Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RmEwtC9ooBJjC1

Motyw zdobniczy. Projektuję własny ornament.

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R18AMKKAF7Xie1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

3) klasyfikuje barwy w sztukach plastycznych; wykazuje się znajomością pojęć: gama barwna, koło barw, barwy podstawowe i pochodne, temperatura barwy, walor barwy; rozróżnia i identyfikuje w dziełach mistrzów i własnych kontrasty barwne: temperaturowe, dopełnieniowe i walorowe; podejmuje działania twórcze z wyobraźni i z zakresu interpretacji natury, uwzględniające problematykę barwy;

4) charakteryzuje i rozróżnia sposoby uzyskania iluzji przestrzeni w kompozycjach płaskich; rozpoznaje rodzaje perspektyw (w tym m.in.: rzędowa, kulisowa, aksonometryczna, barwna, powietrzna, zbieżna); rozpoznaje i świadomie stosuje światłocień, jako sposób uzyskania iluzji przestrzeni; podejmuje działania kreatywne z wyobraźni i z natury, skoncentrowane wokół problematyki iluzji przestrzeni;

6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).

II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:

4) projektuje graficzne formy użytkowe (zaproszenie, okładka, plakat); kształtuje przestrzenne formy dekoracyjne i scenograficzne – indywidualnie i w zespole; umiejętności te wykorzystuje w przygotowywaniu imprez i uroczystości szkolnych, np. powiązanych z kalendarzem różnego typu świąt;

III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:

6) rozumie i charakteryzuje na wybranych przykładach z różnych dziedzin pojęcie stylu w sztuce.

Nauczysz się

definiować pojęcie „ornament” i jego rolę w kulturze;

definiować arabeski i groteski;

określać uczucia, które towarzyszą Ci przy odbiorze danego motywu;

formułować samodzielne, przejrzyste i logiczne wypowiedzi na temat motywów zdobniczych w historii;

opisywać wybrane przykłady ze świata architektury lub wzornictwa;

opisywać i analizować porównawczo wybrane ornamenty.

Historia ornamentu

Potrzeba ozdabiania swojego otoczenia towarzyszy człowiekowi od samego początku rozwoju kultury. Pierwowzorów dzisiejszych dekoracji możemy dopatrywać się już w prehistorycznych malowidłach naściennych w jaskiniach (np.: Lascaux we Francji, czy Altamira w Hiszpanii). Naskalne motywy zwierzęce, egipskie wzory kwiatowe i arabeski są motywami, które z łatwością przypisujemy danym epokom i lokalizacjom geograficznym. Łatwo jednak zauważyć, że formy zdobień są zróżnicowane nie tylko na przestrzeni odległych wieków i cywilizacji. Również w czasach nam bliższych zauważamy ogromną różnorodność dekoracji, które niekoniecznie są dziełami wybitnych artystów czy architektów. Pięknie rzeźbione nogi krzeseł i liście akantu wieńczące kolumny spełniają takie same funkcje jak współczesne tatuaże, czy graffiti – pozwalają różnym jednostkom i kulturom wyrażać i definiować siebie. Pod powierzchowną ozdobą kryje się głębia symboli i znaczeń, a każdy ruch pędzla i dłuta jest wynikiem poprzedzających i otaczających go wydarzeń, nastrojów i gustów.

Ornament w historii – historia ornamentu

Ornament jest dekoracją, która ma uatrakcyjniać przedmioty codziennego użytku i architekturę. Przez stulecia twórcy opracowywali szeroką gamę motywów dekoracyjnych przeznaczonych do upiększania tkanin, tapet, ceramiki, sklepień kościołów i fasad budynków. Oryginalne formy ornamentów czerpią z geometrycznych kształtów i wzorów, roślin oraz postaci zwierzęcych, wykorzystywanych raczej jako niewielkie, uproszczone i powtarzalne elementy. Jeden z najpopularniejszych motywów zdobniczych, który pojawił się już w starożytności, to arabeskaArabeskaarabeska, inspirowana światem roślin. Przedstawia wijące się łodygi, pąki, liście oraz owoce.

R1NKDPDbETiCZ1
Franz Sales Meyer, „A Handbook of Ornament”, 1898, Toronto, Kanada, wikimedia.org, domena publiczna

Innym rodzajem ornamentu jest groteskaGroteskagroteska, która nawiązuje do świata zwierząt.

Ruz4Ftvr8mxvG1
Ilustracja interaktywna przedstawia groteski z Domus Aurea autorstwa Domenico del Barbieri z XV wieku. Na fotografii widzimy narysowane różne postaci, a także zwierzęta. Dookoła widoczna są liczne zdobienia takie jak: gałązki, zawijasy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Renesansowi twórcy żywo interesowali się antycznymi motywami dekoracyjnymi. Arabeska i groteska są obecne w kulturze europejskiej od tysięcy lat i inspirują do dzisiaj.
Domenico del Barbieri, rysunek groteski (na podstawie starożytnych malowideł z Domus Aurea), XVI wiek, anu.edu.au, CC BY 3.0

Groteska często łączy w sobie postacie dzikich stworzeń i ludzi z elementami flory. Pierwsze groteski odkryto w podziemiach Złotego Domu Nerona, rzymskiego pałacu antycznego cesarza. Opracowane w antyku motywy dekoracyjne inspirowały twórców kolejnych epok, szczególnie średniowiecza i renesansu.

RLvPuJbOsFH561
Ilustracja interaktywna przedstawia stronę z Księgi z Kells. Na fotografii widzimy symbole czterech ewangelistów. Księga z Kells zawiera tekst czterech Ewangelii wraz z notami wstępnymi i komentarzami, a jej karty są misternie i bogato zdobione wielobarwnymi celtyckimi motywami roślinnymi i figuralnymi oraz inicjałami. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Fragment Księgi z Kells, znanej również pod nazwą Ewangeliarz z Kells, prezentuje bogactwo średniowiecznej, celtyckiej kultury zdobniczej. Przedstawienia czterech ewangelistów otoczone są roślinnymi i geometrycznymi ornamentami.
Strona z Księgi z Kells, ok. 800 r., Biblioteka Trinity College, Dublin, Irlandia, wikimedia.org, domena publiczna

Sporządzano księgi, służące jako wzorniki ornamentów. Katalogi te zyskiwały na popularności od XV wieku, gdy możliwe stało się ich rozpowszechnianie za pomocą druku.

R1S1ZtuZiJ8Xr1
Ilustracja interaktywna przedstawia „The Grammar of Ornament”, czyli wyczerpującą encyklopedię motywów wzorniczych z II połowy XIX wieku. Księgi ornamentów służyły zdobnikom, by mogli wykorzystywać motywy z poprzednich epok w swoich dziełach. Na fotografii widzimy kolorowe wzory. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Renesansowi twórcy interesowali się antycznymi motywami dekoracyjnymi. Arabeska i groteska są obecne w kulturze europejskiej od tysięcy lat i inspirują do dzisiaj.
Owen Jones, „The Grammar of Ornament”, 1868, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna

Średniowieczne plecionki i spirale, gotyckie maswerkiMaswerkmaswerki, renesansowe interpretacje arabesek i grotesk pozwalają obserwatorowi ocenić przybliżone daty i miejsca powstania obiektów. Ornamenty przez stulecia ewoluowały, a ich największe rozbudowanie nastąpiło w okresie barokuBarokbarokurokokoRokokorokoko.

RReQYKsxeVuno1
Barokowy stolik w stylu Ludwika XIV, wnetrzaranzacja.blogspot.com, CC BY 3.0
RWLBXhAZ3zR3D1
Ilustracja interaktywna przedstawia motyw rocaille. Jest to motyw dekoracyjny w postaci ornamentu charakterystyczny dla zdobnictwa architektury rokokowej. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Barok posługiwał się ornamentami wzorowanymi na wici roślinne i kwiatowe, które poskręcane w formy ślimacznicowe, otaczały elementy architektury i przedmiotów codziennego użytku. Popularnymi motywami były także liście akantu z głęboko powycinanymi rowkami, symbole króla, rozmaite wstęgi, wieńce girlandy. Nadal stosowano znane od starożytności elementy , takie jak: ząbki, perełki czy wole oczy. Końcową fazę baroku stanowił nurt rokoko, którego elementem rozpoznawczym jest motyw rocaille, wyglądem naśladującym muszle.
Motyw rocaille, online-skills, CC BY 3.0

Po tych dwóch, pełnych przepychu, złoceń i motywów rocailleRocaillerocaille okresach, nastąpiło wyciszenie. Twórcy pragnęli uspokoić panujący styl, a jednocześnie znaleźć przejrzysty i spójny środek wyrazu. Zaczęto czerpać z dorobku minionych epok - w XIX wieku powstał historyzm. W myśl tego nurtu styl w sztuce był definiowany przez wybrany zespół ornamentów. Pod koniec XIX wieku powstaje secesja sprzeciwiająca się historyzmowi i proponująca nowe rozwiązania w sztuce.

RoX0GRzKddON41
Ilustracja interaktywna przedstawia Zamek Vajdahunyad w Budapeszcie. Niebiesko-szare ściany przyozdobione są bogatymi elementami ornamentów architektonicznych. Zamek posiada także liczne okna. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wyjątkowym przykładem historyzmu jest węgierska budowla zamku Vajdahunyad. Ze względu na bogactwo ornamentów architektonicznych przypisuje się mu styl neogotycko-renesansowo-barokowy.
Ignac Alpar, Zamek Vajdahunyad, 1904-1908, Budapeszt, Węgry, online-skills, CC BY 3.0
R1S9B1pTykB501
Ilustracja interaktywna przedstawia klatkę schodową Hotelu Tassel w Brukseli. Jest to jeden z najbardziej rozpoznawalnych przykładów zdobnictwa secesyjnego, którego głównym elementem była charakterystyczna giętka, płynna linia. Na fotografii możemy dostrzec fragment schodów oraz korytarza. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Klatka schodowa zaprojektowana przez Victora Hortę jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych przykładów zdobnictwa secesyjnego, którego głównym elementem była charakterystyczna giętka, płynna linia. Obok tej ruchliwej linii estetykę okresu secesji tworzyły ornamenty roślinno-zwierzęce.
Victor Horta, Hotel Tassel – klatka schodowa, 1892-1893, Bruksela, Belgia, wikimedia.org, domena publiczna

Ornament współcześnie

Mogłoby się wydawać, że w nowoczesności nie ma miejsca na ornament. We współczesnej architekturze gładkie tafle szkła wieżowców zastąpiły dawniejsze, bogato zdobione fasady budynków. Z kolei we wzornictwie przemysłowym plastikowe, kiepskiej jakości krzesła z supermarketu wyparły, popularne w poprzednich epokach, pięknie rzeźbione, drewniane meble. Warto jednak przyjrzeć się tym obiektom, w których dekoracja nadal spełnia swoją funkcję – sprawia, że wybieramy jeden konkretny przedmiot spośród wielu innych. Kolorowe motywy ozdabiają pościele, dywany, obrusy, ceramikę, ubrania czy kartki okolicznościowe, a coraz większa popularnością cieszą się własnoręcznie wykonywane i dekorowane przedmioty.

R688385kH72G11
Ilustracja interaktywna przedstawia tapetę Williama Morrisa we współczesnym wnętrzu. Na tapecie możemy zobaczyć liczne gałęzie, których liście są w kolorze niebieskim. Na poszczególnych gałązkach widnieją również owoce krzewów. Na fotografii widzimy także biurko ustawione pod ścianą, znajduje się na nim lampka, karton, kubek z ołówkami oraz kartki papieru. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wszystkie style, wraz z wielością motywów zdobniczych, współcześnie stały się dostępne i powszechnie wykorzystywane. William Morris był jednym z najbardziej znanych twórców sztuki użytkowej i ornamentów wszech czasów. Jego wzory, zaprojektowane ponad 100 lat temu, są do dzisiaj produkowane przez spółkę Morris.Co.
Tapeta Williama Morrisa we współczesnym wnętrzu, whitegreypastels.blogspot.com, CC BY 3.0

Zadania

R1GsnYIDBnPBj
Ćwiczenie 1
Kiedy wykonywano pierwsze ornamenty groteskowe? Możliwe odpowiedzi: 1. W średniowieczu, 2. W renesansie, 3. W starożytności
classicmobile
Ćwiczenie 2
RBu2FPUBrU1u61
Przyjrzyj się wybranym zdobionym przedmiotom i przyporządkuj im odpowiadającą epokę. Ilustracja 1 Możliwe odpowiedzi: 1. barok, 2. secesja, 3. średniowiecze. Ilustracja 2 Możliwe odpowiedzi: 1. barok, 2. secesja, 3. średniowiecze. Ilustracja 3 Możliwe odpowiedzi: 1. barok, 2. secesja, 3. średniowiecze. W zadaniu wykorzystano trzy zdjęcia, które przedstawiają: stronę z Księgi z Kells - na fotografii są symbole czterech ewangelistów, stolik w stylu Ludwika XIV - mebel charakteryzuje się ornamentowymi wzorowaniami, są to głównie motywy roślinne i kwiatowe, klatkę schodową Hotelu Tassel w Brukseli.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
Inna wersja zadania

Zdefiniuj pojęcia arabeski i groteski.

classicmobile
Ćwiczenie 3
RlXd06681aO8I1
Przeciągając podane elementy przyporządkuj definicjom odpowiadające im pojęcia. Maswerk Możliwe odpowiedzi: 1. Ornament geometryczny, 2. Ornament roślinny, 3. Ornament zwierzęco‑roślinny. Groteska Możliwe odpowiedzi: 1. Ornament geometryczny, 2. Ornament roślinny, 3. Ornament zwierzęco‑roślinny. Arabeska Możliwe odpowiedzi: 1. Ornament geometryczny, 2. Ornament roślinny, 3. Ornament zwierzęco‑roślinny.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

R150te8JP3kVpm8ce35e5b344ecafa_00000000000101
Ćwiczenie 4
Dopasuj podane elementy przyporządkuj definicjom odpowiadające im pojęcia. Arabeska Możliwe odpowiedzi: 1. Ornament geometryczny, 2. Ornament roślinny, 3. Ornament zwierzęco‑roślinny. Groteska Możliwe odpowiedzi: 1. Ornament geometryczny, 2. Ornament roślinny, 3. Ornament zwierzęco‑roślinny. Maswerk Możliwe odpowiedzi: 1. Ornament geometryczny, 2. Ornament roślinny, 3. Ornament zwierzęco‑roślinny.
Źródło: online skills, cc0.
classicmobile
Ćwiczenie 5
RIR3gumCiqohl1
Jak nazywa się motyw zdobniczy, popularny w rokoko, który stylizowany był na kształt muszli? Możliwe odpowiedzi: 1. historyzm, 2. rocaille, 3. maswerk.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
Inna wersja zadania

Jak nazywa się motyw zdobniczy, popularny w rokoko, który stylizowany był na kształt muszli? Możliwe odpowiedzi: 1. historyzm, 2. rocaille, 3. maswerk.

classicmobile
Ćwiczenie 6
R1RvASMYKxQ9J1
Jakie cechy posiada przedstawiony ornament? Możliwe odpowiedzi: 1. Wykorzystanie motywów geometrycznych, 2. Powtarzalność wzoru, 3. Arabeskowość.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
Inna wersja zadania

Wybierz z lekcji motyw i określ uczucia, które towarzyszą Ci przy odbiorze danego motywu.

Rb3Ac7dohejUY
Ćwiczenie 7
Jaka może być funkcja ornamentu? Możliwe odpowiedzi: 1. Funkcja informacyjna, 2. Nadanie atrakcyjności, 3. Określenie okresu historycznego, w którym powstał przedmiot
Ćwiczenie 8

Przyjrzyj się wybranym grafikom zawierającym arabeski i groteski. Połącz ze sobą dwa zdjęcia, przedstawiające podobne motywy.

RqJRwX3BFIp8L
Grafika do ćwiczenia nr 7, online-skills, CC BY 3.0
R7lBzJYYr9fsR
Przyjrzyj się wybranym grafikom zawierającym arabeski i groteski. Połącz ze sobą dwa zdjęcia, przedstawiające podobne motywy. 1 Możliwe odpowiedzi: 1. A, 2. B 2 Możliwe odpowiedzi: 1. A, 2. B
Inna wersja zadania

Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem abstraktu.

Polecenie 1

Inspirując się poznanymi w trakcie lekcji motywami zdobniczymi z historii sztuki, zaprojektuj własny ornament. Może być wykonany wybraną techniką na płaszczyźnie lub w przestrzeni. Wykorzystaj rysunek, malarstwo, grafikę lub rzeźbę.

R1WeXxTCzczJ71
Uruchom wyobraźnię i zaplanuj ilustrację do mitologicznej przygody Odyseusza, Syzyfa lub Achillesa. Opowiedz, który epizod z życia bohatera został przez Ciebie wybrany i jaką masz wizję plastyczną. Poproś kogoś z klasy o jej zrealizowanie.
Źródło: ViliusL, GNU GENERAL PUBLIC LICENSE Version 3, 29 June 2007 Copyright (C) 2007 Free Software Foundation, Inc. <http://fsf.org/> Everyone is permitted to copy and distribute verbatim copies of this license document, but changing it is not allowed..
m8ce35e5b344ecafa_0000000000009
m8ce35e5b344ecafa_0000000000010

Słownik pojęć

Arabeska
Arabeska

Ornament roślinny.

Barok
Barok

Kierunek w sztuce, który występował w kulturze europejskiej w XVII wieku i w połowie XVIII wieku, zapoczątkowany we Włoszech, odznaczający się w sztuce przepychem form, bogactwem barw i szczegółów dekoracyjnych.

Groteska
Groteska

Ornament roślinny wraz ze zwierzętami, często fantastycznymi.

Historyzm
Historyzm

Kierunek w sztuce XIX i początku XX w., którego istotą było naśladowanie wielkich stylów epok minionych.

Maswerk
Maswerk

Średniowieczny motyw dekoracyjny składający się z elementów geometrycznych.

Rocaille
Rocaille

Popularny w okresie rokoko ornament naśladujący kształty stylizowanych małżowin i muszli.

Rokoko
Rokoko

Nurt w sztuce końca XVIII wieku, przejawiająca się głównie w architekturze wnętrz i ornamentyce. Odznaczał się lekkością, płynnością i dekoracyjnością form.

Secesja
Secesja

Styl panujący w sztuce pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku, charakteryzujący się zamiłowaniem do stylizacji, swobodnej kompozycji, falistych, płynnych linii i asymetrii.

Źródła:

  1. encyklopedia.pwn.pl

  2. sjp.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki