Ilustracja przedstawia dwóch muzyków z białych,długich togach, którzy grają na harfach. Tytuł lekcji: Muzyka starożytnego Egiptu.
Ważne daty
ok. 5000 p.n.e. – początki osadnictwa w Dolinie Nilu
ok. 300 p.n.e. – pierwszy rozkwit miasta Memphis
2850‑2160 p.n.e. – tzw. Stare Państwo
2040‑1650 p.n.e. – tzw. Środkowe Państwo
1550‑1070 p.n.e. – tzw. Nowe Państwo
711‑332 p.n.e. – tzw. Późny okres
332‑304 p.n.e. – panowanie Aleksandra Wielkiego oraz epoka Ptolemeuszy
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1AioLiAIHSD01
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
2. Starożytność (Egipt, Grecja, Rzym i in.). Uczeń:
1) wymienia i omawia funkcje muzyki (użytkowa, obrzędowa, rozrywkowa, wojskowa);
2) rozróżnia i charakteryzuje gatunki muzyczne związane z teatrem antycznym (hymn, oda);
3) wymienia i klasyfikuje starożytne instrumenty muzyczne (np. harfa, lira, kithara, aulos, fletnia Pana, sistrum, organy hydrauliczne, tuba, róg, trąbka i in.);
4) omawia miejsce muzyki w nauce i filozofii starożytnej (Pitagoras – teoria muzyki, Platon i Arystoteles – znaczenie muzyki w wychowaniu młodego pokolenia, wartości etyczno‑moralne).
Nauczysz się
wymieniać hipotezy dotyczące początków muzyki w Starożytnym Egipcie;
wymieniać funkcje starożytnej muzyki egipskiej;
wymieniać zachowane zabytki muzyki egipskiej;
wymieniać i charakteryzować najważniejsze instrumenty muzyczne wymieniane w starożytnych źródłach egipskich;
krótko opisywać znaczenie muzyki dla kultu religijnego;
interpretować zagadnienie cheironomii.
Stare Państwo
Dolina Nilu jest jednym z miejsc najwcześniej zasiedlonych przez człowieka. Odpowiedni klimat i bogactwa naturalne sprawiły, że kwitła tam przez wiele stuleci potężna cywilizacja. Już w czasach najdawniejszych, w okresie neolitycznym, wykorzystywano muzykę w celach rytualnych i magicznych.
Rnqmmtsr31iwP
Bóstwami związanymi z muzyką były także Bes – bóstwo domowe, odpędzające wszelkie zło, związane z ziemskimi przyjemnościami, m. in. muzyką, tańcem i uciechami cielesnymi.
RuEW9xUG3TBVB
Boginią związaną z muzyką była także Bastet (zwana także Bast, Boubastis, Pasht, Ubasti, Ba en Aset). Jej kult rozwijał się od około 1100 r. p.n.e. do końca okresu ptolemejskiego. Była boginią miłości, radości, muzyki, tańca, domowego ogniska, płodności, a także kotów. Była przedstawiana jako lwica, kot lub kobieta z głową kota.
RuQ05PnudfvM5
W okresie początków Starego Państwa muzyka powoli przestaje pełnić funkcje magiczne i zaczyna być postrzegana jako sztuka dworska, ludowa i świątynna. Źródła wspominają też o zawodowych muzykach, wśród których przetrwało imię Khufu- Anch – nadwornego śpiewaka i flecisty. O licznych funkcjach muzyki świadczą dekoracje komór grobowych, hieroglifyHieroglifyhieroglify, a także zachowane instrumenty. W okresie tym najważniejszymi instrumentami są flety i harfa.
Harfy w starożytnym Egipcie
Jednym z najważniejszych instrumentów w starożytnym Egipcie była harfa pełniąca funkcję narodowego symbolu. Należała do instrumentów strunowych szarpanych i występowała w różnych formach charakterystycznych dla kolejnych epok. Najstarsze były harfy łukowe. Był to bardzo duży instrument stawiany na ziemi, a jego strunnica przypominała dawny łuk muzyczny. Jej dolna część tworzyła rezonator ozdabiany często parą boskich oczu, których zadaniem była ochrona przed złem. Harfa taka posiadała zazwyczaj 6–8 strun. W ikonografii instrument ten często przedstawiany jest jako akompaniujący śpiewakom lub flecistom. Prawdopodobnie występowały też zespoły harf składające się nawet z 7 instrumentów.
RFgpvMgdljmwM
R1CY1IFTz5SCP
Instrumenty dęte Egiptu
W starożytnym Egipcie używano też instrumentów dętych, należały do nich flety podłużne, podwójne szałamaje i trąbki, które były zarezerwowane dla kultu zmarłych.
Flet podłużny wytwarzany był z bambusa o długości 100–120 cm. Piszczałki posiadały 4–6 nawiercone otwory palcowe, nie posiadały jednak ustnika. Ten typ fletu przetrwał po czasy współczesne i funkcjonuje w muzyce artystycznej i ludowej Egiptu pod nazwą nay i uffata.
Podwójna szałamaja składała się z dwóch piszczałek o jednakowej długości. Do tej pory pewną zagadką pozostaje sposób gry na tym instrumencie. Wiadomo, iż trzymano go krzyżując ręce, nie wiadomo natomiast w jaki sposób używano dwóch piszczałek. Hipotezy sugerują, iż być może zdwajano na nich melodię, stosowano burdon lub grano różne warianty melodii (heterofonia).
RRkX9G8lBJmuf
Prezentacja obiektu 3D - sistrum
Jednym z najciekawszych i najbardziej popularnych egipskich instrumentów perkusyjnych było sistrum. Więcej na jego temat dowiecie się podczas prezentacji 3D tego instrumentu.
R1PYw84ZmskLh1
Muzyka starożytnego Egiptu
Nie wiadomo dokładnie jak brzmiała muzyka w starożytnym Egipcie. Hipotezy dotyczące systemu muzycznego wysuwa się na podstawie liczby strun w harfach lub otworów i ich rozmieszczenia we fletach i piszczałkach szałamai. Stąd przypuszcza się, że skale były pięciostopniowe (pentatoniczne) lub siedmiostopniowe (heptatoniczne). Egipcjanie nie wykształcili notacji muzycznej, jednakże na podstawie zachowanych fresków stwierdzić można, że wykształcili cheironomię – rodzaj znaków, które dyrygenci dawali muzykom za pomocą rąk. Konkretne ułożenie dłoni wskazywało określony dźwięk. Znaki takie widoczne są na poniższej ilustracji.
RllEmWbpwNafU1
Szczegółowe badania instrumentów z czasów tzw. Nowego państwa wskazują, iż prawdopodobnie doszło do zmian we wcześniejszym systemie muzycznym. Odległości między otworami w piszczałkach, jak również między progami lutni, zmniejszyły się, co może świadczyć o tym, że w Egipcie zaczęto stosować antyczny system półtonowy.
Niewiele jest zachowanych zabytków muzycznych. Z okresu Nowego Państwa przetrwała tylko liryka miłosna oraz tekst Hymnu do Słońca (z czasów Echnatona). Z czasów hellenistycznych zachował się wczesnochrześcijański Hymn z Oxyrynchos – przykład jednej z najwcześniejszych zabytków notacji muzycznej.
Mimo napływu do Egiptu muzyków i instrumentów obcego pochodzenia, w muzyce egipskiej widać było tendencje konserwatywne i zachowawcze. Z dawną muzyką wiązano ideały wychowawcze oraz odgrywała ona ważną rolę w kształtowaniu jednostki. Postawa ta zauważana była i opisywana przez greckich pisarzy klasycznych – Platona i Herodota.
Zadania
R1MZ2EBBPTcIh
Ćwiczenie 1
R1Jd5tmRRIKjZ
Ćwiczenie 2
Inna wersja zadania
Scharakteryzuj jeden z instrumentów: harfa łukowa, klaskaki, naos - sistrum.
RwzvH3XJFE3aQ
Ćwiczenie 3
Inna wersja zadania
Wymień hipotezy dotyczące początków muzyki w Starożytnym Egipcie.
RBQdbd3LVzIal
Ćwiczenie 4
RPPLGFXADoP6x
Ćwiczenie 5
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. Hieroglify Możliwe odpowiedzi: 1. zwany też ney lub nai, flet prosty o zadęciu krawędziowym, popularny na Bliskim Wschodzie, 2. najwcześniejszy rodzaj pisma w starożytnym Egipcie, 3. płaskorzeźba, 4. instrument strunowy pochodzenia arabskiego, kształtem zbliżony do lutni, grano na nim smyczkiem Nay Możliwe odpowiedzi: 1. zwany też ney lub nai, flet prosty o zadęciu krawędziowym, popularny na Bliskim Wschodzie, 2. najwcześniejszy rodzaj pisma w starożytnym Egipcie, 3. płaskorzeźba, 4. instrument strunowy pochodzenia arabskiego, kształtem zbliżony do lutni, grano na nim smyczkiem Rebab Możliwe odpowiedzi: 1. zwany też ney lub nai, flet prosty o zadęciu krawędziowym, popularny na Bliskim Wschodzie, 2. najwcześniejszy rodzaj pisma w starożytnym Egipcie, 3. płaskorzeźba, 4. instrument strunowy pochodzenia arabskiego, kształtem zbliżony do lutni, grano na nim smyczkiem Relief Możliwe odpowiedzi: 1. zwany też ney lub nai, flet prosty o zadęciu krawędziowym, popularny na Bliskim Wschodzie, 2. najwcześniejszy rodzaj pisma w starożytnym Egipcie, 3. płaskorzeźba, 4. instrument strunowy pochodzenia arabskiego, kształtem zbliżony do lutni, grano na nim smyczkiem
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. Hieroglify Możliwe odpowiedzi: 1. zwany też ney lub nai, flet prosty o zadęciu krawędziowym, popularny na Bliskim Wschodzie, 2. najwcześniejszy rodzaj pisma w starożytnym Egipcie, 3. płaskorzeźba, 4. instrument strunowy pochodzenia arabskiego, kształtem zbliżony do lutni, grano na nim smyczkiem Nay Możliwe odpowiedzi: 1. zwany też ney lub nai, flet prosty o zadęciu krawędziowym, popularny na Bliskim Wschodzie, 2. najwcześniejszy rodzaj pisma w starożytnym Egipcie, 3. płaskorzeźba, 4. instrument strunowy pochodzenia arabskiego, kształtem zbliżony do lutni, grano na nim smyczkiem Rebab Możliwe odpowiedzi: 1. zwany też ney lub nai, flet prosty o zadęciu krawędziowym, popularny na Bliskim Wschodzie, 2. najwcześniejszy rodzaj pisma w starożytnym Egipcie, 3. płaskorzeźba, 4. instrument strunowy pochodzenia arabskiego, kształtem zbliżony do lutni, grano na nim smyczkiem Relief Możliwe odpowiedzi: 1. zwany też ney lub nai, flet prosty o zadęciu krawędziowym, popularny na Bliskim Wschodzie, 2. najwcześniejszy rodzaj pisma w starożytnym Egipcie, 3. płaskorzeźba, 4. instrument strunowy pochodzenia arabskiego, kształtem zbliżony do lutni, grano na nim smyczkiem
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją.
zwany też ney lub nai, flet prosty o zadęciu krawędziowym, popularny na Bliskim Wschodzie, instrument strunowy pochodzenia arabskiego, kształtem zbliżony do lutni, grano na nim smyczkiem, płaskorzeźba, najwcześniejszy rodzaj pisma w starożytnym Egipcie
Hieroglify
Nay
Rebab
Relief
RJR1MxcU8BXeS
Ćwiczenie 6
Połącz w pary nazwę instrumentu z nazwą grupy, do której należy. Sistrum Możliwe odpowiedzi: 1. instrument strunowy, 2. instrument strunowy, 3. instrument dęty, 4. instrument perkusyjny Nay Możliwe odpowiedzi: 1. instrument strunowy, 2. instrument strunowy, 3. instrument dęty, 4. instrument perkusyjny Rebab Możliwe odpowiedzi: 1. instrument strunowy, 2. instrument strunowy, 3. instrument dęty, 4. instrument perkusyjny Harfa kątowa Możliwe odpowiedzi: 1. instrument strunowy, 2. instrument strunowy, 3. instrument dęty, 4. instrument perkusyjny
Połącz w pary nazwę instrumentu z nazwą grupy, do której należy. Sistrum Możliwe odpowiedzi: 1. instrument strunowy, 2. instrument strunowy, 3. instrument dęty, 4. instrument perkusyjny Nay Możliwe odpowiedzi: 1. instrument strunowy, 2. instrument strunowy, 3. instrument dęty, 4. instrument perkusyjny Rebab Możliwe odpowiedzi: 1. instrument strunowy, 2. instrument strunowy, 3. instrument dęty, 4. instrument perkusyjny Harfa kątowa Możliwe odpowiedzi: 1. instrument strunowy, 2. instrument strunowy, 3. instrument dęty, 4. instrument perkusyjny
Połącz w pary nazwę instrumentu z nazwą grupy, do której należy.
Starożytni Egipcjanie wymyślili specjalne gesty, które odnosiły się do konkretnych dźwięków. W ten sposób potrafili komunikować się z muzykami grającymi na instrumentach i śpiewakami, tak jak na poniższej ilustracji. Podzielcie się w pary i ustalcie między sobą gesty na określone dźwięki lub zjawiska muzyczne (mogą to być dźwięki śpiewane, ale też wszelkie inne odgłosy, np. stukanie, klaskanie itp.). Pamiętajcie, aby precyzyjnie określić zjawisko i przypisać je do konkretnego gestu. Wyznaczcie dyrygenta, który będzie pokazywał gesty oraz wykonawcę, który ma za zadanie je prawidłowo odtworzyć. Następnie zamieńcie się rolami.
R1AcH4wworZPH1
Słownik pojęć
Czurynga
Czurynga
prymitywny instrument muzyczny składający się z sznurka oraz doczepionego do jego końca kawałka drewna, wydający charakterystyczny dźwięk przy wprowadzeniu kawałka drewna w ruch obrotowy.
Hieroglify
Hieroglify
najwcześniejszy rodzaj pisma w starożytnym Egipcie, składało się ze znaków fonetycznych, ideograficznych i determinatywnych.
Nay
Nay
zwany też ney lub nai, flet prosty o zadęciu krawędziowym, popularny na Bliskim Wschodzie.
Rebab
Rebab
instrument strunowy pochodzenia arabskiego, kształtem zbliżony do lutni, grano na nim smyczkiem.
Relief
Relief
płaskorzeźba.
Uffata
Uffata
nazwa fletu egipskiego.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
RN6PItRXjsU8F1
RllEmWbpwNafU1
Bibliografia
D. Gwizdalanka, Historia muzyki 1 – rozdz. poświęcony muzyce starożytnej, PWM, Kraków 2005
C. Sachs, Muzyka w świecie starożytnym, PWM, Kraków 1988
D. Szlagowska, Muzyka antyku, Gdańsk, Akademia Muzyczna 1998