Ważne daty

Ludwig van Beethoven

RvIWYcbjV499P1

Ilustracja przedstawia Ludwiga van Beethovena – niemieckiego kompozytora i pianistę. Mężczyzna z dłuższymi włosami, wyraz twarzy poważny, zadziorny. Ubrany jest w białą koszulę z wysoko postawionym kołnierzykiem, ciemną apaszką pod szyją i marynarkę.

Dziewiętnaste stulecie to okres wielkich przemian w wielu sferach życia. Oprócz ważnych wydarzeń, jak np. objęcie władzy przez Napoleona Bonaparte we Francji, Kongres Wiedeński, powstanie listopadowe, dokonano też znaczących odkryć, które odmieniły dotychczasowy sposób życia. Pojawiły się nowe sposoby przemieszczania się, takie jak kolej, samochód, samolot oraz komunikacji – telegraf, telefon, radio. Nie bez powodu zatem stulecie to nazywano epoką pary i elektryczności.

W muzyce można było dopatrywać się coraz intensywniejszego wyzwalania indywidualności, które doprowadziło do całkowitej swobody twórczej. W XIX w. nastąpiła wyraźna ewolucja orkiestry, a innowacje harmoniczne zaczęły definiować język muzyczny kompozytorów. Aby w pełni przybliżyć Wam muzykę XIX w. przedstawimy ją w oparciu o twórczość najważniejszych kompozytorów tego stulecia, tj.: Ludwiga van Beethovena – ojca romantyzmu, Franza Schuberta, Felixa Mendelssohna, Roberta Schumanna, Johannesa Brahmsa, Antona Brucknera oraz Gustava Mahlera. Dzięki temu nie tylko zdobędziecie wiedzę o muzyce omawianego stulecia, ale także będziecie potrafili scharakteryzować język muzyczny każdego z twórców

Ludwig van Beethoven – niemiecki kompozytor, którego muzyka utorowała drogę epoce romantyzmu. Urodził się w 1770 r. w Bonn, a zmarł w 1827 r. w Wiedniu. To on zapoczątkował wyzwalanie indywidualności. Jego spuścizna to 135 kompozycji opusowanych oraz 200 dzieł nieopusowanych. Komponowanie utworów pochłaniało wiele jego czasu, jednak wynikało to w dużej mierze z równoczesnej pracy nad kilkoma kompozycjami. Jego twórczość można podzielić na trzy okresy, które odzwierciedlają ewolucję jego stylu.

Pierwszy okres zaczyna się w 1794 r. i trwa do 1801. Charakteryzuje się on wyraźnymi odniesieniami do klasycznej techniki kompozytorskiej, często do języka Mozarta. Dominują tu przede wszystkim utwory kameralne. Zarysowuje się też indywidualizm Beethovena przejawiający się m.in. w podejściu do zagadnień dynamiki i artykulacji.

Drugi etap twórczości trwa 13 lat, do roku 1814. Jest to okres wzmożonej aktywności kompozytorskiej. W tych latach powstało wiele znaczących kompozycji, np. pierwsze osiem symfonii, opera Fidelio, koncerty fortepianowe, sonaty fortepianowe. Ich cechy charakterystycze to m.in.:

• silniejsze kontrasty melodyczne, agogiczne, artykulacyjne, dynamiczne,

• wyraźne zróżnicowanie form – często finały w cyklach czteroczęśiowych były kulminacją dzieła,

• melodyka złożona z krótkich, wyrazistych motywów.

Jedną z innowacji w muzyce, którą zainicjował Beethoven, było rozpoczęcie I Symfonii C‑dur op. 21 akordem dominanty septymowej wprowadzającym do subdomintanty tonacji głównej. Po początkowych akordach pojawia się właściwy temat oparty o marszową rytmikę. Posłuchajcie.

Warto również, abyście zapamiętali, że przełomowymi kompozycjami z tego okresu były III Symfonia Es‑dur op. 55 Eroica, jak i V Symfonia c‑moll op. 67 oraz jedyna symfonia programowa Beethovena – VI Symfonia F‑dur op. 68.

Trzecia Symfonia powstała w hołdzie Napoleonowi i była jemu początkowo dedykowana, jednak – po koronacji na cesarza Francuzów – Beethoven dedykcję usunął. Temat pierwszej części został powierzony wiolonczelom, co wcześniej nie było standardowym rozwiązaniem. Kolejną nowością było umieszczenie marsza żałobnego w miejsce drugiej części gatunku oraz – formę wariacji wraz z kodą w części ostatniej.

W Piątej Symfonii kompozytor powiększył obsadę wykonawczą o trzy puzony, fagot oraz flet piccolo. Motywem przewodnim, integrującym całą kompozycję, jest w niej tzw. motyw losu. Dzieło to stało się symbolem najbardziej doskonałej formy muzyki absolutnej.

Ostatnią fazę twórczości Beethovena wyznacza się od około 1814 r. do jego śmierci. Twórca stracił słuch w 1819 r., dlatego wiele kompozycji tego okresu powstało jedynie w oparciu o jego wyobraźnię muzyczną. Utwory, które wówczas skomponował to m.in.: msza symfoniczna Missa Solemnis, kwartety smyczkowe oraz IX Symfonia d‑moll op. 125, której niezwykłość przejawia się w formie, obsadzie (jest to dzieło wokalno‑instrumentalne), ekspresji. Beethoven zdecydował się dokonać syntezy faktury wokalnej i instrumentalnej na gruncie symfonii. Cechami charakterystycznymi dla utworów tej fazy są:

• komplikacja faktury i monumentalizacja formy,

• synteza wszystkich znanych Beethovenowi technik kompozytorskich,

• stosowanie form wariacyjnych,

• nasilone kontrasty ekspresyjne.

Franz Schubert

RainUurXyy10M1

Ilustracja przedstawia Franza Schuberta – austriackiego kompozytora. Pulchny mężczyzna, z wyraźnymi rysami twarzy, lekko zdziwiony i naburmuszony. W brodzie ma dołek, na nosie okulary. Włosy lekko kręcone, nastroszone. Ubrany jest w białą koszulę, ciemną apaszkę i marynarkę.

Franz Schubert urodził się w 1797 r. w Lichtenhalu, na przedmieściu Wiednia, a zmarł w Wiedniu – w 1828 r. Nazywany jest klasykiem romantyzmu – był posiadaczem klasycznego bogactwa, które posłużyło mu do budowy nowego świata muzyki. Twórczość Schuberta koncentruje się przede wszystkim wokół symfonii, utworów fortepianowych, kameralnych oraz wokół pieśni.

Początkowe symfonie powstawały na użytek szkolnej orkiestry. Są utrzymane w nurcie klasycznym. Niektóre tematy, zwroty melodyczne, inspirowane były muzyką Haydna, Mozarta. Jedynie czwarta symfonia wyrosła na gruncie muzyki Beethovena – zachowana jest w tonacji c‑moll, posiada rozbudowany wstęp, a częścią trzecią jest menuet z wyraźnymi wpływami scherzaScherzoscherza. Indywidualnymi rozwiązaniami Schuberta w pierwszych sześciu symfoniach są m.in.: nagromadzone stosunki mediantoweMediantamediantowe, czyli tercjowe, oraz urozmaicenie kolorystyczne materii dźwiękowej, wynikające z traktowania instrumentów dętych drewnianych na równi z instrumentami smyczkowymi.

Szósta Symfonia C‑dur prezentuje wpływy zarówno Rossiniego, jak i Mozarta, Haydna czy Beethovena. Z kolei popularna VIII Symfonia h‑moll „Niedokończona” – jedno z największych osiągnięć w twórczości Schuberta – ma budowę dwuczęściową. Powszechnie uważa się, że Schubert celowo zastosował dwie części, by udowodnić, że niewielkimi rozmiarami kompozycji można wyrazić wszystko o apogeum melancholii. Często tragiczny wydźwięk muzyki wynika z zastosowanej harmonii, której specyfiką są wspomniane już stosunki mediantowe. Symfonia ta uchodzi za pierwszą symfonię romantyczną. Posłuchajcie fragmentu.

W skrystlizowanym stylu symfonicznym Schuberta to instrumentacja często wpływała na kształt tematu. Wolumen brzmienia ulegał powiększeniu poprzez wprowadzanie dodatkowcyh instrumentów (rogi) i częste tutti.

Jest on ponadto autorem 15 kwartetów smyczkowych. Wczesne były pisane na użytek domowego muzykowania. Zaś kolejne – do wykonania koncertowego. Jednym z ważniejszych jest Kwartet smyczkowy nr 12 c‑moll. Jest jednoczęściowy, posiada skomplikowaną budowę. Schubert pisał też duety, tria i kwintety.

Pieśni Schuberta to wyraz najwyższego kunsztu artystycznego. Pozornie prosta forma stała się wyrazem osobistych refleksji oraz wodospadem ekspresji. Słynnymi cyklami pieśni są Piękna młynarka oraz Podróż zimowa. Pieśni Schuberta nie tylko respektują rytmy wiersza, ale też – jak słyszeliście – muzycznie ilustrują tekst poprzez umiejętnie rozplanowanie warstwy akompaniamentu. Duże znaczenie w kreowaniu ekspresji ma harmonika – częste są zmiany trybu, modulacje. Całą twórczość Schuberta przenika śpiewność oraz tzw. niebiańskie dłużyzny.

Felix Mendelssohn‑Bartholdy

RT5yzTy8OSG9U1

Ilustracja przedstawia Felixa Mendelssohna – niemieckiego kompozytora i krytyka muzycznego. Mężczyzna z delikatnym uśmiechem. Twarz podłużna, szczupła. Włosy ciemne lekko kręcone. Ubrany jest w białą koszulę z wysoko postawionym kołnierzykiem, ciemną apaszką pod szyją i marynarkę.

Kolejnym kompozytorem, z którego twórczością zostaniecie zapoznani, jest Felix Mendelssohn‑Bartholdy. Urodził się w Hamburgu 3 lutego 1809 r., a zmarł 4 listopada 1847 r. w Lipsku. Można wyróżnić trzy okresy twórczości Mendelssohna.

Pierwszy – od 1820 do 1824 r. Nazywany jest dzięcięcym – młody kompozytor miał bowiem zaledwie 15 lat. Powstało wówczas około 100 utworów. Wśród nich znajdują się: 13 sinfonii, koncerty instrumentalne, I Symfonia c‑moll, utwory kameralne. Inspiracją dla kompozycji tego okresu była muzyka baroku i klasycyzmu. Już w początkowej fazie zarysowały się indywidualne cechy jego muzyki, czego przykładem może być nowy typ instrumentacji, zwany Elfenromantik. Polega on na eksponowaniu melodii, podkreślaniu elementu kolorystycznego oraz na dążeniu do jasności, klarowności formy. Typowym zabiegiem Mendelssohna było przeciwstawianie wysokobrzmiącego instrumentu solowego niskobrzmiącemu akompaniamentowi.

Drugi okres twórczości rozpoczyna się około 1825 r. i trwa 16 lat. Jest to faza rozkwitu indywidualnego stylu kompozytorskiego. Mendelssohn zaczął krystalizować swój własny styl szczególnie w zakresie rozwiązań fakturalno‑brzmieniowych. Duże znaczenie można przypisać IV Symfonii A‑dur Włoskiej, będącej muzycznym zapisem podróży do Włoch.

W omawianej fazie wyraźny jest nurt stylizacyjny, będący wyrazem nieprzerwanego zainteresowania muzyką dawną. Na kanwie barokowych rozwiązań powstało oratoriumOratoriumoratorium Paulus. Również V Symfonia D‑dur Reformacyjna zawiera elementy barokowe (np. przygrywka chorałowa w pierwszej części). Warto również pamiętać, że to Mendelssohn wskrzesił muzykę Jana Sebastiana Bacha, wykonując w 1829 r. Pasję wg św. Mateusza oraz przyczynił się do popularyzacji muzyki Haendla.

Felix Mendelssohn‑Bartholdy jest twórcą nowego gatunku solowej muzyki fortepianowej – pieśni bez słówPieśń bez słówpieśni bez słów. Ich komponowanie rozpoczął w 1829 r. Charakteryzują się one przeniesioną na grunt muzyki instrumentalnej liryką wokalną. Akompaniament jest w nich uproszczony celem wyraźnego podkreślenia melodii. Posłuchajcie przykładu takiej pieśni – Pieśń bez słów nr 6 z op. 30.

W ostatnim, mistrzowskim okresie twórczości (trwającym od 1842 r. do śmierci), Mendelssohn dokonał syntezy swoich osiągnięć. Powstała w nim m.in. Symfonia Szkocka, której forma jest nietypowa – rozpoczyna się rozbudowanym wstępem. Część wolna została przesunięta z drugiego miejsca na trzecie, a finał stał się muzycznym podsumowaniem wszystkich wątków. Wszystkie części następują po sobie attaccaAttaccaattacca. Inną ważną kompozycją tego okresu jest Koncert skrzypcowy e‑moll op. 64. Utwór pozbawiony jest wstępu, a temat pierwszej części pojawia się w partii solisty już w drugim takcie. Kadencja występuje po przetworzeniu, a nie tak, jak to miało w formie klasycznej – po repryzie.

W przeciwieństwie do innych romantycznych kompozytorów Mendelssohn nie inspirował się muzyką ludową, a poezja nie była dla niego wyznacznikiem brzmienia kompozycji, lecz jedynie inspiracją do poszukiwania odpowiednich rozwiązań. Preferował powściągliwość emocjonalną, dlatego też szczególnie interesował się tekstami biblijnymi. Jego twórczość wpłynęła na poglądy muzyczne całego stulecia.

Robert Schumann

R5uCs3LAACVYX1

Ilustracja przedstawia Roberta Schumanna – niemieckiego kompozytora. Mężczyzna z dłuższymi, prostymi włosami. Twarz ma przyjazną. Ubrany jest w białą koszulę z wysoko postawionym kołnierzykiem, ciemną apaszką pod szyją i marynarkę.

Muzyka Roberta Schumanna jest bardziej nasycona romantyczną ekspresją niż muzyka Felixa Mendelssohna‑Bartholdy’ego. Pomimo że Schumann urodził się zaledwie rok później (w 1810 r.), inaczej wykorzystał dziedzictwo klasyczne. Do opusu 23 posługiwał się jedynie fortepianem, wyrażając nim wszystkie przepełniające go uczucia. Wśród tych utworów znajdują się głównie sonaty fortepianowe, które, zachowując klasyczne ramy czteroczęściowego schematu, prezentują nową treść. Również są to cykle miniatur przybierające często charakter suitowy. Cykle integrowane są na zasadzie podobieństwa i kontrastu. Nieraz spaja je wspólny motyw i plan tonalny.

W twórczości Schumanna szczególne miejsce zajmują pieśni. Podobnie jak u Schuberta, forma ta przybiera różnorodną postać. Ważna rola została przypisana akompaniamentowi, którego partia jest niemal odrębną miniaturą fortepianową, odzwierciedlającą nastrój pieśni. Schumann rozwinął zdobycze Schuberta, osiągając niezwykłe zespolenie słów z muzyką. Najsłynniejsze pieśni pochodzą z 1840 r. – m.in. cykl Miłość i życie kobiety oraz cykl Dichterliebe, czyli Miłość poety. Wysłuchajcie za chwilę pieśń z tego cyklu pt. Był najpiękniejszy miesiąc maj.

Schumann komponował też koncerty solowe (m.in. Koncert fortepianowy a‑moll), utwory kameralne (w oparciu o klasyczną formę, z wyraźnym jej udramatyzowaniem) oraz cztery symfonie, w których zastosował cykl czteroczęściowy ze scherzem na trzecim lub drugim miejscu. Za pomocą tematu lub motywu dążył do integracji całego cyklu symfonii. W zakresie instrumentacji Schumann nie wprowadził żadnych istotnych innowacji. Unikał kontrastu pomiędzy tutti a solo, zwiększał wolumen brzmienia orkiestry.

Najbardziej charakterystyczną i wyłamującą się spośród wymienionych właściwości symfoniki Schumana jest IV Symfonia d‑moll op. 120. Powstała ona w 1841 r. (wówczas jako Fantazja symfoniczna), a następnie – po 10 latach – została zinstrumentowana ponownie. Składa się z pięciu części następujących po sobie attaccaAttaccaattacca – Introdukcja, Allegro, Romanza, Scherzo, Finał. Kompozycja rozwijana jest z melodycznych motywów Introdukcji. Jest to bez wątpienia nowa forma symfonii wywodząca się z Finału IX Symfonii d‑moll Beethovena.

Johannes Brahms

R1VVVz05H4Lbm1

Ilustracja przedstawia Johannesa Brahmsa – niemieckiego kompozytora, pianistę i dyrygenta. Starszy mężczyzna z długą brodą i zakręconym wąsem. Twarz ma poważną. Ubrany jest w ciemny garnitur.

Johannes Brahms urodził się 7 maja 1833 r. w Hamburgu, a zmarł 3 kwietnia 1897 r. w Wiedniu. Był wielkim zwolennikiem baroku i klasycyzmu, dlatego wielokrotnie powtarzał, że urodził się zbyt późno. Uważany jest za przedstawiciela neoromantyzmu, choć jego twórczość to przede wszystkim muzyka absolutna. Możemy wyróżnić trzy źródła jego twórczości. Są to:

• wiedeńscy klasycy – Brahms, szczególnie wzorem Beethovena, preferował w formie sonatowej pracę tematyczną i technikę wariacyjną;

• formy przedklasyczne – swoje zainteresowanie koncentrował na formie fugi, passacagliPassacagliapassacagli oraz na typowych dla baroku środkach, jak np. ostinatoOstinatoostinato;

• muzyka Schuberta – inspirował się jego liryką wokalną.

Panuje przekonanie, jakoby Brahms zapoczątkował klasycyzujący nurt XIX w., który w kolejnym stuleciu realizował się jako neoklasycyzm.

W twórczości symfonicznej stosował formę sonatową. Łącznie powstały cztery symfonie. To w tym gatunku szczególnie zaznaczył się wpływ muzyki Beethovena. Cechy symfoniki Brahmsa to m.in.:

• zacieranie granic pomiędzy ekspozycją a przetworzeniem,

• opieranie odcinków łącznikowych na pracy przetworzeniowej,

• kameralizacja drugiej części – dążenie do charakteru intermezzaIntermezzointermezza,

• jednoczenie cyklu poprzez przenikanie kolejnych części tymi samymi motywami,

• śpiewność tematów, często o ludowym charakterze,

• pochody równoległych tercji i sekst,

• faworyzacja instrumentów dętych drewnianych,

• upodobanie do ciemnych barw i gęstego wolumenu brzmienia,

• częste rytmy synkopowane, łączenie duoli z triolami.

W koncertach instrumentalnych kompozytor odszedł od klasycznego przeciwstawienia partii solistycznej i orkiestrowej, równoważąc je. Instrument solowy traktował jako instrument orkiestrowy. Utwory te charakteryzują się nieopisaną śpiewnością tematów. Szczególnie znany jest II Koncert fortepianowy B‑dur nazywany „symfonią z fortepianem obligato” i Koncert podwójny na skrzypce i wiolonczelę.

Poza poważnymi kompozycjami symfonicznymi Brahms jest też autorem pieśni solowych i chóralnych, a także – 21 tańców węgierskich opartych na węgierskich motywach ludowych. Pierwotnie przeznaczone były na duet fortepianowy, jednak sam kompozytor zdecydował się dokonać aranżacji na orkiestrę kilku z nich. Wysłuchajcie za chwilę Tańca węgierskiego nr 1 zachowanego w tonacji g‑moll.

Anton Bruckner i Gustav Mahler

R19sHfkIAubiF1

Ilustracja przedstawia Antona Brucknera – austriackiego kompozytora i organistę. Starszy, łysiejący mężczyzna, krótko przystrzyżony. Ubrany jest w białą koszulę, muchę i marynarkę.

R75RQaIRPjREc1

Ilustracja przedstawia Gustava Mahlera – austriackiego kompozytora i dyrygenta. Mężczyzna w średnim wieku. Włosy lekko kręcone. Twarz z wyraźnymi rysami, dyrygent nosił okulary. Ubrany jest w białą koszulę, muchę i marynarkę.

Anton Bruckner to kompozytor austriacki urodzony w 1824 r. Zmarł w wieku 72 lat. Przez Alfreda Einsteina – niemieckiego muzykologa – nazywany był ostatnim klasykiem XIX wieku oraz religijnym symfonikiem. Źródeł jego twórczości należy dopatrywać się w twórczości Beethovena, którego IX Symfonia oddziaływała na rozmiary kompozycji Brucknera. Także – w twórczości Schuberta, który czerpał z motywów ludowych. Za źródła w twórczości Wagnera uważa się zaś stosowane środki harmoniczne. Bruckner przeniósł jego zdobycze z dzieł scenicznych na grunt własnej muzyki symfonicznej.

W twórczości Brucknera możemy wyróżnić dwa główne ogniwa – muzykę religijną oraz muzykę symfoniczną. Do roku 1863 Bruckner nie komponował symfonii. Powstawały wówczas msze, utwory organowe i motety. W tych utworach dominują przede wszystkim wzorce klasyczne, wczesnoromantyczne oraz renesansowe. Odznaczają się one prostą fakturą. Dopiero w kolejnych latach nastąpiła krystalizacja stylu indywidualnego, charakteryzującego się m.in. odwoływaniem do tradycji muzyki barokowej (silne kontrasty dynamiczne, przeciwstawianie bloków brzmieniowych) i swobodnymi asocjacjami w ostatnich częściach cyklów, które spajają muzyczną narrację w jedność.

Anton Bruckner zaczął komponować symfonie w latach sześćdziesiątych XIX w. Wzorce, na których się opierał, to przede wszystkim muzyka organowa, polifonia, rozwiązania klasyczne (mowa tu o czteroczęściowym cyklu symfonicznym oraz o spajaniu części wspólnym materiałem tematycznym). Łącznie skomponował dziewięć symfonii. Charakteryzują się one:

• monumentalną formą i obsadą wykonawczą,

• budową czteroczęściową (z wyjątkiem ostatniej – nieukończonej),

• kantylenowymi tematami, często opartymi o rozległe interwały.

Szczególnym upodobaniem Brucknera było rozpoczynanie symfonii efektem szmerowym, tremolem smyczków lub długo brzmiącym dźwiękiem w niskim rejestrze. Potęgowało to efekt mistycyzmu. Wysłuchajcie teraz IV Symfonii Es‑dur Romantycznej, w której kompozytor wprowadza programowość. Zwróćcie uwagę na nastrój mistycyzmu, zawiązujący się w pierwszych taktach dzieła.

Ów mistycyzm dostrzegalny jest wyraźnie w kompozycjach Gustawa Mahlera. Kompozytor koncentrował się – podobnie jak Bruckner – na gatunku symfonii oraz – odmiennie – na pieśni. W swojej twórczości nawiązywał do różnych kompozytorów, tj.:

• L. van Beethovena (w zakresie techniki przetworzeniowej i idei symfonii wokalno‑instrumentalnej),

• F. Schuberta (pieśniowość),

• R. Wagnera (wzorując się na jego harmonice oraz technice motywów przewodnich),

• A. Brucknera (polifonia i monumentalność formy),

• H. Berlioza (połączenie symfonii z gatunkami wokalno‑instrumentalnymi).

Innymi inspiracjami były: muzyka orkiestr wojskowych oraz muzyka ludowa austriacka i żydowska.

Gustav Mahler wielokrotnie mówił: Symfonia znaczy dla mnie budowanie świata wszelkimi możliwymi środkami istniejących technik. To zdanie implikuje istotę stylu symfonicznego kompozytora. Twierdził on również, że wszystkie jego symfonie przekazują treść życia. Muzyka była zatem dla niego rodzajem autobiografii, miejscem do wyrażenia światopoglądu.

W XIX w. powstały cztery symfonie. Wśród nich znajdują się kompozycje wokalno‑instrumentalne (II Symfonia c‑moll na sopran, alt, chór i orkiestrę oraz III Symfonia d‑moll na alt, chór żeński, chór chłopięcy i orkiestrę). Cykl symfonii rozbudowany jest nawet do sześciu części (w Trzeciej Symfonii). Często też wykorzystywał materiał swoich pieśni – przykładem może tu być IV Symfonia G‑dur, w której finale umieszczona jest pieśń z cyklu Czarodziejski róg chłopca.

Wysłuchajcie za chwilę I Symfonii D‑dur Tytan, której inspiracją był poemat Jeana Paula pt. Tytan opowiadający o genialnej jednostce i jej autodestrukcji.

Charakterystyczne dla twórczości Mahlera jest również łączenie muzyki wysokiej i popularnej. Sam Mahler uważał, że jego muzyka to odgłosy natury, odzwierciedlenie świata absolutu. Było to słyszalne w zaprezentowanej przed chwilą symfonii. Ponadto dużą wagę przywiązywał do brzmienia orkiestry – obsada wykonawcza jego kompozycji jest ogromna, mimo że kompozytor często operuje „cienką” fakturą.

Jak już wspomniano, dominującym gatunkiem w twórczości Mahlera była, obok symfonii, pieśń. Kompozytor czerpał teksty między innymi z poezji ludowej pt. Czarodziejski róg chłopca, z własnego zbioru. Istnieją pieśni na głos z towarzyszeniem fortepianu, np. Lieder und Gesänge oraz pieśni na głos z towarzyszeniem fortepianu lub orkiestry, np. Pieśni wędrującego czeladnika lub wymieniony już Czarodziejski róg chłopca. Porównując wersję z akompaniamentem fortepianu i z akompaniamentem orkiestry można zauważyć, jak bardzo sugestywna i niezwykła jest Mahlerowska umiejętność instrumentacji.

Podsumowanie

RVqLazevHuLte1

Ilustracja przedstawia wiedeńską salę koncertową powstałą w II połowie XIX w. Sala koncertowa w Pierwszej Dzielnicy w Wiedniu. Siedziba najważniejszej orkiestry austriackiej – Wiener Philharmoniker. Budynek Musikverein znajduje się przy Dumbastraße/Bösendorferstraße, na placu Musikvereinsplatz, pomiędzy Karlsplatz a Kärtner Ring. Budynek został zaprojektowany przez Theophila von Hansen w stylu neoklasycznym.

Muzyka XIX w. jest przeciwieństwem muzyki epoki minionej. Początkowo dominowały formy klasycyzujące z niewielkimi tendencjami do romantycznego wyrazu muzyki. Głównymi formami rozwijanymi w omawianym stuleciu są przede wszystkim – pieśni, miniatury, symfonie, koncerty instrumentalne. Na dalszy plan schodzi muzyka kameralna i sonata. Źródłem inspiracji romantycznych kompozytorów była literatura. To właśnie z nią związany jest gatunek pieśni, który dominował w twórczości Schuberta i Schumanna – mistrzów zespolenia słowa z muzyką. Z pieśni wywodzi się nowy gatunek – pieśni bez słówPieśń bez słówpieśni bez słów, których twórcą był Felix Mendelssohn‑Bartholdy.

Wielu kompozytorów czerpało z tradycyjnych rozwiązań i to w oparciu o nie rozwijali swój indywidualny język. Beethoven zaczął eksperymentować z częściami cyklu symfonii umieszczając marsz żałobny na drugim miejscu. Interesujące zmiany zachodziły także w zakresie kształtowania linii tematycznych. Beethoven jako jeden z pierwszych kompozytorów zaczął rozwijać symfonię z jednego motywu (Piąta Symfonia), a co więcej – rozpoczął monumentalizację formy i dokonał syntezy gatunku symfonicznego z muzyką wokalną (Dziewiąta Symfonia). Z kolei Schubert w swojej Symfonii h‑moll Niedokończonej zdecydował się na dwuczęściową formę. Instrumenty dęte zyskiwały w jego kompozycjach równowagę w stosunku do instrumentów smyczkowych, co pozwoliło na rozwój kolorytu brzmienia orkiestry. U Schumanna zaś prowadząca melodia nie pojawiała się od razu, lecz była rozwijana w trakcie wypowiedzi muzycznej. Dzięki temu tradycyjna okresowość ulegała zacieraniu. W zakresie harmonii i tonalności kompozytorzy coraz chętniej stosowali tonacje molowe. Zmienność tonacyjna, modulacyjność, zyskiwały na znaczeniu – służyły wzmocnieniu ekspresji.

Poszukiwania nowych brzmień obejmowały również eksperymenty na gruncie instrumentacji. Ich inicjatorem był bez wątpienia Beethoven, który powierzał główne tematy instrumentom, ówcześnie pełniącym rolę jedynie akompaniamentu. Pojawił się także nowy typ instrumentacji, zwany Elfenromantik, w którym eksponowano melodię i podkreślano element kolorystyczny. Jego typowym zabiegiem było przeciwstawianie wysokobrzmiącego instrumentu solowego niskobrzmiącemu akompaniantowi. Warto też przypomnieć Brucknera, który często rozpoczynał symfonie efektem szmerowym, tremolem smyczków lub długo brzmiącym dźwiękiem w niskim rejestrze.

Warto, abyście zapamiętali również, że w muzyce XIX w. uszczegółowieniu podlegał zapis przeznaczony dla wykonawcy. Twórcy odchodzili również od stosowania włoskich określeń, korzystając coraz częściej z oznaczeń w języku ojczystym.

W XIX w. istotnymi kompozytorami byli także Richard Strauss, Richard Wagner i Franz Liszt. O najważniejszych aspektach ich twórczości dowiecie się za chwilę.

Richard Wagner, Franz Liszt, Richard Strauss - wybrane aspekty twórczości

Zadania

Słownik pojęć

Źródła:

encyklopedia.pwn.pl

D. Gwizdalanka, Historia Muzyki 2, Kraków 2006

Biblioteka muzyczna