Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Film edukacyjny „Muzyka w dawnej Polsce”. Treści filmu wyświetlane są na stronach książki. Film rozpoczyna się w bibliotece, otwiera się książka pod tytułem Muzyka w dawnej Polsce. Na pierwszej stronie romańska świątynia, na stronie obok tekst, który jest również odczytany przez lektora: Przyjęcie chrześcijaństwa w Polsce w 966 roku za panowania Mieszka I, rozpoczyna rozwój państwa i jego związek z kulturą zachodu. Mając dostęp do różnych wzorców, Polska przyjmuje wiele stylów artystycznych w architekturze, poezji i muzyce. W okresie średniowiecza, trwającego od V do XV wieku, rozróżnić można w architekturze styl romański i gotycki. W czasie przedstawiania treści o stylu romańskim po lewej stronie widzimy bryłę kościoła romańskiego i jego wnętrze oraz tekst: Cechą charakterystyczną pierwszego, była surowość budowli, grube mury, małe okna, prostota i niewielka ilość dekoracji. Podczas omawiania stylu gotyckiego wyświetlona jest panorama kościołów gotyckich oraz tekst: Styl gotycki to zauważalna smukłość, proporcjonalność i strzelistość budowli, stosowanie sklepień krzyżowo‑żebrowych i rozet. Wnętrza były lepiej oświetlone, dzięki dużym otworom okiennym, wypełnionym witrażami. Sztuka rozwijała się przede wszystkim w kościołach i klasztorach. Powstawały tam różnorodne formy utworów związanych z obrządkiem religijnym. W tle rozbrzmiewa Bogurodzica, na stronach książki pojawiają się średniowieczne zapisy nutowe i tekst, który odczytuje lektor: Kościół do liturgii wprowadził śpiew jednogłosowy zwany chorałem gregoriańskim, który nazwę swą zawdzięczał papieżowi Grzegorzowi Wielkiemu. Chorały wykonywane były przez kapłanów lub mnichów bez udziału instrumentów. Charakterystyczny był dla tego okresu rozwój notacji muzycznej. Początkowy, nieprecyzyjny zapis oparty na neumach, określający przede wszystkim kierunek melodii, przekształcił się w XII wieku w zapis modalny, polegający na łączeniu neum w grupy, które były odzwierciedleniem wzorów rytmicznych. W okresie XIV wieku rozwinięto notację menzuralną. Istotą był dwojaki podział wartości. Menzura wpisywana na początku określała czy podział jest trójdzielny czy dwudzielny. Pojawiły się również pauzy. Od tej pory kompozytorzy mogli z większą swobodą konstruować struktury rytmiczne. Istotne było także pojawienie się linii umożliwiających różnicowanie wysokości dźwięków, początkowo utwory zapisywane były na jednej linii, około 1030 roku Guido z Arezzo wprowadził dwie równoległe linie umieszczając również litery C i F co było początkiem stosowanych do dzisiaj kluczy. Pod koniec XI wieku zaczęto dodawać dwie następne linie, wzbogacając je kolorystycznie, później jeszcze jedną, co było początkiem stosowania pięciolinii w zapisie nutowym. Muzyka zmienia się i słychać pieśń żaków krakowskich “Breve regnum”. Widzimy malowidła przedstawiające średniowiecznych muzyków, pojawia się tekst, który odczytuje lektor: Sztuka była obecna również na zamkach rycerskich, mając charakter świecki. Pełniła ona rolę głównie rozrywkową i towarzyszyła wspaniałym ucztom, polowaniom i turniejom rycerskim. Konkurowano w umiejętnościach układania i wykonywania śpiewnych wierszy. Powszechne były występy rycerzy – artystów, zwanych we Francji trubadurami lub truwerami, na terenie Niemiec minezengerami. W Polsce wędrownych artystów nazywano rybałtami. Ulubionym ich tematem były chwalebne czyny sławnych rycerzy, opisy bitew, piękno przyrody i historie miłosne. Tak powstała pieśń rycerska. Średniowiecze to także czas rozwoju muzyki instrumentalnej. Do najbardziej popularnych instrumentów tamtego okresu należy zaliczyć harfy, liry, lutnie, trąby i rogi. Bardzo rozpowszechniony był również fidel i flet. Muzyka się zmienia, słychać wielogłosowy śpiew a cappella, lektor opowiada o muzyce wokalnej: W okresie średniowiecza największą wartość przypisywano jednak muzyce wokalnej. Utwory z biegiem lat przekształcały się z jednogłosowych melodii do bardziej rozwiniętych kompozycji wielogłosowych. W kolejnej scenie na kartach książki widzimy rękopis “Bogurodzicy” i słyszymy jej nagranie. Lektor odczytuje informacje: Do najwspanialszych zabytków polskiego średniowiecza, możemy zaliczyć Bogurodzicę. Wartość tej kompozycji nie ogranicza się jedynie do pieśni religijnej, jest również arcydziełem poezji tego okresu. Autor utworu jest nieznany. Najstarszy jej przekaz pod względem tekstu i melodii pochodzi z 1407 roku. Znajduje się on w przekazie kcyńskim, przechowywanym obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Muzyka zmienia się słyszymy czterogłosowe opracowanie pieśni Gaude mater Polonia, a lektor opowiada: Najstarszą zachowaną pieśnią polską jest Gaude Mater Polonia, z połowy XIII wieku, Pieśń autorstwa Wincentego z Kielczy, kapelana biskupa krakowskiego, napisana została ku czci świętego Stanisława ze Szczepanowa, który w 1079 roku w wyniku sporu z królem Bolesławem II Śmiałym, został skazany przez niego na śmierć. Po raz pierwszy pieśń została wykonana w Krakowie, podczas uroczystości kanonizacyjnych Stanisława w 1254 roku. Śpiewało ją rycerstwo polskie po odniesionym zwycięstwie. Później pieśń towarzyszyła uroczystościom narodowym, pełniąc rolę hymnu. Pierwsza zwrotka, w czterogłosowym opracowaniu Teofila Klonowskiego, jest obecnie śpiewana w czasie inauguracji roku akademickiego. Muzyka po raz kolejny prowadzi nas do innego tematu, słyszymy żywą, radosną muzykę instrumentalną. Lektor odczytuje tekst: Obok muzyki kościelnej, rozwijała się muzyka świecka. Przykładem jest utwór nieznanego kompozytora, Breve regnum, w tłumaczeniu Krótkie panowanie. Tytuł nawiązuje do Juwenaliów, czyli ośmiodniowego czasu zabaw studenckich, podczas których wybierano króla żaków. W łacińskim tekście piosenki charakterystyczny jest żal nad faktem, że zabawa ta nie będzie trwać wiecznie. Rękopis dzieła przechowywany jest w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Muzyka w tym czasie w większości powstawała anonimowo, zgodnie z przeświadczeniem o małości człowieka i wielkości Boga, dlatego znamy niewiele nazwisk ówczesnych kompozytorów. Muzyka w średniowiecznej Europie miała bardzo wysoką pozycję społeczną i uważana była za naukę. Zaliczana była do grona siedmiu sztuk wyzwolonych. Słowo musicus oznaczało człowieka zajmującego się muzyką od strony teoretycznej. Status takiej osoby był znacznie wyższy od muzyków grających na instrumentach, czy kompozytorów, których uważano za rzemieślników. W okresie średniowiecza opanowanie wiedzy teoretycznej z muzyki otwierało drogę do dalszych studiów teologicznych czy medycznych.