na służbie. […]
Następnie Apollo […] pokonał Pana. Odtąd został bogiem muzyki i stale przygrywał bogom podczas uczt na swej siedmiostrunnej lirze. Do jego obowiązków należało również strzeżenie trzód i stad, które bogowie hodowali w Pierii, ale później przekazał to zajęcie Hermesowi. […]

Chociaż Apollo nie chciał się krępować więzami małżeńskimi, spłodził dzieci z wieloma nimfami i śmiertelnymi kobietami. Z Ftią na przykład spłodził Dorosa i jego braci, z muzą Talią korybantówKorybancikorybantów, z Koronis Asklepiosa, z Arią Miletosa, a z Kyrene Aristajosa.

Uwiódł również nimfę Dryope, która strzegła w towarzystwie swych przyjaciółek, hamadriadj0000000BDB1v38_000tp008hamadriad, trzody ojca na górze Ojta. Apollo przybrał kształt żółwia, którym wszystkie nimfy się bawiły, a gdy Dryope wzięła go na kolana, przemienił się w syczącego węża, wystraszył hamadriady i ją posiadł. Urodziła mu Amfissosa. […]
Apollo nie zawsze miał szczęście w miłości. Razu pewnego próbował wykraść Idasowi Marpessę, która jednak pozostała wierna swemu mężowi. […]

Inny znowu przypadek zdarzył się pięknemu Hiacyntowi, księciu spartańskiemu, w którym zakochał się […] Apollo, pierwszy z bogów opanowany tego rodzaju namiętnością. […] Lecz Hiacynt podbił również serce Wiatru Zachodniego, którego opętała obłędna zazdrość o Apollina, i gdy pewnego dnia bóg uczył chłopca rzucania dyskiem, Wiatr Zachodni przechwycił dysk w powietrzu i zabił nim Hiacynta, trafiając go w głowę. Z krwi Hiacynta wyrósł kwiat hiacynt, na którego płatkach można odnaleźć pierwsze litery jego imienia.

Raz tylko ściągnął na siebie Apollo gniew Zeusa po słynnym spisku mającym na celu zdetronizowanie Ojca bogów. Było to wtedy, gdy syn Apollina, lekarz Asklepios, ośmielił się wskrzesić zmarłego człowieka, odbierając w ten sposób Hadesowi poddanego. Hades naturalnie złożył skargę na Olimpie. Zeus zabił piorunem Asklepiosa, Apollo zaś, mszcząc się, zabił cyklopów. Zeus, rozwścieczony stratą swych płatnerzypłatnerzpłatnerzy, gotów był zesłać Apollina na zawsze do Tartaru, ale Leto wstawiła się za nim, prosząc o wybaczenie i obiecując, że Apollo się poprawi. Wyrok zmniejszony został do roku ciężkich robót, który Apollo miał odsłużyć, zajmując się owczarnią króla Admetosa z Terai. Apollo usłuchał Leto i nie tylko odsłużył pokornie wyrok, lecz obdarzył jeszcze Admetosa wielkimi łaskami.

Po tej nauczce nabrał rozumu i odtąd głosił umiar we wszystkim. Z ust jego nie schodziły takie maksymy jak: „Poznaj siebie samego” i „Wszystko z umiarem”. Sprowadził muzy z ich siedziby na górze Helikon do Delf, poskromił ich dzikie szaleństwa i przewodził im w ceremonialnych i strojnych korowodach.

j0000000BDB1v38_00000_BIB_001 Źródło: Robert Graves, Mity greckie, tłum. Henryk Krzeczkowski, Kraków 2011, s. 43.

Zygmunt Kubiak Mitologia Greków i Rzymian

Nie da się zaprzeczyć, że pośród różnych mocy Apollina rola prorocza przejawia się w mitach najbardziej dramatycznie, zwłaszcza obejmowanie owej roli w miejscu łączącym się i dla nas dzisiaj z Apollinem bardziej niż jakiekolwiek inne miejsce na ziemi: w Delfachj0000000BDB1v38_000tp009Delfach. Hymn Do Apollina Pytyjskiego dotyczy głównie tego wydarzenia właśnie: […] bóg po założeniu innych świątyń i wyroczni przybył w dolinę rozciągającą się między Parnasem a Zatoką Itejską […]. Wieszczy bóg oznajmił […]:

Tu zamierzam zbudować przepiękną świątynię,
Iżby była wyrocznią dla ludzi. Tu zawsze
Doskonałe przywodzić będą hekatombyhekatombahekatomby
Zarówno ci, co mają żyzny Peloponez,
Jak ci z Europy albo z wysp spryskanych morzem,
By mnie pytać. Niechybne będę głosił rady,
Odpowiadając wszystkim w bogatym przybytku.

Wypowiedziawszy te słowa, Fojbusj0000000BDB1v38_000tp00AFojbus Apollo, jak to nam opisuje poeta, wyznaczył dla świątyni rozległe fundamenty, na których synowie Erginosa, Trofonios i Agamedes, mili bogom nieśmiertelnym, położyli klepisko kamienne, niezliczone zaś rzesze ludzi zaczęły budować z ogładzonego kamienia przybytek, który będzie zawsze opiewany.

Aby jednak naprawdę nim władać, Apollo musiał stoczyć swoją pierwszą walkę. W pobliżu miejsca wybranego na świątynię tryskało błogą wodą źródło, a nad nim żyła smoczyca (drakaina), z którą Hera niegdyś skojarzyła dzikiego, strasznego Tyfaona (Typhaon). […] W hymnie bóg swoimi strzałami zabija „utuczoną, olbrzymią smoczycę, zażartą, krwiożerczą stworę, która wielce szkodziła ludziom i cienkonogim owcom” […] Apollo nad nią triumfalnie obwołał zwycięstwo. Ponieważ zaś Helios sprawił, iż smoczyca zgniła, katepyse, pyse, miejscowość, według autora hymnu, otrzymała miano Pytho, Pyto. […]

Spoza jednak hymnu homeryckiego, a także spoza prostszego i najbardziej rozpowszechnionego później mitu o walce Apollina z Pytonem i zabiciu tego smoka strzałami z boskiego łuku, przeziera odmienna wizja przemiany rządów na stoku Parnasu. Smok (drakon), czyli olbrzymi wąż, jest jak każdy wąż płazemj0000000BDB1v38_000tp00Bpłazem związanym z ziemią i podziemiem, jak i sama zdolność wieszczbiarska wywodzi się z cieni ziemi, a nie z dziennego światła. Wszystko więc zdaje się wskazywać na to, że mit o pokonaniu smoka, czy smoczycy, jest pradawnym świadectwem przejęcia odwiecznej wyroczni parnaskiej przez nową władzę, już olimpijską, gdy krainę tę opanowali greccy czciciele Apollina. […]

Apollinowe temenosj0000000BDB1v38_000tp00Ctemenos, ciągle badane przez archeologów, obejmuje wiele zwalonych budowli oraz niewielki zabytek, który jawi się niesmutny, bo w pewnej mierze się przechował i został przez badaczy i architektów podźwignięty z ruiny i dopełniony: jest to skarbiec Ateńczyków w kształcie świątynki doryckiej. […] Usiłując zaś zajrzeć do dalszych części świątyni, poruszamy się niby w takim oparze, jaki miał ziać ze szczeliny ziemi pod trójnogiem pytii. Jesteśmy we mgle. Świątynia została niemal do gruntu zniszczona, a zestawianie rozrzuconych, biednych kamieni ze wzmiankami u antycznych autorów udziela nam wiadomości przeważnie niepewnych. Nie mamy jednak wątpliwości co do tego, że w cellicellacelli płonął wieczny ogień. Gościła ona Apollina oraz inne bóstwa. […] Najbardziej jednak zajmują nas oczywiście elementy arcydelfickie, a wielce tajemnicze: omphalosomphalosomphalos, trójnóg i wreszcie sama wieszcza pytia.

Stara wśród Greków tradycja głosiła, że niegdyś Zeus zapragnął oznaczyć środek ziemi. Właśnie po to wypuścił z dwóch przeciwległych jej krańców dwa orły; niektórzy jednak mniemali, iż były to nie orły, ptaki Zeusowe, lecz raczej łabędzie albo kruki, oddane opiece Apollina. Ptaki spotkały się właśnie nad Delfami. Kamień zaś, na którym, zmęczone długim lotem, usiadły, uznawano odtąd za ges omphalos, „pępek ziemi”. Przechowywano ten kamień, jak słyszymy, w delfickiej świątyni. […]

Trójnóg, tripus, znajdował się w adytoniej0000000BDB1v38_000tp00Dadytonie. Czym jednak była ta „niedostępna” część, do której tylko bardzo nieliczni, uprawnieni, wchodzili, nie wiemy dokładnie. Jest pogląd, iż była to sala podziemna, do której się zstępowało, co byłoby jeszcze jednym przejawem związku wieszczej mocy delfickiej z ziemią i podziemiem. Czy adyton było niżej, czy na tym samym poziomie, co reszta przybytku, kapłanka pytyjska, czyli pytia (pythia), siedziała tu na metalowym trójnogu nad skalną szczeliną, z której pono ziały opary pochodzenia wulkanicznego. Niektórzy dziś mniemają, iż raczej spalano odurzające kadzidła (archeologowie żadnej szczeliny w skale nie znaleźli). Pytie były wybierane przez kolegium kapłanów i wychowywały się od dzieciństwa przy świątyni. […] Pielgrzym po poddaniu się rytualnemu oczyszczeniu i po złożeniu ofiary Apollinowi powierzał pytanie kapłanowi mężczyźniej0000000BDB1v38_000tp00Emężczyźnie, który komunikował je pytii. […] Można snuć przypuszczenie, iż oszołomiona oparami czy kadzidłem kapłanka była na granicy jawy i snu, w stanie, jaki mógłby dziś być przedmiotem zainteresowania parapsychologów i badaczy telepatii, których dociekania nie są przecież a liminej0000000BDB1v38_000tp00Fa limine odrzucane przez trzeźwą naukę. W odpowiedzi na zadane bóstwu pytanie pytia wypowiadała z jego natchnienia luźne słowa, z których kapłani, interpretatorzy tego natchnienia […], układali i oznajmiali pielgrzymom spójne heksametryj0000000BDB1v38_000tp00Gheksametry, przeważnie zagadkowe, ale udzielające jakiegoś pouczenia, wskazujące jakiś szlak w półmroku świata.

j0000000BDB1v38_00000_BIB_005 Źródło: Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997, s. 206–215.

Robert Graves Mity greckie

W czasach klasycznych Apollo sprawował władzę nad muzyką, poezją, filozofią, astronomią, matematyką, medycyną i nauką. Będąc wrogiem barbarzyństwa, głosił umiarkowanie we wszystkim, siedem strun jego liry zaś powiązano później z siedmioma samogłoskami greckiego alfabetu […], nadano im mistyczne znaczenie i stosowano je w muzyce leczniczej. Ponieważ Apollo został utożsamiony z dziecięciem Horusem, wyobrażeniem słonecznym, czczony był jako słońce; jego kult koryncki przejął Zeus Słoneczny.

j0000000BDB1v38_00000_BIB_001 Źródło: Robert Graves, Mity greckie, tłum. Henryk Krzeczkowski, Kraków 2011, s. 43.

Robert Graves Mity greckie

Późniejsi jednak kapłani orficcyj0000000BDB1v38_000tp00Horficcy […] zwali półboga‑byka, którego surowe mięso jedli, „Dionizosem”, a imię Apollina zachowali dla nieśmiertelnego Słońca. Wprowadzali w ten sposób rozróżnienie między Dionizosem, bogiem zmysłów, i Apollinem, bogiem intelektu. Tym się tłumaczy złożenie głowy Orfeusza w sanktuarium Dionizosa, liry natomiast w świątyni Apollina. Zarówno głowę, jak i lirę miał unieść prąd na wyspę Lesbos, będącą głównym ośrodkiem muzyki lirycznej.

j0000000BDB1v38_00000_BIB_001 Źródło: Robert Graves, Mity greckie, tłum. Henryk Krzeczkowski, Kraków 2011, s. 43.

Józef Maria Ruszar Apollo i Dionizos. Źródła mądrości poezji i filozofii

Poznanie było dla Greków najwyższą wartością życia, a mędrcem był ten, kto rozświetlał ciemność zjawisk, umiał rozstrzygać zawiłości, potrafił ujawniać nieznane, uściślał niepewne przeczucie. Opiekunem mędrca był Apollo, a nie Dionizos, ponieważ to właśnie on był bogiem wieszczenia, a poznawanie przyszłości należało do najważniejszych zadań.

Ruszar Źródło: Józef Maria Ruszar, Apollo i Dionizos. Źródła mądrości poezji i filozofii, [w:] Między nami a światłem, red. Grażyna Halkiewicz-Sojak, Józef Maria Ruszar, Radosław Sioma, Toruń-Kraków 2012, s. 162.

Tadeusz Gadacz Friedrich Nietzsche

W swej pierwszej książce Narodziny tragedii NietzscheNietzscheNietzsche wprowadził koncepcje apollińskości i dionizyjskości. Apollińskość jest dążnością do obrazowania świata, tworzenia jego pozoru, który przesłania prawdę o życiu i przez to pomaga je znosić. Z żywiołu apollińskiego wyrastają sztuki obrazowe – poezja, malarstwo i rzeźba. Przeciwstawieniem apollińskości jest dionizyjskość, żywioł będący istotą życia, dzika nieokreśloność, chaotyczność i nieokiełznanie. Dionizyjskość jest stałym motywem pojawiającym się w pismach Nietzschego aż do samego końca, jest przejawem przepełniającej życie woli ku mocy.

Nietzsche Źródło: Tadeusz Gadacz, Friedrich Nietzsche, [w:] tegoż, Historia filozofii XX wieku. Nurty. Pragmatyzm. Filozofia życia , t. 1, Kraków 2009, s. 88.

Jan Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian

Tragik ateński Eurypides tak go sławił: „Dionizos jest bogiem rozkoszy. Panuje pośród uczt i wieńców kwietnych. Dźwiękiem swojej fujarki roznieca tańce wesołe. Z niego rodzą się śmiechy szalone i on rozprasza czarne troski. Jego nektar, płynąc na stołach bogów, zwiększa ich szczęście, a ludzie czerpią z jego radosnej czary sen i zapomnienie”.

j0000000BDB1v38_00000_BIB_008 Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 122.

Stanisław Stabryła Mitologia dla dorosłych. Bogowie, herosi, ludzie

Wzgardzony przez Atenę flet odnalazł frygijski satyr Marsjasz, szybko nauczył się grać na nim i przyłączył się do orszaku bogini Kybele, zachwycając słuchaczy swoją muzyką. Pod ich wpływem, wbity w dumę pochwałami, uwierzył, że gra piękniej nawet od samego Apollona. Wyzwał więc boga do zawodów. Apollo zgodził się pod warunkiem, że zwycięzca będzie mógł wyznaczyć dla pokonanego taką karę, jaką zechce.

– Dobrze – odrzekł Marsjasz. – Dźwięki mojego aulosuj0000000BDB1v38_000tp00Iaulosu tak bardzo przewyższają twoją lirę, że zgadzam się na wszelkie warunki, gdyż jestem pewien zwycięstwa.

– Nie trzeba chwalić dnia przed zachodem słońca – powiedział zagadkowo Apollo, choć z trudem hamował gniew.

Doszło więc do zawodów między Marsjaszem a Apollonem, w którym sędziami były Muzy. Pierwsza próba żadnemu nie przyniosła zwycięstwa. Muzy były jednakowo zachwycone muzyką obydwu artystów. Kiedy po raz drugi stanęli do konkursu, Apollo powiedział:

– Spróbuj teraz zrobić ze swoim aulosem to, co ja z lirą. Odwróć go i grając, jednocześnie śpiewaj.

– Żądasz zbyt wiele. Mój aulos gra tylko wtedy, gdy dmucham do niego z jednej strony. Nie potrafię także grać i śpiewać jednocześnie.

Apollo tylko na to czekał. Odwrócił swoją lirę i do jej wtóru zaczął śpiewać piękne hymny ku czci bogów olimpijskich. Oczarowane Muzy, przyznały mu zwycięstwo nad Marsjaszem. Wówczas Apollo pochwycił nieszczęsnego satyra, zawiesił na sośnie i żywcem obdarł ze skóry.

– Ach nie!!! – krzyczał Marsjasz. – Mój flet ustępuje twojej lirze! Błagam cię, daruj mi! Ach, jak strasznie boli!

Ale bóg był bezlitosny. Ciało Marsjasza, pozbawione skóry, spłynęło krwią. Z jego ust wydobywał się tak nieludzki krzyk, że nie mógł go znieść nawet sam oprawca ani okoliczni rolnicy i pasterze. Nimfy, satyrowie i inne leśne bóstwa płakały zasmucone na wieść o karze, jaka spotkała ich brata Marsjasza. Z łez umęczonego satyra, które wsiąkły w skrwawioną ziemię, wzięła początek rzeka. Nosi imię Marsjasz i wartko toczy swe obfite fale wśród stromych brzegów frygijskich.

Apollo, wstrząśnięty krzykiem Marsjasza i widokiem jego przedśmiertnej męki, miał potem żałować swego okrucieństwa. Lecz nawet on, potężny bóg‑uzdrowiciel, nie potrafił przywrócić życia biednemu Marsjaszowi.

j0000000BDB1v38_00000_BIB_003 Źródło: Stanisław Stabryła, Mitologia dla dorosłych. Bogowie, herosi, ludzie, Warszawa - Kraków 1995, s. 237–238.