1248 – nakazanie odmawiania podczas liturgii w języku polskim Wyznania wiary i Modlitwy Pańskiej na synodzie we Wrocławiu
XIII w. – zapoczątkowanie polskiej muzyki liturgicznej, powstanie pierwszych dwóch zwrotek Bogurodzicy
XIV w. – pojawienie się w muzyce polskiej pierwszych zabytków wielogłosowości
XV w. – rozkwitanie kultury polskiej, Kraków stał się ważnym ośrodkiem na mapie Europy
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RCz2VKFSdtYkI1
1
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
3. Średniowiecze. Uczeń:
1) charakteryzuje kulturę muzyczną wczesnego średniowiecza związaną z rozwojem chrześcijaństwa;
8) zna kompozytorów i teoretyków średniowiecznych (Leoninus, Perotinus, Guido d’Arezzo, Philippe de Vitry, Guillaume de Machaut, Piotr z Grudziądza, Wincenty z Kielczy (Kielc), Mikołaj z Radomia);
9) wymienia zabytki polskiej i europejskiej muzyki średniowiecznej (Bogurodzica, Gaude Mater Polonia, Chwała Tobie, Gospodzinie i in.).
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;
4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:
b) podstawowe techniki kompozytorskie,
c) cechy stylów muzycznych,
d) strukturę gatunków i form muzycznych, ich zmiany i rozwój,
e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in..
5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
Nauczysz się
przedstawiać powiązania rozwoju muzyki w Polsce z jej historią i kulturą współczesną;
wykazywać Polski wkład w rozwój form chorałowych i monodii świeckiej;
przedstawiać znaczenie Bogurodzicy oraz pozostałych dzieł średniowiecza dla kultury polskiej;
wymieniać przykłady polskiej wielogłosowości;
charakteryzować twórczość kompozytorów reprezentatywnych dla muzyki polskiego średniowiecza - Wincentego z Kielczy, Mikołaja z Radomia - na tle muzyki europejskiej.
Początki polskiej muzyki
Początek rozwoju polskiej kultury muzycznej ma miejsce w VII w., pojawiają się wówczas pierwsze organizacje państwowe na ziemiach polskich. Jedyną uprawianą tu wówczas muzyką była rodzima muzyka ludowa. Nie zachowały się z tego okresu żadne zabytki muzyczne, ponieważ przekazywana była drogą ustną. Jedyne wzmianki o niej znajdują się w kronikach i pismach podróżników. Źródła te przynoszą wzmianki o instrumentach używanych wówczas na ziemiach polskich. Mowa w nich o piszczałkach, trąbach, rogach, gęślach, lutniach, bębnach i dzwonach, a także o praktykach wykonawczych.
Z oryginalnych zabytków tego okresu zachowała się do dziś pięciootworowa piszczałka i podobizna rogu na Drzwiach Gnieźnieńskich pochodzących z ok. 1127 roku.
Nową erę muzyczną w Polsce zapoczątkowało przyjęcie w 966 roku chrześcijaństwa. Wtedy Polska wkroczyła w orbitę wpływów kulturalnych Europy zachodniej. Kościół niezwłocznie zajął się strukturą organizacyjna niezbędną dla potrzeb nowej religii. Już w 968 r. powstało pierwsze biskupstwo w Poznaniu w roku 1000 w Gnieźnie, a następnie we Wrocławiu, Krakowie, Kołobrzegu, Kruszwicy, Włocławku i Płocku.
Zakonnicy przybywający z misją nawracania pogan przywozili ze sobą księgi liturgiczne.
Początkowo chorał na ziemiach polskich śpiewany był wyłącznie przez cudzoziemskich zakonników.
Z tego czasu pochodzą najstarsze księgi chorałowe:
Kodeks Gertrudy z 993 r. – zaginął
Sakramentarium tynieckie z ok. 1060 r., zapisane neumami bezliniowymi
Liber Ordinalis biskupów krakowskich z początku XII w. (zbiór stałych części mszy)
Missae Plenarium z Gniezna, z początku XII w. (zawiera zmienne części mszy całego roku kościelnego)
Polskie chorały
RoMCWJSVY1qGO
Również w XIII wieku, po synodzie we Wrocławiu w 1248, kiedy nakazano podczas liturgii odmawiać w języku polskim Wyznanie wiary i Modlitwę Pańską. Z tego okresu pochodzi Bogurodzica - pierwsza znana polska nieliturgiczna pieśń religijna z polskim tekstem, która pełniła funkcję hymnu narodowego. Dwie najstarsze jej zwrotki pochodzą prawdopodobnie z końca XIII wieku, a dalsze powstawały dopiero w wieku XV.
R34YEfybK6g8b1
Z XIII wieku pochodzi również hymn polskiego hymnografa Gaude Mater Polonia.
RK5q3c7kxK7cY
Prezentacja pt. Fidel
RT3x9WBRE84b41
Dramaty liturgiczne i pieśni w polskiej muzyce średniowiecza
RYN0bTJHR1kaL
W XIV wieku w muzyce polskiej zaczęły powstawać także pieśni religijne związane z najważniejszymi świętami kościelnymi np. Chrystus zmartwychwstał jest – oparta na sekwencji Victimae paschali laudes, czy Wesoły nam dzień dziś nastał, które do dziś wykonywane są w okresie wielkanocnym w polskich kościołach. Pojawiają się wtedy pierwsze zabytki wielogłosowości. Są to, pochodzące z klasztoru klarysek w Starym Sączu rękopisy:
paralelnego organum - Benedicamus Domino
czterogłosowego conductusConductusconductus - Omnia beneficia
Inny rękopis, odnaleziony w kościele św. Andrzeja w Krakowie, zawiera trzygłosowy conductus związany z okresem Wielkanocy – Surrexit Christus hodie.
Lata świetności Polski
Na początku XV w. Polska wkroczyła w najświetniejszy w swych dziejach okres. Kraków staje się w pierwszych latach XV w. jedną z metropolii europejskich. Muzyka zajmowała ważne miejsce zarówno na Uniwersytecie Krakowskim, jak i na dworze królewskim. Zorganizowana została tu kapela wokalno – instrumentalna, uświetniająca ceremonie. O poziomie ówczesnej kultury muzycznej świadczą zachowane o dziś dzień rękopisy. Znajdują się w niech dzieła sławnych w tamtych latach kompozytorów włoskich i francuskich oraz utwory kompozytorów polskich. Najobszerniejszy z rękopisów zawiera 36 kompozycji i rozpoczyna się hymnem na cześć Krakowa Cracovia civitas. Jest to utwór trzygłosowy.
R1J2o3hE9eG9l
Z Krakowem związany jest również inny anonimowy, prosty, dwugłosowy utwór wokalno – instrumentalny, utrzymany w marszowym rytmie Breve regnum, który związany był ze zwyczajem wybierana króla żaków.
R1Foo8Ds0vz06
Polscy artyści
Nie wszystkie kompozycje okresu średniowiecza są anonimowe. Znamy nazwiska kilku kompozytorów tej epoki. Są nimi Mikołaj z Radomia, Piotr z Grudziądza i Mikołaj z Ostroroga.
Najwybitniejszy z nich – Mikołaj z Radomia działał w I połowie XV w. i zachowało się kilka jego utworów, m.in.:
3 pary śpiewów Gloria i Credo,
Magnificat – prawdopodobnie najstarszy zachowany przykład techniki fauxbourdonowej w muzyce Europejskiej,
Historiographi aciem – świecki motet, do słów Stanisława Ciołka, sławiący narodziny Kazimierza Jagiellończyka.
Są to trzygłosowe utwory wokalno – instrumentalne, oparte na technice balladowej.
R1MxqTpaS4mGN
Z II połowy XV wieku – końcowej fazy polskiego średniowiecza, poprzez stosowanie przeróbek utworów wokalnych polegających na zamianie tekstu - utwór świecki otrzymywał nowy, religijny tekst (rzadziej odwrotnie), melodia zostawała ta sama. Dokonywano także w dalszym ciągu tłumaczeń popularnych śpiewów łacińskich – np. pieśń maryjna (2. poł. XV w.) Bądź wiesioła Panno czysta i jej łaciński odpowiednik Gaude Virgo Mater Christi.
Wśród tego repertuaru na szczególną uwagę zasługuje jednak trzygłosowa pieśń ku czci Św. Stanisława, Chwała Tobie Gospodzinie – pierwszy utwór wielogłosowy z polskim tekstem.
R1PE7fsGGPpsx
Zadania
ROWE8WmckST3k
Ćwiczenie 1
R1AO1Mf0rP71f
Ćwiczenie 2
Rss01BWwhMbsi
Ćwiczenie 3
R1IQocSKl3JGe
Ćwiczenie 4
Dopasuj kompozytorów do tytułów utworów: Dies adest celebris Możliwe odpowiedzi: 1. Mikołaj z Radomia, 2. Wincenty z Kielc, 3. anonim Breve regnum. Możliwe odpowiedzi: 1. Mikołaj z Radomia, 2. Wincenty z Kielc, 3. anonim Magnificat Możliwe odpowiedzi: 1. Mikołaj z Radomia, 2. Wincenty z Kielc, 3. anonim
Dopasuj kompozytorów do tytułów utworów: Dies adest celebris Możliwe odpowiedzi: 1. Mikołaj z Radomia, 2. Wincenty z Kielc, 3. anonim Breve regnum. Możliwe odpowiedzi: 1. Mikołaj z Radomia, 2. Wincenty z Kielc, 3. anonim Magnificat Możliwe odpowiedzi: 1. Mikołaj z Radomia, 2. Wincenty z Kielc, 3. anonim
Dopasuj kompozytorów do tytułów utworów:
Wincenty z Kielc, Mikołaj z Radomia, anonim
Dies adest celebris
Breve regnum
Magnificat
R1ck1Cf7RXUiS
Ćwiczenie 5
RygNUaElGS9AT
Ćwiczenie 6
R15ilVWyXOd7U
Ćwiczenie 7
Słownik pojęć
Chorał gregoriański
Chorał gregoriański
liturgiczny jednogłosowy śpiew w kościele rzymskokatolickim. Nazwa pochodzi od papieża Grzegorza I, który śpiewy te zebrał i uporządkował.
Conductus
Conductus
wielogłosowy utwór z XII i XIII wieku, najstarszy gatunek, w którym wszystkie głosy napisane są z inwencji kompozytora.
Responsorium
Responsorium
chóralny śpiew odpowiadający na śpiew solowej modlitwy podczas oficjum lub mszy.
Sekwencja
Sekwencja
rodzaj średniow. łac. poezji liturgicznej wyposażonej w melodię, występujący od ok. IX w.
Trop
Trop
wstawka melodyczna dodawana wraz z nowym tekstem do melodii chorałowej, rozpowszechniona w IX–XIII wieku.