Źródła węgla i węglowodorów w przyrodzie

Głównymi naturalnymi źródłami węgla i węglowodorów w przyrodzie są kopaliny, takie jak węgle kopalne, ropa naftowa oraz gaz ziemny.

Węgle kopalne – naturalne źródło węgla

Węgle kopalne to skały osadowe, które zostały utworzone na skutek gromadzenia się i rozkładu szczątków roślinnych, w sprzyjających ku temu warunkach (warunki beztlenowe, wysoka temperatura i ciśnienie). W ich skład wchodzą różnorodne (wielkocząsteczkowe) związki organiczne, zbudowane głównie z węgla, wodoru, tlenu, azotu oraz siarki, a także różnego rodzaju minerały (np. sole typu krzemiany, siarczki i węglany), woda, a nawet śladowe ilości tzw. pierwiastków rzadkich (np. german i uran). W zależności od procentowej zawartości węgla pierwiastkowego, wyróżnia się różne rodzaje węgli kopalnych: węgiel kamienny, brunatny, antracyt, szungit oraz torf.

Zwróć uwagę, że w języku potocznym używamy sformułowania “węgiel”, w odniesieniu do materiału opałowego stosowanego wciąż w wielu domach. Zauważ, że nie jest to jednak czysty węgiel, ale przeważnie różnego rodzaju związki organiczne,  których cząsteczki zbudowane są z atomów węgla.

Z kolei węgiel drzewny, stosowany jako paliwo do grillów, to czarna substancja wytwarzana w procesie obróbki drewna (tzw. suchej destylacji). Jego głównym składnikiem jest węgiel pierwiastkowy, zanieczyszczony popiołem i licznymi związkami organicznymi.

Polecenie 1

Zapoznaj się z poniższą galerią zdjęć, które ukazują rodzaje węgli kopalnych. Następnie uszereguj poznane węgle kopalne wg wzrastającego stopnia uwęglenia (zawartości węgla pierwiastkowego).

R1ZYQTIAgNc3e

Na grafice przedstawiony został kawałek węgla kamiennego. Gruda węgla przypomina ciemny kamień, powierzchnia nieregularna. Tło czarne.

RxwXMuWLniUR8

Grafika przedstawia hałdę węgla brunatnego składającą się z małych nieregularnych kawałków węgla. Za górką węgla po prawej stronie widoczny jest fragment taśmy do przesuwania wydobytych kawałków.

R1lNDKa6onsGr

Na białym tle widoczny kawałek antracytu. Kawałek kształtem zbliżony jest do kwadratu. Jest czarny i miejscami odbija światło lampy.

RZne3VxvVxcs7

Na zdjęciu przedstawiona jest gruda torfu. Kształtem i strukturą przypomina grudę ziemi.

RPoBxwxdFCkaK

Grafika przedstawia zdjęcie szungitu. Szungit na zdjęciu posiada powierzchnię miejscami gładką, widoczne ślady cięcia. Powierzchnia wydaje się być jak powierzchnia metalu, lekko połyskliwa.

RsqWi1PSunfdT

Elementy do uszeregowania: 1. węgiel brunatny, 2. szungit, 3. węgiel kamienny, 4. antracyt, 5. torf

Elementy do uszeregowania: 1. węgiel brunatny, 2. szungit, 3. węgiel kamienny, 4. antracyt, 5. torf

Głównym bogactwem energetycznym Polski są węgiel kamienny i brunatny, stąd też produkcja energii elektrycznej w naszym kraju odbywa się głównie z wykorzystaniem węgla. Złoża gazu ziemnego i ropy naftowej są niewielkie, dlatego obecnie są one importowane.

R1HIjuMZkH5he

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa. Na dole mapy w legendzie opisano znaki użyte na mapie. Oznaczono i opisano główne miasta. Na mapie przedstawiono występowanie i wydobycie surowców energetycznych. Kolorem szarym zaznaczono obszary, na których występują złoża węgla kamiennego, a kolorem brązowym obszary, na których występują złoża węgla brunatnego. Kolorem fioletowym zaznaczono obszary, na których występują złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Za pomocą sygnatur oznaczono miejsca ich wydobycia. Zasadniczo pokrywają się one z miejscem występowania złóż. Opisano nazwy okręgów przemysłowych. Złoża węgla kamiennego występują w województwie śląskim, tam też jest największe wydobycie. Drugim obszarem dużego występowania, ale mniejszego wydobycia złóż węgla kamiennego jest Lubelskie Zagłębie Węglowe. Złoża węgla brunatnego zlokalizowane są w wielu miejscach w województwie lubuskim, wielkopolskim, dolnośląskim i łódzkim ale wydobycie odbywa się tylko w kilku rejonach, jak Zagłębie Bełchatowskie, Konińskie i Turoszowskie. Ropa naftowa i gaz ziemny występują i są wydobywane w województwie podkarpackim, lubuskim, w środkowej części województwa wielkopolskiego, północnej części województwa zachodnio‑pomorskiego oraz w północnej części województwa dolnośląskiego. Przeważa wydobycie gazu ziemnego.

Polecenie 2

Dopasuj nazwę złoża do miejsca, w którym surowce są wydobywane.

Rir5c1CXMcTso

Mapa Polski prezentująca złoża oraz wydobycie węgla kamiennego i brunatnego.

R1K5NwQfyJR2c

1 Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, 2. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 3. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 4. Zagłębie Konińskie, 5. Zagłębie Turoszowskie 2 Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, 2. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 3. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 4. Zagłębie Konińskie, 5. Zagłębie Turoszowskie 3 Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, 2. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 3. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 4. Zagłębie Konińskie, 5. Zagłębie Turoszowskie 4 Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, 2. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 3. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 4. Zagłębie Konińskie, 5. Zagłębie Turoszowskie 5 Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, 2. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 3. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 4. Zagłębie Konińskie, 5. Zagłębie Turoszowskie

1 Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, 2. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 3. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 4. Zagłębie Konińskie, 5. Zagłębie Turoszowskie 2 Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, 2. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 3. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 4. Zagłębie Konińskie, 5. Zagłębie Turoszowskie 3 Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, 2. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 3. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 4. Zagłębie Konińskie, 5. Zagłębie Turoszowskie 4 Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, 2. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 3. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 4. Zagłębie Konińskie, 5. Zagłębie Turoszowskie 5 Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, 2. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 3. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 4. Zagłębie Konińskie, 5. Zagłębie Turoszowskie

R104cxBcj4gH7

Węgiel Kamienny Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, Konińskie i Turoszowskie., 2. Lubelskie Zagłębie Węglowe, Górnośląski Okręg Przemysłowy Węgiel Brunatny Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, Konińskie i Turoszowskie., 2. Lubelskie Zagłębie Węglowe, Górnośląski Okręg Przemysłowy

Węgiel Kamienny Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, Konińskie i Turoszowskie., 2. Lubelskie Zagłębie Węglowe, Górnośląski Okręg Przemysłowy Węgiel Brunatny Możliwe odpowiedzi: 1. Zagłębie Bełchatowskie, Konińskie i Turoszowskie., 2. Lubelskie Zagłębie Węglowe, Górnośląski Okręg Przemysłowy

Antracyt, węgiel kamienny, węgiel brunatny i torf to odmiany węgli kopalnych, czyli mieszanin związków chemicznych o dużej procentowej zawartości węgla pierwiastkowego. Ich złoża powstawały miliony lat temu w gorącym, wilgotnym klimacie, w warunkach beztlenowych. Odmiany węgli kopalnych różnią się barwą (od lekko brunatnej do intensywnie czarnej), twardością, połyskiem, zawartością procentową pierwiastka węgla, co wynika ze stopnia uwęglenia (karbonizacji) materii organicznej.

Ciekawostka

Najstarszą geologicznie odmianą węgli kopalnych, o największej procentowej zawartości pierwiastka węgla (ponad $98\%$), jest szungit. Powstał w wyniku karbonizacji antracytu, ponad $2 \text{mld}$ lat temu. Ma czarną barwę i charakteryzuje się intensywnym połyskiem. Jego nazwa pochodzi od miejscowości Szunga w północno–zachodniej Rosji.

RcX2d1fwLA455

Na zdjęciu przedstawiono szungit. Skała o barwie ciemnoszarej.

Każda z odmian węgli kopalnych ma znaczenie praktyczne. Torf, ze względu na zawartość humusu, jest stosowany głównie w rolnictwie i ogrodnictwie do nawożenia gleb, choć np. w Irlandii i Finlandii nadal bywa stosowany jako opał. W medycynie jest wykorzystywany do leczenia m.in. chorób reumatycznych oraz niektórych schorzeń narządów wewnętrznych (np. kąpiele borowinowe). Węgla brunatnego używa się jako źródła energii – przede wszystkim w elektrociepłowniach. Jego luźna i porowata struktura pozwala na zatrzymanie wody, dlatego po zmieleniu z powodzeniem można go wykorzystać również do pielęgnacji trawników i roślin ozdobnych czy hodowli grzybów, np. boczniaków. Antracyt jest stosowany na niewielką skalę, głównie w procesach uzdatniania wody i oczyszczania ścieków, do produkcji elektrod, a także jako opał do kominka.

Rujr7U35g1hmW

Na zdjęciu przedstawiono odłamek szungitu z widocznym przełamem muszlowym. Skała ma kolor ciemnoszary i błyszczącą powierzchnie.

RKqkozGgVa2pd

Na ilustracji przedstawiono pięć kawałków antracytu o nieregularnych kształtach. Skała jest barwy ciemnoszarej, posiada metaliczny połysk.

RiwTcVNbWKz4M

Na zdjęciu przedstawiono węgiel kamienny. Skała o barwie ciemnoszarej, posiada delikatny połysk.

R18vG6v7iwYY3

Na ilustracji przedstawiono węgiel kamienny. Skała ma nieregularny kształt, czarną barwę, nie posiada połysku.

R8OmfZljKraFh

Na zdjęciu przedstawiono kawałek torfu. Skała o barwie brązowej, matowa. Kształtem przypomina zlepioną kulę z błota.

Przetwarzanie węgla kamiennego

Węgiel kamienny może być wykorzystywany jako źródło energii w formie nieprzetworzonej. Spalanie całkowite węgla jest procesem egzoenergetycznym, co pozwala używać go jako materiału opałowego oraz zastosować w przemyśle.

$\text{C}+{\text{O}}_2\to {\text{CO}}_2\uparrow \; +\mathrm{393,5 }\frac{\text{kJ}}{\text{mol}}$

Dużą część tego surowca poddaje się procesom przeróbki, w wyniku czego otrzymuje się wiele cennych substancji. Jednym z takich procesów, który przeprowadza się w koksowniach, jest pirogenizacja, zwana również pirolizą, koksowaniem, odgazowaniem czy też suchą destylacją węgla kamiennego. Surowiec ogrzewa się do temperatury około $1000°\text{C}$ bez dostępu powietrza. W tych warunkach następuje jego rozkład.

Piroliza węgla kamiennego1

Doświadczenie 1

R1QxXy3i8FJAE

Problem badawczy:. Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj. Hipoteza 1: Hipoteza 2: Twój wybór: (Wybierz: Hipoteza 1., Hipoteza 2.). Co będzie potrzebne: ;. Instrukcja: 1.

RJ0DZSJv0qLvK

Film przedstawia pirolizę węgla kamiennego. Zbadano zapach oraz palność gazu, który wydzielił się w wyniku doświadczenia.

Film przedstawia pirolizę węgla kamiennego. Zbadano zapach oraz palność gazu, który wydzielił się w wyniku doświadczenia.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RJ0DZSJv0qLvK

Film przedstawia pirolizę węgla kamiennego. Zbadano zapach oraz palność gazu, który wydzielił się w wyniku doświadczenia.

Problem badawczy:

Jakie substancje powstają w wyniku pirolizy węgla?

Hipoteza:

Węgiel kamienny zawiera wiele różnych substancji chemicznych.

Co było potrzebne:

• węgiel kamienny;

• palnik gazowy;

• probówka z szyjką boczną;

• korek z rurką odprowadzającą;

• odbieralnik;

• lejek;

• szkiełko zegarkowe;

• uniwersalne papierki wskaźnikowe.

Przebieg doświadczenia:

Zmontowano zestaw do ogrzewania, złożony z probówki z szyjką boczną, korka z rurką odprowadzająca i odbieralnika. Następnie do probówki dodano niewielką ilość rozdrobnionego węgla kamiennego. Zamknięto wylot korkiem z rurką odprowadzającą, a jej drugi koniec umieszczono w odbieralniku. Probówkę ogrzewano w płomieniu palnika gazowego. Gaz wydobywający się z rurki odbieralnika miał ostry, charakterystyczny zapach. Następnie do wylotu rurki odbieralnika przyłożono zapaloną zapałkę. Wydobywający się gaz uległ zapaleniu. W odbieralniku zebrała się ciemnobrązowa ciecz. Za pomocą uniwersalnego papierka wskaźnikowego zbadano pH cieczy, która zabarwiła go na zielono. W probówce pozostał czarny osad, podobny do koksu.

W wyniku suchej destylacji węgla kamiennego otrzymano produkty stałe: koks, ciekłe: smołę węglową i wodę pogazową (amoniakalną), oraz gazowe: gaz koksowniczy (świetlny).

1

Polecenie 4

R1aqTgjDnlmBp

Obserwacje: (Uzupełnij) Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Obserwacje: Pamiętaj, że obserwacje to wszystkie zmiany, jakie jesteśmy w stanie zauważyć za pomocą zmysłów (wzroku, słuchu, dotyku oraz węchu).

Wnioski: Co wynika z obserwowanych przez Ciebie zmian? Nawiąż w swojej odpowiedzi do sformułowanego pytania w problemie badawczym.

Pokaż odpowiedź

Obserwacje: Gaz wydobywający się z rurki odbieralnika ma ostry, charakterystyczny zapach. W odbieralniku zbiera się ciemnobrązowa ciecz, która barwi na zielono uniwersalny papierek wskaźnikowy. W probówce pozostaje czarny osad, podobny do koksu.

Wnioski: W wyniku suchej destylacji węgla kamiennego otrzymuje się produkty stałe: koks, ciekłe: smołę węglową i wodę pogazową (amoniakalną), oraz gazowe: gaz koksowniczy (świetlny). Ciemnobrązowa ciecz ma odczyn zasadowy.

1

Polecenie 4

RUbT9zIdO0ZlU

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

O jakim odczynie substancji świadczy zielone zabarwienie papierka wskaźnikowego?

Pokaż odpowiedź

Ciecz otrzymana podczas doświadczenia miała odczyn zasadowy.

W wyniku suchej destylacji węgla kamiennego otrzymuje się produkty stałe: koks, ciekłe: smołę węglową i wodę pogazową (amoniakalną), oraz gazowe: gaz koksowniczy (świetlny). Koks jest praktycznie czystym węglem z niewielką domieszką związków nieorganicznych. Ma porowatą strukturę. Charakteryzuje się dużą wartością opałową. Smoła węglowa jest mieszaniną wielu związków chemicznych, głównie organicznych. Ma postać czarnej, gęstej cieczy o charakterystycznym zapachu.

Destylacja frakcyjna smoły węglowej pozwala pozyskać szereg związków organicznych, które są cennymi surowcami dla przemysłu chemicznego. Pozostałość po destylacji smoły węglowej to, tak zwany, pak węglowy. Służy do otrzymywania smoły i lepiku dachowego oraz do brykietowania pyłu węglowego.

Woda pogazowa to wodny roztwór amoniaku i soli amonowych. Gaz koksowniczy jest mieszaniną wodoru, metanu, tlenku węgla($\text{II}$). Wszystkie produkty suchej destylacji węgla kamiennego mają szerokie zastosowanie.

R1DRWy02hPlvF

W centralnej części grafiki znajduje się wykres kołowy, przedstawiający skład węgla kamiennego, którego cztery fragmenty oznaczono różnymi kolorami. Dodatkowo, tło dookoła wykresu podzielono na cztery części i zakolorowano je na odpowiadające mu kolory. Na każdym fragmencie tła umieszczono zdjęcia ukazujące zastosowania poszczególnych produktów destylacji. Kolorem niebieskim oznaczono koks, jego zawartość procentowa wynosi od siedemdziesięciu do osiemdziesięciu procent. Zastosowania to: karbid, reduktor w wielkim piecu i elektrody węglowe. Kolorem czerwonym oznaczono gaz koksowniczy, a jego zawartość procentowa wynosi od czternastu do osiemnastu procent. Zastosowanie to źródło energii. Kolorem fioletowym oznaczono wodę pogazową, a jej zawartość procentowa wynosi od czterech do siedmiu procent. Zastosowanie to nawozy sztuczne. Kolorem pomarańczowym oznaczono smołę węglową, której zawartość procentowa wynosi od dwóch do pięciu procent. Zastosowania to: materiały wybuchowe, tworzywa sztuczne, leki, barwniki. W prawym dolnym rogu grafiki znajduje się schematyczna ilustracja wielkiego pieca. Na ilustracji wymieniono produkty procesu wielkopiecowego, są nimi: żużel, krzemiany oraz glinokrzemiany wapnia i magnezu oraz gazy wielkopiecowe. Wymieniono również surowce procesu wielkopiecowego: gorące powietrze oraz wsad: rudy żelaza, koks, topniki.

Zastosowanie węgla

1

Polecenie 8

Zapoznaj się z poniższym materiałem filmowym, a następnie wymień jak najwięcej zastosowań węgla pierwiastkowego, które zostały w tym materiale przedstawione.

RGipFb7evSLCt

Pokaz slajdów złożony ze zdjęć i z grafik przedstawiający zastosowanie węgla w różnych dziedzinach życia.

Pokaz slajdów złożony ze zdjęć i z grafik przedstawiający zastosowanie węgla w różnych dziedzinach życia.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RGipFb7evSLCt

Pokaz slajdów złożony ze zdjęć i z grafik przedstawiający zastosowanie węgla w różnych dziedzinach życia.

RSmSiN6I6YEGf

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Czy w materiale wymienione zostały wyłącznie zastosowania węgla pierwiastkowego?

Pokaż odpowiedź

Ile z poniższych przykładów zastosowań węgla pierwiastkowego udało Ci się wymienić?

Węgiel jest stosowany:

• jako surowiec opałowy;

• do wyrobu biżuterii;

• w medycynie do leczenia między innymi biegunek i usuwania toksyn (tzw. węgiel aktywowany (aktywny));

• w filtrach (węglowych), wykorzystywanych do oczyszczania wody między innymi do picia;

• w filtrach (węglowych) w okapach kuchennych do neutralizacji zapachów;

• jako dodatek do mydła (odblokowuje pory).

Ropa naftowa

Ropa naftowa to paliwo kopalne, będące ciekłą mieszaniną węglowodorów (głównie alkanów), które występują w stałym, ciekłym i gazowym stanie skupienia. Do rozdzielenia ropy naftowej na składniki (tzw. frakcje) wykorzystuje się proces tzw. destylacji frakcjonowanej. Dzięki niemu otrzymuje się mieszaniny węglowodorów, których cząsteczki zbudowane są ze zbliżonej liczby atomów węgla (mają zbliżone temperatury wrzenia). Produktami przeprowadzanego w rafineriach procesu destylacji frakcjonowanej ropy naftowej, są między innymi:

Indeks górny Źródło: Hassa R., Mrzigod A., Mrzigod J., To jest chemia, poziom podstawowy, Warszawa 2012, str. 53. Indeks górny koniec^{Źródło: Hassa R., Mrzigod A., Mrzigod J., To jest chemia, poziom podstawowy, Warszawa 2012, str. 53.}

R1Icu7hoFzTkH

Zdjęcie przedstawia widok rafinerii w Płocku. Na pierwszym planie widoczne są zielone korony drzew. Za nimi znajdują się cztery kominy, z których dwa pomalowane są na przemian w czerwone i białe poziome pasy. Trzeci komin jest beżowy, natomiast wokół czwartego znajduję się biało czerwone metalowe zbrojenie. Z czwartego komina wydobywa się żółty płomień. Po obu stronach kominów znajdują się dwa prostokątne budynki rafinerii.

Gaz ziemny

Gaz ziemny to także paliwo kopalne, ale jego głównym składnikiem jest metan. W składzie posiada także inne węglowodory o stosunkowo niewielkich masach cząsteczkowych, takie jak etan, propan oraz butan oraz inne związki organiczne i minerały.

Metan to najprostszy węglowodór, główny składnik gazu ziemnego. Jest gazem bezwonnym o gęstości mniejszej niż gęstość powietrza, słabo rozpuszczalnym w wodzie, dobrze rozpuszczalnym w rozpuszczalnikach organicznych. Metan jest gazem palnym. Produkty jego spalania zależą od ilości dostępnego tlenu. Przy ograniczonym dostępie tlenu w reakcji spalania powstaje sadza oraz para wodna. Gdy tlenu jest więcej, produktem reakcji – oprócz pary wodnej – jest trujący gaz, tlenek węgla(II) zwany czadem. Spalanie całkowite natomiast prowadzi do tlenku węgla(IV) i wody. Metan należy do gazów cieplarnianych.

Ilustracja przedstawia kartkę papieru leżącą na drewnianym biurku. Po prawej leży również cienkopis. Na kartce widać nagłówek: „Zmiany stężenia metanu w atmosferze”. Poniżej znajdują się dwie mapy świata. Pierwsza pokazuje stężenie metanu w atmosferze na świecie w latach 2003‑2005, a druga stężenie metanu w atmosferze na świecie w latach 2008‑2010. Chłodniejsze kolory (odcienie niebieskiego) oznaczają niską zawartość metanu, cieplejsze kolory (odcienie czerwonego) odznaczają wysoką zawartość metanu. Z map wynika, że w przeciągu pięciu lat nastąpił znaczny wzrost zawartości metanu.

R1dyEtOmZg9OQ1

Ilustracja przedstawia kartkę papieru leżącą na drewnianym biurku. Po prawej leży również cienkopis. Na kartce widać trzy tabelki podpisane kolejno: „Przykładowy skład procentowy gazu ziemnego (różni się w zależności od miejsca wydobycia)”, „Przykładowy skład procentowy biogazu (skład biogazu silnie uzależniony jest od rodzaju biogazu z jakiego został wytworzony)”, „Przykładowy skład procentowy gazu łupkowego (różni się w zależności od miejsca wydobycia”. Pierwsza tabelka przedstawia skład gazu ziemnego, wyszczególniając gaz suchy i gaz mokry. Druga tabelka przedstawia skład biogazu, uwzględniając gaz błotny. Trzecia tabelka przedstawia skład gazu łupkowego.

R13crtkNMYDBS1

Ilustracja przedstawia kartkę papieru leżącą na drewnianym biurku. Po prawej stronie biurka leży również cienkopis. Na kartce widać nagłówek: „Najważniejsze źródła antropogenicznych emisji metanu według piątego raportu IPCC, 2013 ESU”. Poniżej znajduje się wykres kołowy z wyszczególnionymi wartościami. Po prawej stronie znajduje się legenda z wymienionymi sześcioma źródłami emisji metanu: produkcja i użycie paliw kopalnych, hodowla zwierząt, wysypiska i składowiska odpadów, spalanie biomasy, uprawa ryżu, produkcja i użycie biopaliw. Według wykresu największym źródłem emisji metanu jest produkcja i użycie paliw kopalnych, które wynoszą 32% wszystkich źródeł emisji metanu. Kolejna na liście jest hodowla zwierząt, która stanowi 28% wszystkich źródeł. Jako trzecie w zestawieniu największych źródeł metanu są wysypiska i składowiska odpadów wynoszące 16% zestawienia. Następne jest spalanie biomasy, które wynosi 11 % spośród wszystkich źródeł emisji metanu. Następna jest uprawa ryżu, która wynosi 9% zestawienia. Ostatnie miejsce zajmuje produkcja i użycie biopaliw, która wynosi 4% wszystkich źródeł emisji metanu.

RYl4KYHKUp706

Na ekranie pokazany jest panel sterowania z aktywnymi klawiszami do odtwarzania zawartości audiobooka. W części górnej części znajdują się trzy klawisze. Pierwszy od lewej „Widok” umożliwia przełączenie między odtwarzaczem dźwiękowym audiobooka oznaczonym jako „Odtwarzacz” na liście wyboru a podglądem treści audiobooka oznaczonym jako „Tekst”. Odtwarzacz dźwiękowy oznaczony jako „Odtwarzacz” przedstawia żółty pasek, na którym podczas odtwarzania pojawia się tekst. Widok „Tekst” prezentuje pełny tekst pojawiający się w nagraniu. Widok „Dynamiczny” stanowi połączenie widoku „Odtwarzacz” i „Tekst". Klawisz środkowy „Książka” umożliwia nawigację po treści audiobooka. Klawisz trzeci od lewej „Więcej” – zawiera informacje o programie. Poniżej oddzielony linią znajduje się panel sterowania odtwarzacza nagrania. Poniżej panelu sterowania znajduje się żółty pasek, na którym w trakcie odtwarzania pokazywany jest tekst nagrania.

Na ekranie pokazany jest panel sterowania z aktywnymi klawiszami do odtwarzania zawartości audiobooka. W części górnej części znajdują się trzy klawisze. Pierwszy od lewej „Widok” umożliwia przełączenie między odtwarzaczem dźwiękowym audiobooka oznaczonym jako „Odtwarzacz” na liście wyboru a podglądem treści audiobooka oznaczonym jako „Tekst”. Odtwarzacz dźwiękowy oznaczony jako „Odtwarzacz” przedstawia żółty pasek, na którym podczas odtwarzania pojawia się tekst. Widok „Tekst” prezentuje pełny tekst pojawiający się w nagraniu. Widok „Dynamiczny” stanowi połączenie widoku „Odtwarzacz” i „Tekst". Klawisz środkowy „Książka” umożliwia nawigację po treści audiobooka. Klawisz trzeci od lewej „Więcej” – zawiera informacje o programie. Poniżej oddzielony linią znajduje się panel sterowania odtwarzacza nagrania. Poniżej panelu sterowania znajduje się żółty pasek, na którym w trakcie odtwarzania pokazywany jest tekst nagrania.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DhWlqSFXx

Polecenie 10

Przeanalizuj mapę i wyjaśnij, dlaczego teoretycznie na całej kuli ziemskiej grozi nam megatsunami i znaczący skok temperatury atmosfery.

RiK2EGDlhvoyC1

W ramce zamieszczono polecenie 1. Treść polecenia jest następująca: „Przeanalizuj mapę i wyjaśnij, dlaczego teoretycznie na całej kuli ziemskiej grozi nam megatsunami i znaczący skok temperatury atmosfery”. Arkusz zawiera tytuł: „Światowe złoża klatratów metanowych”. Arkusz przedstawia mapę świata w kolorze zielonym oraz zaznaczone na niej punkty w kolorach niebieskim i różowym. Niebieskie pinezki oznaczają złoża znane, a różowe złoża przewidywane. Ponadto, na różowo zaznaczona jest Alaska z podpisem: „zasoby pomiędzy 0,7 a 4,4 tryliona metrów sześciennych klatratu metanowego”, a także Japonia z podpisem: „zasoby 50 trylionów metrów sześciennych klatratów metanowych”.