Muzyka naszych sąsiadów - Ukraina.
Ważne daty
XVI w. – od tego czasu w kulturze ukraińskiej wykonywane są dumy.
Rok 2003 – od tego roku obowiązuje oficjalna wersja hymnu Ukrainy.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
1. W zakresie śpiewu. Uczeń:
1) śpiewa ze słuchu lub/i z wykorzystaniem nut (w zespole, solo, a cappella, z akompaniamentem) minimum 10 różnorodnych utworów wokalnych w roku szkolnym:
b) wybrane pieśni (w tym artystyczne i patriotyczne),
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
d) utworów ludowych w postaci oryginalnej i artystycznie opracowanej.
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
1) muzyki ze względu na jej rodzaj (wokalna, instrumentalna, wokalno‑instrumentalna, artystyczna, rozrywkowa, ludowa oraz do wyboru: sakralna, filmowa, teatralna i inne).
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
4. poznaje przykłady muzycznej twórczości ludowej, obrzędy, zwyczaje, tradycje swojego regionu.
rozpoznawać słuchem melodię hymnu Ukrainy;
rozpoznawać słuchem dumy ukraińskie z akompaniamentem liry;
rozpoznawać słuchem tańce ukraińskie: kozaka i kołomyjkę.
Ukraina na mapie Europy
Ukraina – nasz wschodni sąsiad - graniczy z Białorusią, Słowacją, Węgrami, Rumunią, Mołdawią, Rosją oraz naszym krajem - Polską. Posiada dostęp do dwóch mórz – Czarnego i Azowskiego. Stolicą Ukrainy jest Kijów. Polacy szczególnym sentymentem darzą Lwów, który w czasach II Rzeczpospolitej był miastem polskim. Współcześnie Lwów stanowi ważny ośrodek nauki i kultury na Ukrainie.
Przed tobą kilka grafik. Zwróć uwagę na położenie Ukrainy na mapie, zapamiętaj jak wygląda flaga i herb naszego wschodniego sąsiada.
Przed Tobą raz jeszcze mapa Europy. Sprawdź czy pamiętasz gdzie leży Ukraina i jej sąsiedzi. Zanim klikniesz w interaktywny punkt, odpowiedz sobie na pytanie: „Jakie to Państwo? Jakie miasto jest jego stolicą?” Podpowiedzią będą dla Ciebie flagi sąsiadujących państw.
Wskaż na mapie Ukrainę oraz państwa, które sąsiadują z Ukrainą. Nazwy państw przeciągnij we właściwe miejsca.
Rosja, Białoruś, Mołdawia, Ukraina, Węgry, Słowacja, Rumunia, Polska
Wskaż flagi: Białorusi, Ukrainy, Mołdawii.
- ukraina {image#}
- białoruś {image#}
- mołdawia {image#}
- rumunia {image#}
Ukraina – poznajmy kulturę naszego wschodniego sąsiada
Granica pomiędzy Polską a Ukrainą stanowi jednocześnie granicę między zachodnią i wschodnią Słowiańszczyzną - językami, obrządkami religijnymi, folkloremfolklorem. Z drugiej strony długie sąsiedztwo tych narodów nie pozostało bez wpływu na wiele podobieństw, dających się odnaleźć w kulturach obu grup etnicznychgrup etnicznych. Cechą, która łączy te słowiańskie kraje są wspólne korzenie kulturowe i językowe pochodzące od jednego narodu słowiańskiego. Wszystkie kraje sąsiadujące z Ukrainą, za wyjątkiem Węgier to narody słowiańskie, które łączy wiele cech kulturowych. Ukrainę i Polskę łączy jeszcze więcej. Wśród wspólnych zwyczajówzwyczajów możemy odnaleźć m.in.: bocianie łapy, byśki, dyduch, gaik, korowaj, Kostroma, kołacz, kurek dyngusowy, noc Kupały, nowe latko, pisanki, pogrzeb strzały, zażynki jak również podobne obrzędy weselne czy pogrzebowe.
Maslenica to wschodniosłowiańskie ostatki obchodzone do dzisiaj w Rosji, na Białorusi i Ukrainie. Podczas maslenicy należy pojednać się z bliźnimi i wybaczyć im winy. Bliny, są nieodłącznym atrybutem uroczystości. Symbolizują słońce i są oznaką wdzięczności dla boga Jaryły za dar życia na Ziemi. Bliny smaruje są masłem, które jest symbolem dobrobytu w całej rodzinie. Maslenica to odpowiednik polskich Zapustów. W Polsce w Tłusty Czwartek jemy pączki, a Ukraińcy podczas Maselnicy – naleśniki.
Wskaż wszystkie poprawne odpowiedzi dotyczące maslenicy.
- Są to obrzędy związane z nadejściem wiosny.
- Podczas uroczystości spożywa się bliny, czyli naleśniki.
- Podczas uroczystości spożywa się bliny, czyli placki ziemniaczane.
- Podczas uroczystości śpiewa się i tańczy.
- Bliny symbolizują słońce i są oznaką wdzięczności dla boga Kupały.
- Bliny smarowane są masłem, które oznacza dobrobyt w całej rodzinie.
- Maslenica obchodzona jest także w Rosji i Mołdawii.
- Maslenica jest obchodzona w czasie świąt Bożego Narodzenia.
- Podczas maslenicy należy pojednać się z bliźnimi i wybaczyć im winy.
Pieśni i tańce ukraińskie
Katarzyna Reszczyńska, Dumy i dumki ukraińskie – czyli śpiewana historia
Ukraińska kultura jest związana przede wszystkim ze wsią i kozaczyzną. Nieodłącznym jej elementem są dumy i dumki. Pewnie większość z czytających słyszała ten termin, być może części skojarzy się z utworem Dumka na dwa serca, ale czym tak właściwie jest zapewne niewiele osób będzie w stanie poprawnie wskazać, zacznijmy więc od formalnego podziału tego gatunku literacko- muzycznego. Duma to gatunek epicko‑liryczny. Jej tematyka dotyczy historyczno‑bohaterskich czynów i wydarzeń lub opisuje obyczaje, występujące w literaturze ukraińskiej. Utwory te mają swoje korzenie w tradycji ludowej. Ich charakter określany jest jako recytatywny, swoim układem wierszowanym przywodzą na myśl rosyjskie byliny. Upraszczając, są to po prostu wiersze, opisujące życie i zwyczaje rdzennych Ukraińców, historię ich kraju i ważne wydarzenia. Co ważne, dumy nie są recytowane w ciszy, a wykonywane przeważnie wraz z akompaniamentem bandury, liry lub kobzykobzy. Czym zatem jest dumka? Dumką możemy nazwać pieśń ukraińską, która zawiera wiele zwrotek. Ma formę ballady. Nastrój dumki jest rzewny, często ukazuje żal i tęsknotę za straconą osobą, miejscem lub wydarzeniem. Wykonywano je z akompaniamentem bandury. Podsumowując, dumy można nazwać najwspanialszym wytworem poezji ludowej na Ukrainie. Poematy epickie przesiąknięte są liryzmem i nostalgią. Przedstawiają ludzi i zdarzenia realistyczne a nie fikcję, więc są dla nas swoistego rodzaju źródłem wiedzy o życiu Ukraińców, o ich zwyczajach i tradycjach. Poza tematyką obyczajową zajmują się również wojenną. W obu przypadkach na pierwszy plan wysuwają się zagadnienia etyczne. Już na zakończenie warto wiedzieć, że dumy można nazywać również: pieśniami kozackimi, pieśniami rycerskimi lub niewolniczymi psalmami. Termin duma w języku folklorystyki ukraińskiej funkcjonuje od 1827 roku, jednak znany jest już od XVI wieku.
Źródło: http://ukrytaukraina.pl/dumy-i-dumki-ukrainskie-czyli-spiewana-historia/
Tyle o pieśniach. Dowiesz się teraz o dwóch reprezentatywnych ukraińskich tańcach, jakimi są kozakkozak, kazaczok i kołomyjkakołomyjka.
Kozak jest narodowym tańcem Ukrainy utrzymanym w metrummetrum 2/4, w żywym tempietempie wywodzi się od kozaków - czyli ludu zamieszkującego dzikie stepy. Tańczony jest przez mężczyzn, którzy wykonują przysiady, podskoki, akrobacje oraz wyrzuty nóg. Kobiety w tym tańcu grają drugoplanowe role. Podczas wykonywania kozaka tancerze mają solowe występy, a tempo tańca stopniowo przyśpiesza. Kozak wymaga siły i zwinności. Domra, bandura, teorban czy bałałajka, to instrumenty, przy których akompaniamencie wykonywany jest kozak
Kazaczok jest bardzo podobny do kozaka. Jest tańcem popularnym nie tylko na Ukrainie, ale również w Rosji. W obydwu tych krajach jest tańcem narodowym. Jest szybki, a narastające tempo wymaga od tancerzy siły i zwinności. Tańczony jest wyłącznie przez mężczyzn, a swoje korzenie ma w hopaku - ukraińskim tańcu bojowym i sztuce walki pochodzącym z Siczy Zaporowskiej. W kulturze popularnej kazaczok to taniec oparty na różnego typu instrumentalnych i wokalnych przeróbkach pieśni Katiusza. W latach 60‑tych XX wieku zdobył ogromną popularność w Europie Zachodniej.
Kołomyjka to taniec ludowy popularny na Ukrainie, w Rumunii i Mołdawii. Kołomyja jest w metrum parzystym i żywym tempie. W miarę tańczenia tempo się wzmaga. Kołomyjka nawiązuje do tańców góralskich. Towarzyszą jej krótkie przyśpiewki i okrzyki. Kołomyjka to również ukraińska pieśń liryczna. Warto wspomnieć, że o kołomyjce wspominają słowa refrenu popularnej pieśni polskiej - Czerwony pas.
Ludowa ukraińska pieśń śpiewana zazwyczaj w towarzystwie bandury, kobzy lub liry, opiewająca prawdziwe historie Ukraińców
- Duma
- Kozak
- Kołomyjka
- Maslenica
Wysłuchaj uważnie pieśni i wskaż instrument, na którym grany jest akompaniament.
- Lira korbowa
- Bandura
- Kobza
- Dudy
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Hymn Ukrainy
Tekst do ukraińskiego hymnu został napisany w 1862 roku przez Pawła Czubyńskiego, etnografa i poety pochodzącego z Kijowa. Muzykę do hymnu skomponował w 1863 roku kompozytor ks. Mychajło Werbycki, która pierwotnie miała służyć jako pieśń do sztuki teatralnej Zaporożcy. Według Feliksa Konecznego tekst wzorowany był na słowach Mazurka Dąbrowskiego napisanego przez Józefa Wybickiego. W trakcie rewolucji ukraińskiej w 1917 roku została oficjalnie przyjęta, jako hymn. Zabroniona w okresie włączenia Ukrainy w struktury ZSRR, powróciła wraz z gorbaczowowską odwilżą. W 1992 roku Parlament Ukraiński przyjął jedynie melodię hymnu, a tekst miał zostać wybrany na podstawie odrębnej ustawy oraz konkursu. Niestety wszystkie nadesłane propozycje okazały się nieodpowiednie. Ówczesny prezydent Leonid Kuczma zaproponował pierwszą zwrotkę z refrenem z nieco zmodyfikowanego wiersza Czubyńskiego. Ostateczna uchwała w tej sprawie została podjęta w 2003 roku przez Radę Najwyższą.
Przed Tobą oryginalny tekst hymnu państwowego Ukrainy i tłumaczenie na język polski. Posłuchaj hymnu Ukrainy w wersji wokalnej. Staraj się śledzić oryginalny tekst oraz tłumaczenie na język polski.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dc1M25Vxg
Na nagraniu wersja wokalno-instrumentalna hymnu Ukrainy. Utwór jest dostojny, majestatyczny w tempie umiarkowanym. Śpiewają donośnie i dobitnie mężczyźni i kobiety. W akompaniamencie słychać wyraźny rytm podkreślany przez instrumenty perkusyjne i dęte blaszane
Ще не вмерла Україна
Ще не вмерла України і слава, і воля,
Ще нам, браття молодії, усміхнеться доля.
Згинуть наші воріженьки, як роса на сонці.
Запануєм і ми, браття, у своїй сторонці.
Душу, тіло ми положим за нашу свободу,
І покажем, що ми, браття, козацького роду.
Станем, браття, в бій кривавий від Сяну до Дону,
В ріднім краю панувати не дамо нікому;
Чорне море ще всміхнеться, дід Дніпро зрадіє,
Ще у нашій Україні доленька наспіє.
Душу, тіло...
А завзяття, праця щира свого ще докаже,
Ще ся волі в Україні піснь гучна розляже,
За Карпати відоб'ється, згомонить степами,
України слава стане помiж народами.
Душу, тіло...
Nie umarła jeszcze Ukraina
Nie umarła jeszcze Ukraina ani chwała, ani wolność,
Jeszcze do nas, bracia Ukraińcy, uśmiechnie się los.
Zginą wrogowie nasi jak rosa na słońcu,
Zapanujemy i my bracia, w naszym kraju.
Duszę, ciało poświęcimy dla naszej wolności,
Pokażemy, żeśmy bracia, z kozackiego rodu.
Staniemy bracia do krwawego boju od Sanu do Donu,
Panować w domu ojców nie damy nikomu.
Czarne Morze się uśmiechnie, dziad Dniepr rozraduje,
W naszej Ukrainie dola się odmieni.
Duszę, ciało...
Praca rąk i zapał szczery swoje dopowiedzą
I wolności pieśń huczna po kraju się rozleje,
Za Karpaty się odbije i po stepach zagrzmi,
Chwała Ukrainy stanie między narodami.
Duszę, ciało...
Posłuchaj hymnu państwowego Ukrainy w wersji instrumentalnej. Staraj się śledzić zapis nutowy i śpiewaj mormorandomormorando melodię hymnu razem z nagraniem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dc1M25Vxg
Na nagraniu wersja instrumentalna hymnu Ukrainy. Utwór jest dostojny, majestatyczny. Wykonuje go orkiestra dęta. Rytm jest podkreślony grą instrumentów perkusyjnych.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dc1M25Vxg
Na nagraniu wersja instrumentalna hymnu Ukrainy. Utwór jest dostojny, majestatyczny. Wykonuje go orkiestra dęta. Rytm jest podkreślony grą instrumentów perkusyjnych.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dc1M25Vxg
Nagranie instrumentalne hymnu Rosji. Utwór jest majestatyczny, w wolnym tempie.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dc1M25Vxg
Wersja instrumentalna hymnu Słowacji. Utwór majestatyczny, w wolnym tempie, podobny melodyką do pieśni z naszego Podhala.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dc1M25Vxg
Odpowiedz na pytanie: Jakie cechy melodii, tempa, rytmu, twoim zdaniem, powinien mieć hymn?
Wysłuchaj czterech fragmentów hymnów państwowych i wskaż hymn Ukrainy.
- Utwór 1
- Utwór 2
- Utwór 3
- Utwór 4
Podsumowanie
Pora na podsumowanie wiadomości. Zrobisz to samodzielnie rozwiązując ostatnie zadanie.
Uzupełnij luki w tekście. Przy wpisywaniu wyrazów pamiętaj o pisowni wielką i małą literą.
.............. – nasz wschodni sąsiad - graniczy z Białorusią, ...................., Węgrami, Rumunią, Mołdawią, Rosją oraz naszym krajem - Polską. Jej stolicą jest ............. Wiele zwyczajów ukraińskich jest bardzo podobnych do polskich. Jednym z nich jest .................., czyli wschodniosłowiańskie ostatki, podczas których spożywa się naleśniki smarowane masłem. Pieśni ukraińskie, których treścią są prawdziwe historie, wykonywane przeważnie wraz z akompaniamentem bandury, kobzy lub ............ to ............. Popularny ukraiński taniec, który wymaga od mężczyzn wyjątkowej siły i zręczności to ............. Inny taniec, który nawiązuje do tańców góralskich to ..................... „Jeszcze Ukraina nie umarła” to słowa pieśni, która jest ............ Ukrainy.
Praca domowa
Słownik pojęć
rosyjski ludowy instrument muzyczny, rodzaj mandoliny.
ukraiński ludowy instrument szarpany
rosyjski ludowy instrument muzyczny zbliżony do lutni.
smutna pieśń, rodzaj elegii, utwór epicki osnuty na tle zdarzeń historycznych, zawierający motywy balladowe.
ludowa twórczość artystyczna, cechy charakterystyczne dla jakiegoś środowiska, miejsca.
grupa społ., którą charakteryzuje tylko jej właściwy zespół cech: nazwa (etnonim), język lub zdecydowanie odmienna gwara, wspólne pochodzenie z określonego terytorium lub od wspólnego przodka, świadomość historii i kultury, system wartości i symbolika grupowa, religia, poczucie więzi łączącej jej członków przy jednoczesnym dystansie do innych grup.
hymn narodowy, ustalona przez tradycję pieśń patriotyczna, stanowiąca wyraz jedności narodowej i będąca oficjalną formą społecznej manifestacji uczuć narodowych.
ludowy instrument muzyczny o kilku strunach, podobny do lutni.
skoczny taniec ukraiński podobny do kozaka; też: muzyka do tego tańca.
ukraiński taniec ludowy, tańczony przez mężczyzn z przysiadami, wyrzucaniem nóg i podskokami; też: muzyka do tego tańca.
instrument smyczkowy z małą klawiaturą.
zasada porządkowania przebiegu dźwięków w utworze pod względem ich wartości rytmicznej (tzn. relatywnego czasu trwania) i rozkładu akcentów w obrębie taktu.
śpiew z zamkniętymi ustami, bez tekstu, na głosce m.
szybkość wykonania utworu muzycznego, zaplanowana przez kompozytora lub realizowana podczas wykonania, uznawana za jeden z elementów utworu (obok melodii, harmonii, rytmu, metrum itp.);
dawny instrument muzyczny, będący basową odmianą lutni.
powszechnie przyjęty, tradycyjny sposób postępowania w pewnych okolicznościach.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
red. A. Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Warszawa 1995.
J. Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 2007.
L. Leciejewski, Mały słownik kultury dawnych Słowian, Warszawa 1999.
