Motywy maryjne w literaturze i sztuce średniowiecza

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna treści ideowe i charakteryzuje pod względem formy przykłady polskiej liryki religijnej: Bogurodzica, Posłuchajcie, bracia miła.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• wyjaśnić zróżnicowanie sposobów przedstawiania Marii w literaturze i sztuce epoki,

• dokonać analizy pod względem formy przykładów polskiej liryki religijnej: Bogurodzica; Posłuchajcie, bracia miła.

2. Metoda i forma pracy

Praca z tekstem

Interpretacja reprodukcji

Heureza

Metoda podająca: wykład

3. Środki dydaktyczne

Teksty wierszy: Bogurodzica; Posłuchajcie, bracia miła

Materiały ilustracyjne: reprodukcje z podręcznika „Pamiętajcie o ogrodach…”, cz. 1, s. 161 oraz z książki B. Osińskiej Sztuka i czas. Od prehistorii do rokoka, Warszawa 2004, s. 104‑105, 109.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel zapoznaje z tematem lekcji, zapisując go na tablicy.

b) Faza realizacyjna

1. Nauczyciel dyktuje pierwszy punkt notatki. Zadaniem uczniów jest jego rozwinięcie: Przyczyny kultu maryjnego w średniowieczu.

Przewidywane odpowiedzi:

• Maria – matka Chrystusa jako pośredniczka w Bogurodzicy. Nauczyciel zapowiada różnicę w ujęciu w epoce baroku – Maria w tle Jezusa.

• Popularność apokryfów, np. Rozmyślania przemyskie. Przy okazji można przypomnieć definicję apokryfu; nauczyciel może przytoczyć fragment z Rozmyślań charakteryzujący wygląd zewnętrzny i przymioty Matki Boskiej, będzie to pomocne przy interpretacji Madonny z Krużlowej.

• Myśl teologiczna epoki, np. św. Bernard z Clairvaux (jako dodatkowy kontekst).

2. Nauczyciel dyktuje drugi punkt: Opis i interpretacja wybranych motywów maryjnych:

1. Madonna z Krużlowej i Madonna z Wrocławia jako przykłady tzw. pięknych Madonn w sztuce gotyckiej.

Tutaj nauczyciel proponuje, by uczniowie na podstawie obserwacji ilustracji sformułowali wnioski na temat podanego zagadnienia. Uczniowie opisują wygląd zewnętrzny Marii ukazanej jako młoda, piękna, wyidealizowana kobieta, dostrzegają kontrast pomiędzy bogatymi, ciężkimi draperiami szat a kruchą, delikatną figurą.

2. Posłuchajcie, bracia miła – zapis wraz z innymi tytułami: Żale Matki Boskiej pod krzyżem oraz Lament świętokrzyski; zwrócenie uwagi na związek tekstu z motywami liturgii pasyjnej (męki Pańskiej).

Nauczyciel prosi o głośne odczytanie tekstu przez jednego ucznia. Wspólnie z młodzieżą wyjaśnia archaizmy.

Proponuje, by dokładniej zinterpretować tekst, zwracając uwagę na funkcjonowanie motywu maryjnego.

Może podyktować polecenia pomocnicze:

• Kim jest podmiot wypowiadający, do kogo się zwraca? Podajcie treść wszystkich występujących w wierszu apostrof.

• Jak mówi podmiot liryczny? Dokonajcie analizy licznych w wierszu epitetów.

• Jakie są okoliczności przestrzenno‑czasowe wypowiedzi podmiotu?

• Jakie plany czasowe można wyodrębnić w tym wierszu?

• Co autor wyeksponował: opis męki, przeżycia Matki czy pouczenia dla czytelnika i słuchacza?

Prowadzący proponuje zebranie wniosków z analizy. Uczniowie podają swoje propozycje, po weryfikacji nauczyciela zostają zapisane na tablicy lub w zeszytach.

Uczniowie wykonują ustnie polecenie 2, s. 161 z podręcznika:”Czy poza nutą elegijną dostrzegasz w wierszu Posłuchajcie, bracia miła jakąś inną?” Chodzi o wskazanie kontekstu ludowego.

Dodatkowo można poszerzyć ten temat, przywołując motyw Stabat Mater – w literaturze, sztuce, muzyce.

3. Motyw piety w sztuce na przykładach malarskich: Pieta z powiatu sieradzkiego i Pieta z Awinionu.

Uczniowie charakteryzują sposób przedstawienia Matki Boskiej, kompozycję i symbolikę.

c) Faza podsumowująca

Kończąc lekcję, nauczyciel wygłasza krótką pogadankę będącą ogólną charakterystyką innych średniowiecznych tematów maryjnych w sztuce średniowiecznej, może uwzględnić takie dzieła sztuki, jak:

• scena Zwiastowania np. Fra Angelica;

• Zaśnięcie NMP np. ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie;

• Wniebowzięcie itp.

5. Bibliografia

1. Markowski A. i in., „Pamiętajcie o ogrodach…”. Literatura – kultura – język, cz. 1, Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, WSiP, Warszawa 2003.

2. Osińska B., Sztuka i czas. Od prehistorii do rokoka, WSiP, Warszawa 2004.

6. Załączniki

Zadanie domowe

Napisz krótką analizę porównawczą, wykorzystując wybrany przykład średniowiecznej poezji maryjnej i wybrane średniowieczne dzieło sztuki. Wykorzystaj wnioski z lekcji.

7. Czas trwania lekcji

2 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Prezentowany scenariusz jest przeznaczony przede wszystkim dla klasy o profilu humanistycznym z programem języka polskiego rozszerzonym o wiedzę o sztuce.