Moja mała Ojczyzna

Wprowadzenie

Najbliższe otoczenie domu rodzinnego, sąsiedztwa i szkoły tworzą naszą „Małą Ojczyznę”. Bez względu na to, gdzie mieszkamy różnimy się położeniem geograficznym, nazewnictwem przedmiotów, codziennych czynności czy przygotowywanych potraw. Chociaż wiele tych cech przenika się w codzienności, nie trudno jest zauważyć dzielący nas kontrast kulturowy w zróżnicowanych pod względem etnicznym regionach Polski.

Folklor muzyczny jest źródłem wiedzy o regionie i jej mieszkańcach. A sama muzyka ludowa – pochodząca ze źródeł - jest tego najlepszym przykładem.

Materiał tej lekcji będzie uzupełnieniem zgromadzonych poprzednio wiadomości, dotyczących charakterystycznych cech wybranych polskich tańców ludowych oraz przypomnieniem kontekstu historyczno - kulturowego polskich tańców narodowych. Zwrócić należy również uwagę na wyodrębnienie poszczególnych regionów, wskazanie ich charakterystycznych strojów, muzyki oraz bogatego instrumentarium.

Dodatkiem do lekcji będzie prezentacja multimedialna opisująca 16 regionów Polski oraz film, demonstrujący poszczególne polskie tańce ludowe.

Muzyka tradycyjna i jej odmiany

R1DyjKEfe4EV3

Ilustracja przedstawia szary zrzut mapy Polski z białymi zarysami szesnastu województw oraz wyszczególnionymi regionami. Na północy kraju znajduje się Pomorze, Kaszuby, Kociewie, Warmia i Mazury, które wchodzą w skład województw Zachodniopomorskiego, Pomorskiego oraz Warmińsko‑mazurskiego. W zachodniej części ulokowane jest województwo Lubuskie składające się z Regionu międzyrzeckiego oraz Ziemi lubuskiej. Regiony Wielkopolski i Mazowsza położone są w centrum kraju. Oprócz tych dwóch głównych regionów są też Kujawy, Kurpie, Region sieradzki, łowicki oraz opoczyński, które znajdują się na ziemi Wielkopolskiej, Kujawsko‑pomorskiej, Łódzkiej i Mazowieckiej. Wschodnia cześć Polski to Podlasie i Region lubelski, czyli Województwo Podlaskie i Lubelskie. Południe kraju to rozległy region. Śląsk, Dolny Śląsk, Śląsk Opolski oraz Górny Śląsk, Małopolska to Krakowiacy i Górale, natomiast do Podkarpacia należą Rzeszowiacy, Podgórzanie i Łemkowie.

Muzyka tradycyjnaMuzyka tradycyjnaMuzyka tradycyjna - według znalezionej definicji ustalonej przez ICTM – International Council For Traditional Music UNESCO [czytaj: internaszynal kansil for tradiszional mjuzik junesko] - to muzyka przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą ustnego przekazu. Do niej będzie należeć zarówno tradycja wokalna, jak i instrumentalna. Muzyka tradycyjna określa źródłową muzykę danego narodu czy grupy etnicznej. W tej mierze jest ona najbardziej zbliżona do dawnej muzyki ludowej, gdzie jej wykonawcy starają się bez większych zmian odtwarzać dawny repertuar. Jej najważniejszym elementem jest to wszystko, co związane jest z życiem na wsi, czyli cała muzyka obrzędowa. Do niej zaliczać się będą: wszystkie tańce i pieśni, przyśpiewkiPrzyśpiewkiprzyśpiewki o różnorakiej tematyce (epickie, miłosne, rodzinne) i te związane z dorocznymi obrzędami. Obecnie w Polsce mamy zarówno muzykę ludową, której doskonale oddającym sens odpowiednikiem definicji jest angielska nazwa – revival [czytaj: riwajwol]. Oznacza ona muzykę różniącą się od tradycyjnej tylko świadomym i pełnym szacunku podejściem wykonawcy do ludowego oryginału. Kolejnym rodzajem muzyki w zakresie ludowości jest muzyka stylizowanaMuzyka stylizowanamuzyka stylizowana, którą propagują w sposób estradowy zespoły pieśni i tańca. Ich interpretacje w mniejszym lub większym stopniu odbiegają jednak od tradycyjnej wersji po to, by poprzez pokaz sceniczny dotrzeć do jak największej ilości odbiorców. Jeszcze jednym terminem jest muzyka folkowaMuzyka folkowamuzyka folkowa z wieloma jej odmianami, której twórcy przede wszystkim czerpią z tradycyjnej muzyki polskiej, dodając elementy zaczerpnięte z innych źródeł - muzyki bałkańskiej, irlandzkiej czy nawet latynoamerykańskiej.

Poszukiwanie źródeł. Rok 2014 Rokiem Oskara Kolberga

RMIn09soHjaxP

Ilustracja przedstawia logotyp roku Oskara Kolberga. Grafika przedstawia białego, glinianego ptaszka na zielonym tle z trzema zielonymi kropkami wzdłuż ogona. Jest to instrument muzyczny - gwizdek. Ptaszek wykrzykuje słowa "Kolberg 2014".

Muzyka ludowa w Polsce stawała się wielowiekową formą i źródłem inspiracji muzyków, kompozytorów, malarzy czy twórców literatury. Jedną z wybitnych postaci, która doceniła wartość i siłę muzyki ludowej był Oskar Kolberg (1814 r. - 1890 r.) folklorysta i etnograf. W 2014 roku minęło dwieście lat od jego urodzin, a Rok Kolberga (2014 r.) wraz z licznymi obchodami jubileuszowymi miały podkreślić wagę jego ciągle mało znanego w świecie dzieła. Wydana w 33 tomach monograficzna praca zatytułowana Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podaniaPodaniapodania, przysłowia, obrzędy, gusłaGusłagusła, zabawy, pieśni muzyka i tańce w języku polskim, dokumentuje kulturę i sztukę ludową kraju, którego trudno szukać na ówczesnej mapie świata.

W latach 1839 – 1890 kiedy prowadził swoje wędrówki po bardzo rozległych terenach, Kolberg zgromadził gigantyczne archiwum, w skład którego wchodziły opisy dokumentujące szeroko rozumianą kulturę, spis obrzędów i tradycji, w tym zapisy muzyki, co w tamtych czasach było zjawiskiem wyjątkowym.

Rj5humqmDWMKI

Ilustracja przedstawia skan strony tytułowej książki Oskara Kolberga pod tytułem „ Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”. Wydana w 1877 r. Na stronie są też pieczęci godła Polskiego oraz biblioteki Ordynacji Krasińskich.

Przykładowe i chyba najbardziej znane trendy wykorzystania muzyki ludowej dostrzegane są w twórczości takich kompozytorów chociażby jak: Fryderyk Chopin [czytaj: szopen], Stanisław Moniuszko, Karol Szymanowski, a współcześnie Paweł Szymański, Zygmunt Krauze, Henryk Mikołaj Górecki i wielu innych.

RvDDbhi8HcOsC

Ilustracja przedstawia główną stronę wydania nut muzycznych na fortepian Fryderyka Chopina [czytaj: szopena] pod tytułem „Dwa Łatwe Mazurki” B‑dur, opus 7 numer 1, a‑moll, opus 7 numer 2 W górnej części widnieje logo z popiersiem kompozytora. W dolnej części widnieje logo wydawnictwa muzycznego z jego pełną nazwą, czyli wydawnictwo muzyczne M. I. WEIGT - POZNAŃ.

Ostatnie lata dowodzą jednak, że żadna definicja muzyki ludowej nie jest w stanie nadążyć za tymi zmianami. Stąd też lepszym zajęciem jest próba obserwacji i opisywania tych zjawisk między innymi po to, by zauważyć, ile w danym utworze jest ludowego pierwowzoru, a ile nowej inspiracji.

Na mapie przedstawiono muzyczne regiony Polski. Mają one ścisły związek z folklorem regionalnym, który składa się z wielu elementów, nie tylko muzyki. Warto pamiętać, że na folklor danego regionu wpływało mnóstwo czynników. Każdy region jest unikalny, nawet, jeśli można odnaleźć pewne cechy wspólne z innymi.

Podsumowanie

Objaśnienie kilku ludowych muzycznych przykładów, śpiewów, zwyczajów czy przedstawieniu podstawowych instrumentów, które w jakiejś formie przetrwały do dziś, świadczą o sposobie postrzegania świata przez naszych pradziadów, ale również przez współczesnych. Dzisiejsze tempo życia pozwala jedynie na chwilę zatrzymać się w kategorii zagadek o muzyce ludowej lub kultywowania tradycji muzycznych w obiektywie zespołów folklorystycznych. Wtedy przybliżone zostaje to wszystko co tak szybko umyka lub zmienia się jak w kalejdoskopie.

Niniejszy materiał powinien skłonić do dalszych poszukiwań korzeni. To rodzaj punktu wyjścia do rozwijania zainteresowań historycznych, związanych z regionem i tradycją swojego najbliższego środowiska.

Znając historię, zabytki, tradycje i zwyczaje nabieramy poczucia większej tożsamości wiedząc, gdzie jest nasze miejsce. Bo to właśnie nasze najbliższe otoczenie jest dla nas „małą ojczyzną”, światem który jest ważny i stanowi filar wartości. Muzyka zaś scala ten proces, potrafi go ubarwić i dodać mu życia.

R7NPLZ2OXO8OX

Zdjęcie przedstawia kobiety krojące olbrzymiego sękacza i tłum ludzi przyglądający im się. Kobiety te ubrane są w żółte koszulki w krótki rękaw oraz zielone spódniczki do kolan. Mają na sobie ochronny biały fartuch, białe chusty na głowie oraz niebieskie rękawiczki jednorazowe na dłoniach w których trzymają nóż. Przy nogach stoi ławka na której znajdują się wiklinowe koszyki. Za kobietami stoi mężczyzna , który fotografuje wydarzenie. Tłum ludzi stojący naprzeciwko za barierkami ubrany jest w lekką wiosenną odzież, próbuje uwiecznić chwile z wydarzenia przy użyciu telefonów komórkowych.

RlMDwWuRNyG22

Zdjęcie przedstawia kobietę krojącą olbrzymiego sękacza i tłum ludzi przyglądający się jej. Kobieta ubrana jest w żółtą koszulkę na krótki rękaw oraz zieloną spódnicę. Ma na sobie ochronny biały fartuch, białą chustę na głowie oraz na dłoniach w których trzyma nóż, ma niebieskie rękawiczki jednorazowe. Kobietę po prawej stronie fotografuje starszy mężczyzna w czarnych okularach z siwą brodą. Tłum ludzi stojący naprzeciwko ubrany jest w lekką wiosenną odzież, próbuje uwiecznić chwile z wydarzenia przy użyciu telefonów komórkowych. W tle można dostrzec białe parasole oraz białe auto dostawcze.

Ćwiczenia

RAiT2OWvcfMRE

Ćwiczenie 1

Z ilu osób składa się jedna z grup ludzi tańczących trojaka Możliwe odpowiedzi: 1. 6, 2. 3, 3. 0, 4. 5

1

Ćwiczenie 1

Obejrzyj fragment prezentacji tańca i zwróć uwagę na jego podstawowe kroki. Podaj nazwę tańca a następnie spróbuj zatańczyć go w kilka osób.

R13WTvX8fChvC

Materiał filmowy numer 1 do ćwiczenia numer 1.

Materiał filmowy numer 1 do ćwiczenia numer 1.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R13WTvX8fChvC

Materiał filmowy numer 1 do ćwiczenia numer 1.

R1PbkOf4QhPzI

Odpowiedź: Tu uzupełnij.

Odpowiedź: Tu uzupełnij.

R1XCPBBtAmtDJ

Ćwiczenie 2

Który z tych tańców jest najżywszy Możliwe odpowiedzi: 1. Kujawiak, 2. Polonez, 3. Krakowiak, 4. Oberek

2

Ćwiczenie 2

Na podstawie fragmentu filmu zaznacz prawidłową nazwę tańca.

Rw5TsW2Q9jfJw

Materiał filmowy numer 1 do ćwiczenia numer 2.

Materiał filmowy numer 1 do ćwiczenia numer 2.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rw5TsW2Q9jfJw

Materiał filmowy numer 1 do ćwiczenia numer 2.

R1bpJeo1QZ8aX

Możliwe odpowiedzi: 1. Oberek, 2. Mazur, 3. Polonez

R12gs0yt8s61s

Ćwiczenie 6

Co to za instrument? Instrument dęty (z grupy aerofonów); z wbudowanym skórzanym workiem; pełniącym rolę pojemnika na powietrze; połączony z piszczałkami stroikowymi; w instrument się dmie, dmucha ustnie; lub za pomocą mechanicznego ręcznego mieszka (miecha). Możliwe odpowiedzi: 1. Żaqq, 2. Dudy, 3. Akordeon, 4. Skrzypce

2

Ćwiczenie 6

Co to za instrument? Spróbuj opisać do jakiej należy grupy instrumentów i jak się na nim gra?

Rdmu07bAR1EEG

Co to za instrument? Spróbuj opisać do jakiej należy grupy instrumentów i jak się na nim gra?

R1StXGQgwed1j

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Ponownie zapoznaj się z prezentacją multimedialną.

Pokaż odpowiedź

Dudy, instrument nadymany mechanicznie (mieszkiem); dwugłosowy, cylindryczne piszczałki: melodyczna (otwory palcowe 6+1) i burdonowa dwukrotnie zagięta, obie zakończone konicznymi, wygiętymi łukowo rogowo‑metalowymi roztrąbami; worek ze skóry krojonej i zszywanej

Słownik pojęć

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

• Encyklopedia PWN – wydanie internetowe.

• Słownik Języka Polskiego – wydanie internetowe.

Notatki ucznia

Galeria

R1DyjKEfe4EV3

Ilustracja przedstawia szary zrzut mapy Polski z białymi zarysami szesnastu województw oraz wyszczególnionymi regionami. Na północy kraju znajduje się Pomorze, Kaszuby, Kociewie, Warmia i Mazury, które wchodzą w skład województw Zachodniopomorskiego, Pomorskiego oraz Warmińsko‑mazurskiego. W zachodniej części ulokowane jest województwo Lubuskie składające się z Regionu międzyrzeckiego oraz Ziemi lubuskiej. Regiony Wielkopolski i Mazowsza położone są w centrum kraju. Oprócz tych dwóch głównych regionów są też Kujawy, Kurpie, Region sieradzki, łowicki oraz opoczyński, które znajdują się na ziemi Wielkopolskiej, Kujawsko‑pomorskiej, Łódzkiej i Mazowieckiej. Wschodnia cześć Polski to Podlasie i Region lubelski, czyli Województwo Podlaskie i Lubelskie. Południe kraju to rozległy region. Śląsk, Dolny Śląsk, Śląsk Opolski oraz Górny Śląsk, Małopolska to Krakowiacy i Górale, natomiast do Podkarpacia należą Rzeszowiacy, Podgórzanie i Łemkowie.

RMIn09soHjaxP

Ilustracja przedstawia logotyp roku Oskara Kolberga. Grafika przedstawia białego, glinianego ptaszka na zielonym tle z trzema zielonymi kropkami wzdłuż ogona. Jest to instrument muzyczny - gwizdek. Ptaszek wykrzykuje słowa "Kolberg 2014".

Rj5humqmDWMKI

Ilustracja przedstawia skan strony tytułowej książki Oskara Kolberga pod tytułem „ Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”. Wydana w 1877 r. Na stronie są też pieczęci godła Polskiego oraz biblioteki Ordynacji Krasińskich.

RvDDbhi8HcOsC

Ilustracja przedstawia główną stronę wydania nut muzycznych na fortepian Fryderyka Chopina [czytaj: szopena] pod tytułem „Dwa Łatwe Mazurki” B‑dur, opus 7 numer 1, a‑moll, opus 7 numer 2 W górnej części widnieje logo z popiersiem kompozytora. W dolnej części widnieje logo wydawnictwa muzycznego z jego pełną nazwą, czyli wydawnictwo muzyczne M. I. WEIGT - POZNAŃ.

R7NPLZ2OXO8OX

Zdjęcie przedstawia kobiety krojące olbrzymiego sękacza i tłum ludzi przyglądający im się. Kobiety te ubrane są w żółte koszulki w krótki rękaw oraz zielone spódniczki do kolan. Mają na sobie ochronny biały fartuch, białe chusty na głowie oraz niebieskie rękawiczki jednorazowe na dłoniach w których trzymają nóż. Przy nogach stoi ławka na której znajdują się wiklinowe koszyki. Za kobietami stoi mężczyzna , który fotografuje wydarzenie. Tłum ludzi stojący naprzeciwko za barierkami ubrany jest w lekką wiosenną odzież, próbuje uwiecznić chwile z wydarzenia przy użyciu telefonów komórkowych.

RlMDwWuRNyG22

Zdjęcie przedstawia kobietę krojącą olbrzymiego sękacza i tłum ludzi przyglądający się jej. Kobieta ubrana jest w żółtą koszulkę na krótki rękaw oraz zieloną spódnicę. Ma na sobie ochronny biały fartuch, białą chustę na głowie oraz na dłoniach w których trzyma nóż, ma niebieskie rękawiczki jednorazowe. Kobietę po prawej stronie fotografuje starszy mężczyzna w czarnych okularach z siwą brodą. Tłum ludzi stojący naprzeciwko ubrany jest w lekką wiosenną odzież, próbuje uwiecznić chwile z wydarzenia przy użyciu telefonów komórkowych. W tle można dostrzec białe parasole oraz białe auto dostawcze.

R1oPWyHB9atOW

Ilustracja przedstawia graficzną prezentację stroju kaszubskiego w formie rysunku. Na ilustracji znajduje się para – kobieta oraz mężczyzna. Kobieta ubrana jest w białą koszulę zdobioną kwiatowymi wzorami, na którą nałożony ma ciemny gorset również przyozdobiony kwiecistym wzorem, który zachodzi w długą niebieską spódnicę, u dołu przyozdobioną dwoma czarnymi poziomymi pasami. Na głowie kobieta ma ciemnoniebieską chustę przykrywającą brązowe włosy. Na szyi czerwone korale, na nogach czarne obuwie – tak zwane wiksówki. Mężczyzna stoi z prawej strony, ubrany jest w szarą koszulę na którą założona jest niebieska kamizelka spięta pomarańczowym pasem i przykrywająca częściowo (do kolan) szare spodnie. Na głowie mężczyzna ma kapelusz z szerokim rondem i pomarańczowym pasem materiału. Na nogach ma czarne wysokie buty. Para stoi na polanie, w tle krzewy i drzewa.

R1CB5uqrIZWrD

Ilustracja przedstawia graficzną prezentację stroju łowickiego w formie rysunku. Na ilustracji znajduje się para – kobieta oraz mężczyzna. Kobieta ubrana jest w białą koszulę zdobioną kwiatowymi wzorami, na którą nałożony ma ciemny gorset również przyozdobiony kwiecistym wzorem, który zachodzi w długą spódnicę w pionowe kolorowe pasy, u dołu przyozdobioną kwiecistymi wzorami. Na głowie kobieta ma szarą chustę z wyhaftowanym kwiatem. Na szyi czerwone korale, na nogach czarne obuwie – trzewiki. Mężczyzna stoi z prawej strony, ubrany jest w białą koszulę na którą założona jest czarna kamizelka związana zółto‑zielonym pasem i przykrywająca częściowo (do kolan) szare żółte spodnie w zielone pionowe pasy. Na głowie mężczyzna ma czarny kapelusz z szerokim rondem. Na nogach ubrane ma czarne wysokie buty. Para stoi na polanie, w tle krzewy.

R1LTi1mGRtY8T

Ilustracja przedstawia graficzną prezentację stroju podhalańskiego w formie rysunku. Na ilustracji znajduje się para – kobieta oraz mężczyzna. Kobieta ubrana jest w białą koszulę, na którą nałożony ma pomarańczowy gorset przyozdobiony kwiecistym wzorem. Zachodzi on w długą białą spódnicę przyozdobioną wzorem jarzębiny. Kobieta nie ma na głowie chusty, tylko związane w kok brązowe włosy. Na szyi wiszą czerwone korale, na nogach założone ma czarne obuwie – trzewiki. Mężczyzna stoi z prawej strony, ubrany jest w białą koszulę na którą założoną ma białą marynarkę z szerokimi rękawami. Na pasie założony ma szeroki czarny pas zdobiony cekinami oraz guzikami. Na nogach białe spodnie ozdobione pionowym ciemnym pasem na bokach. Przód spodni przyozdobiony jest czarnymi ornamentami z czerwonymi akcentami. Mężczyzna na głowie ma czarny kapelusz z szerokim rondem przyozdobiony białym poziomem pasem materiału. Na szyi wisior w formie okręgów, swoim kształtem przypominające rozpromienione słońce, Na nogach mężczyzna ma buty. Para stoi na polanie, w tle krzewy, drzewa oraz góry.

RxiusKDJeJTYC

Ilustracja przedstawia graficzną prezentację stroju kujawskiego w formie rysunku. Na ilustracji znajduje się para – kobieta oraz mężczyzna. Kobieta ubrana jest w białą koszulę, na którą nałożony ma ciemnoniebieski gorset przyozdobiony haftem ze złotej nici. Zachodzi on w długą ciemnoniebieską spódnicę, która przykryta jest czerwonym fartuszkiem ozdobionym u dołu roślinnymi ornamentami. Kobieta nie ma na głowie chusty, tylko związane w długi warkocz brązowe włosy. Na szyi wiszą czerwone korale, na nogach założone ma czarne wysokie obuwie. Mężczyzna stoi z prawej strony, ubrany jest w czerwoną koszulę z długim rękawem na którą założoną ma ciemnoniebieską kamizelkę. Na pasie założony ma czerwony pas. Na nogach ciemnoniebieskie spodnie, przy nogawkach wykończone czarnym materiałem. Mężczyzna na głowie ma czerwoną czapkę z białym kożuszkiem., Na nogach mężczyzna ma wysokie buty. Para stoi na polanie, w tle krzewy i drzewa.

R1c73LBLB3U3O

Ilustracja przedstawia dudy wielkopolskie zwane także kozą. Jest to dęty, drewniany instrument muzyczny składający się z worka wykonanego z brązowej skóry oraz dwóch rogowo‑metalowych trąb.

RZLEm0iXBCUcG

Ilustracja przedstawia lirę korbową jest to drewniany, smyczkowy instrument muzyczny, przypominający skrzypce. Instrument ten posiada korbę oraz śruby naciągowe połączone trzema strunami. Po środku nad nimi znajduje się kilkanaście drewnianych klawiszy oraz kawałek drewienka wygięty w łuk.

Biblioteka audio

Bibliografia

• O Krajnie słowami Oskara Kolberga – tekst dla ciekawskich historii [w:] https://krajniacy.pl/2018/11/17/o-krajnie-slowami-oskara-kolberga-tekst-dla-ciekawskich-historii/ [dostęp: 23.02.2022 r.].

• Tańce online: wiwat dyny i obertasy!, [w:] https://culture.pl/pl/artykul/tance-online-wiwat-dyny-i-obertasy [dostęp: 23.02.2022 r.].

• Strona Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina, https://www.chopin.nifc.pl

• Strona Polskich Instrumentów Ludowych, https://ludowe.instrumenty.edu.pl/