Na europejskich salonach. Wielka Emigracja
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Prof. dr hab. Małgorzata Karpińska opowiada o konfliktach wewnątrz Wielkiej Emigracji Prof. dr hab. Małgorzata Karpińska opowiada o konfliktach wewnątrz Wielkiej Emigracji Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Wysłuchaj powyższego wywiadu i wśród podanych niżej stwierdzeń zaznacz te, które są sprzeczne z przedstawionymi w nim informacjami i tezami.
- Polscy emigranci byli zaskoczeni rozmiarami klęski powstańczej.
- Brak cenzury w życiu emigrantów sprzyjał upublicznianiu przez nich poglądów politycznych.
- Brak cenzury w życiu emigrantów sprzyjał ich jednomyślności.
- Spory ideowe były objawem umiejętnego korzystania z wolności słowa i naturalnym elementem życia demokratycznego.
- Przykrym elementem życia emigracyjnego były spory ideowe.
- Przykrym elementem życia emigracyjnego było poszukiwanie winnych klęski powstania.
- Na emigracji nie umiano odciąć się od przeszłości.
- Emigranci unikali rozliczania winnych i skupiali się na wspólnym budowaniu wizji niepodległościowych.
- Wśród emigrantów miały miejsce kompromitujące konflikty osobiste i denuncjacje przed władzą krajów przyjmujących Polaków.
Kiedy to było?
Po upadku powstania
Emigracja popowstaniowa miała charakter spontaniczny, chociaż już w trakcie wojny polsko‑rosyjskiej w 1831 roku przewidywano możliwość opuszczenia kraju. Władze francuskie w marcu 1831 roku zadeklarowały rządowe zasiłki i schronienie w specjalnie utworzonych zakładach dla polskich uchodźców politycznych. Także Anglia i Belgia zgodziły się ich przyjąć. Dla liberałów i demokratów europejskich Polacy byli bohaterami walki z despotyzmem monarchów. Toteż na szlakach przemarszu z Prus i Austrii do Francji, zwłaszcza w Saksonii, emigranci witani byli entuzjastycznie: na ich spotkanie wylegały tłumy z transparentami, organizowano dla nich uroczyste przyjęcia, zapraszano do domów, oferowano gościnę w najlepszych hotelach. W atmosferze sympatii i poparcia europejskiej opinii publicznej Polacy utwierdzali się w przekonaniu, że upadek powstania listopadowego jest tylko zakończeniem pewnego etapu walki z zaborcą, która jednak musi trwać nadal. Większość emigrantów była przekonana, że wkrótce znów przyjdzie im wystąpić zbrojnie, a jeśli tylko sytuacja międzynarodowa będzie sprzyjająca, wybuchnie wojna europejska lub rewolucja.
Państwo | Przybliżona liczba emigrantów polskich |
Algier | 100 |
Francja | 5700 |
Anglia | 700 |
Belgia | 100 |
Hiszpania | 150 |
Stany Zjednoczone | 500 |
Zapoznaj się z danymi statystycznymi przedstawionymi w tabeli oraz z mapą zamieszczoną poniżej. Który kraj był najbardziej popularny wśród emigracji polskiej po 1831 roku?
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Francja - główny kierunek emigracji, opowiada prof. dr hab. Małgorzata Karpińska Źródło: Francja - główny kierunek emigracji, opowiada prof. dr hab. Małgorzata Karpińska.
Wysłuchaj krótkiego wykładu i odpowiedz na pytanie: dlaczego po upadku powstania listopadowego wybór Francji jako miejsca emigracji wydawał się Polakom najlepszy?
Wielkiej Emigracji portret zbiorowy
Emigracja po upadku powstania listopadowego była zjawiskiem wyjątkowym w skali europejskiej. Decydował o tym jej skład społeczny, zawodowy i oblicze światopoglądowe. Pod koniec lat 30. XIX wieku jej liczebność szacowano na ponad 8 tysięcy osób. Przeważali wojskowi, głównie oficerowie. Z obawy przed represjami Mikołaja I z kraju wyjechali politycy i członkowie władz państwowych, a także profesorowie szkół wyższych i średnich, studenci, dziennikarze i literaci — większość ówczesnej inteligencji polskiej zaboru rosyjskiego. Aż 3/4 emigrantów miało pochodzenie szlacheckie, a tylko 1/4 — plebejskie (chłopi‑żołnierze, podoficerowie i rzemieślnicy). Nieliczną grupę stanowili właściciele wielkich fortun skonfiskowanych w powstaniu. Wielka Emigracja była złożona głównie z mężczyzn, w większości młodych. Polskę opuściło zaledwie około 200 kobiet, żon lub krewnych osób walczących w powstaniu, a także nieliczne grono żołnierek.
Zredagujcie wspólnie krótki artykuł prasowy o powodach Wielkiej Emigracji, jej strukturze społecznej i wizerunku w oczach Francuzów.
Podzielcie się na trzy grupy i ustalcie fakty dotyczące Wielkiej Emigracji. Wykorzystajcie informacje uzyskane po przeanalizowaniu poniższego fragmentu pamiętników z epoki oraz po wysłuchaniu rozmowy z historykiem prof. Małgorzatą Karpińską. Jakie wnioski nasuwają się Wam po skonfrontowaniu relacji pamiętnikarskiej Jadwigi Zamoyskiej z informacjami podanymi przez historyka?
Grupa I
Na podstawie tekstu Jadwigi Zamoyskiej wymieńcie powody emigracji po upadku powstania listopadowego. Zaznaczcie odpowiednie fragmenty tekstu i objaśnijcie je własnymi słowami.
mietowy
Wychodźstwo polskie liczyło w swoim łonie nie tylko tych, co w wypadkach 31 roku najbardziej się byli wobec Moskwy skompromitowali, a zatem wszystkich członków Rządu Narodowego i wszystkich generałów i wyższych oficerów wojska polskiego, ale i tych wszystkich, co mieli jakąś myśl do wypowiedzenia czy modlitwę, czy pieśń, czy choćby tylko powieść osnutą około dziejów narodowych, związaną z jej [Polski] przeszłością. Ci wszyscy, jednym słowem, co nie chcieli prosić o amnestię, ci wszyscy, co chcieli głośno myśleć i mówić, ci, co chcieli jawnie się modlić, co chcieli jawnie sprawie narodowej służyć, co chcieli się uczyć i drugich uczyć, co chcieli swobodnie czytać i swobodnie pisać, którzy nie czuli w sobie warunków potrzebnych do życia na wsi i wyłącznie poświęconemu rolnictwu – ci wszyscy emigrowali.
Grupa II
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Prof. dr hab. Małgorzata Karpińska opowiada o strukturze i skali Wielkiej Emigracji Źródło: Prof. dr hab. Małgorzata Karpińska opowiada o strukturze i skali Wielkiej Emigracji.
Obejrzyjcie powyższy wywiad. Uporządkujcie uzyskaną wiedzę, odpowiadając na pytania.
Kim była i skąd pochodziła większość emigrantów polistopadowych?
Dlaczego podejmowali oni decyzje o wyjeździe?
Czy zerwanie z dotychczasowym życiem było dla nich łatwe?
Jaki był ich stosunek do wykonywania pracy i nauki języków obcych?
Grupa III
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Francja - główny kierunek emigracji, opowiada prof. dr hab. Małgorzata Karpińska Źródło: Francja - główny kierunek emigracji, opowiada prof. dr hab. Małgorzata Karpińska.
Obejrzyjcie powyższy wywiad. Uporządkujcie uzyskaną wiedzę odpowiadając na pytania:
Co Polacy nazywali żołdem?
Jak nazywały się miejsca osiedlenia przygotowane dla Polaków?
Jak postrzegano Polaków osiadłych we Francji?
Co wpływało na poprawę ich wizerunku, a co mu szkodziło?
Emigracja z ziem polskich (do 1914 r.)
Emigracyjni demokraci
Dawni działacze Towarzystwa Patriotycznego utworzyli na emigracji Komitet Narodowy Polski. Na jego czele stanął Joachim LelewelJoachim Lelewel – niekwestionowany autorytet wśród wychodźców. Popierali go przedstawiciele dawnej opozycji sejmowej i demokratyczni radykałowie, krytycznie oceniający dotychczasowe działania polskich elit. Jego wizja przyszłej Polski jako republiki stała się hasłem dużej części emigracyjnego środowiska politycznego. Środkiem do jego realizacji miała być współpraca z siłami rewolucyjnymi w Europie, zwłaszcza z włoskimi karbonariuszamikarbonariuszami. Władze francuskie już po roku rozwiązały Komitet ze względu na jawnie wyrażaną przez jego działaczy sympatię dla „braci Rosjan”, czyli rosyjskiej opozycji wobec caratu. Zależało im bowiem na dobrych relacjach z Rosją. Pomoc rządu Francji miała więc swoje ograniczenia, motywowane chęcią kontrolowania tego potencjalnie wywrotowego środowiska: Polaków objęto dozorem policji z prawem ekstradycji. Pozwolono im jednak na działalność polityczną, ale dla bezpieczeństwa porozmieszczano ich głównie na prowincji w ponad stu kilkudziesięcioosobowych koloniach.
Dużą rolę w dziejach polskiej emigracji odegrało Towarzystwo Demokratyczne Polskie (TDP), założone w 1832 roku przez kilku działaczy z Wiktorem HeltmanemWiktorem Heltmanem na czele – współpracowników Lelewela, którzy opuścili jego Komitet, szukając lepszej formuły dla wyrażenia swoich radykalnych poglądów. TDP widziało przyszłą Polskę jako demokratyczną republikę z nowatorskim programem społecznym. Radykalizm tego ugrupowania przejawiał się przede wszystkim w projektach reform społecznych. Cieszyli się poparciem sporej części emigracji. Towarzystwo liczyło blisko 2 tysiące działaczy. Deklarowali oni walkę o wolność własnymi siłami narodu polskiego, w tym mas chłopskich. Aby je pozyskać, planowali likwidację pańszczyzny i przeprowadzenie uwłaszczenia. Chcieli odrodzenia Polski w granicach z 1772 roku, czyli sprzed pierwszego rozbioru, zorganizowanej na zasadzie federacji zamieszkujących ją narodów. Dopuszczali możliwość współpracy z postępowymi siłami w Rosji. Przede wszystkim jednak współpracowali z organizacjami spiskowymi w kraju, tworzącymi się na obszarze Wielkiego Księstwa Poznańskiego, w Galicji i Rzeczypospolitej Krakowskiej. Wpływ ideowy Towarzystwa na polską myśl polityczną był ogromny. Tak zwany Mały Manifest TDP z 1832 roku rozliczający szlachtę, a szczególnie Duży Manifest z 1836 roku i zawarta w nim całościowa wizja demokratyzacji Polski oddziaływały przez wiele następnych dziesięcioleci na ideologię zarówno polskich, jak i europejskich organizacji politycznych.
Towarzystwo Demokratyczne Polskie o przyczynach upadku powstania listopadowegoLud polski z praw wszelkich wyzuty, ciemnotą, nędzą i niewolą przyciśniony, wydartą mu przed wiekami ziemię dotąd w krwawym pocie na cudzą korzyść uprawia; dotąd jeszcze w prowincjach dawnych, przez Moskwę zagarnionych, jako własność nieoddzielna od ziemi wraz z nią jest przedawany. Cierpiąca i znieważona w nim ludzkość o sprawiedliwość woła. Na głos ten głuchymi byli wewnętrzni ujarzmiciele. W ciągu ostatnich o niepodległość usiłowań chcieli oni, nadużywając świętego imienia miłości Ojczyzny, samym dźwiękiem słów nakarmić lud, niedostatkiem fizycznym dręczony, chcieli, aby krew swoją przelewał za Ojczyznę, która przez tyle wieków wzgardą, poniżeniem i nędzą pracę jego nagradzała, wołali, aby powstał i najezdników zniszczył – oni! którzy sami najezdnikami praw jego byli. Dlatego na obłudne ich wołania słabe tylko odpowiedziało echo – i upadliśmy. Jeżeli ta przerażająca nauka, tyla krwawymi okupiona ofiarami, nie ma zginąć, jeżeli nowe powstanie nie ma być smutnym dawnych powstań powtórzeniem, pierwszym do boju hasłem powinno być usamowolnienie ludu, oddanie wydartej mu ziemi na własność bezwarunkową, wrócenie praw, powołanie do używania korzyści niepodległego bytu wszystkich bez różnicy wyznań i rodu.
Towarzystwo Demokratyczne Polskie o przyczynach upadku powstania listopadowego, [w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Teksty źródłowe, Kraków 2001, s. 188.
Zapoznaj się z powyższym fragmentem politycznego manifestu TDP z 1836 roku. Znajdź w tekście tezy przedstawione poniżej współczesnym językiem. Przenieś odpowiednie fragmenty tekstu do tabeli.
Polscy chłopi pod rządami szlachty pozbawieni są wszelkich praw, nadal muszą odrabiać pańszczyznę, a na Ziemiach Zabranych wciąż są pozbawieni wolności osobistej., Szlachta nakłaniała chłopów do udziału w powstaniu w obronie Ojczyzny, ale jednocześnie nie zadbała o poprawę ich losu., Przyczyną klęski powstania był brak poparcia ze strony polskich chłopów., Bezwarunkowe uwłaszczenie wszystkich chłopów powinno być hasłem przyszłych organizatorów walki zbrojnej o niepodległość.
| Tezy przedstawione współczesnym językiem | Cytaty |
|---|---|
| Polscy chłopi pod rządami szlachty pozbawieni są wszelkich praw, nadal muszą odrabiać pańszczyznę, a na Ziemiach Zabranych wciąż są pozbawieni wolności osobistej. | |
| Szlachta nakłaniała chłopów do udziału w powstaniu w obronie Ojczyzny, ale jednocześnie nie zadbała o poprawę ich losu. | |
| Przyczyną klęski powstania był brak poparcia ze strony polskich chłopów. | |
| Bezwarunkowe uwłaszczenie wszystkich chłopów powinno być hasłem przyszłych organizatorów walki zbrojnej o niepodległość. |
Skrajnie lewicowym programem politycznym wyróżniali się emigranci polscy rezydujący w Anglii, którzy zasłynęli stworzeniem organizacji pod nazwą Gromady Ludu Polskiego. Należało do niej 200 żyjących w komunieżyjących w komunie (w dawnych koszarach w Portsmouth, oddanych im przez władze angielskie) byłych szeregowych żołnierzy i podoficerów armii Królestwa Polskiego. Swoje nadzieje na niepodległość pokładali wyłącznie w warstwach ludowych. Byli zwolennikami uspołecznienia ziemi i środków produkcji na wzór francuskich socjalistów utopijnychsocjalistów utopijnych.
Konserwatywny Hotel Lambert
Emigracja miała także swój odłam konserwatywny, którego przywódcą został książę Adam Jerzy CzartoryskiAdam Jerzy Czartoryski, wówczas liczący już ponad 60 lat. Część środowiska widziała w nim przyszłego króla odrodzonej Polski. Stronnictwo jego zwolenników przybrało nazwę Hotel Lambert, wywodzącą się od nazwy paryskiej siedziby księcia. Zakładało ono, że drogą do odzyskania niepodległości jest szeroko rozbudowana akcja dyplomatyczna, a niezbędną okolicznością – wybuch wojny europejskiej.
Początkowo przedstawiciele stronnictwa skupiali się na przypominaniu brytyjskiej i francuskiej opinii publicznej o konieczności respektowania postanowień kongresu wiedeńskiego w kwestii ziem polskich. Jednak pod wpływem haseł demokratycznych, głoszonych przez TDP, program Hotelu Lambert poszerzono o postulaty społeczne: zniesienie pańszczyzny i zastąpienie jej oczynszowaniem, a także stopniowe uwłaszczenie chłopów na zasadach dobrowolnej umowy między chłopem i dziedzicem. Podobnie jak działacze TDP, Czartoryski tworzył plany powstania zbrojnego jako głównego sposobu odzyskania niepodległości. Po jej odzyskaniu Polska jako monarchia konstytucyjna miała zapewniać swoim obywatelom dostęp do władzy z zachowaniem cenzusu majątkowegocenzusu majątkowego.
Hotel Lambert był nie tylko ośrodkiem polskiej polityki zagranicznej, ale także ważnym centrum oświaty i kultury narodowej. Posiadał własne instytucje naukowe: Towarzystwo Historyczno‑Literackie i Bibliotekę Polską, a także polskie szkoły: liceum w dzielnicy BatignollesBatignolles i szkołę dla nauczycielek i wychowawczyń, nazywaną Instytutem Wychowania Panien. Duże zasługi w ich otwarciu miała Anna z Sapiehów Czartoryska, żona księcia Adama. Staraniem księżnej utworzone zostało Towarzystwo Dobroczynności Dam Polskich, które niosło pomoc materialną i medyczną najuboższym emigrantom, w szczególności wdowom i sierotom. Co roku organizowało ono bale dobroczynne, mające na celu zdobycie środków na pomoc filantropijną. Podobne zadania postawił sobie powstały później Instytut św. Kazimierza dla dożywających starości weteranów powstańczych.
Uczniowie liceum w Batignolles nosili czapki rogatywki i mundurki będące wierną kopią umundurowania Gwardii Narodowej Warszawskiej z 1830 roku, ozdobione guzikami z Orłem i Pogonią.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Sytuacja emigracyjna polskiej arystokracji - poprawki [Gud2] Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Wysłuchaj wykładu i dowiedz się, jak radziła sobie księżna Czartoryska w pierwszych latach emigracyjnej tułaczki. Czy jej sytuacja była typowa dla polskiego środowiska emigracyjnego? Uzasadnij swoją opinię.
Służba dyplomatyczna księcia Adama Czartoryskiego
Sadyk Pasza
Działania wysłanników dyplomatycznych księcia Adama Czartoryskiego zmierzały do wytworzenia w Europie atmosfery przychylności dla sprawy polskiej oraz wykorzystania każdego nadarzającego się konfliktu do przekształcenia go w krucjatę liberalnych państw Zachodu przeciwko samodzierżawnej Rosji. Sam książę wielkie polityczne nadzieje pokładał w sprzecznych interesach mocarstw na Bliskim i Środkowym Wschodzie. Z pomocą Sadyka PaszySadyka Paszy (Michała Czajkowskiego) podjął współpracę z Turcją i działaczami ruchów narodowych na Bałkanach. Agenci polityczni Czartoryskiego „rezydowali” nie tylko w Belgradzie, Bukareszcie, Jassach, Stambule, ale w poszukiwaniu sprzymierzeńców przeciw Rosji docierali także do niechętnych caratowi Kozaków dońskich i kaukaskich Czerkiesów. W Watykanie starali się zmienić nieprzychylne wobec polskich dążeń niepodległościowych stanowisko papieża Grzegorza XVI.
Kultura polska na emigracji
W warunkach wolności słowa rozkwitło polskie piśmiennictwo kultywujące tradycje niepodległościowe. Na zachodzie Europy — przede wszystkim we Francji — osiedli i tworzyli najwybitniejsi polscy pisarze i artyści romantyzmu, a wśród nich poeci Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński i Cyprian Norwid. Na emigracji tworzyli także kompozytor i pianista Fryderyk Chopin oraz wybitny malarz Piotr Michałowski. Znaczący wpływ na ówczesną polską myśl demokratyczną miała twórczość historyka Joachima Lelewela.
Kogo przedstawia pomnik na powyższym zdjęciu? Poszukaj informacji na temat tego dzieła rzeźbiarskiego. Jakie znaczenie symboliczne można przypisać wierzbie płaczącej i dłoniom pianisty?
Adam Mickiewicz
uwięziony w 1824 roku na rozkaz władz rosyjskich za działalność spiskową, po kilkuletnim pobycie w Petersburgu wyjechał na zachód Europy. Nie brał udziału w powstaniu listopadowym, ale czynnie włączył się w życie emigracyjne, osiadając w Paryżu. Spędził w nim 20 lat. Tworzył poezję, pisał artykuły do gazet i wykładał w Collège de France. Dwukrotnie podjął się organizacji legionów polskich: w czasie Wiosny Ludów (1848) i w trakcie wojny krymskiej (1855).
Niezgody emigracji naszejNapada nas tu trochę choroba miejscowa gadania i pisania i proklamacjomania i gorsza jeszcze mania pisania teorii przyszłych konstytucji […], ale choroba ta, jak grypa zaraźliwa, nie jest wcale śmiertelna, pochodzi tylko z braku świeżego powietrza obozowego. […] Wszakże piśmiennictwo nie przeszkadza emigracji jąć się do działania, ile razy wypadnie okoliczność. Zaledwie koledzy rozłożyli papiery, zaostrzyli pióra, poruszyli prasy, aż oto rozchodzi się wieść, że coś ma się stać w Niemczech: i Wiara, podarłszy papier na ładunki, resztą masy drukarskiej wąs poczerniwszy, ruszyła tegoż wieczoru w pole. Nazajutrz drukarze zdziwieni znaleźli oficynę pustą i klamkę kołkiem zatkniętą. A w kilka dni słychać, że jeden z autorów bił się o mil kilkadziesiąt w Niemczech, drugi może walczy w Polsce. […] Pielgrzymi nasi posiadają (jak mówią po staropolsku) jeografię i politykę podeszwianą: wydeptali niemało krajów – a zmuszeni są potęgą i liczbą nieprzyjaciół, tudzież uczuciem wielkim sprawy swojej sięgać myślą daleko w przyszłość i szukać oczyma sprzymierzeńców od Kaukazu do piramid. Najmniejszy fenomen polityczny zwraca ich uwagę.
Adam Mickiewicz, Niezgody emigracji naszej, „Pielgrzym polski” 1833.
Zapoznaj się z fragmentem artykułu prasowego Adama Mickiewicza i odpowiedz na pytanie: W jaki sposób poeta opisuje polską emigrację? Objaśnij własnymi słowami zawarte w tekście charakterystyki.
- Poeta opisuje emigrantów jako ludzi schorowanych i niezdolnych do pracy.
- Poeta opisuje emigrantów jako pielgrzymów wędrujących od Kaukazu do piramid.
- Poeta opisuje emigrantów jako ludzi rozpolitykowanych, którzy jednak chętnie porzucają działalność publicystyczną, jeśli tylko pojawi się możliwość osobistego udziału w rewolucyjnych wydarzeniach w Europie.
Zamiast podsumowania
Dopasuj przedstawione w tabeli hasła polityczne i społeczne do organizacji reprezentujących obozy Wielkiej Emigracji.
Hotel Lambert, Towarzystwo Demokratyczne Polskie, Gromady Ludu Polskiego
| Nazwa organizacji | Program polityczny | Program społeczny | Ustrój Polski niepodległej |
|---|---|---|---|
| Hotel Lambert | |||
| Towarzystwo Demokratyczne Polskie | |||
| Gromady Ludu Polskiego |