Ważne daty
przełom XIX i XX w. – powstanie muzyki jazzowej
1901‑1971 – lata życia Louisa Armstronga
1899‑1974 – lata życia Duka Elingtona
1920‑1955 – lata życia Charlie Parkera
1917‑1993 – lata życia Dizzy Gillespie
1926‑1991 – lata życia Milesa Davisa
1931‑1969 – lata życia Krzysztofa Komedy
Scenariusz dla nauczyciela
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
2. W zakresie gry na instrumentach. Uczeń:
1) gra na instrumentach ze słuchu lub/i przy pomocy nut (w zespole lub/i solo) na jednym lub kilku instrumentach melodycznych (do wyboru np. flet podłużny:
B) melodie;
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
B) muzyki jazzowej i rozrywkowej.
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
2) stylów muzycznych (do wyboru: pop, rock, jazz, folk, rap, techno, disco, reggae i inne).
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1. zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.
charakteryzować muzykę jazzową;
przedstawiać odmiany jazzu;
omawiać historię jazzu w Polsce;
charakteryzować sylwetki przedstawicieli polskiego jazzu;
wymieniać największych przedstawicieli muzyki jazzowej.
Jazz i jego korzenie
Co to jest jazz?
Jazz to gatunek muzyczny, który powstał na początku XX wieku, na południu Stanów Zjednoczonych w Nowym Orleanie; kierunek ten łączy muzykę afrykańską, europejską i amerykańską (blues, ragtime i muzyka europejska). Charakteryzuje się rytmem synkopowanym w metrum parzystym, dużym polem dla interpretacji, aranżacji oraz stosowania improwizacjiimprowizacji.
Korzenie jazzu
Głównymi źródłami jazzu były negro spirituals, plantation songs, blues, oraz ragitme. Negro spirituals to murzyńskie pieśni religijne oparte na biblijnych tekstach. Kolejnym źródłem są plantation songs, które datuje się na XVIII/XIX wiek. Były one śpiewane przez afroamerykanów, w czasie prac na plantacji. Utwory te często opowiadały o przeżyciach i doświadczeniach niewolników. Bluesy to utwory wywodzące się z negro spirituals, i zawierają charakterystyczne dla tego stylu zawołania i zawodzenia. Śpiewanie tego typu utworów pomagało wyrażać swoje emocje. Następnym źródłem kształtowania się jazzu był ragtime - utwory fortepianowe o wesołej melodii oraz charakterystycznym dla niego synkopowanym rytmie. Za najwybitniejszego twórcę ragtime’ów uważa się Scotta Joplina, który napisał ok. 600 takich utworów. Warto nadmienić, że na powstanie jazzu miała także napływowa ludność europejska oraz ich muzyka.
Wysłuchaj utworu Scotta Joplina, The Entertainer.
Odmiany jazzu
Jazz tradycyjny
Powstawał od ok. 1900 roku, przede wszystkim przy dorzeczu Missisipi, szczególnie w Nowym Orleanie. Jest naturalnym połączeniem muzycznej kultury żyjących tam wtedy Afroamerykanów (bluesa i ragtime'uragtime'u) oraz europejskich orkiestr dętych. Muzycy grali w wielu miejskich lokalach, na ulicach oraz na jazzowych pogrzebach, tradycyjnych dla Nowego Orleanu. Zwyczajowym składem takich zespołów były: trąbka, klarnet, puzon, kontrabas, perkusja i gitara. Grupy wykonujące jazz tradycyjny łączyły ze sobą muzyków samouków, jak i wykształconych muzycznie wykonawców. Najsłynniejszym jazzmanem tego okresu był trębacz Louis Armstrong.
Era Swingu
1930 to rok, w którym rozpoczęła się era swinguswingu duże zespoły instrumentalne nazwane big‑bandamibig‑bandami popisy na tle całej orkiestry. W aranżacji widoczny jest podział na grupy instrumentalne saksofonów (klarnetów), trąbek, puzonów i sekcji rytmicznej. Termin „swing” dotyczył zarówno muzyki tej epoki jak i charakterystycznego dla jazzu pulsacyjnego rytmu. Muzyka ta służyła głównie do tańca. Wybijali się wówczas liderzy: Duke Ellington, Benny Goodman, Glenn Miller.
Wysłuchaj utworu Glenna Millera, In the Mood.
Jazz nowoczesny
Historia jazzu nowoczesnego zaczyna się od be‑bopu. Zrodził się on w lokalach Harlemu i charakteryzował się zwiększoną ekspresją, urozmaiconą rytmiką, rozszerzoną improwizacją. Za twórców tego stylu uważa się Dizzy'ego Gillespie i Charliego Parkera, którzy nawiązali ze sobą współpracę.
Wysłuchaj utworu Charliego Parkera, Donna Lee.
Cool jazzCool jazz - gatunek ten stawiał przede wszystkim na wyciszenie, refleksyjność i wyrafinowane brzmienie. Korzystał z technik i harmonicznych zdobyczy bebopu. Ideologiem cool jazzu był niewidomy pianista Lennie Tristano. Najważniejszymi przedstawicielami tego gatunku byli Miles Davis, Chet Baher, Gerry Mulligan.
W latach 50 i 60 XX wieku nastąpiła poważna odnowa w gatunku muzyki jazzu. Cecil Taylor, klasycznie wykształcony pianista, wypracował wysoce perkusyjny styl solowej gry na fortepianie; Ornette Coleman (multiinstrumentalista), ignorował zależności harmoniczneharmoniczne, kreski taktowekreski taktowe i chorusychorusy. Grał w skalach poza systemem temperowanymsystemem temperowanym, przeniósł swą koncepcję na cały zespół. Tak narodził się free jazzfree jazz.
Wysłuchaj utworu Ornette'a Colemana, Free jazz.
W latach 70 jazz ponownie ewoluował za sprawą muzyki rockowej, co pozwoliło odzyskać publikę wcześniej zniechęconą przez inwazją free jazzu. Zaowocowało to powstaniem nowego stylu: jazz‑rockjazz‑rock i fusionfusion. Najodważniejsze propozycje muzyczne wyszły od Milesa Davisa, który nieustannie wiązał się i eksperymentował z młodymi muzykami. W tym samym czasie popularność zdobywali: Joe Zawinul i Wayne Shorter z zespołem Weather Report oraz Chick Corea i Herbie Hancock. Podstawowym elementem jazz‑rocka był oparty na równych ósemkach, parzysty beat (puls), nie praktykowany dotychczas w jazzie.
Wysłuchaj utworu zespołu Weather report, Birdland.
Jazz w Polsce
W Polsce jazz pojawił się po odzyskaniu niepodległości czyli po I wojnie światowej ale wybuch II wojny zahamował rozwój tego kierunku. W okresie międzywojennym orkiestry grające w Warszawie, Krakowie czy Poznaniu miały w swym repertuarze kompozycje George'a Gershwina, Richarda Rodgersa czy Lorenza Harta. Ich utwory były modne wówczas w całej Europie, podobnie jak swing. Po wojnie okres początkowej fascynacji muzyką jazzową został szybko stłumiony przez władzę komunistyczną. Dopiero okres politycznej odwilży po 1955 roku, który przyniósł wolność także w sferze sztuki, stał się początkiem rozwoju autentycznego ruchu jazzowego w Polsce. Organizowane festiwale jazzowe w Sopocie (w 1956 i 1957) zapoczątkowały tradycję późniejszego warszawskiego festiwalu Jazz Jamboree, który należy do najstarszych tego typu imprez w Europie. O dynamicznym rozwoju tego gatunku możemy mówić dopiero po 1956 roku. Do najwybitniejszych polskich muzyków jazzowych zaliczamy: Zbigniewa Namysłowskiego, Jana Ptaszyna Wróblewskiego, Krzysztofa Komedę Trzcińskiego, Tomasza Stańko, Michała Urbaniaka, Leszka Możdżera.
Wysłuchaj utworu Krzysztofa Komedy, Kołysankę z filmu Rosemary’s Baby.
Wysłuchaj utworu Tomasza Stańki, Third heavy ballad.
Muzycy Jazzowi
Louis Armstrong, amerykański trębacz jazzowy, kompozytor i wokalista. Urodził się w 1901 roku w Nowym Orleanie. Był jednym z najbardziej wpływowych muzyków w historii tego gatunku. Armstrong zasłynął swoim stylem gry na trąbce i wokalistyką jazzową, do której wprowadził śpiew scatemscatem. Jego utwór What a Wonderful World (1967) odniósł gigantyczny sukces. Artysta zmarł w 1971 roku na zawał serca w Nowym Jorku.
Edward Kennedy Ellington urodził się 29 kwietnia 1899 roku w Waszyngtonie. W domu otrzymał bardzo dobre wychowanie i maniery, stąd już w szkole nazywano go „Książę” (ang. duke). Przez prawie 50 lat był związany z zespołem The Washingtonians, w którym najpierw grał, a później został jego liderem. Właśnie z tą orkiestrą wylansował bardzo dużo przebojów oraz nagrywał muzykę do filmów, za co otrzymał wiele nagród „Grammy”. Stworzył także muzykę do filmu Anatomia morderstwa (Anatomy of a Murder) Otto Premingera, w której zagrał epizodyczną rolę pianisty w barze. Zmarł 24 maja 1974 roku. Został pochowany w Nowym Jorku.
Charles Christopher Parker Jr., pseudonim „Bird” urodził się. 29 sierpnia 1920 w Kansas City, a zmarł 12 marca 1955 w Nowym Jorku – był wybitnym saksofonistą i kompozytorem, który wywarł znaczący wpływ na muzykę jazzową. Uważany jest za ojca bebopubebopu. W 1944 spotkał się i rozpoczął współpracę z mającym wówczas 18 lat trębaczem, Milesem Davisem. Znane standardy skomponowane przez Charliego Parkera to m.in. Billie’s Bounce, Ornithology, Yardbird Suite i Scraple from the Apple. W 1954 roku próbował popełnić samobójstwo po śmierci córki. Zmarł na skutek wycieńczenia narkotykowego i alkoholowego rok później.
Dizzy Gillespie czyli John Birks Gillespie urodził się w Cheraw w 1917 roku. Był jednym z najlepszych trębaczy jazzowych. Najmłodszy z dziewiątki dzieci John w bardzo młodym wieku zaczął się interesować muzyką. Mając 12 lat nauczył się grać na trąbce, wcześniej zaś grał na puzonie. Przełomowym rokiem w jego karierze był rok 1945 – nagrał wtedy z Charlie Parkerem takie utwory jak: Salt Peanuts, Shaw Nuff czy Groovin' High oraz ruszył z nim w trasę koncertową i założył własny big band. Artysta zmarł w 1993 roku, w Englewood, w wieku 76 lat.
Miles Davis urodził się w 1926 roku w Alton. W wieku 12 lat zaczął naukę gry na trąbce, a 4 lata później dawał już pierwsze koncerty. O tym, że zostanie profesjonalnym muzykiem zdecydował koncert big bandu Billy'ego Eckstina, gdzie grali m.in. Charlie Parker i Dizzy Gilespie. Nagrał albumy Birth of the Cool, Kind of Blue, Sketches of Spain, Quiet Nights i wiele innych. Miles Davis zmarł na zapalenie płuc w 1991 roku w Santa Monica w Kalifornii. Nikt przed nim, ani nikt po nim, nie wniósł takiego dorobku do muzyki jazzowej i nie grał na trąbce w taki sposób jak on.
Krzysztof Komeda a właściwie Krzysztof Trzciński, kompozytor jazzowy, pianista i lekarz. Urodzony 27 kwietnia 1931 w Poznaniu, zmarł 23 kwietnia 1969 w Warszawie. Naukę gry na fortepianie rozpoczął w wieku 7 lat. Studiował w Akademii Medycznej w Poznaniu. Na początku kariery muzycznej, jeszcze jako student, nawiązał współpracę z Dixieland Band Jerzego Grzewińskiego, a później grał z zespołem Melomani. Po ukończeniu studiów w 1955, podjął pracę w klinice laryngologicznej w Poznaniu. Tu po raz pierwszy użył pseudonimu „Komeda”, gdyż chciał ukryć swoją fascynację jazzem przed współpracownikami. W 1956 założył Sekstet Komedy, z którym zadebiutował podczas otwarcia Oddziału Telewizji w Poznaniu. Pierwszy znaczący sukces grupa odniosła na I Festiwalu Muzyki Jazzowej w Sopocie w 1956. W 1957 zespół otrzymał srebrny medal na 6. Międzynarodowym Festiwalu Młodzieży w Moskwie. Od tego roku rozpoczęła się również długoletnia współpraca Komedy z Romanem Polańskim. W styczniu 1968 Krzysztof Komeda wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pracował nad muzyką do filmów Rosemary's Baby i The Riot. W grudniu tego samego roku uległ w Los Angeles poważnemu wypadkowi. Na prośbę żony został przetransportowany do kraju, co miało miejsce 18 kwietnia 1969. Komeda został przewieziony do szpitala, gdzie zmarł 23 kwietnia 1969.. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
ŹródłaŹródła
Zadania
Do przedstawionych nazwisk muzyków jazzowych dopasuj instrumenty, na których grali:
fortepian, saksofon, trąbka
Dizzy Gilleslpie | |
Krzysztof Komeda | |
Charlie Parker |
Zadanie domowe
Rozwiąż krzyżówkę.
- …………. Davis
- Utwór fortepianowy, komponował je Scott Joplin
- Charlie ………….. , saksofonista
- Na tym instrumencie grał Miles Davis
- Instrument dęty, wchodzi w skład zespołu jazzu tradycyjnego
- Styl jazzowy, powstał po okresie jazzu tradycyjnego
- ………… Gillespie, trębacz
- Prawdziwe nazwisko Krzysztofa Komedy
- Jazz ……………………., nazwa warszawskiego festiwalu jazzowego
- Imię twórcy ragtime’u
- Styl muzyczny, powstał w Stanach Zjednoczonych na przełomie IX i XX w.
- Instrument strunowy, wchodzi w skład zespołu jazzu tradycyjnego
1 | |||||||||||||
2 | |||||||||||||
3 | |||||||||||||
4 | |||||||||||||
5 | |||||||||||||
6 | |||||||||||||
7 | |||||||||||||
8 | |||||||||||||
9 | |||||||||||||
10 | |||||||||||||
11 | |||||||||||||
12 |
Słownik pojęć
styl jazzowy charakteryzujący się krótkimi frazami melodycznymi, dużą improwizacją oraz ekspresją gry.
[czytaj: bigbend] duży zespół muzyczny wykonujący muzykę jazzową lub rozrywkową, nieposiadający określonego składu oraz określonej liczby instrumentalistów. Zwykle są to: perkusja, fortepian, kontrabas, gitara, instrumenty dęte (trąbki, puzony, saksofony), często występują także flety i klarnety i tuba.
jedna z najstarszych form muzyki północnoamerykańskich murzynów, początkowo wokalna, później także instrumentalna, stała się podstawową formą jazzu.
styl w muzyce jazzowej, który rozwijał się w końcówce lat 40. i w latach 50. XX wieku. Agresywności bebopu przeciwstawiał on brzmienie i aranżacje wyciszone i stonowane.
w jazzie 12‑taktowa zwrotka bluesa lub 32‑taktowy fragment o formie AABA.
styl jazzu nowoczesnego.
styl muzyczny łączący elementy jazzu i rocka.
(z gr. harmonikós = dźwięczny) — całokształt problemów związanych z konstrukcją współbrzmień harmonicznych w omawianym utworze, w twórczości danego kompozytora, w danym okresie historycznym itp.
tworzenie utworu muzycznego, wiersza lub przemowy ad hoc, bez przygotowania.
styl w muzyce popularnej, połączenie jazzu i rocka.
element notacji muzycznej, pionowa linia przecinająca jedną lub więcej pięciolinii, oddzielająca takty.
pieśni religijne Murzynów amerykańskich, będące inspiracją dla twórców jazzu.
muzyk potrafiący grać na wielu instrumentach.
rodzaj silnie zrytmizowanej muzyki i tańca popularnego na początku XX wieku.
[czytaj: skat] śpiew z użyciem sylab zamiast słów.
utwór muzyczny lub jego fragment wykonywany solo - przez jednego muzyka.
strój dźwiękowy, stosowany od XVIII w., w którym oktawa dzieli się na 12 równych części
styl jazzowy pośredni między jazzem tradycyjnym a jazzem nowoczesnym, powstały w latach trzydziestych XX wieku.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pl
J. Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1998.
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
J. Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1998.
J. Radliński, Obywatel Jazz, PWM, Warszawa 1967