Ważne daty

Biografia Aleksandra Skriabina

Aleksander Skriabin urodził się w czasach, w których dokonywały się olbrzymie zmiany w muzyce. Większość kompozytorów zdawało sobie sprawę, że należy poszukiwać nowych środków i dróg twórczych, które poszerzą lub całkowicie zastąpią dotychczasowe zasady obowiązujące w systemie tonalnym, opartym na relacji akordów i ich związkach w tonacjach durowych i molowych.

R11iewEVFEvUg1

Zdjęcie przedstawia czarno-biały portret Aleksandra Nikołajewicza. Mężczyzna ma wąsy, na zdjęciu trzyma się prawą ręką za prawe ucho. Ma spokojny, przyjazny wyraz twarzy. Ubrany jest w białą koszulę z wysoko postawionym kołnierzem i czarną marynarkę.

Skriabin pochodził z moskiewskiej rodziny arystokratycznej. Studiował w Konserwatorium Muzycznym w Moskwie, które ukończył z dyplomem w klasie fortepianu. Podczas studiów pobierał również lekcje kompozycji, m. in. u Sergieja Taniejewa, Antona Areńskiego, ale ostatecznie nie otrzymał dyplomu w tym zakresie. Po okresie studiów rozpoczął karierę jako pianista koncertując w całej Europie. W tym czasie powstawały już pierwsze utwory kompozytora, które często wykonywał podczas swoich recitali. Utwory te pozostawały pod wyraźnym wpływem stylistycznym Fryderyka Chopina i Franciszka Liszta. Wczesna twórczość to głównie miniatury fortepianowe, takie jak: mazurki, etiudy, impromptus, preludia, nokturny czy walce.

Twórczość

Oprócz tego Skriabin napisał Koncert fortepianowy fis‑moll oraz Sonaty. Jego pierwsze próby orkiestrowe przynoszą takie dzieła, jak I oraz II Symfonia. W niektórych wczesnych kompozycjach można już dostrzec cechy charakterystyczne dla jego dojrzałej twórczości – dotyczy to przede wszystkim warstwy harmonicznej i związanej z nią kolorystyki brzmieniowej oraz wyraża się w dążeniu do unifikacji formalnej dzieła. Jednymi z najbardziej znanych utworów z jego wczesnego okresu twórczości są Etiudy z op. 8.

R1A5eScorKXCg1

Ilustracja przedstawia pięciolinię z nutami. Jest to fragment początkowy „Etiudy dis-moll”.

Mistyczne poglądy Skriabina

Jego dojrzały styl przejawia się już w III Symfonii Boskim Poemacie z 1904 r. Utwór ten w sposób bardzo zaawansowany wykorzystuje zdobycze Skriabina w zakresie instrumentacji i harmonii, a struktura dzieła zmierza już w stronę formy jednoczęściowej dzięki wprowadzeniu podobnego materiału tematycznego we wszystkich częściach. Kolejnym dziełem symfonicznym jest Poemat Ekstazy, który powstawał w czasie fascynacji Skriabina koncepcjami związanymi z teozofiąTeozofiateozofią. Kompozytor dołączył do niego wiersz, który miał towarzyszyć muzycznej akcji, ale nie był przeznaczony do publicznego wykonania. Dzieło to było jednoczęściowe, oparte na zrębach formy sonatowej, z trzema głównym grupami tematycznymi o charakterze programowym (tematy marzenia, wzlotu, woli). Apogeum jego twórczości stanowi Prometeusz Poemat ognia op. 60 na wielką orkiestrę symfoniczną, fortepian, chór i organy świetlne. W utworze tym ostatecznie dochodzi do zerwania z zasadami harmoniki funkcyjnej.

Skriabin konstruuje swój poemat w oparciu o jeden akord, który określa zarówno harmoniczne, jaki melodyczne właściwości dzieła. Akord ten zwany skriabinowskim, prometejskim lub mistycznymAkord mistycznymistycznym, posiada charakterystyczną kwartową strukturę (od dołu kwarta zwiększona, kwarta zmniejszona, kwarta zwiększona i kwarty czyste). Prawdopodobnie powstał z rozwinięcia akordu chopinowskiegoAkord chopinowskiakordu chopinowskiego – wówczas może być interpretowany jako dominanta undecymowa z sekstą (zamiast kwinty). W Prometeuszu akord ten tworzy swoiste centrum brzmieniowe, które pozwala interpretować ten utwór w oderwaniu od systemu dur‑moll.

RNPWwj8rzWo5b1

Ilustracja przedstawia pięciolinię z nutami akordu mistycznego lub akordu prometejskiego.

Z akordu prometejskiego została wywiedziona sześciostopniowa skala.

RwLc19zNYN52W1

Zdjęcie przedstawia czarną pięciolinię ze skalą prometejską.

Misterium Skriabina

Skriabin swoją twórczość uważał za misterium, w którym łączyć się powinna muzyka, taniec, zapachy i światła, dlatego próbował włączyć przynajmniej niektóre z tych elementów do dzieła muzycznego. Wiemy też, że planował stworzyć wielkie misterium, będące synkretyzmemSynkretyzmsynkretyzmem wszystkich sztuk. Dzieło to, zaplanowane do wykonania w Himalajach, miało sprowadzić koniec ówczesnego świata i zapowiedzieć narodziny nowego porządku. Z trzech zaplanowanych części ukończone zostały jedynie szkice pierwszej nazwanej L’acte préalable.

RJEsLp8NrqR5L1

Szkic Skriabina przedstawiający świątynię w kształcie kuli, w której miało być wykonane jego nieukończone dzieło „Misterium”.

W Prometeuszu Skriabin zrealizował również własną koncepcję synestezjiSynestezjasynestezji. Warto zauważyć, że jego stanowisko nie było w tym czasie odosobnione – podobne idee przyświecały kompozytorom i malarzom, m. in. Wasilowi Kandinskiemu oraz Arnoldowi Schoenbergowi. W skriabinowskiej koncepcji inspirowanej teozofią kolejne dźwięki w kole kwintowym przyporządkowane są palecie barw.

RN2CT2tETHwRC1

Ilustracja przedstawia koło kwintowe z nałożonym kołem barw. Koło kwintowe ma 12 kolorowych kół, które opisane są dużymi literami.

RTAb5EJWc0Q1B1

Zdjęcie przedstawia sprzęt służący Skriabinowi do eksperymentów z kolorem. Sprzęt wykonany z kolorowych żarówek, który do zdjęcia został ustawiony na stole.

Takie przyporządkowanie sugeruje, iż Skriabin w swojej koncepcji opierał się raczej na wyliczeniach i wiedzy, niż na swym osobistym odczuciu i jednocześnie podważał jego zdolności synestetyczne (słyszenie za pomocą barw). Swoją ideę zrealizował w Prometeuszu za pomocą organów świetlnych nazwanych przez niego clavier à lumières. Zapisał ich partię w partyturze i opisał jako LUCE. Odpowiednie współbrzmienia generowały barwy, które miały być projektowane na specjalnym ekranie.

R6sTMqSRxw1oJ1

Ilustracja przedstawia pierwszą stronę partytury „Prometeusza”.

Podsumowanie

Muzyka Skriabina skłaniała do wychodzenia poza ówczesne ramy przeżycia muzycznego, była odpowiednikiem religii czy filozofii, dzięki której możliwe jest obcowanie ze światem pozaziemskim. Z racji swojego eksperymentalnego charakteru oraz wysoce zindywidualizowanej postawy kompozytora, jego twórczość nie była zrozumiana przez słuchaczy z początku XX w. Jednocześnie zaplanowane projekty muzyczne, których realizację uniemożliwiła śmierć Skriabina, stały się inspiracją dla kolejnych pokoleń kompozytorów. Idea muzyki jako misterium została zrealizowana m. in. przez Karlheinza Stockhausena w cyklu Licht.

Zadania

Rlf5tXDMXSfDE

Ćwiczenie 6

Wyjaśnij pojęcie synkretyzm.

Wyjaśnij pojęcie synkretyzm.

Partia jakiego instrumentu została oznaczona w ten sposób w Prometeuszu Skriabina?

• syntezatora
• organów świetlnych
• mima

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna