Mniejszości narodowe i etniczne
Terytorium Polski zamieszkują osoby narodowości polskiej, przedstawiciele mniejszości narodowych i etnicznych oraz przedstawiciele innych narodów. W Polsce mieszkają także imigranci, jak i uchodźcy.
definiować pojęcia: „mniejszość narodowa” i „mniejszość etniczna”,
rozróżniać pojęcia: „migranci” i „uchodźcy”,
dzielić mniejszości na narodowe i etniczne,
formułować prawa mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce,
lokalizować miejsca zamieszkania mniejszości w Polsce.
Polacy i osoby innych narodowości w Polsce
Polska od stuleci była państwem wielu narodów i kultur. Przed wybuchem II wojny światowej, na terenie Polski mieszkało ponad 10 milionów przedstawicieli innych narodowości. EksterminacjaEksterminacja Żydów, zmiany powojenne granic, akcje przesiedleńcze spowodowały, że Polska stała się w zasadzie państwem jednolitym narodowościowo. Warto pamiętać, że w Polsce mieszkają też przedstawiciele innych narodowości, w tym mniejszości.
Mniejszość narodowa to grupa obywateli polskich, która jest mniej liczna niż pozostali obywatele, odróżnia się od nich językiem, kulturą lub tradycją, ponadto ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej, utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie, a jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat. Mniejszość etniczna musi spełnić identyczne warunki, ale w odróżnieniu od mniejszości narodowej nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.
Badaniom stanu demografiidemografii Polski służą Narodowe Spisy Powszechne (NSP). Odbywają się mniej więcej co 10 lat, od momentu odzyskania przez Polskę. W 2002 r. odbył się pierwszy powszechny spis przeprowadzony w Polsce po dokonaniu zmian ustrojowych i gospodarczych zapoczątkowanych w 1989 r. Kolejne miały miejsce w 2011 r. i 2021 r.
Mniejszości, które mieszkają w Polsce
Mniejszości w Polsce | ||||
|---|---|---|---|---|
Mniejszość narodowa | Mniejszość etniczna | |||
Białorusini | Karaimi | |||
Czesi | Łemkowie | |||
Litwini | Romowie | |||
Niemcy | Tatarzy | |||
Ormianie | ||||
Rosjanie | ||||
Słowacy | ||||
Ukraińcy | ||||
Żydzi | ||||
Wykres: Liczba mniejszości narodowych według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w roku 2002 i 2011.
Liczby podane są w tysiącach
Białorusini: rok 2002 - 47,64, rok 2011 - 43,88,
Czesi: rok 2002 - 0,39, rok 2011 - 2,83,
Litwini: rok 2002 - 5,64, rok 2011 - 7,37,
Niemcy: rok 2002 - 147,09, rok 2011 - 144,24,
Ormianie: rok 2002 - 0,26, rok 2011 - 1,68,
Rosjanie: rok 2002 - 3,24, rok 2011 - 8,80,
Słowacy: rok 2002 - 1,71, rok 2011 - 2,74,
Ukraińcy: rok 2002 - 27,17, rok 2011 - 38,80,
Żydzi: rok 2002 - 1,06, rok 2011 - 7,35.
Wykres: Liczba mniejszości etnicznych według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w roku 2002 i 2011.
Liczby podane są w tysiącach
Karaimi: rok 2002 - 0,04, rok 2011 - 0,31,
Łemkowie: rok 2002 - 5,85, rok 2011 - 9,64,
Romowie: rok 2002 - 12,73, rok 2011 - 16,73,
Tatarzy: rok 2002 - 0,45, rok 2011 - 1,83.
Statusu mniejszości etnicznej nie posiadają Ślązacy, mimo że w NSP z 2011 r. ponad 840 tysięcy osób zadeklarowało narodowość śląską. Język śląski jest uznawany powszechnie za jedną z licznych gwar języka polskiego. Również Kaszubi nie są w świetle prawa mniejszością etniczną. W pomorskich gminach, gdzie Kaszubi zajmują duży odsetek mieszkańców, wprowadzono język kaszubski jako pomocniczy język urzędowy. Języka kaszubskiego uczy się również w szkołach. Jest jednym z przedmiotów do wyboru na egzaminie maturalnym.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1ZfW66j9G5OE
Film o mniejszościach narodowych i etnicznych.
Na podstawie filmu pt.: „Mniejszości narodowe i etniczne” wyjaśnij, w jaki sposób mniejszość niemiecka podtrzymuje swoje tradycje w Polsce.
Po obejrzeniu filmu pt.: „Mniejszość narodowa i etniczna”, wymień tradycje wielkanocne wśród mniejszości ukraińskiej.
Jak uważasz, czy tradycyjne śluby cygańskie powinny być legalizowane w urzędach stanu cywilnego. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Język regionalny w Polsce
W Rzeczypospolitej Polskiej językiem urzędowym jest język polski. Przepis ten nie narusza praw mniejszości narodowych wynikających z ratyfikowanych międzynarodowych. Jedynym językiem regionalnym jest kaszubski. Ponadto mamy dialektydialekty np. mazowiecki, małopolski czy wielkopolski. Pewne słowa w każdym dialekcie brzmią inaczej, np. ziemniaki. W Wielkopolsce są to pyry, wśród Kaszubów – bulwy, na Podhalu – grule, dla Kurpiów i Ślązaków – kartofle. Warto wspomnieć, że dialekty dzielą się na kilkadziesiąt gwargwar.
Jedyny język regionalny w Polsce – wczoraj i dziś[...] PRL prowadziła silną politykę przeciwko wszystkim takim wyróżnikom, zresztą pod tym względem niewiele się to różniło od czasów II RP. W tych czasach szerzono wiele stereotypów na temat Kaszubów, które pokutują do dziś. W PRL podejmowano jednak środki drastyczniejsze, no i trwało to kilkadziesiąt lat dłużej. Na początku uważano nas za element niepewny narodowościowo, w pierwszych latach powojennych rekruci wojskowi z Kaszub odbywali służbę wojskową w kopalniach na Śląsku, a czasem nawet w Rosji. Później zabroniono powoływania Kaszubów do Marynarki Wojennej. Przez niemal cały okres PRL przedstawicieli kaszubskiej inteligencji pomijano przy powoływaniu urzędów państwowych. Utrudniano także dostęp do edukacji – młodzież z Kaszub nie mogła uczyć się w szkołach wyższych, dzieci kaszubskie wysyłano czasami do szkół specjalnych, albo do szkół w innych rejonach, tylko dlatego, że nie mówiły po polsku. [...] Naukowcy czy nauczyciele pochodzący z Kaszub często dla własnego dobra nie mówili o odrębności języka kaszubskiego. W szkołach stosowano kary cielesne za mówienie w tym języku na terenie szkoły. Uznawano go za gwarę, zniemczoną polszczyznę i wręcz wmawiano, że używanie go jest uwsteczniające dla Kaszubów, a raczej dla miejscowej ludności, bo pojęcia „Kaszubi” także przestano używać. Podobnie jak nazwę regionu „Kaszuby” zamieniono na „Wybrzeże”, co też wciąż możemy spotkać. Budowano skojarzenia z wiejskością, ale w jak najbardziej pejoratywnym znaczeniu. Jeżeli kogoś nazywano Kaszubem, to miało budzić skojarzenia o byciu niedouczonym, zacofanym. [...] Prawdę mówiąc wcześniej nie było u nas zmasowanej walki o język, zdecydowana większość Kaszubów pogodziła się z tym, że ma mówić po polsku, bo tak będzie wygodniej dla nich i ich dzieci. Poza tym, że polski jest jedynym językiem urzędowym w Polsce, który obowiązuje wszędzie i nie da się go zastąpić językiem kaszubskim, dużym problemem jest też rozwój technologii. Pod koniec lat 90‑tych nie było komputerów i Internetu. Rodziny i sąsiedzi spędzali ze sobą czas na żywo i rozmawiali we własnym języku – u nas często właśnie po kaszubsku i wtedy był to język naturalnej komunikacji. Wraz z nastaniem Internetu, coraz większą liczbą różnych mediów, niezliczonych programów telewizyjnych i stacji radiowych, coraz bardziej powszedni stał się język, którym te media się posługiwały, czyli język polski. Zatem język trwał dopóki mówiło się w nim naturalnie. Gdy został wyparty przez język polski płynący z telewizorów, komputerów, tabletów itd. i gdy trzeba było się go zacząć specjalnie uczyć w szkole, bo w tym samym czasie umożliwiła to Ustawa, to już sytuacja się zmieniła. Możliwe, że po prostu Ustawa pojawiła się w przypadku Kaszubów kilkadziesiąt lat za późno. Gdyby nasz język uznano prawnie w Polsce w czasach PRL, to myślę, że mógłby on być dziś na jeszcze wyższym poziomie jeżeli chodzi o wykorzystywanie języków w nowych technologiach, niż np. język kataloński. Ale koniec końców status języka regionalnego dał nam wiele – choćby przez to, że dostępne są środki na zachowanie i rewitalizację tego języka, na prowadzenie mediów w tym języku, czy na nauczanie języka w szkołach. Dzięki wielu działaniom aktywistów z Kaszub, mogę powiedzieć, że choć język kaszubski nie jest już językiem naturalnym, to staje się językiem modnym. W dobrym tonie jest choć trochę się nim interesować, a znajomość naszego języka i posługiwanie się nim jest bardzo pozytywnie odbierane. Myślę, że w dużej mierze stało się tak dlatego, że dzięki mediom wzrosła świadomość samych Kaszubów, że są wyjątkowi, że nasz język jest wyjątkowy i warto o niego zadbać. Dawniej nie było to tak oczywiste.
Źródło: Jedyny język regionalny w Polsce – wczoraj i dziś, dostępny w internecie: https://nikidw.edu.pl/2021/03/25/16589/ [dostęp 22.06.2022].
Wyjaśnij jakie były przyczyny polonizacji języka kaszubskiego w czasach PRL.
Na podstawie tekstu źródłowego pt.: Jedyny język regionalny - wczoraj i dziś, wymień powody wzrostu znaczenia języka kaszubskiego.
2 grudnia 1956 r. powstało Zrzeszenie Kaszubsko‑Pomorskie, dba o rozwój społeczności kaszubskiej. Jest jedną z największych organizacji pozarządowych w Polsce i największą w historii ruchu kaszubskiego.
Prawa mniejszości w Polsce
Polskie ustawodawstwo szczegółowo określa prawa mniejszości narodowych i etnicznych. Wśród podstawowych aktów prawnych najważniejsze są:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w tym w szczególności art. 35, gwarantujący obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka i kultury, zachowania obyczajów i tradycji. Zapewnia także mniejszościom narodowym i etnicznym prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych i kulturalnych oraz instytucji służących ochronie tożsamości religijnej, a także prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.
Ustawa z 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, która zawiera definicję mniejszości narodowych i etnicznych oraz wprowadza między innymi możliwość używania języka mniejszości jako pomocniczego przed organami gminy, a także możliwość używania obok urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych oraz nazw ulic dodatkowych tradycyjnych nazw w języku mniejszości. Ustawa nakłada na organy władzy publicznej obowiązek podejmowania odpowiednich środków w celu wspierania działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości. Umożliwia także przyznawanie mniejszościom dotacji celowych i podmiotowych.
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 kodeks Wyborczy, która przewiduje zwolnienie komitetów wyborczych utworzonych przez organizacje mniejszości narodowych z wymogu uzyskania 5% progu wyborczegoprogu wyborczego.
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty stanowiąca, że szkoły i placówki publiczne umożliwiają uczniom podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury. Szczegółowe regulacje dotyczące edukacji dzieci i młodzieży, należących do mniejszości narodowych i etnicznych zawarte zostały w rozporządzeniach Ministra Edukacji Narodowej.
Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, przewidująca, że programy publicznej radiofonii i telewizji powinny uwzględniać potrzeby mniejszości narodowych i etnicznych.
Rozmieszczenie mniejszości
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PkYFx3zv3
Mapa interaktywna pt. Mapa Polski przedstawiająca rozmieszczenie mniejszości narodowych i etnicznych. Mapa Polski przedstawiająca rozmieszczenie mniejszości narodowych i etnicznych. Na mapie zaznaczono mniejszości narodowe: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi. Na mapie zaznaczono mniejszości etniczne: Karaimi, Romowie, Łemkowie, Tatarzy. Mapa składa się z warstwy bazowej i 15 warstw dodatkowych. Opis warstwy bazowej: Mapa przedstawia podział Polski na województwa: zachodnio‑pomorskie, pomorskie, warmińsko‑mazurskie, lubuskie, wielkopolskie, kujawsko‑pomorskie, mazowieckie, podlaskie, dolnośląskie, opolskie, łódzkie, świętokrzyskie, lubelskie, śląskie, małopolskie, podkarpackie. Warstwy dodatkowe: ● Warstwa 1 - Mniejszości narodowe. Na mapie zaznaczone zostały mniejszości narodowe: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi. ● Warstwa 2 - Mniejszości narodowe: Białorusini. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości białoruskiej. Na warstwie 2 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Białorusini. Podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań narodowość białoruską zadeklarowało 43.880 obywateli polskich. Największe skupiska obywateli polskich narodowości białoruskiej znajdują się w południowo‑wschodnich powiatach województwa podlaskiego (powiat hajnowski, bielski, siemiatycki, białostocki). W województwie podlaskim mieszka 38.358 osób narodowości białoruskiej (dane wedle Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r.). Główne skupiska osób używających w kontaktach domowych języka białoruskiego znajdują się w południowo‑wschodnich gminach województwa podlaskiego. Na terenie województwa podlaskiego w wielu placówkach oświatowych język białoruski nauczany jest jako dodatkowy język mniejszości. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Białorusi. Zdjęcie przedstawia prostokąt o proporcjach 1:2, składający się z dwóch poziomych pasów – czerwonego, stanowiącego 2/3 szerokości flagi, na górze i zielonego o szerokości 1/3 szerokości flagi na dole. Przy drzewcu mieści się pionowy pas o szerokości 1/9 długości flagi, na którym widnieje czerwony ornament ludowy na białym tle. ► Punkt 2 - Białorusini. W województwie mazowieckim mieszka 1 576 osób narodowości białoruskiej (dane wedle Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r.) Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Białorusi. Zdjęcie przedstawia prostokąt o proporcjach 1:2, składający się z dwóch poziomych pasów – czerwonego, stanowiącego 2/3 szerokości flagi, na górze i zielonego o szerokości 1/3 szerokości flagi na dole. Przy drzewcu mieści się pionowy pas o szerokości 1/9 długości flagi, na którym widnieje czerwony ornament ludowy na białym tle. ► Punkt 3 - Białorusini. W województwie warmińsko‑mazurskim mieszka 600 osób narodowości białoruskiej (dane wedle Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r.) Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Białorusi. Zdjęcie przedstawia prostokąt o proporcjach 1:2, składający się z dwóch poziomych pasów – czerwonego, stanowiącego 2/3 szerokości flagi, na górze i zielonego o szerokości 1/3 szerokości flagi na dole. Przy drzewcu mieści się pionowy pas o szerokości 1/9 długości flagi, na którym widnieje czerwony ornament ludowy na białym tle. ● Warstwa 3 - Mniejszości narodowe: Czesi. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości czeskiej. Na warstwie 3 znajdują się 4 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Czesi. Czesi to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 2.833 obywateli polskich. Tradycyjne skupisko mniejszości czeskiej znajduje się w okolicach miejscowości Zelów (woj. łódzkie). Pierwsza migracja czeska na tereny Polski miała miejsce w połowie XVI wieku i związana była z prześladowaniami religijnymi Braci Czeskich. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Czech. Zdjęcie przedstawia prostokąt o proporcjach 3:2 podzielony na dwa równe poziome pasy: biały i czerwony, z dodanym od strony drzewca niebieskim trójkątem sięgającym do połowy długości flagi. ► Punkt 2 - Czesi. Liczebność mniejszości czeskiej w województwie śląskim wynosi 580 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Czech. Zdjęcie przedstawia prostokąt o proporcjach 3:2 podzielony na dwa równe poziome pasy: biały i czerwony, z dodanym od strony drzewca niebieskim trójkątem sięgającym do połowy długości flagi. ► Punkt 3 - Czesi. Liczebność mniejszości czeskiej w województwie mazowieckim wynosi 453 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Czech. Zdjęcie przedstawia prostokąt o proporcjach 3:2 podzielony na dwa równe poziome pasy: biały i czerwony, z dodanym od strony drzewca niebieskim trójkątem sięgającym do połowy długości flagi. ► Punkt 4 - Czesi. Liczebność mniejszości czeskiej w województwie dolnośląskim wynosi 396 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Czech. Zdjęcie przedstawia prostokąt o proporcjach 3:2 podzielony na dwa równe poziome pasy: biały i czerwony, z dodanym od strony drzewca niebieskim trójkątem sięgającym do połowy długości flagi. ● Warstwa 4 - Mniejszości narodowe: Litwini. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości litewskiej. Na warstwie 4 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Litwini. Narodowość litewską podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 7374 obywateli polskich. W województwie podlaskim zamieszkuje 4.867 osób tej narodowości. Największe skupisko osób znajduje się na terenie powiatu sejneńskiego. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Litwy. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na trzy poziome pasy: żółty, zielony i czerwony. ► Punkt 2 - Litwini. Liczebność mniejszości litewskiej w województwie mazowieckim wynosi 446 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Litwy. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na trzy poziome pasy: żółty, zielony i czerwony. ► Punkt 3 - Litwini. Liczebność mniejszości litewskiej w województwie warmińsko‑mazurskim wynosi 380 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Litwy. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na trzy poziome pasy: żółty, zielony i czerwony. ● Warstwa 5 - Mniejszości narodowe: Niemcy. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości niemieckiej. Na warstwie 5 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Niemcy. Niemcy to najliczniejsza mniejszość narodowa zamieszkująca Polskę. Podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań narodowość niemiecką zadeklarowało 144 238 obywateli polskich. W województwie opolskim mieszka 78 157 osób tej narodowości. Największe skupiska obywateli polskich narodowości niemieckiej znajdują się w centralnych i wschodnich powiatach województwa opolskiego: strzeleckim, opolskim, krapkowickim, oleskim, prudnickim, kędzierzyńsko‑kozielskim, kluczborskim, opolskim‑miejskim. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Niemiec Zdjęcie przedstawia prostokąt o proporcjach 3:5, podzielony na trzy poziome pasy jednakowej wielkości: czarny, czerwony i złoty. ► Punkt 2 - Niemcy. Liczebność mniejszości niemieckiej w województwie śląskim wynosi 34 799 osób. Największe skupiska znajdują się w powiecie: raciborskim, gliwickim i lublinieckim. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Niemiec Zdjęcie przedstawia prostokąt o proporcjach 3:5, podzielony na trzy poziome pasy jednakowej wielkości: czarny, czerwony i złoty. ► Punkt 3 - Niemcy. Liczebność mniejszości niemieckiej w województwie warmińsko‑mazurskim wynosi 4 645 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Niemiec Zdjęcie przedstawia prostokąt o proporcjach 3:5, podzielony na trzy poziome pasy jednakowej wielkości: czarny, czerwony i złoty. ● Warstwa 6 - Mniejszości narodowe: Ormianie. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości ormiańskiej. Na warstwie 6 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Ormianie. Ormianie to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 1.684 obywateli polskich. Liczebność mniejszości ormiańskiej w województwie mazowieckim wyniosła 403 osoby. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Armenii. Zdjęcie przedstawia prostokąt składający się z trzech horyzontalnie ułożonych pasów – czerwonego, błękitnego i pomarańczowego. ► Punkt 2 - Ormianie. Liczebność mniejszości ormiańskiej w województwie śląskim wyniosła 167 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Armenii. Zdjęcie przedstawia prostokąt składający się z trzech horyzontalnie ułożonych pasów – czerwonego, błękitnego i pomarańczowego. ► Punkt 3 - Ormianie. Liczebność mniejszości ormiańskiej w województwie małopolskim wyniosła 155 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Armenii. Zdjęcie przedstawia prostokąt składający się z trzech horyzontalnie ułożonych pasów – czerwonego, błękitnego i pomarańczowego. ● Warstwa 7 - Mniejszości narodowe: Rosjanie. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości rosyjskiej. Na warstwie 7 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Rosjanie. Rosjanie to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 8.796 obywateli polskich. Województwo mazowieckie zamieszkuje 1 950 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Rosji. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na trzy poziome pasy: biały, niebieski, czerwony. ► Punkt 2 - Rosjanie. Liczebność mniejszości rosyjskiej w województwie dolnośląskim wyniosła 861 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Rosji. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na trzy poziome pasy: biały, niebieski, czerwony. ► Punkt 3 - Rosjanie. Liczebność mniejszości rosyjskiej w województwie śląskim wyniosła 829 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Rosji. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na trzy poziome pasy: biały, niebieski, czerwony. ● Warstwa 8 - Mniejszości narodowe: Słowacy . Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości słowackiej. Na warstwie 8 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Słowacy. Słowacy to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 2.740 obywateli polskich. W województwie małopolskim – 1.428 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Słowacji. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na trzy poziome pasy: biały, niebieski i czerwony. Z lewej strony flagi znajduje się herb Słowacji. Herb w polu czerwonym ma srebrny krzyż lotaryński na błękitnym trójwzgórzu. ► Punkt 2 - Słowacy. Liczebność mniejszości słowackiej w województwie śląskim wyniosła 264 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Słowacji. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na trzy poziome pasy: biały, niebieski i czerwony. Z lewej strony flagi znajduje się herb Słowacji. Herb w polu czerwonym ma srebrny krzyż lotaryński na błękitnym trójwzgórzu. ► Punkt 3 - Słowacy. Liczebność mniejszości słowackiej w województwie mazowieckim wyniosła 258 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Słowacji. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na trzy poziome pasy: biały, niebieski i czerwony. Z lewej strony flagi znajduje się herb Słowacji. Herb w polu czerwonym ma srebrny krzyż lotaryński na błękitnym trójwzgórzu. ● Warstwa 9 - Mniejszości narodowe: Ukraińcy. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości ukraińskiej. Na warstwie 9 znajduje się 5 punktów z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Ukraińcy. Ukraińcy to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 38 797 obywateli polskich. W tym: w województwie warmińsko‑mazurskim – 13 037 osób. Liczebność mniejszości ukraińskiej w województwie zachodniopomorskim wyniosła 4 482 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Ukrainy. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na dwa poziome pasy: niebieski i żółty. ► Punkt 2 - Ukraińcy. Ukraińcy Liczebność mniejszości ukraińskiej w województwie zachodniopomorskim wyniosła 4 482 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Ukrainy. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na dwa poziome pasy: niebieski i żółty. ► Punkt 3 - Ukraińcy. Liczebność mniejszości ukraińskiej w województwie pomorskim wyniosła 3 932 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Ukrainy. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na dwa poziome pasy: niebieski i żółty. ► Punkt 4 - Ukraińcy. Części Ukraińców udało się uniknąć przesiedlenia z rodzimych terenów, a części pozwolono na powrót po 1956 r. Stąd też skupiska mniejszości ukraińskiej w województwie podkarpackim. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Ukrainy. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na dwa poziome pasy: niebieski i żółty. ► Punkt 5 - Ukraińcy. Części Ukraińców udało się uniknąć przesiedlenia z rodzimych terenów, a części pozwolono na powrót po 1956 r. Stąd też skupiska mniejszości ukraińskiej w województwie małopolskim. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Ukrainy. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na dwa poziome pasy: niebieski i żółty. ● Warstwa 10 - Mniejszości narodowe: Żydzi. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości żydowskiej. Na warstwie 10 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Żydzi. Żydzi to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 7 353 obywateli polskich, w tym: w województwie mazowieckim – 2.690 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Izraela. Zdjęcie przedstawia biały prostokąt z dwoma poziomymi niebieskimi pasami i umieszczoną na środku niebieską gwiazdą Dawida. Gwiazda Dawida to sześciopromienna gwiazda (heksagram) złożona z dwóch zachodzących na siebie trójkątów równoramiennych (najczęściej równobocznych) obróconych względem siebie. Wierzchołki gwiazdy Dawida w przypadku trójkątów równobocznych leżą na okręgu w punktach odpowiadających parzystym godzinom na tarczy zegara. ► Punkt 2 - Żydzi. Żydzi mieszkają w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach. Liczebność mniejszości żydowskiej w województwie dolnośląskim wyniosła 880 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Izraela. Zdjęcie przedstawia biały prostokąt z dwoma poziomymi niebieskimi pasami i umieszczoną na środku niebieską gwiazdą Dawida. Gwiazda Dawida to sześciopromienna gwiazda (heksagram) złożona z dwóch zachodzących na siebie trójkątów równoramiennych (najczęściej równobocznych) obróconych względem siebie. Wierzchołki gwiazdy Dawida w przypadku trójkątów równobocznych leżą na okręgu w punktach odpowiadających parzystym godzinom na tarczy zegara. ► Punkt 3 - Żydzi. Żydzi mieszkają w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach. Liczebność mniejszości żydowskiej w województwie małopolskim wyniosła 745 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Izraela. Zdjęcie przedstawia biały prostokąt z dwoma poziomymi niebieskimi pasami i umieszczoną na środku niebieską gwiazdą Dawida. Gwiazda Dawida to sześciopromienna gwiazda (heksagram) złożona z dwóch zachodzących na siebie trójkątów równoramiennych (najczęściej równobocznych) obróconych względem siebie. Wierzchołki gwiazdy Dawida w przypadku trójkątów równobocznych leżą na okręgu w punktach odpowiadających parzystym godzinom na tarczy zegara. ● Warstwa 11 - Mniejszości etniczne. Na mapie zaznaczone zostały mniejszości etniczne: Karaimi. ● Warstwa 12 - Mniejszości etniczne: Karaimi. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości karaimskiej. Na warstwie 12 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Karaimi. Podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań narodowość karaimską zadeklarowało 313 obywateli polskich, W tym w województwie mazowieckim – 98 osób. Zamieszkują przede wszystkim w Warszawie. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Karaimi krymscy w tradycyjnych strojach (XIX‑wieczna rycina) Rycina przedstawia sześciu mężczyzn. Mężczyźni stoją w grupie. Jeden z nich stoi bokiem, inny stoi tyłem. Ubrani są w długą do kostek koszulę, przepasaną pasem. Na to założoną mają drugą koszulę, swym wyglądem nawiązuje do płaszcza. Na głowie mają okrągłą, niewysoką czapkę z baraniej wełny. W oddali widać zabudowania oraz wiatrak. ► Punkt 2 - Karaimi. Liczebność Karaimów w województwie łódzkim wyniosła 46 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Karaimi krymscy w tradycyjnych strojach (XIX‑wieczna rycina) Rycina przedstawia sześciu mężczyzn. Mężczyźni stoją w grupie. Jeden z nich stoi bokiem, inny stoi tyłem. Ubrani są w długą do kostek koszulę, przepasaną pasem. Na to założoną mają drugą koszulę, swym wyglądem nawiązuje do płaszcza. Na głowie mają okrągłą, niewysoką czapkę z baraniej wełny. W oddali widać zabudowania oraz wiatrak. ► Punkt 3 - Karaimi. Liczebność Karaimów w województwie dolnośląskim wyniosła 46 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Karaimi krymscy w tradycyjnych strojach (XIX‑wieczna rycina) Rycina przedstawia sześciu mężczyzn. Mężczyźni stoją w grupie. Jeden z nich stoi bokiem, inny stoi tyłem. Ubrani są w długą do kostek koszulę, przepasaną pasem. Na to założoną mają drugą koszulę, swym wyglądem nawiązuje do płaszcza. Na głowie mają okrągłą, niewysoką czapkę z baraniej wełny. W oddali widać zabudowania oraz wiatrak. ● Warstwa 13 - Mniejszości etniczne: Łemkowie. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości łemkowskiej. Na warstwie 13 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Łemkowie. Łemkowie to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 9 641 obywateli polskich. W tym: w województwie dolnośląskim – 4 735 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Dwie tablice z nazwą w językach polskim i łemkowskim przed wjazdem do miejscowości Bielanka. Zdjęcie przedstawia dwie prostokątne tablice. Obie są koloru zielonego, otoczone białą, cienką linią. Na pierwszej widnieje napisany białym kolorem napis Bielanka. Na drugiej tablicy, jest napisany białym kolorem napis w języku łemkowskim: Biljanka. ► Punkt 2 - Łemkowie. Liczebność Łemków w województwie małopolskim wyniosła 2 186 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Dwie tablice z nazwą w językach polskim i łemkowskim przed wjazdem do miejscowości Bielanka. Zdjęcie przedstawia dwie prostokątne tablice. Obie są koloru zielonego, otoczone białą, cienką linią. Na pierwszej widnieje napisany białym kolorem napis Bielanka. Na drugiej tablicy, jest napisany białym kolorem napis w języku łemkowskim: Biljanka. ► Punkt 3 - Łemkowie. Liczebność Łemków w województwie lubuskim wyniosła 1 413 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Dwie tablice z nazwą w językach polskim i łemkowskim przed wjazdem do miejscowości Bielanka. Zdjęcie przedstawia dwie prostokątne tablice. Obie są koloru zielonego, otoczone białą, cienką linią. Na pierwszej widnieje napisany białym kolorem napis Bielanka. Na drugiej tablicy, jest napisany białym kolorem napis w języku łemkowskim: Biljanka. ● Warstwa 14 - Mniejszości etniczne: Romowie. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości romskiej. Na warstwie 14 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Romowie. Romowie to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 16 725 obywateli polskich. W tym w województwie dolnośląskim – 2 028 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Romów, uznana jest przez wiele międzynarodowych organizacji (np. ONZ) oficjalny symbol narodowy Romów. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na dwa poziome pasy: niebieski i zielony. Na środku widoczne jest czerwone koło, czyli Dharmachakra. Koło w środku ma szesnaście otworów, wyglądem przypominających kształt łzy, które nie są wypełnione kolorem czerwonym. ► Punkt 2 - Romowie. Liczebność Romów w województwie małopolskim wyniosła 1 735 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Romów, uznana jest przez wiele międzynarodowych organizacji (np. ONZ) oficjalny symbol narodowy Romów. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na dwa poziome pasy: niebieski i zielony. Na środku widoczne jest czerwone koło, czyli Dharmachakra. Koło w środku ma szesnaście otworów, wyglądem przypominających kształt łzy, które nie są wypełnione kolorem czerwonym. ► Punkt 3 - Romowie. Liczebność Romów w województwie śląskim wyniosła 1 733 osób. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Romów, uznana jest przez wiele międzynarodowych organizacji (np. ONZ) oficjalny symbol narodowy Romów. Zdjęcie przedstawia prostokąt podzielony na dwa poziome pasy: niebieski i zielony. Na środku widoczne jest czerwone koło, czyli Dharmachakra. Koło w środku ma szesnaście otworów, wyglądem przypominających kształt łzy, które nie są wypełnione kolorem czerwonym. ● Warstwa 15 - Mniejszości etniczne: Tatarzy. Mapa przedstawia podział Polski na województwa i rozmieszczenie mniejszości tatarskiej. Na warstwie 15 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Tatarzy. Tatarzy to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 1.828 obywateli polskich. W województwie podlaskim zamieszkuje 539 osób. Tatarzy zamieszkują rdzenne kolonie tatarskie na Białostocczyźnie (Bohoniki i Kruszyniany) oraz miasta: Białystok, Sokółkę, Dąbrowę Białostocką. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Tatarów krymskich. Zdjęcie przedstawia niebieski prostokąt z żółtym herbem Tatarów krymskich umiejscowionym w lewym górnym rogu. Herb ma jedną pionową linię. Do niej dołączone są trzy linie pionowe. Linie od lewej i prawej strony są tej samej długości i są krótsze od linii środkowej. Linia od lewej strony, u swej podstawy ma dołączoną, krótką linię pionową, po lewej stronie. Linia środkowa u swej podstawy ma linię poziomą, tej samej długości po lewej i prawej stronie. Linia po prawej stronie, ma do podstawy dołączoną linię poziomą skierowana w prawą stronę. ► Punkt 2 - Tatarzy. Liczebność Tatarów w województwie mazowieckim wyniosła 332 osoby. Zamieszkują głównie Warszawę. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Tatarów krymskich. Zdjęcie przedstawia niebieski prostokąt z żółtym herbem Tatarów krymskich umiejscowionym w lewym górnym rogu. Herb ma jedną pionową linię. Do niej dołączone są trzy linie pionowe. Linie od lewej i prawej strony są tej samej długości i są krótsze od linii środkowej. Linia od lewej strony, u swej podstawy ma dołączoną, krótką linię pionową, po lewej stronie. Linia środkowa u swej podstawy ma linię poziomą, tej samej długości po lewej i prawej stronie. Linia po prawej stronie, ma do podstawy dołączoną linię poziomą skierowana w prawą stronę. ► Punkt 3 - Tatarzy. Liczebność Tatarów w województwie pomorskim wyniosła 175 osoby. Zamieszkują głównie Gdańsk. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Tatarów krymskich. Zdjęcie przedstawia niebieski prostokąt z żółtym herbem Tatarów krymskich umiejscowionym w lewym górnym rogu. Herb ma jedną pionową linię. Do niej dołączone są trzy linie pionowe. Linie od lewej i prawej strony są tej samej długości i są krótsze od linii środkowej. Linia od lewej strony, u swej podstawy ma dołączoną, krótką linię pionową, po lewej stronie. Linia środkowa u swej podstawy ma linię poziomą, tej samej długości po lewej i prawej stronie. Linia po prawej stronie, ma do podstawy dołączoną linię poziomą skierowana w prawą stronę.
Podaj nazwy trzech mniejszości narodowych, których jest najwięcej na terenie Polski.
Na podstawie opisu mapy, podaj nazwy trzech mniejszości narodowych, których jest najwięcej na terenie Polski.
Na podstawie mapy pt.: „Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce”, wypisz województwa zamieszkałe przez mniejszość białoruską.
Na podstawie opisu mapy „Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce”, wypisz województwa zamieszkałe przez mniejszość białoruską.
Na podstawie mapy „Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce”, wypisz miasta, w których mieszkają Tatarzy.
Na podstawie opisu mapy „Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce”, wypisz miasta, w których mieszkają Tatarzy.
Migranci i uchodźcy
Skala wyjazdów Polek i Polaków z kraju oraz przyjazdów cudzoziemców do Polski ulegała dynamicznym zmianom. Z 457 tys. cudzoziemców, którzy 1 stycznia 2021 r. posiadali ważne dokumenty pobytowe, największe grupy stanowili obywatele: Ukrainy – 244,2 tys. osób, Białorusi - 28,8 tys., Niemiec - 20,5 tys., Rosji - 12,7 tys., Wietnamu - 10,9 tys., Indii - 9,9 tys., Włoch - 8,5 tys., Gruzji – 7,9 tys., Chin – 7,1 tys. oraz Wielkiej Brytanii - 6,6 tys.
W Polsce niełatwo jest o pobyt stały, a nawet tymczasowy. Polskie przepisy migracyjne są uznawane za dość restrykcyjne. CudzoziemcyCudzoziemcy i cudzoziemki muszą spełnić szereg warunków, by uzyskać pozwolenie na zamieszkanie i podjęcie pracy w Polsce. Wymagane jest od nich szczegółowe udowodnienie wszystkich okoliczności, na które się powołują. Ponadto odpowiednie służby sprawdzają, czy nie stanowią ewentualnego zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa. Wszystkie postępowania są prowadzone w języku polskim, co stanowi dodatkową trudność dla cudzoziemek i cudzoziemców. Aby wjechać do Polski, cudzoziemiec, cudzoziemka musi posiadać ważną wizęwizę. Wyjątkiem są obywatele i obywatelki Unii Europejskiej oraz niektórych państw spoza Unii, m.in. Ukrainy, USA, Australii, Brazylii, Izraela, Japonii czy Gruzji, którzy mogą wjechać do Polski bez wizy na 90 dni. Podczas pobytu w Polsce cudzoziemcy muszą posiadać dokument uprawniający ich do przebywania na terytorium kraju. Może to być np. wiza, zezwolenie na pobyt czasowy lub status uchodźcy. Prawa cudzoziemca zależą od rodzaju jego tytułu pobytowego. Ma to wpływ na długość dopuszczalnego pobytu w Polsce, a także prawo do podjęcia pracy, możliwość założenia działalności gospodarczej, korzystania z systemu pomocy społecznej czy też podjęcia bezpłatnego kształcenia na polskiej uczelni. Uchodźcy mają na przykład prawo do pracy w Polsce, a osoby przebywające na wizach turystycznych nie. Bez względu jednak na status pobytowy cudzoziemca jedno uprawnienie pozostaje niezmienne: prawo do edukacji dla dzieci poniżej 18 roku życia. Każde dziecko, bez względu na status migracyjny, ma prawo do edukacji w polskiej szkole.
Uchodźcy mają takie same prawa jak obywatele polscy - z wyjątkiem czynnego prawa wyborczegoczynnego prawa wyborczego i biernego prawa wyborczegobiernego prawa wyborczego. W szczególności mają prawo do mieszkania w Polsce, podróżowania, podjęcia zatrudnienia i założenia firmy, prawo do edukacji, pomocy społecznej czy dostępu do publicznej służby zdrowia. Jeśli chodzi o rynek pracy, poza zasięgiem uchodźców są tylko zawody, które wymagają posiadania polskiego obywatelstwa (np. sędzia czy prokurator). W pozostałych przypadkach uchodźcy nie potrzebują żadnego zezwolenia do podjęcia pracy. Uchodźcy mogą również zarejestrować się w urzędzie pracy i korzystać z tych samych praw i obowiązków, które przysługują obywatelom polskim poszukującym pracy.
Agresja wojsk Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, rozpoczęta 24 lutego 2022 r. spowodowała największe przemieszczenia uchodźcze w Europie od lat II wojny światowej i bezpośrednio po jej zakończeniu.
Imigrant - osoba, która przybywa do danego kraju, aby tam zamieszkać i poprawić swój status życiowy (np. więcej zarabiając, ucząc się, mając dostęp do opieki medycznej itp.)
Emigrant - osoba, która wyjeżdża z kraju swojego pochodzenia do innego państwa, w celu osiedlenia się tam
Uchodźca - osoba która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej, nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju; uchodźcy uciekają przed prześladowaniami powstającymi m.in w wyniku wojen, rewolucji, czystek etnicznych; często są to osoby lub bliscy osób, które doświadczyły tragicznych wydarzeń, nieludzkiego traktowania (np. tortur), otarły się o śmierć.
Podsumowanie
Zgodnie z ustawą z 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, wojewoda wykonuje szereg zadań z zakresu ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego. Należą do nich w szczególności działania na rzecz respektowania praw mniejszości oraz przeciwdziałanie naruszeniom tych praw i dyskryminacji osób należących do mniejszości, a także podejmowanie działań na rzecz rozwiązywania problemów mniejszości i respektowania praw osób posługujących się językiem regionalnym.
Słowniczek
regionalna odmiana języka
terytorialna odmiana języka narodowego
pisemne zezwolenie na przekroczenie granicy lub pobyt na terenie obcego państwa wystawiane cudzoziemcom przez przedstawicielstwa dyplomatyczne lub konsularne tegoż państwa
obywatel państwa trzeciego, tj. państwa niebędącego państwem członkowskim UE
Bibliografia
Inni to także my. Mniejszości narodowe w Polsce: Białorusini, Cyganie, Litwini, Niemcy, Ukraińcy, Żydzi, pod red. Barbary Weigl, Beaty Maliszkiewicz, Gdańsk 1998.
Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce w świetle Narodowego Spisu Powszechnego, pod red. Sławomira Łodzińskiego, Katarzyny Warmińskiej, Grzegorza Gudaszewskiego, Warszawa 2015.
https://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/lud_raport_z_wynikow_NSP2011.pdf [dostęp 22.06.2022].