Scenariusz zajęć

III etap edukacyjny, język polski

Temat: Mówimy to samo inaczej, czyli rzecz o archaizmach

Treści kształcenia:

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

3. Świadomość językowa. Uczeń:

3) dostrzega zróżnicowanie słownictwa – rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcje w tekście.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Zna i rozumie pojęcie archaizmu,

• Potrafi określić funkcje archaizmów w tekście,

• Potrafi streścić poznaną historię.

Nabywane umiejętności:

• Rozumienie i analizowanie czytanego tekstu – utworu literackiego,

• Rozumienie stosowania archaizmów,

• Wykorzystywanie i przetwarzanie podanych informacji do pracy własnej.

Kompetencje kluczowe:

• Porozumiewanie się w języku ojczystym,

• Umiejętność uczenia się,

• Świadomość i ekspresja kulturalna.

Środki dydaktyczne:

• Kopie kserograficzne tekstu Adama Mickiewicza pt. „Lilije”Indeks górny 1¹,

• Słowniki języka polskiego, ewentualnie słowniki etymologiczne, archaizmów itp.,

• Sprzęt multimedialny (komputer, ewentualnie podłączony do telewizora projektor multimedialny, tablica interaktywna),

• Zasób multimedialny: film „Archaizacja”.

Metody nauczania:

• Problemowe: rozmowa kierowana, dyskusja,

• Eksponujące: film,

• Praktyczne: czytanie z podziałem na role, praca z tekstem.

Formy pracy:

• Indywidualna jednolita i zróżnicowana,

• Zbiorowa jednolita.

Przebieg zajęć:

Etap przygotowawczy

Na poprzedniej lekcji uczniowie otrzymali pracę domową. Ich zadaniem było przygotowanie zestawienia cech charakterystycznych epoki oświeceniowej i romantycznej.

Etap wstępny

Nauczyciel przeprowadza czynności organizacyjne (przywitanie, sprawdzenie obecności), a potem przystępuje do omówienia prac domowych. Wskazuje na charakterystyczne cechy epok: oświecenia – rozum, racjonalizm, empiryzm, ład, harmonia – i romantyzmu – uczucie, bunt, rewolucja. Podkreśla, że spór romantyków z klasykami dotyczył m.in. sfery języka utworów: twórcom oświecenia podobało się to, co jasne, klarowne, uporządkowane i wytworne; pisarze nowej epoki wywołali rewolucję, wprowadzając do swych dzieł kolokwializmy, wyrazy gwarowe, a także archaizmy. Po zapoznaniu uczniów z tematyką zajęć nauczyciel podaje ich temat i omawia cele lekcji.

Etap realizacji

Nauczyciel wyjaśnia uczniom specyfikę „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza, programowej części pierwszego tomu „Poezji” z 1822 r. Tom ten okazał się przełomowy dla polskiej literatury, a jego wydanie stanowi cezurę rozdzielającą romantyzm od oświecenia.

Następnie prowadzący zajęcia rozdaje uczniom kserokopie tekstu „Lilije” i przydziela im role (narrator, pani, pustelnik, duch męża, starszy brat, młodszy brat). Młodzież odczytuje utwór z podziałem na role i określa najważniejsze elementy świata przedstawionego (temat, czas i miejsce akcji, bohaterowie, przebieg wydarzeń).

Podczas ponownego odczytania tekstu (cicha lektura) uczniowie wypisują obecne w nim wyrazy archaiczne, próbują wyjaśnić ich znaczenie wynikające z kontekstu, a potem sprawdzają je w słownikach.

Kolejnym etapem zajęć jest emisja filmu prezentującego wykład dr. Bogusława Bednarka na temat archaizacji. Na podstawie otrzymanych informacji uczniowie określają, jakie funkcje w utworze pełnią archaizmy, a następnie wspólnie zastanawiają się, jaka jest rola tego typu wyrazów w poznanej wcześnie balladzie Adama Mickiewicza. W trakcie rozmowy z nauczycielem młodzież podaje przykłady wynotowanych archaizmów i przyporządkowuje je do archaizmów fonetycznych (np. lilije, zbójczyni), fleksyjnych (np. wietrzno, Kijowiany, usty, rozjaśń), leksykalnych (np. bieży, słotną, lico) i znaczeniowych (np. świetlica).

Etap końcowy

Uczniowie przypominają, czym są archaizmy oraz w jakim celu pisarze się nimi posługują (stworzenie kolorytu epoki, wykreowanie wrażenia dawności lub ludowości).

Zadanie domowe polega na tym, że uczniowie losują postać, z punktu widzenia której mają opowiedzieć historię poznaną w „Lilijach”. Dodatkowo premiowane będą te prace, w których uczniowie użyją archaizmów. Wśród proponowanych postaci powinny się znaleźć te, które w jakimś stopniu wiążą się z tekstem Adama Mickiewicza lub wywodzą się z kręgu kultury średniowiecznej, np. żak, wędrowny aktor, Hanka, dworzanin króla Bolesława Śmiałego, przyjaciółka pani, cyrulik, karczmarz itp.

1. Proponowane źródło: Adam Mickiewicz, Lilije, [w:] Tenże, Ballady i romanse, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1985.↩

R1Pf7KpDcRqn3