I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
4) charakteryzuje i rozróżnia sposoby uzyskania iluzji przestrzeni w kompozycjach płaskich; rozpoznaje rodzaje perspektyw (w tym m.in.: rzędowa, kulisowa, aksonometryczna, barwna, powietrzna, zbieżna); rozpoznaje i świadomie stosuje światłocień, jako sposób uzyskania iluzji przestrzeni; podejmuje działania kreatywne z wyobraźni i z natury, skoncentrowane wokół problematyki iluzji przestrzeni;
6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców;
5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów;
7) wykazuje się znajomością najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki w Polsce i na świecie.
Nauczysz się
wskazywać dzieła sztuki, w których przedstawiono wizerunki Boga lub bóstw;
rozpoznawać ikony na podstawie podanych przykładów;
przyporządkować do podanych reprodukcji typ obrazowania Maryi (Eleusa lub Hodegetria);
oznaczać lokalizacje wybranych polskich sanktuariów maryjnych (Częstochowa, Kalwaria Pacławska, Licheń Stary, Kalwaria Zebrzydowska, Ludźmierz, Gietrzwałd, Święta Lipka, Wiślica, Piekary Śląskie) i rozpoznawać wizerunki Matki Bożej objęte kultem (z zastosowaniem mapy interaktywnej);
określać symbol i jego znaczenie na podstawie podanych przykładów (macewa);
rozpoznać rodzaj techniki plastycznej na podstawie dzieł artystów współczesnych, odwołujących się w swojej twórczości do rzeczywistości sakralnej.
Wizerunki Boga lub bóstw
E‑materiał jest kontynuacją tematu Motywy religijne w sztuce – cz. I.
Na świecie funkcjonuje wiele różnych religii. Przedstawiciele każdej z nich wyrażają swoją wiarę także poprzez sztukę – malując, rysując czy rzeźbiąc wizerunki Boga lub bóstw.
W niektórych tradycjach religijnych postacie przedstawiano na podobieństwo ludzi, na przykład w starożytnej Grecji. Pomimo tego, że bogowie greccy byli potężni, rzeźby przedstawiały ich jako ludzi posiadających zarówno zalety, jak i wady. Obrazują to dwie ilustracje. Najedź kursorem na interaktywne punkty i odczytaj imiona bóstw.
Rjie3R1axEAtI1
RykNGAMkn9jkV1
W sztuce chrześcijańskiej Bóg tradycyjnie ukazywany był jako sprawiedliwy i wszechmocny Stwórca. W taki sposób przedstawił go Michał Anioł.
R12ecGyP34JWm1
Poniżej przedstawiono ikonę Andrieja Rublowa Trójca Święta, która powstała w kręgu kultury bizantyńskiej i była typowa dla sztuki wschodnich kościołów chrześcijańskich – w tym wypadku dla kościoła prawosławnego.
Rv6i6xmKmps2u1
Ikona
Ikona to obraz przedstawiający postacie świętych i sceny z ich życia, tworzony zazwyczaj na specjalnie przygotowanym drewnie. Święci na ikonach zawsze są umieszczani centralnie. Ikony malowane są czystymi, niemieszanymi kolorami: czerwienią, bielą, niebieskim, zielonym, brązem, z użyciem znacznych ilości pozłoty. Niekiedy na obraz nakładana jest, wykonana ze srebra lub złota, sukienka z otworami na twarz i ręce przedstawianej postaci.
R9wc9EGoexFZf1
Ikona służy przede wszystkim rozwojowi duchowemu, a w mniejszym stopniu ilustruje określone prawdy wiary. Nie jest traktowana jako zwykły obraz religijny, ale jako święte dzieło. Polski malarz i teolog prawosławny, Jerzy Nowosielski, określał ikony jako okna na transcendencję, zapewniające łączność ze świętym i pozwalające wniknąć modlącemu się w rzeczywistość sakralnąSakralnysakralną.
classicmobile
Ćwiczenie 1
RiPTbaFAHqT4c1
static
Ćwiczenie 1
Przyjrzyj się reprodukcjom i zaznacz te, które przedstawiają ikonę.
RceCBxfY7xtcB1
B
C
Sztuka sakralna
Sztukę sakralną, której głównym motywem jest Maryja, nazywamy sztuką maryjną. Poniżej ukazano obrazy o tematyce maryjnej, w których Matka Boża przedstawiona jest na dwa różne sposoby. Pierwszy nazywany jest Hodegetria, drugi – Eleusa. Najedź na reprodukcje i dowiedz się, czym różnią się sposoby przedstawiania wizerunku Maryi.
R4o5PEzy0rcve1
RvG6AweEGUuHL1
Jednym z najbardziej znanych obrazów maryjnych w Polsce jest ikona w typie Hodegetria – Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, znajdujący się w sanktuarium maryjnym na Jasnej Górze w Częstochowie.
RjlDy7en9C6Uu1
classicmobile
Ćwiczenie 2
R1cXHZlmRbH7h1
static
Ćwiczenie 2
Przyjrzyj się Maryi na Obrazie Matki Boskiej Częstochowskiej, a następnie zaznacz określenie, które jest wobec niej stosowane również w kontekście prezentowanego dzieła.
A - Matka Boża Radosna B - Madonna Karmiąca C - Czarna Madonna
C
RLvwm0cysdkFw
Ćwiczenie 3
Dopasuj definicję do pojęcia. Eleusa Możliwe odpowiedzi: 1. w Kościele wschodnim obraz kultowy, malarska reprezentacja świętej postaci, zawierająca obok wizerunku napisy objaśniające., 2. to przedstawienie Matki Boskiej w charakterystycznym geście pochylenia głowy, przytulającą swój policzek do policzka Jezusa. Zazwyczaj Syn obejmuje ją ręką za szyję., 3. to najstarszy i najbardziej rozpowszechniony wizerunek Matki Boskiej. Przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus na ramieniu. Hodegetria Możliwe odpowiedzi: 1. w Kościele wschodnim obraz kultowy, malarska reprezentacja świętej postaci, zawierająca obok wizerunku napisy objaśniające., 2. to przedstawienie Matki Boskiej w charakterystycznym geście pochylenia głowy, przytulającą swój policzek do policzka Jezusa. Zazwyczaj Syn obejmuje ją ręką za szyję., 3. to najstarszy i najbardziej rozpowszechniony wizerunek Matki Boskiej. Przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus na ramieniu. Ikona Możliwe odpowiedzi: 1. w Kościele wschodnim obraz kultowy, malarska reprezentacja świętej postaci, zawierająca obok wizerunku napisy objaśniające., 2. to przedstawienie Matki Boskiej w charakterystycznym geście pochylenia głowy, przytulającą swój policzek do policzka Jezusa. Zazwyczaj Syn obejmuje ją ręką za szyję., 3. to najstarszy i najbardziej rozpowszechniony wizerunek Matki Boskiej. Przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus na ramieniu.
Dopasuj definicję do pojęcia. Eleusa Możliwe odpowiedzi: 1. w Kościele wschodnim obraz kultowy, malarska reprezentacja świętej postaci, zawierająca obok wizerunku napisy objaśniające., 2. to przedstawienie Matki Boskiej w charakterystycznym geście pochylenia głowy, przytulającą swój policzek do policzka Jezusa. Zazwyczaj Syn obejmuje ją ręką za szyję., 3. to najstarszy i najbardziej rozpowszechniony wizerunek Matki Boskiej. Przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus na ramieniu. Hodegetria Możliwe odpowiedzi: 1. w Kościele wschodnim obraz kultowy, malarska reprezentacja świętej postaci, zawierająca obok wizerunku napisy objaśniające., 2. to przedstawienie Matki Boskiej w charakterystycznym geście pochylenia głowy, przytulającą swój policzek do policzka Jezusa. Zazwyczaj Syn obejmuje ją ręką za szyję., 3. to najstarszy i najbardziej rozpowszechniony wizerunek Matki Boskiej. Przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus na ramieniu. Ikona Możliwe odpowiedzi: 1. w Kościele wschodnim obraz kultowy, malarska reprezentacja świętej postaci, zawierająca obok wizerunku napisy objaśniające., 2. to przedstawienie Matki Boskiej w charakterystycznym geście pochylenia głowy, przytulającą swój policzek do policzka Jezusa. Zazwyczaj Syn obejmuje ją ręką za szyję., 3. to najstarszy i najbardziej rozpowszechniony wizerunek Matki Boskiej. Przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus na ramieniu.
Dopasuj definicję do pojęcia.
to przedstawienie Matki Boskiej w charakterystycznym geście pochylenia głowy, przytulającą swój policzek do policzka Jezusa. Zazwyczaj Syn obejmuje ją ręką za szyję., to najstarszy i najbardziej rozpowszechniony wizerunek Matki Boskiej. Przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus na ramieniu., w Kościele wschodnim obraz kultowy, malarska reprezentacja świętej postaci, zawierająca obok wizerunku napisy objaśniające.
Eleusa
Hodegetria
Ikona
Sztuka religijna
Sztuka religijna stanowi inspirację dla współczesnych artystów. W galerii przedstawiono przykłady dzieł nawiązujących do tematyki maryjnej. Przyjrzyj się im, a następnie rozwiąż zadanie.
RYvIRukcJ5zzf1
RXns1OX23lf2W1
R14WWx8j18BMJ1
Rx4Lb2nXYq5611
classicmobile
Ćwiczenie 4
R16PbAfOOGn8L1
static
Ćwiczenie 4
Przyporządkuj do poniższych reprodukcji typ obrazowania Maryi (Eleusa lub Hodegetria), którym inspirowała się współczesna artystka.
Odpowiedzi: A - Eleusa B - Eleusa C - Hodegetria D - Hodegetria
Rozwiązanie: 1‑C,D 2‑A,B 3‑C,D 4‑A,B
Kult maryjny
Zarówno Koścół katolicki, jak i prawosławny, szczególną cześć oddają Matce Bożej, co nazywamy kultem maryjnym. Maryja oraz Jezus Chrystus należą do najważniejszych i najczęściej przedstawianych postaci w sztuce chrześcijańskiej. W Polsce znajduje się wiele ośrodków kultu maryjnego, w których zobaczyć można obrazy i figury Maryi, ukazywanej zazwyczaj z małym Chrystusem.
Poniżej zamieszczono mapę, na której zaznaczono lokalizacje wybranych polskich sanktuariów maryjnych. Po kliknięciu w interaktywnych punktów możesz zobaczyć objęty kultem wizerunek Matki Bożej.
R1XnMZiszBa5k1
Sceny religijne
Sceny religijne w sztuce odnoszą się nie tylko do postaci; pojawiają się także w kontekście świąt o charakterze religijnym.
Reprodukcja przedstawia przebieg jednej z uroczystości w żydowskiej świątyni.
R16rFAnGpoAnO1
classicmobile
Ćwiczenie 5
RHNEgFpC6nHrJ1
static
Ćwiczenie 5
Prezentowany obraz ukazał wnętrze świątyni podczas żydowskiego święta. W tytule obrazu znajduje się jej nazwa. Zaznacz właściwe słowo.
A - zbór B - katedra C - synagoga D - cerkiew E - meczet
C
Wspólnymi świętami Kościołów i wspólnot chrześcijańskich są między innymi Boże Narodzenie (święto obchodzone dla wspomnienia i uczczenia narodzin Jezusa Chrystusa) oraz Wielkanoc (uroczystość upamiętniająca zmartwychwstanie Chrystusa, poprzedzona Niedzielą Palmową). Z kolei jednymi z najważniejszych świąt w judaizmie (świąt żydowskich) są Pesach (jedno z tzw. świąt pielgrzymich rozpoczynające się uroczystym wspólnym posiłkiem całej rodziny) oraz Rosz ha‑Szana, czyli Święto Trąbek (dzień rozpoczynający rok żydowski, którego charakterystycznym zwyczajem jest dęcie w barani róg).
classicmobile
Ćwiczenie 6
R1Ifc1Rz5Bw8Q1
static
Ćwiczenie 6
Przyjrzyj się reprodukcjom, a następnie określ, który z nich przedstawia święto żydowskie, a który chrześcijańskie.
Odpowiedzi: A - święto żydowskie B - święto chrześcijańskie
Rozwiązanie: 1‑A 2‑B
Religia islamska
W niektórych religiach, np. w islamie, istnieje zakaz wyobrażania ludzi, zwierząt oraz Boga w scenach religijnych. W sztuce islamskiej rekompensował to rozwój bogatej ornamentyki, np. arabeski.
R17xiGrkXB1MU1
R1BZEf9S3pm2d1
classicmobile
Ćwiczenie 7
RbgxnzWR6OTBo1
static
Ćwiczenie 7
Zaznacz te fotografie, które przedstawiają wejście do budynku ozdobione arabeskami.
R12JdxbieWieX1
A
B
W kulturze i sztuce żydowskiej, oprócz ornamentyki, występuje bogata symbolika, wyrażająca określone treści religijne. Symbole, a nawet sceny religijne, często umieszczano na żydowskich nagrobkach, nazywanych macewami.
Najedź kursorem na fotografię, a dowiesz się, jaką symbolikę zawiera przedstawiona macewa.
R1JpRtoCFEBqU1
Potrzeba kontaktu ze sferą sacrum, również obecnie jest ważna dla wielu osób. Poniżej przedstawiono przykłady dzieł współczesnych artystów, wykonane różnymi technikami.
Malarstwo
RxrKDFUenNpkg1
R9GuxW0MX3VhR1
R14kx7q1tuF1p1
R1XPPKTjL8TXn1
RylTDdoQQixOC1
Witraż
R19sZTUCn1Sj51
Rzeźba
R1ALW6D9z8cdj1
Medal
R19j99MXGcsCR1
Plakat
R1Ss6zzrep9Wn1
Słownik pojęć
Arabeska
Arabeska
ornament roślinny lub geometryczny, który wywodzi się ze sztuki hellenistyczno‑rzymskiej. Stosowany w sztuce islamu. Ornament wzbogacany jest niekiedy motywami figuralnymi i elementami pisma.
Atrybut
Atrybut
symboliczny przedmiot dodany przedstawianej osobie, związany z jej życiem i pozwalający ją rozpoznać.
Ikona
Ikona
w Kościele wschodnim obraz kultowy, malarska reprezentacja świętej postaci, zawierająca obok wizerunku napisy objaśniające.
Macewa
Macewa
żydowska stela nagrobna, najczęściej w formie pionowo stojącej, prostokątnej płyty kamiennej lub drewnianej
Metryczka
Metryczka
opis podstawowych informacji dotyczących dzieła; pełen opis zawiera następujące dane: imię i nazwisko autora, tytuł dzieła, technikę wykonania (np. malarstwo olejne, akwarela, pastel, grafika itp.), rok powstania (rok, epoka, styl), wymiary pracy, miejsce gdzie się obecnie znajduje.
Matka Boska Eleusa
Matka Boska Eleusa
Matka Boża Czuła ukazuje szczególną relację pomiędzy Matką Boską a Dzieciątkiem Jezus. Wyobrażenia Matki Boskiej Eleusa to częsty motyw w sztuce sakralnej.
Matka Boska Hodegetria
Matka Boska Hodegetria
najstarszy i najbardziej rozpowszechniony typ ikonograficzny przedstawienia Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus na ręku. Najbardziej znanym tego typu przedstawieniem Maryi w Polsce jest obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, znajdujący się w sanktuarium na Jasnej Górze.
Ornament
Ornament
motyw zdobniczy lub zespół takich motywów, może być np. roślinny, zwierzęcy, geometryczny.
Synagoga
Synagoga
żydowski dom modlitw, studiowania Tory i nauczania, od średniowiecza też siedziba kahału i sądu rabinackiego.
Sakralny
Sakralny
związany z kultem religijnym.
Źródło:
Stefan Kozakiewicz (red.), Słownik terminologiczny Sztuk Pięknych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969, s. 21.