Młody instrumentalista
Wprowadzenie
Gra na instrumentach sprawia ogromną przyjemność. Naukę gry warto zacząć od zrozumienia czym jest rytmrytm w muzyce. Podstawowe melodie nie wymagają dużego wysiłku, zwłaszcza wykonując je na dzwonkach chromatycznychdzwonkach chromatycznych, flecie prostym, czy instrumentach z instrumentarium Orffa. Zdobycie kolejnej umiejętności da w późniejszym czasie satysfakcję zarówno z solowego jak i zespołowego muzykowania.
rozróżniać wartości tj. szesnastka, ósemka, ćwierćnuta, półnuta i cała nuta;
wykonywać podstawowe rytmy, wyklaskując je bądź grając na instrumentach;
wykonywać rytmy z tataizacją;
grać na dzwonkach z akompaniamentemakompaniamentem;
grać w grupie dźwięki w systemie chroma‑notes; [czytaj: kroma nołs]
Rytm i wartości rytmiczne
Rytm określa czas trwania następujących po sobie dźwięków i przerw między nimi. Na pięciolinii długość dźwięków oznaczamy różnymi nutami, np. ćwierćnutą, lub ósemką. Natomiast ciszę między dźwiękami zapisujemy za pomocą pauz. Do podstawowych wartości rytmicznych należą:
ćwierćnuta

Stanowi ona równowartość dwóch ósemek, bądź czterech szesnastek
ósemka

Jest ona połowę krótsza od ćwierćnuty, stanowi też równowartość dwóch szesnastek.
szesnastka

Jest o połowę krótsza od ósemki. Cztery szesnastki odpowiadają jednej ćwierćnucie, bądź dwóm ósemkom.
Wzajemne zależności pomiędzy poszczególnymi wartościami rytmicznymi widać na poniższej ilustracji:

Rytm możemy też wykonać za pomocą specjalnych sylab rytmicznych. Każda z nich oznacza inną nutę. Recytowanie rytmu z wykorzystaniem tych sylab to tataizacjatataizacja:

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1EJOjXEA
Wyjaśnij, na czym polega tataizacja dla całej nuty.
Wyjaśnij, na czym polega tataizacja dla półnuty.
Wyjaśnij, na czym polega tataizacja dla ćwierćnuty.
Animacja z prostymi rytmami zawierającymi ćwierćnuty, ósemki i szesnastki

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rj7hOirnKTYvY
Animacja z prostymi rytmami zawierającymi ćwierćnuty, ósemki i szesnastki.
W animacji usłyszysz trzy proste rytmy, zawierające ćwierćnuty, ósemki i szesnastki. Wsłuchaj się w każdy z nich i postaraj się dostrzec różnice między dłuższymi i krótszymi wartościami rytmicznymi.
Na podstawie poniższego przykładu, opisującego pierwszy przykład w animacji, opisz kolejno wartości rytmiczne w przykładach drugim i trzecim.
„W pierwszym takcie na pierwszą oraz drugą miarę wykonywane są dwie ćwierćnuty. Na trzecią oraz czwartą miarę należy zagrać cztery ósemki. W drugim takcie na pierwszą oraz drugą miarę zapisane są po dwie ósemki, na miarę trzecią cztery szesnastki, a na czwartą miarę ćwierćnuta.”
Ponownie wysłuchaj przykładów, a następnie samodzielnie powtórz wszystkie rytmy klaszcząc (możesz też wykorzystać tamburyn, marakas bądź inny z instrumentów Orffa).
Każdy z przykładów jest odgrywany dwa razy – najpierw z podpisanymi dźwiękami, a następnie już bez, do samodzielnej realizacji. Powtórz każdy z rytmów za pomocą tataizacji, pamiętając o poprawnym użyciu sylab ta, ti oraz to.
Kropka przy nucie - animacja

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1dhtZQaqUJAJ
Animacja - kropka przy nucie.
Wytłumacz swoimi słowami, co powoduje dodanie kropki do wartości rytmicznej.
Obejrzyj animację z uwagą. Postaraj się zrozumieć, co w czasie trwania nuty zmienia kropka.
W animacji usłyszysz dwa proste rytmy, zawierające ćwierćnuty, ósemki i szesnastki oraz ćwierćnuty z kropką i ósemki z kropką. Wsłuchaj się w każdy z nich i postaraj się dostrzec różnice między dłuższymi i krótszymi wartościami rytmicznymi, a także to, w jaki sposób kropka je zmienia.
Zapoznaj się z powyższym materiałem. Która z wartości rytmicznych pojawiających się w animacji trwa najdłużej?
Każdy z przykładów jest odgrywany dwa razy. Ponownie wysłuchaj przykładów, a następnie samodzielnie powtórz wszystkie rytmy klaszcząc (możesz też wykorzystać tamburyn, marakas bądź inny z instrumentów Orffa).
Półnuta i cała nuta – animacja zawierająca rytmy oparte na tych wartościach rytmicznych:

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RaFTNq6VyjY5y
Półnuta i cała nuta - animacja zawierająca rytmy oparte na tych wartościach rytmicznych.
Obejrzyj animację z uwagą. Poznaj nowe wartości rytmiczne – półnutę oraz całą nutę, zapamiętaj ich czas trwania, a także tataizacje (ta‑a oraz ta‑a-a‑a).
Na podstawie poniższego przykładu, opisującego pierwszy przykład w animacji, opisz kolejno wartości rytmiczne w przykładzie drugim.
„W pierwszym takcie na pierwszą oraz drugą miarę wykonywane są dwie ćwierćnuty. Na trzecią miarę należy zagrać półnutę. W drugim takcie na pierwszą oraz drugą miarę zapisane są cztery ósemki, a na miarę trzecią półnuta.”
W animacji usłyszysz dwa proste rytmy, zawierające nowopoznane wartości rytmiczne. Wsłuchaj się w każdy z nich i postaraj się dostrzec różnice między dłuższymi i krótszymi wartościami rytmicznymi. Ponownie wysłuchaj przykładów, a następnie samodzielnie powtórz wszystkie rytmy klaszcząc (możesz też wykorzystać tamburyn, marakas bądź inny z instrumentów Orffa).
Odpowiedz na pytanie. Ile miar będzie trwała cała nuta z kropką?
Każdy z przykładów jest odgrywany dwa razy – najpierw z podpisanymi dźwiękami, a następnie już bez, do samodzielnej realizacji. Powtórz każdy z rytmów za pomocą tataizacji, pamiętając o poprawnym użyciu sylab ta, ti oraz to oraz nowopoznanych ta‑a i ta‑a-a‑a.
Animacja zawierająca piosenkę „W murowanej piwnicy” z zapisem chroma‑notes [czytaj: kroma nołs]

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RxuG8rLux2Zho
Animacja zawierająca piosenkę "W murowanej piwnicy" z zapisem chroma‑notes.
Wysłuchaj piosenki „W murowanej piwnicy”. Za pierwszym razem zwróć uwagę na melodię, za drugim na akompaniament. Podczas słuchania śledź poszczególne dźwięki w partyturze.
Odpowiedz na pytanie. Jakim kolorem w animacji oznaczono dźwięk c?
W każdym takcie akompaniamentu pojawiają się dźwięki c (czerwony) oraz g (ciemnozielony); w pierwszej linijce jako całe nuty, w drugiej jako półnuty. Wybierz jeden z dźwięków i zagraj akompaniament wraz z nagraniem, wykorzystując dzwonki (lub inny instrument Orffa). Następnie zrób to samo z drugim dźwiękiem.
Odpowiedz na pytanie. Z ilu taktów składa się piosenka „W murowanej piwnicy”.
W każdym takcie melodii pojawia się kilka dźwięków. Wybierz jeden z nich i zagraj wraz z nagraniem, wykonując go zgodnie z partyturą. Wykorzystaj do tego dzwonki lub inny instrument Orffa. Po zakończonym ćwiczeniu wybierz kolejny dźwięk. Jeśli czujesz się pewnie, możesz wykonać całą melodię.
Animacja z kolorowym zapisem nutowym piosenki „Sto lat”

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1XPwYkWbyYw0
Animacja z kolorowym zapisem nutowym piosenki "Sto lat" (w partykurze znajduje się zarówno melodia główna piosenki, jak i akompaniament; każdy dźwięk jest też podpisany i pokolorowany kolorem zgodnym z systemem chroma notes.
Wysłuchaj piosenki „Sto Lat”. Za pierwszym razem zwróć uwagę na melodię, za drugim na akompaniament. Podczas słuchania śledź poszczególne dźwięki w partyturze.
Odpowiedz na pytanie. Z jakich wartości rytmicznych złożona jest melodia piosenki „Sto Lat”?
W akompaniamencie pojawiają się dźwięki c (czerwony), f (jasnozielony) oraz g (ciemnozielony) w różnym rytmie. Wybierz jeden z dźwięków i zagraj akompaniament wraz z nagraniem, wykorzystując dzwonki (lub inny instrument Orffa). Następnie zrób to samo z drugim dźwiękiem, a na koniec z trzecim.
W każdym takcie melodii pojawia się kilka dźwięków. Wybierz jeden z nich i zagraj wraz z nagraniem, wykonując go zgodnie z partyturą. Wykorzystaj do tego dzwonki lub inny instrument Orffa. Po zakończonym ćwiczeniu wybierz kolejny dźwięk. Jeśli czujesz się pewnie, możesz wykonać całą melodię.
Partytura utworu „Wiosna” Antonio Vivaldiego [czytaj: antonio wiwaldiego] na dzwonki diatoniczne, dzwonki chromatyczne, tamburyn i trójkąt:

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1EJOjXEA
Wysłuchaj utworu „Wiosna”. Zwróć uwagę, w jaki sposób poszczególne partie uzupełniają się nawzajem.
Odpowiedz na pytanie. Z jakich wartości rytmicznych składa się partia trójkąta w utworze „Wiosna”?
W utworze dzwonki diatoniczne, tamburyn oraz trójkąt odpowiadają za akompaniament. Wybierz jedną z partii i wysłuchaj utworu ponownie, śledząc dźwięki jednego z instrumentów w partyturze. Następnie samodzielnie wykonaj wybraną partię, a później powtórz ją wraz z nagraniem. Pamiętaj o tym, że tempo możesz dostosować.
Opisz, z jakich dźwięków składa się pierwsza linijka partii dzwonków chromatycznych w utworze „Wiosna”.
Wykonaj razem z pozostałymi uczniami całą partyturę „Wiosny”. W utworze dzwonki chromatyczne grają melodię. Wysłuchaj utworu, koncentrując się na partii dzwonków chromatycznych i śledząc ją w partyturze. Następnie samodzielnie wykonaj całą partię, a później powtórz ją wraz z nagraniem. Pamiętaj o tym, że tempo możesz dostosować.
Partytura utworu „Lambada” na flet prosty i fortepian:

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1EJOjXEA
Wysłuchaj utworu „Lambada”. Zwróć uwagę, w jaki sposób partie fletu prostego i fortepianu uzupełniają się nawzajem.
Odpowiedz na pytanie. Jakie wartości rytmiczne zapisane są w partii fortepianu w utworze „Lambada”?
Przeanalizuj melodię graną przez flet w partyturze, zwracając uwagę na trudniejsze momenty, a następnie wysłuchaj utworu ponownie. Wykonaj partię samodzielnie, powoli i dokładnie. Jeśli masz problem z którymś miejscem, powtórz je kilka razy, aż będziesz w stanie zagrać je płynnie.
Odpowiedz na pytanie. Z ilu taktów składa się partytura utworu „Lambada”?
Wykonaj melodię na flecie prostym, grając wspólnie z nagraniem. Pamiętaj o tym, że tempo możesz dostosować.
Partytura „Ody do radości” na flet, dzwonki chromatyczne, klawesy (drewienka) i marakasy:

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1EJOjXEA
Wysłuchaj utworu „Oda do radości”. Zwróć uwagę, w jaki sposób poszczególne partie uzupełniają się nawzajem.
Odpowiedź na pytanie. Która z wartości rytmicznych w partyturze utworu „Oda do Radości” trwa najdłużej?
W utworze klawesy (drewienka) oraz marakasy odpowiadają za akompaniament. Wybierz jedną z partii i wysłuchaj utworu ponownie, śledząc dźwięki jednego z instrumentów w partyturze. Następnie samodzielnie wykonaj wybraną partię, a później powtórz ją wraz z nagraniem. Pamiętaj o tym, że tempo możesz dostosować.
W utworze flet oraz dzwonki chromatyczne grają melodię oraz akompaniament, wymieniając się partiami. Wysłuchaj utworu, koncentrując się na wybranej partii i śledząc ją w partyturze. Następnie samodzielnie wykonaj całą partię, a później powtórz ją wraz z nagraniem. Pamiętaj o tym, że tempo możesz dostosować.
Podsumowanie
Instrumenty perkusyjne to grupa bogata w ciekawe brzmienia. Słyszalne jest to na przykładzie instrumentów sztabkowych, które mimo podobnej budowy, różniąc się niekiedy rozmiarami mogą wydobyć tak różnorodne brzmienia. Dzwonki chromatyczne i diatoniczne, dzięki nieskomplikowanej budowie umożliwiają naukę prostszych i bardziej zaawansowanych melodii.
Ćwiczenia
Wymień podstawowe wartości rytmiczne (minimum 3). Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wymień wartości rytmiczne, które trwają mniej czasu od całej nuty (minimum 2). Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Słownik pojęć
partia instrumentalna, która jest tłem melodii głównej.
kolorowe, lekkie tuby, które po uderzeniu o siebie lub w dowolną inną powierzchnię wydają różne dźwięki.
instrument perkusyjny, zbudowany z metalowych sztabek ułożonych chromatycznie.
określa on czas trwania następujących po sobie dźwięków i przerw między nimi.
recytowanie rytmu z wykorzystaniem sylab, np. ta, ti, to.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Kowalska M., ABC Historii Muzyki, PWM, Kraków 2001.
Sachs C., Historia instrumentów muzycznych, tłum. S. Olędzki, PWM, Kraków 1989.
Notatki ucznia
Biblioteka audio
Galeria
Bibliografia
Kowalska M., ABC Historii Muzyki, PWM, Kraków 2001
Sachs C., Historia instrumentów muzycznych, tłum. S. Olędzki, PWM, Kraków 1989
Źródła internetowe.


