Ilustracja przedstawia salę koncertową. Po prawej stronie zdjęcia znajduje się widownia z parterem zapełnionym krzesłami. Nad parterem wznoszą się balkony rozmieszczone na trzech piętrach. Na pierwszym piętrze siedzi publiczność, pozostałe są puste. Lewa strona kadru fotografii ukazuje fragment sceny. Sala utrzymana jest w stylu barokowym. Tytuł lekcji: Najpiękniejsze pieśni i arie Stanisława Moniuszki.
Ilustracja przedstawia salę koncertową. Po prawej stronie zdjęcia znajduje się widownia z parterem zapełnionym krzesłami. Nad parterem wznoszą się balkony rozmieszczone na trzech piętrach. Na pierwszym piętrze siedzi publiczność, pozostałe są puste. Lewa strona kadru fotografii ukazuje fragment sceny. Sala utrzymana jest w stylu barokowym. Tytuł lekcji: Najpiękniejsze pieśni i arie Stanisława Moniuszki.
Najpiękniejsze pieśni i arie Stanisława Moniuszki
Źródło: online-skills.
Ważne daty
1819 – narodziny Stanisława Moniuszki w majątku Ubiel na Białorusi
1827 – przeprowadzka rodziny Moniuszków do Warszawy
1837 – wyjazd Stanisława Moniuszki do Berlina na studia muzyczne
1840 – przyjazd do Wilna i podjęcie pracy organisty, nauczyciela muzyki i kompozytora, rozpoczęcie tworzenia pieśni
1848 – wileńska premiera Halki
1858 – objęcie stanowiska dyrektora Teatru Wielkiego w Warszawie
1865 – premiera opery Straszny dwór w Warszawie
1872 – śmierć kompozytora i pogrzeb na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RI34gVa0VGdXn1
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej.
A) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności),
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
3. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:
2) głosów ludzkich (sopran, alt, tenor, bas).
7. Porządkuje chronologicznie postacie kompozytorów: np. Mikołaj Gomółka, Jan Sebastian Bach, Antonio Vivaldi, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwig van Beethoven, Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Karol Szymanowski, Witold Lutosławski, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki i inni. III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.
Nauczysz się
rozróżniać głosy ludzkie;
rozróżniać pieśni i arie;
omawiać słuchany utwór muzyczny;
przedstawiać biografię Stanisława Moniuszki;
przedstawiać twórczość Stanisława Moniuszki, ze szczególnym uwzględnieniem pieśni: Dziad i baba, Prząśniczka oraz oper: Halka i Straszny dwór;
śpiewać pieśń Prząśniczka.
Przypomnienie i utrwalenie wiadomości o głosach ludzkich
Głosy ludzkie dzielimy na żeńskie i męskie. Ze względu na skalę głosu w każdej grupie wyróżniamy głosy wysokie i niskie:
W głosach żeńskich pomiędzy wysokim a niskim głosem występuje mezzosopran, a w męskich – baryton. Istnieją również inne kategoryzacje, które rozróżniają głosy bardziej szczegółowo, np.: alt dramatyczny, alt komediowy, sopran koloraturowy, sopran młodzieńczo‑dramatyczny, bas komiczny, bas poważny, baryton bohaterski, tenor liryczny.
Wyróżniamy również głosy dziecięce, które dzielimy na: niskie – dziewczęce i chłopięce alty oraz wysokie – soprany dziewczęce i chłopięce, tzw. dyszkanty.
Utwory wokalne
Muzyka wokalnaWokalna muzykaMuzyka wokalna, to muzyka przeznaczona do śpiewu. Utwory wokalne posiadają tekst słowny, który ilustrowany melodią nadaje muzyce cechy programowe, przez co oddziałuje ona na słuchacza bardziej wyraziście niż muzyka instrumentalna. Do utworów wokalnych należą:
utwory na kameralne zespoły śpiewacze – duety, tercety, kwartety itd.
Stanisław Moniuszko – dzieciństwo i lata młodzieńcze
R1T4gYxCSpXsg1
Ilustracja przedstawia portret Stanisława Moniuszki autorstwa Adolphe’a Lafosse’a. Kolorowa grafika ukazuje mężczyznę w średnim wieku, ubranego w ciemny kaftan oraz białą koszulę z zawiązanym pod szyją czarnym halsztukiem. Kompozytor ma ułożone, krótko ostrzyżone włosy koloru ciemny blond. Jego twarz okala nieduża, przycięta broda. Usta podkreślone są czerwonym kolorem.
Adolphe Lafosse, Stanisław Moniuszko, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0
Stanisław Moniuszko to obok Fryderyka Chopina, Karola Szymanowskiego, Witolda Lutosławskiego i Krzysztofa Pendereckiego, jeden z największych polskich kompozytorów. Podobnie jak Fryderyk Chopin żył i tworzył w okresie romantyzmu. Moniuszko pozostawił potomnym utwory wokalne i wokalno‑instrumentalne: pieśni solowe i chóralne oraz opery, operetki i balety.
R14isdLk7SfkS1
Ilustracja przedstawia kolorowy szkic dworu Moniuszków w Ubielu, w którym wychował się Stanisław Moniuszko. Rysunek został wykonany przez Napoleona Ordy. W centralnym miejscu grafiki znajduje się drewniany dom ze spadzistym dachem oraz dużym, dwukondygnacyjnym portalem kolumnowym. Po lewej stronie budynku umieścił autor zabudowania gospodarcze. Przed domem widnieje otoczony płotem ogród z fontanną pośrodku. Na pierwszym planie, po prawej stronie ilustracji znajduje się duże, rozłożyste drzewo. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: Stanisław Moniuszko urodził się w 1819 roku w majątku Ubiel na Białorusi.
Ilustracja przedstawia kolorowy szkic dworu Moniuszków w Ubielu, w którym wychował się Stanisław Moniuszko. Rysunek został wykonany przez Napoleona Ordy. W centralnym miejscu grafiki znajduje się drewniany dom ze spadzistym dachem oraz dużym, dwukondygnacyjnym portalem kolumnowym. Po lewej stronie budynku umieścił autor zabudowania gospodarcze. Przed domem widnieje otoczony płotem ogród z fontanną pośrodku. Na pierwszym planie, po prawej stronie ilustracji znajduje się duże, rozłożyste drzewo. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: Stanisław Moniuszko urodził się w 1819 roku w majątku Ubiel na Białorusi.
Napoleon Odra, „Dwór Moniuszków w Ubielu”, 1872, Wikipedia, domena publiczna
Już jako dziecko był spokojny i wyjątkowo poważny. Lubił czytać książki, dlatego posiadał rozległą wiedzę z zakresu sztuki.
W wieku 8 lat (1827 r.) Moniuszko zamieszkał w Warszawie. Rodzina Moniuszków (Stanisław z rodzicami) przeniosła się do dużego miasta przede wszystkim dlatego, aby Stanisław mógł się kształcić, również muzycznie. Mimo iż w tym czasie w Warszawie przebywał znany już i podziwiany Fryderyk Chopin, kompozytorzy nigdy się nie spotkali. Od ok. 1830 roku, przez kilka kolejnych lat, w trudnych i niespokojnych czasach walk o wolność ojczyzny, Stanisław dojrzewał do podjęcia decyzji o poświęceniu się muzyce. W 1837 r. wyjechał do Berlina – ówczesnego europejskiego centrum muzycznego, gdzie podjął studia muzyczne. Kształcił się tam przez 3 lata. Po powrocie do kraju (1840 r.) zamieszkał w Wilnie, gdzie był organistą, nauczycielem muzyki i kompozytorem. Nowo napisane utwory wykonywały z wielkim zapałem istniejące tam wówczas: orkiestra (nie należąca do najlepszych) i chór (złożony z muzycznych amatorów).
Stanisław Moniuszko – twórca pieśni
Obok utworów wokalno‑instrumentalnych, w okresie wileńskim powstało również wiele pieśni, które wydane zostały w 12 tomach (6 za życia kompozytora, 6 po jego śmierci) pod wspólnym tytułem Śpiewniki domowe.
RcHYlzclSvneN1
Ilustracja przedstawia okładkę III tomu „Śpiewnika domowego” autorstwa Stanisława Moniuszki. Na czarno-białej grafice znajduje się tytuł „Trzeci Śpiewnik domowy Stanisława Moniuszki”, pod nim widnieje spis treści a także dane wydawnictwa. Całość otoczona jest ozdobną ramką z herbem w formie harfy u góry oraz postaciami lwów w jej górnych rogach.
Okładka III tomu „Śpiewnika domowego”, cdn.imslp.org, CC BY 3.0
Teksty do swoich utworów wybierał kompozytor z twórczości największych polskich poetów: Jana Kochanowskiego i Adama Mickiewicza oraz autorów XIX wiecznych: Józefa Ignacego Kraszewskiego, Jana Czeczota, Władysława Syrokomli czyli Ludwika Kondratowicza, Teofila Lenartowicza i Józefa Korzeniowskiego.
Polecenie 1
Zapoznaj się z opisem alternatywnym pieśni Dziad i baba i odpowiedz na pytanie: O czym opowiada ta pieśń?
Zapoznaj się z opisem alternatywnym pieśni Dziad i baba i odpowiedz na pytanie: O czym opowiada ta pieśń?
Zapoznaj się z opisem alternatywnym pieśni Dziad i baba i odpowiedz na pytanie: O czym opowiada ta pieśń?
Wysłuchaj pieśni Dziad i baba. Czy jesteś w stanie wskazać jakim rodzajem głosu operuje śpiewak?
RIWgB7eBB5Gpf
Na nagraniu pieśń Stanisława Moniuszko pod tytułem "Dziad i baba". Utwór wykonuje mężczyzna śpiewak z towarzyszeniem fortepianu. Pieśń składa się z kilku części, skontrastowanych pod względem charakteru. Na początku śpiewak opowiada spokojnym, zrównoważonym głosem o życiu dziada i baby, którzy wiedli spokojne szczęśliwe życie. W drugiej części muzyka staje się smutna, narrator opowiada o uczuciach starszych ludzi związanych ze śmiercią, o strachu i smutku. W kolejnej części dziad i baba sprzeczają się kto umrze pierwszy. Muzyka staje się bardziej dynamiczna, przyjmuje formę emocjonalnego dialogu. W kolejnej części dziada i babę odwiedza śmierć - oni przed nią uciekają. Muzyka jest szybka, dynamiczna, utwór staje się trochę komiczny. W ostatniej części śmierć wchodzi kominem a muzyka staje się z powrotem spokojniejsza i zrównoważona.
Na nagraniu pieśń Stanisława Moniuszko pod tytułem "Dziad i baba". Utwór wykonuje mężczyzna śpiewak z towarzyszeniem fortepianu. Pieśń składa się z kilku części, skontrastowanych pod względem charakteru. Na początku śpiewak opowiada spokojnym, zrównoważonym głosem o życiu dziada i baby, którzy wiedli spokojne szczęśliwe życie. W drugiej części muzyka staje się smutna, narrator opowiada o uczuciach starszych ludzi związanych ze śmiercią, o strachu i smutku. W kolejnej części dziad i baba sprzeczają się kto umrze pierwszy. Muzyka staje się bardziej dynamiczna, przyjmuje formę emocjonalnego dialogu. W kolejnej części dziada i babę odwiedza śmierć - oni przed nią uciekają. Muzyka jest szybka, dynamiczna, utwór staje się trochę komiczny. W ostatniej części śmierć wchodzi kominem a muzyka staje się z powrotem spokojniejsza i zrównoważona.
Stanisław Moniuszko, Dziad i baba
Stanisław Moniuszko, „Dziad i baba”, wyk. Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, AMFN, CC BY 3.0 (dźwięk)
Stanisław Moniuszko, „Dziad i baba”, wyk. Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, AMFN, CC BY 3.0 (dźwięk)
Na nagraniu pieśń Stanisława Moniuszko pod tytułem "Dziad i baba". Utwór wykonuje mężczyzna śpiewak z towarzyszeniem fortepianu. Pieśń składa się z kilku części, skontrastowanych pod względem charakteru. Na początku śpiewak opowiada spokojnym, zrównoważonym głosem o życiu dziada i baby, którzy wiedli spokojne szczęśliwe życie. W drugiej części muzyka staje się smutna, narrator opowiada o uczuciach starszych ludzi związanych ze śmiercią, o strachu i smutku. W kolejnej części dziad i baba sprzeczają się kto umrze pierwszy. Muzyka staje się bardziej dynamiczna, przyjmuje formę emocjonalnego dialogu. W kolejnej części dziada i babę odwiedza śmierć - oni przed nią uciekają. Muzyka jest szybka, dynamiczna, utwór staje się trochę komiczny. W ostatniej części śmierć wchodzi kominem a muzyka staje się z powrotem spokojniejsza i zrównoważona.
Dziad i baba to żartobliwa pieśń o starych małżonkach, którzy wciąż zapewniają się o swojej miłości. Sytuacja zmienia się gdy do drzwi puka Śmierć. W perspektywie śmierci zarówno żona, jak i mąż myślą tylko o sobie. Pieśń jest satyrą na ludzki egoizm i zakłamanie.
Słuchając pieśni, zwróć uwagę na związek muzyki i tekstu: fragmentom opowiadającym o przyjemnych sytuacjach towarzyszy spokojna i łagodna muzyka, która w momentach traktujących o śmierci zmienia się w dynamiczną, mocną a nawet nerwową. Ponieważ pieśń wykonywana jest przez solistę z akompaniamentem fortepianu, który wokalnie zaprezentować musi kilka występujących w niej postaci, wokalista zmienia barwę głosu, a tym samym charakter poszczególnych fragmentów.
Pieśni ze zbioru Śpiewniki domowe przeznaczone były do wspólnego śpiewania w domu, w gronie miłośników muzyki. Przez lata powstało ich ponad 300. Pieśni obejmują bardzo szeroką tematykę: od pieśni idyllicznych, przez refleksyjne, religijne, patriotyczne, historyczne, obyczajowe i miłosne do fantastycznych. Były wśród nich proste, ludowe melodie do śpiewania, wielozwrotkowe pieśni z refrenem, ale również rozbudowane, bogate ballady, dumki i romanse. Większość posiada walory artystyczne. Niektóre pełnią funkcje utworów pedagogicznych, inne kompozycji żartobliwych dla dzieci, a część powstała dla śpiewaków. W pieśniach Moniuszko nawiązał do polskiego folkloru, wprowadzając charakterystyczne zwroty melodyczne oraz rytmikę tańców: mazuraMazurmazura, krakowiakaKrakowiakkrakowiaka i polonezaPolonezpoloneza. Do tych, które zdobyły największa popularność należą: Prząśniczka, Chochlik, Pieśń wieczorna, Krakowiaczek, Znasz li ten kraj, Kozak, Stary kapral, Dziad i baba, Trzech Budrysów. Na ich piękno składają się melodie, ale też ciekawy, ilustracyjny, podkreślający nastrój akompaniament fortepianowy.
Wysłuchaj pieśni Prząśniczka
R1EikXQ2gA456
Na nagraniu pieśń "Prząśniczka" Stanisława Moniuszko w wykonaniu Ireny Santor i zespołu instrumentalnego. Akompaniament imituje kręcenie się kołowrotka, jest jednostajny i szybki. W pewnym momencie - kiedy nić się zrywa - urywa się też akompaniament.
Na nagraniu pieśń "Prząśniczka" Stanisława Moniuszko w wykonaniu Ireny Santor i zespołu instrumentalnego. Akompaniament imituje kręcenie się kołowrotka, jest jednostajny i szybki. W pewnym momencie - kiedy nić się zrywa - urywa się też akompaniament.
słowa: J. Czeczot, muzyka: S. Moniuszko, „Prząśniczka”, online-skills, CC BY 3.0
słowa: J. Czeczot, muzyka: S. Moniuszko, „Prząśniczka”, online-skills, CC BY 3.0
Na nagraniu pieśń "Prząśniczka" Stanisława Moniuszko w wykonaniu Ireny Santor i zespołu instrumentalnego. Akompaniament imituje kręcenie się kołowrotka, jest jednostajny i szybki. W pewnym momencie - kiedy nić się zrywa - urywa się też akompaniament.
Prząśniczka to pieśń z charakterystycznym, ilustrującym terkot kołowrotka akompaniamentem i prowadzoną na jego tle melodią. Opowiada o dziewczynie, która po odjeździe narzeczonego szybko znajduje nowego adoratora. Wykonywana jest przez solistę z akompaniamentem fortepianu. Pieśń utrzymana jest w szybkim, motorycznym tempie. W czwartej zwrotce, po tekście: prysła wątła nić, melodia nagle urywa się. Ta przerwana melodia ma symbolizować zapomnienie dziewczyny o młodzieńcu. W finale znów powraca motoryczny motyw muzyczny.
Stanisław Moniuszko – twórca opery narodowej
R7K2DtgUnSYBT
Prezentacja połączona z komentarzem lektora pt.: “Stanisław Moniuszko - twórca opery narodowej.”. Pierwszy slajd poświęcony jest operze Halka. Wyświetlony zostaje portret Stanisława Moniuszki i afisz promujący operę Halka. Lektor czyta: Latem 1846 roku Moniuszko ponownie przybył do Warszawy, gdzie bywał na koncertach i poznawał wielu znanych artystów, literatów, śpiewaków i malarzy. Zainspirowany poematem jednego z młodych twórców Włodzimierza Wolskiego, skomponował operę opartą na poznanym temacie, była to opera pod tytułem “Halka”. Na kolejnych slajdach sceny z Halki, wystawianej w Teatrze Opera Nova w Bydgoszczy. Lektor opowiada: Akcja opery rozgrywa się w polskich górach. Halka to góralska dziewczyna, którą pokochał, a następnie porzucił młody szlachcic, Janusz. Kiedy w wiejskim kościele poślubia on młodą szlachciankę, Halka z wielkiej rozpaczy rzuca się do rzeki i ginie. Halkę kocha góral Jontek, ale niestety nie udaje mu się uratować dziewczyny. Oprócz głównych bohaterów na scenie występują górale i szlachta w narodowych strojach. Dzieło jest przepełnione pięknymi melodiami arii i skocznymi tańcami góralskimi. Autor prezentuje w niej również Polskie tańce narodowe, majestatyczny polonez i porywający mazur. Opera porusza kwestie nierówności społecznej. Utwór Aria Jontka “Szumią jodły na gór szczycie’, wykonanie artyści Akademii Muzycznej imienia Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Tu odtworzona zostaje muzyka. Wykonuje ją śpiewak - tenor z towarzyszeniem fortepianu. Tenorowa Aria Jontka - to pełna bólu i żalu skarga po odepchnięciu przez ukochaną. Premiera opery miała miejsce w Wilnie w 1848 roku, przyjęta została z zachwytem i wzruszeniem, choć wykonanie było bardzo skromne: bez dekoracji, kostiumów i z niepełną orkiestrą. W czasie powstania “Halki” w Warszawie wielką popularnością cieszyły się dzieła obce opery: włoskie, niemieckie i francuskie. Na scenie Warszawskiej wystawiono operę dopiero 10 lat po premierze Wileńskiej. W Warszawie “Halka” odniosła spektakularny sukces. Kolejną operą przedstawioną w prezentacji jest “Straszny dwór”. W prezentacji pojawiają się zdjęcia ze spektaklu na deskach Opery i Filharmonii Podlaskiej a lektor czyta: Kolejnym wielkim dziełem kompozytora była opera “Straszny dwór”. Jest to muzyczna opowieść o braciach Stefanie i Zbigniewie, którzy ślubowali, że nigdy się nie ożenią, a całe swoje życie poświęcą na służbę ojczyźnie. Po wielu zabawnych scenach opera kończy się jednak podwójnymi zaręczynami braci z Hanną i Jadwigą córkami Miecznika. Skąd tytuł opery? Dwór Miecznika nazwano Strasznym, ponieważ miały się go bać okoliczne panny. Ich strach przed staropanieństwem wywoływał fakt, że od wielu pokoleń mieszkające w nim panny bardzo szybko wychodziły za mąż, odbierając młodzieńców dziewczętom z okolicy. Opera została skomponowana w latach 1861‑1864, libretto napisał Jan Chęciński. Jest to dzieło romantyczno‑komediowe z silnym zabarwieniem patriotycznym. Przedstawiony wątek patriotyczny był powodem wielkiej popularności opery wśród polskiej publiczności, jak i niechęci ze strony zaborcy, władz rosyjskich. Premiera dzieła, która miała miejsce 28 września 1865 roku w Teatrze Wielkim w Warszawie, była wielką manifestacją patriotyczną. Kompozytor pokazał w “Strasznym dworze” kunszt budowy dzieła dramatycznego, integrując zarazem tradycyjne polskie pieśni i tańce mazur, polonez, krakowiak. Dzieło jest uważane za najlepszą operę Moniuszki i najlepszy tego typu utwór polski XIX wieku. Basowa Aria Skołuby, starego żołnierza i klucznika na dworze Miecznika, w której opowiada on Maciejowi historię zegara, grającego kuranty. Tu odtworzona zostaje Aria Skołuby. Wykonana jest przez śpiewaka śpiewającego basem, z akompaniamentem fortepianu. Na koniec lektor podsumowuje: Innymi znanymi operami Moniuszki są Verbum Nobile, Fils, Paria i Hrabina. Moniuszko tworzył także operetki i balety. Kompozytor zmarł na atak serca w 1872 roku w Warszawie, spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Prezentacja połączona z komentarzem lektora pt.: “Stanisław Moniuszko - twórca opery narodowej.”. Pierwszy slajd poświęcony jest operze Halka. Wyświetlony zostaje portret Stanisława Moniuszki i afisz promujący operę Halka. Lektor czyta: Latem 1846 roku Moniuszko ponownie przybył do Warszawy, gdzie bywał na koncertach i poznawał wielu znanych artystów, literatów, śpiewaków i malarzy. Zainspirowany poematem jednego z młodych twórców Włodzimierza Wolskiego, skomponował operę opartą na poznanym temacie, była to opera pod tytułem “Halka”. Na kolejnych slajdach sceny z Halki, wystawianej w Teatrze Opera Nova w Bydgoszczy. Lektor opowiada: Akcja opery rozgrywa się w polskich górach. Halka to góralska dziewczyna, którą pokochał, a następnie porzucił młody szlachcic, Janusz. Kiedy w wiejskim kościele poślubia on młodą szlachciankę, Halka z wielkiej rozpaczy rzuca się do rzeki i ginie. Halkę kocha góral Jontek, ale niestety nie udaje mu się uratować dziewczyny. Oprócz głównych bohaterów na scenie występują górale i szlachta w narodowych strojach. Dzieło jest przepełnione pięknymi melodiami arii i skocznymi tańcami góralskimi. Autor prezentuje w niej również Polskie tańce narodowe, majestatyczny polonez i porywający mazur. Opera porusza kwestie nierówności społecznej. Utwór Aria Jontka “Szumią jodły na gór szczycie’, wykonanie artyści Akademii Muzycznej imienia Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Tu odtworzona zostaje muzyka. Wykonuje ją śpiewak - tenor z towarzyszeniem fortepianu. Tenorowa Aria Jontka - to pełna bólu i żalu skarga po odepchnięciu przez ukochaną. Premiera opery miała miejsce w Wilnie w 1848 roku, przyjęta została z zachwytem i wzruszeniem, choć wykonanie było bardzo skromne: bez dekoracji, kostiumów i z niepełną orkiestrą. W czasie powstania “Halki” w Warszawie wielką popularnością cieszyły się dzieła obce opery: włoskie, niemieckie i francuskie. Na scenie Warszawskiej wystawiono operę dopiero 10 lat po premierze Wileńskiej. W Warszawie “Halka” odniosła spektakularny sukces. Kolejną operą przedstawioną w prezentacji jest “Straszny dwór”. W prezentacji pojawiają się zdjęcia ze spektaklu na deskach Opery i Filharmonii Podlaskiej a lektor czyta: Kolejnym wielkim dziełem kompozytora była opera “Straszny dwór”. Jest to muzyczna opowieść o braciach Stefanie i Zbigniewie, którzy ślubowali, że nigdy się nie ożenią, a całe swoje życie poświęcą na służbę ojczyźnie. Po wielu zabawnych scenach opera kończy się jednak podwójnymi zaręczynami braci z Hanną i Jadwigą córkami Miecznika. Skąd tytuł opery? Dwór Miecznika nazwano Strasznym, ponieważ miały się go bać okoliczne panny. Ich strach przed staropanieństwem wywoływał fakt, że od wielu pokoleń mieszkające w nim panny bardzo szybko wychodziły za mąż, odbierając młodzieńców dziewczętom z okolicy. Opera została skomponowana w latach 1861‑1864, libretto napisał Jan Chęciński. Jest to dzieło romantyczno‑komediowe z silnym zabarwieniem patriotycznym. Przedstawiony wątek patriotyczny był powodem wielkiej popularności opery wśród polskiej publiczności, jak i niechęci ze strony zaborcy, władz rosyjskich. Premiera dzieła, która miała miejsce 28 września 1865 roku w Teatrze Wielkim w Warszawie, była wielką manifestacją patriotyczną. Kompozytor pokazał w “Strasznym dworze” kunszt budowy dzieła dramatycznego, integrując zarazem tradycyjne polskie pieśni i tańce mazur, polonez, krakowiak. Dzieło jest uważane za najlepszą operę Moniuszki i najlepszy tego typu utwór polski XIX wieku. Basowa Aria Skołuby, starego żołnierza i klucznika na dworze Miecznika, w której opowiada on Maciejowi historię zegara, grającego kuranty. Tu odtworzona zostaje Aria Skołuby. Wykonana jest przez śpiewaka śpiewającego basem, z akompaniamentem fortepianu. Na koniec lektor podsumowuje: Innymi znanymi operami Moniuszki są Verbum Nobile, Fils, Paria i Hrabina. Moniuszko tworzył także operetki i balety. Kompozytor zmarł na atak serca w 1872 roku w Warszawie, spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Pokaz dotyczący Stanisława Moniuszki i jego oper, online-skills, CC BY 3.0
Zadania
RWJYGBIF4oKKn1
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj imiona do nazwisk polskich kompozytorów. 1. Penderecki. Możliwe odpowiedzi A. Stanisław B. Karol C. Witold D.Fryderyk E. Krzysztof 2. Szymanowski Możliwe odpowiedzi A. Stanisław B. Karol C. Witold D.Fryderyk E. Krzysztof 3. Lutosławski Możliwe odpowiedzi A. Stanisław B. Karol C. Witold D.Fryderyk E. Krzysztof 4. Chopin Możliwe odpowiedzi A. Stanisław B. Karol C. Witold D.Fryderyk E. Krzysztof 5. Moniuszko Możliwe odpowiedzi A. Stanisław B. Karol C. Witold D.Fryderyk E. Krzysztof
Przyporządkuj imiona do nazwisk polskich kompozytorów. 1. Penderecki. Możliwe odpowiedzi A. Stanisław B. Karol C. Witold D.Fryderyk E. Krzysztof 2. Szymanowski Możliwe odpowiedzi A. Stanisław B. Karol C. Witold D.Fryderyk E. Krzysztof 3. Lutosławski Możliwe odpowiedzi A. Stanisław B. Karol C. Witold D.Fryderyk E. Krzysztof 4. Chopin Możliwe odpowiedzi A. Stanisław B. Karol C. Witold D.Fryderyk E. Krzysztof 5. Moniuszko Możliwe odpowiedzi A. Stanisław B. Karol C. Witold D.Fryderyk E. Krzysztof
Przyporządkuj imiona do nazwisk polskich kompozytorów:
Karol, Fryderyk, Stanisław, Krzysztof, Witold
Chopin
Moniuszko
Szymanowski
Lutosławski
Penderecki
Źródło: Ewelina Boesche-Kopczyńska.
R92Cl2NINtCvs1
Ćwiczenie 2
Określ czy cytowany tekst pochodzi z pieśni czy z arii. 1. U prząśniczki siedzą jak anioł dzieweczki... 2. Szumią jodły na gór szczycie... 3. Był sobie dziad i baba bardzo starzy oboje... 4. Ten zegar stary od stu lat kuranty ciął jak z nut...
Określ czy cytowany tekst pochodzi z pieśni czy z arii. 1. U prząśniczki siedzą jak anioł dzieweczki... 2. Szumią jodły na gór szczycie... 3. Był sobie dziad i baba bardzo starzy oboje... 4. Ten zegar stary od stu lat kuranty ciął jak z nut...
Przeciagnij pasujące elementy z dolnej sekcji do górnej.
Solowa część opery., Rozpoczyna się od słów: <em>Szumią jodły na gór szczycie…</em>, Krótki utwór wokalny do tekstu poetyckiego., Rozpoczyna się od słów: <em>U prząśniczki siedzą…</em>
PIEŚŃ
ARIA
Źródło: Ewelina Boesche-Kopczyńska.
R1MfUYnbtiIZp
Ćwiczenie 3
Podaj tytuły przynajmniej czterech pieśni Stanisława Moniuszki.
Podaj tytuły przynajmniej czterech pieśni Stanisława Moniuszki.
Wyszukaj i zapisz (w całości wielkimi literami bez pierwszejlitery) tytuły 7 pieśni Stanisława Moniuszki.
Określ czy wymienione postacie są bohaterami opery Halka czy opery Straszny Dwór. 1. Hanna, 2. Halina, 3. Janusz, 4. Skołuba, 5. Stefan, 6. Miecznik, 7. Jontek, 8. Jadwiga, 9. Zbigniew.
Określ czy wymienione postacie są bohaterami opery Halka czy opery Straszny Dwór. 1. Hanna, 2. Halina, 3. Janusz, 4. Skołuba, 5. Stefan, 6. Miecznik, 7. Jontek, 8. Jadwiga, 9. Zbigniew.
Podane postaci dopasuj do tytułów oper Stanisława Moniuszki, w których występują:
Zbigniew, Skołuba, Hanna, Jontek, Jadwiga, Miecznik, Halina, Stefan, Janusz
Halka
Straszny dwór
Źródło: Ewelina Boesche-Kopczyńska.
Ćwiczenie 5
RIWgB7eBB5Gpf
Na nagraniu pieśń Stanisława Moniuszko pod tytułem "Dziad i baba". Utwór wykonuje mężczyzna śpiewak z towarzyszeniem fortepianu. Pieśń składa się z kilku części, skontrastowanych pod względem charakteru. Na początku śpiewak opowiada spokojnym, zrównoważonym głosem o życiu dziada i baby, którzy wiedli spokojne szczęśliwe życie. W drugiej części muzyka staje się smutna, narrator opowiada o uczuciach starszych ludzi związanych ze śmiercią, o strachu i smutku. W kolejnej części dziad i baba sprzeczają się kto umrze pierwszy. Muzyka staje się bardziej dynamiczna, przyjmuje formę emocjonalnego dialogu. W kolejnej części dziada i babę odwiedza śmierć - oni przed nią uciekają. Muzyka jest szybka, dynamiczna, utwór staje się trochę komiczny. W ostatniej części śmierć wchodzi kominem a muzyka staje się z powrotem spokojniejsza i zrównoważona.
Na nagraniu pieśń Stanisława Moniuszko pod tytułem "Dziad i baba". Utwór wykonuje mężczyzna śpiewak z towarzyszeniem fortepianu. Pieśń składa się z kilku części, skontrastowanych pod względem charakteru. Na początku śpiewak opowiada spokojnym, zrównoważonym głosem o życiu dziada i baby, którzy wiedli spokojne szczęśliwe życie. W drugiej części muzyka staje się smutna, narrator opowiada o uczuciach starszych ludzi związanych ze śmiercią, o strachu i smutku. W kolejnej części dziad i baba sprzeczają się kto umrze pierwszy. Muzyka staje się bardziej dynamiczna, przyjmuje formę emocjonalnego dialogu. W kolejnej części dziada i babę odwiedza śmierć - oni przed nią uciekają. Muzyka jest szybka, dynamiczna, utwór staje się trochę komiczny. W ostatniej części śmierć wchodzi kominem a muzyka staje się z powrotem spokojniejsza i zrównoważona.
Stanisław Moniuszko, Dziad i baba
Stanisław Moniuszko, „Dziad i baba”, wyk. Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, AMFN, CC BY 3.0 (dźwięk)
Stanisław Moniuszko, „Dziad i baba”, wyk. Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, AMFN, CC BY 3.0 (dźwięk)
Na nagraniu pieśń Stanisława Moniuszko pod tytułem "Dziad i baba". Utwór wykonuje mężczyzna śpiewak z towarzyszeniem fortepianu. Pieśń składa się z kilku części, skontrastowanych pod względem charakteru. Na początku śpiewak opowiada spokojnym, zrównoważonym głosem o życiu dziada i baby, którzy wiedli spokojne szczęśliwe życie. W drugiej części muzyka staje się smutna, narrator opowiada o uczuciach starszych ludzi związanych ze śmiercią, o strachu i smutku. W kolejnej części dziad i baba sprzeczają się kto umrze pierwszy. Muzyka staje się bardziej dynamiczna, przyjmuje formę emocjonalnego dialogu. W kolejnej części dziada i babę odwiedza śmierć - oni przed nią uciekają. Muzyka jest szybka, dynamiczna, utwór staje się trochę komiczny. W ostatniej części śmierć wchodzi kominem a muzyka staje się z powrotem spokojniejsza i zrównoważona.
R1G1K0RxEZ9oD
Na nagraniu pieśń "Prząśniczka" Stanisława Moniuszko w wykonaniu Ireny Santor i zespołu instrumentalnego. Akompaniament imituje kręcenie się kołowrotka, jest jednostajny i szybki. W pewnym momencie - kiedy nić się zrywa - urywa się też akompaniament.
Na nagraniu pieśń "Prząśniczka" Stanisława Moniuszko w wykonaniu Ireny Santor i zespołu instrumentalnego. Akompaniament imituje kręcenie się kołowrotka, jest jednostajny i szybki. W pewnym momencie - kiedy nić się zrywa - urywa się też akompaniament.
słowa: J. Czeczot, muzyka: S. Moniuszko, „Prząśniczka”, online-skills, CC BY 3.0
słowa: J. Czeczot, muzyka: S. Moniuszko, „Prząśniczka”, online-skills, CC BY 3.0
Na nagraniu pieśń "Prząśniczka" Stanisława Moniuszko w wykonaniu Ireny Santor i zespołu instrumentalnego. Akompaniament imituje kręcenie się kołowrotka, jest jednostajny i szybki. W pewnym momencie - kiedy nić się zrywa - urywa się też akompaniament.
R11wLDV6uBbv6
Na nagraniu Aria Jontka "Szumią jodły na gór szczycie". Śpiewak - tenor z towarzyszeniem fortepianu śpiewa smutną, pełną żałości arię. Jontek rozpacza po stracie ukochanej.
Na nagraniu Aria Jontka "Szumią jodły na gór szczycie". Śpiewak - tenor z towarzyszeniem fortepianu śpiewa smutną, pełną żałości arię. Jontek rozpacza po stracie ukochanej.
Stanisław Moniuszko, „Aria Jontka: Szumią jodły na gór szczycie”, AMFN, CC BY 3.0
Stanisław Moniuszko, „Aria Jontka: Szumią jodły na gór szczycie”, AMFN, CC BY 3.0
Na nagraniu Aria Jontka "Szumią jodły na gór szczycie". Śpiewak - tenor z towarzyszeniem fortepianu śpiewa smutną, pełną żałości arię. Jontek rozpacza po stracie ukochanej.
RPOaBRa2PsUQT
Na nagraniu Aria Skołuby Stanisława Moniuszki. Utwór wykonuje śpiewak - bas z towarzyszeniem fortepianu. Śpiewak opowiada historię zegara i Strasznego Dworu. Chce przestraszyć słuchaczy i pyta czy się boją.
Na nagraniu Aria Skołuby Stanisława Moniuszki. Utwór wykonuje śpiewak - bas z towarzyszeniem fortepianu. Śpiewak opowiada historię zegara i Strasznego Dworu. Chce przestraszyć słuchaczy i pyta czy się boją.
Stanisław Moniuszko, „Ten zegar stary (Aria z kurantem)”, AMFN, CC BY 3.0
Stanisław Moniuszko, „Ten zegar stary (Aria z kurantem)”, AMFN, CC BY 3.0
Na nagraniu Aria Skołuby Stanisława Moniuszki. Utwór wykonuje śpiewak - bas z towarzyszeniem fortepianu. Śpiewak opowiada historię zegara i Strasznego Dworu. Chce przestraszyć słuchaczy i pyta czy się boją.
R11YMRkOMkAHJ1
Wskaż jaki nastrój i charakter mają wymienione utwory 1. Szumią jodły Możliwe odpowiedzi: A. nastrój bólu i rozpaczy, B. zmienny nastrój, żartobliwy charakter, C. nastrój grozy, D. motoryczny akompaniament, liryczna melodia. 2. Prząśniczka Możliwe odpowiedzi: A. nastrój bólu i rozpaczy, B. zmienny nastrój, żartobliwy charakter, C. nastrój grozy, D. motoryczny akompaniament, liryczna melodia. 3. Dziad i baba Możliwe odpowiedzi: A. nastrój bólu i rozpaczy, B. zmienny nastrój, żartobliwy charakter, C. nastrój grozy, D. motoryczny akompaniament, liryczna melodia. 4. Ten zegar stary Możliwe odpowiedzi: A. nastrój bólu i rozpaczy, B. zmienny nastrój, żartobliwy charakter, C. nastrój grozy, D. motoryczny akompaniament, liryczna melodia.
Wskaż jaki nastrój i charakter mają wymienione utwory 1. Szumią jodły Możliwe odpowiedzi: A. nastrój bólu i rozpaczy, B. zmienny nastrój, żartobliwy charakter, C. nastrój grozy, D. motoryczny akompaniament, liryczna melodia. 2. Prząśniczka Możliwe odpowiedzi: A. nastrój bólu i rozpaczy, B. zmienny nastrój, żartobliwy charakter, C. nastrój grozy, D. motoryczny akompaniament, liryczna melodia. 3. Dziad i baba Możliwe odpowiedzi: A. nastrój bólu i rozpaczy, B. zmienny nastrój, żartobliwy charakter, C. nastrój grozy, D. motoryczny akompaniament, liryczna melodia. 4. Ten zegar stary Możliwe odpowiedzi: A. nastrój bólu i rozpaczy, B. zmienny nastrój, żartobliwy charakter, C. nastrój grozy, D. motoryczny akompaniament, liryczna melodia.
Wysłuchaj utwory i przyporządkuj właściwe określenia do tytułów utworów:
Określ czy wymienione tytuły są tytułami pieśni czy oper. 1. Znasz li ten kraj, 2. Straszny dwór, 3. Verbum nobile, 4. Paria, 5. Stary kapral, 6. Flis, 7. Krakowiaczek, 8. Dziad i baba, 9. Halka, 10. Pieśń wieczorna, 11. Kozak, 12. Prząśniczka, 13. Hrabina.
Określ czy wymienione tytuły są tytułami pieśni czy oper. 1. Znasz li ten kraj, 2. Straszny dwór, 3. Verbum nobile, 4. Paria, 5. Stary kapral, 6. Flis, 7. Krakowiaczek, 8. Dziad i baba, 9. Halka, 10. Pieśń wieczorna, 11. Kozak, 12. Prząśniczka, 13. Hrabina.
Podane tytuły dzieł Stanisława Moniuszki przenieś do odpowiednich kolumn:
<i>Stary kapral</i>, <i>Dziad i baba</i>, <i>Prząśniczka</i>, <i>Straszny dwór</i>, <i>Hrabina</i>, <i>Flis</i>, <i>Kozak</i>, <i>Krakowiaczek</i>, <i>Znasz li ten kraj</i>, <i>Pieśń wieczorna</i>, <i>Halka</i>, <i>Verbum nobile</i>, <i>Paria</i>
Pieśni
Opery
Źródło: Ewelina Boesche-Kopczyńska.
RfVS4VjvpttKC1
Ćwiczenie 7
Przyporządkuj daty do wydarzeń z życia Stanisława Moniuszki. 1. Narodziny Stanisława Moniuszki w majątku Ubiel Możliwe odpowiedzi: 1848, 1819. 1827, 1858 2. Przeprowadzka rodziny Moniuszków do Warszawy Możliwe odpowiedzi: 1848, 1819. 1827, 1858 3. Przyjazd do Wilna i podjęcie pracy organisty, nauczyciela i kompozytora Możliwe odpowiedzi: 1848, 1819. 1827, 1858 4. Objęcie stanowiska dyrektora Teatru Wielkiego w Warszawie Możliwe odpowiedzi: 1848, 1819. 1827, 1858.
Przyporządkuj daty do wydarzeń z życia Stanisława Moniuszki. 1. Narodziny Stanisława Moniuszki w majątku Ubiel Możliwe odpowiedzi: 1848, 1819. 1827, 1858 2. Przeprowadzka rodziny Moniuszków do Warszawy Możliwe odpowiedzi: 1848, 1819. 1827, 1858 3. Przyjazd do Wilna i podjęcie pracy organisty, nauczyciela i kompozytora Możliwe odpowiedzi: 1848, 1819. 1827, 1858 4. Objęcie stanowiska dyrektora Teatru Wielkiego w Warszawie Możliwe odpowiedzi: 1848, 1819. 1827, 1858.
Przyporządkuj wydarzenia z życia Stanisława Moniuszki do poszczególnych dat:
narodziny Stanisława Moniuszki w majątku Ubiel, objęcie stanowiska dyrektora Teatru Wielkiego w Warszawie, wileńska premiera <i>Halki</i>, przeprowadzka rodziny Moniuszków do Warszawy, wyjazd do Berlina na studia muzyczne, premiera opery <i>Straszny dwór</i>, przyjazd do Wilna i podjęcie pracy organisty, nauczyciela i kompozytora
1819
1827
1837
1840
1848
1858
1865
Źródło: Ewelina Boesche-Kopczyńska.
Polecenie 2
Opowiedz treść pieśni „Prząśniczka”.
Opowiedz treść pieśni „Prząśniczka”.
Opowiedz treść pieśni „Prząśniczka”.
Wysłuchaj pieśni Prząśniczka, naucz się jej i zaśpiewaj z akompaniamentem. W nauce wykorzystaj nagranie i tekst utworu.
R1DHqVX5JR5yT
Utwór: Prząśniczka Wykonawca: Irena SantorŹródło: Przeboje Pana Stanisława
Utwór: Prząśniczka Wykonawca: Irena SantorŹródło: Przeboje Pana Stanisława
Stanisław Moniuszko, „Prząśniczka”, wyk. Irena Santor, online-skills, CC BY 3.0
Stanisław Moniuszko, „Prząśniczka”, wyk. Irena Santor, online-skills, CC BY 3.0
Utwór: Prząśniczka Wykonawca: Irena SantorŹródło: Przeboje Pana Stanisława
1. U prząśniczki siedzą jak anioł dzieweczki, Przędą sobie, przędą jedwabne niteczki.
Kręć się kręć wrzeciono, wić się tobie, wić! Ta pamięta lepiej, czyja dłuższa nić!
2.Poszedł do Królewca młodzieniec z wiciną, Łzami się zalewał, żegnając z dziewczyną.
Kręć się kręć wrzeciono, wić się tobie, wić! Ta pamięta lepiej, czyja dłuższa nić!
3.Gładko idzie przędza, wesoło dziewczynie, Pamiętała trzy dni o wiernym chłopczynie.
Kręć się kręć wrzeciono, wić się tobie, wić! Ta pamięta lepiej, czyja dłuższa nić!
4.Inny się młodzieniec podsuwa z ubocza I innemu rada dziewczyna ochocza.
Kręć się kręć wrzeciono! Prysła wątła nić. Wstydem dziewczę płonie, Wstydź się dziewczę, wstydź!
mdd6b6dfec395fefa_0000000000287
Słownik pojęć
A cappella
A cappella
określenie muzyki przeznaczonej na chór bez towarzyszenia instrumentalnego.
Alt
Alt
niski głos kobiecy.
Aria
Aria
pieśń solowa z akompaniamentem orkiestry, składająca się zwykle z dwóch części, występuje w operze lub w innej wielkiej formie wokalno‑instrumentalnej: w oratorium, operetce, kantacie.
Bas
Bas
najniższy głos męski.
Kapela ludowa
Kapela ludowa
ludowy zespół instrumentalny.
Krakowiak
Krakowiak
żywy polski taniec ludowy w takcie 2/4, z charakterystycznym rytmem synkopowanym i z akcentem na słabej części taktu.
Kujawiak
Kujawiak
polski taniec ludowy, odmiana mazura, w tempie umiarkowanym, w takcie ¾; towarzyszy mu melodia śpiewana, liryczna; występuje w formie stylizowanej również pod nazwą mazurka (F. Chopin, K. Szymanowski).
Libretto
Libretto
tekst słowny utworu muzyczno‑scenicznego, np. opery, operetki, oratorium”; 2. „scenariusz do baletu; librecista – autor libretta.
Mazur
Mazur
żywy, skoczny polski taniec ludowy w takcie ¾, oparty na charakterystycznym rytmie punktowanym, z akcentem na drugiej lub trzeciej ćwierci.
Oberek
Oberek
polski taniec ludowy „obracany w koło” w takcie 3/4, w bardzo żywym tempie, o charakterze skocznym i wesołym; jest szybszą odmianą mazura.
Pieśń
Pieśń
krótki utwór wokalny do tekstu poetyckiego, na głos solo, na głos z towarzyszeniem orkiestry, na wokalny zespół kameralny, na chór.
Polonez
Polonez
(fr. polonaise; wł. polacca) tzw. taniec polski – uroczysty taniec staropolski w tempie umiarkowanym, w takcie ¾ […].
Sopran
Sopran
najwyższy głos żeński.
Tenor
Tenor
najwyższy głos męski.
Wokalna muzyka
Wokalna muzyka
muzyka przeznaczona do śpiewu, zaopatrzona w tekst słowny, którego ilustracją jest śpiewana melodia; tekst nadaje muzyce wokalnej właściwości programowe przez co oddziałuje ona bardziej wyraziście niż muzyka instrumentalna.
Źródła:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
mdd6b6dfec395fefa_0000000000294
Galeria dzieł sztuki
R1T4gYxCSpXsg1
Ilustracja przedstawia portret Stanisława Moniuszki autorstwa Adolphe’a Lafosse’a. Kolorowa grafika ukazuje mężczyznę w średnim wieku, ubranego w ciemny kaftan oraz białą koszulę z zawiązanym pod szyją czarnym halsztukiem. Kompozytor ma ułożone, krótko ostrzyżone włosy koloru ciemny blond. Jego twarz okala nieduża, przycięta broda. Usta podkreślone są czerwonym kolorem.
Adolphe Lafosse, Stanisław Moniuszko, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0
R1HewIHmTPZnw1
Ilustracja przedstawia dom jednorodzinny w którym wychował się Stanisław Moniuszko, który urodzić się w 1819 roku w majątku Ubiel na Białorusi. Dom na tle lasu. Wokół domu stoją budynki gospodarcze. W prawym rogu rysunku przedstawione jest lekko wysuszone drzewo.
Napoleon Odra, „Dwór Moniuszków w Ubielu”, 1872, Wikipedia, domena publiczna
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
J. Habela, Słowniczek muzyczny, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1988.
M. Wacholc, Repertuar i wiadomości o muzyce, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988.
M. Wacholc, Dzieje kultury muzycznej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991.
