RVxZLuPxJ67pQ1

Najważniejsze zabytki polskiej sztuki sakralnej

Źródło: online skills.

Ważne daty

966 – chrzest Polski

ok. 1050‑1200 – okres romanizmu

ok. 1150‑1550 – czas sztuki gotyckiej

ok. 1500‑1600 – rozwijała się sztuka okresu renesansu i manieryzmu

ok. 1600‑1720 – sztuka barokowa

ok. 1720‑1770 – sztuka okresu rokoka

ok. 1750‑1850 – sztuka klasycyzmu

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RNAABOnwEaZES1
Scenariusz lekcji do pobrania.
Źródło: online skills.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:

1) zna dziedzictwo kulturowe najbliższego otoczenia, wymienia zabytki i dzieła architektury (historycznej i współczesnej);

4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców;

6) rozumie i charakteryzuje na wybranych przykładach z różnych dziedzin pojęcie stylu w sztuce;

Nauczysz się

definiować rzeźbę i malarstwo jako dziedziny sztuk plastycznych;

rozróżniać kierunki architektury i sztuki plastycznej oraz umieszczać je w porządku chronologicznym;

rozpoznawać wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych, należące do polskiego dziedzictwa kultury;

posługiwać się terminologią z dziedziny architektury.

Romanizm i gotyk

Na terenie Polski znajduje się wiele zabytkówZabytekzabytków sztuki sakralnejSztuka sakralnasztuki sakralnej. Jest to twórczość związana z wierzeniami, wiarą i życiem religijnym. W zależności od okresu, w jakim powstawały obiekty, możemy wskazać w nich cechy charakterystyczne dla określonego stylu architektonicznego.

Pierwszym wielkim stylem europejskiej sztuki chrześcijańskiej był romanizm, który również występował w Polsce. Sztuka romańska rozwijała się od X do XIII wieku. Architekturę z tego okresu cechują masywne ściany z niewielkimi otworami okiennymi oraz wyraźnie wyodrębnione bryły geometryczne tworzące budowlę. Kościoły pełniły też funkcje obronne.
Przykładem polskiej budowli w stylu romańskim jest Kolegiata w Tumie pod Łęczycą. Jest to zorientowana na wschód, trójnawowa bazylikaBazylikabazylika bez transeptuTransepttranseptu, zamknięta trzema apsydamiApsydaapsydami. Zbudowano ją z granitu, piaskowca i innych surowców skalnych zalanych wapienną zaprawą. Z zewnątrz budowla niemal pozbawiona jest ozdób.

R9QXMxSyswPRT1
Zdjęcie przedstawia archikolegiatę NMP i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą. Jest to masywna budowla romańska o trzech nawach i układzie bazyliki właściwej. Zdjęcie ukazuje bryłę od strony wschodniej, zakończonej absydą przy nawie głównej. Do nawy bocznej dostawiona jest absyda i okrągła wieża z małymi oknami. W części zachodniej znajduje się kwadratowa wieża dzwonnicza z oknami: w górnej części triforium, w dolnej biforium. Budowla stoi na tle drzew, nad nią rozciąga się błękitne niebo.
Kolegiata w Tumie pod Łęczycą, 1141-1161, Polska, online-skills, CC BY 3.0
R17uUX2LpUmu61
Zdjęcie przedstawia kościół świętego Andrzeja w Krakowie. Ukazuje bryłę od strony zachodniej z dwiema wieżami ośmiobocznymi, przechodzącymi u podnóża w kwadratowe. W centrum fasady u góry znajduje się potrójne okno (triforium). Po lewej stronie widoczny jest transept kryty dwuspadowym dachem. Budowle wieńczą hełmy wieżowe z latarniami.
Kościół św. Andrzeja w Krakowie, XI w., Polska, online-skills, CC BY 3.0

Styl gotycki rozwijał się w Polsce od XII do połowy XVI wieku. Cechami charakterystycznymi architektury tego stylu były: ostrołuk, strzelistość i smukłość budowli. Kościoły wznoszono na planie krzyża łacińskiego. Zastosowano sklepienie krzyżowo‑żebrowe, które koncentrowało obciążenie w narożnikach podpartych filarami. Dzięki temu rozwiązaniu ściany przestały pełnić rolę podpór i mogły zostać wypełnione wysokimi oknami.
Przykładem budowli gotyckiej jest halowa Bazylika Mariacka w Gdańsku (gotyk ceglany), największa w Europie świątynia, zbudowana z cegły. PrezbiteriumPrezbiteriumPrezbiterium poprzedza trójnawowy transeptTransepttransept. Sklepienie wspiera 27 filarów, a wnętrze rozświetla 37 ogromnych okien. Obiekt ten budowany był przez 159 lat.

R1Ccn3wXTPIka1
Zdjęcie Kościoła Mariackiego w Krakowie wykonane z lotu ptaka. Ukazany jest od strony portalu zachodniego z dwiema wieżami. Wieże są różnej wysokości i kryte różnymi hełmami. Kościół zbudowany jest z cegły. Jest to bazylika właściwa - z prawej strony widoczna jest nawa boczna niższa od głównej. Nad wejściem znajduje się strzeliste, długie okno dekorowane maswerkiem. Za kościołem rozciąga się widok na miasto.
Kościół Mariacki w Krakowie (Kościół Wniebowzięcia NMP), XIV i XV w., Polska, online-skills, CC BY 3.0
R1BiItSHvvIHc1
Zdjęcie Bazyliki Mariackiej w Gdańsku. Ukazuje obiekt zbudowany z cegły w stylu gotyckim z masywną wieżą dzwonną i smukłymi narożnymi wieżyczkami. W elewacji znajdują się wysokie, ostrołukowe okna o mocno rozglifionych ościeżach, ze skromną dekoracją maswerkową. Na szerokim transepcie znajdują się smukłe wieżyczki. W tle rozciąga się panorama Starego Miasta.
Bazylika Mariacka w Gdańsku 1343-1361, Polska, online-skills, CC BY 3.0
RTJnAbQAvO7mU1
Zdjęcie sklepienia krzyżowo‑żebrowego w kościele świętych Jakuba i Mikołaja w Chełmnie. Dekorowane jest freskiem z motywami roślinnymi. Na skrzyżowaniu żeber znajdują się zworniki z dekoracją malarską. W narożach żebra łączą się w służki. Po lewej stronie znajduje się fragment okna.
Sklepienie krzyżowo-żebrowe, Kościół św. Jakuba i św. Mikołaja, Chełmno, Polska, wikimedia.org, GFDL
me9c56b35ea594eeb_0000000000079

Renesans i barok

Architektura renesansowa czerpała z wzorów architektury antycznej. Zwracano szczególną uwagę na zachowanie idealnej proporcji budowli, często wznoszonej na planie centralnym koła lub kwadratu i zwieńczonej kopułą podzieloną na kasetonyKasetonkasetony. Stosowano półkoliste formy zdobnicze, łuki oraz duże, okrągłe, trójskrzydłowe okna. Silnie akcentowano kierunki poziome.
Przykładem polskiej budowli w stylu renesansowym jest Kaplica Zygmuntowska, zwana także Królewską, przy katedrze na Wawelu. Widoczna budowla składa się z korpusu, który stanowi kaplica zamknięta złotą kopułą wspartą na bębnie z latarnią.

RV85JmL5ASmhj1
Ilustracja przedstawia Kaplicę Królewską na Wawelu (Kaplica Zygmuntowska). Zbudowana jest na planie kwadratu z kopułą osadzoną na wysokim bębnie z wyeksponowaną latarnią. Ścianę zdobią pilastry. Mury wypełnione są rustyką.
Kaplica Królewska na Wawelu (Kaplica Zygmuntowska), XVI w., Kraków, Polska, wikimedia.org, CC BY 3.0
R18ReJvixvzNo1
Ilustracja przedstawia „Kaplicę” św. Anny w Pińczowie. Ukazuje niewielki obiekt wzniesiony na planie kwadratu. Budowla przykryta jest kopułą z latarnią i krzyżem. Podobną, ale mniejszą kopułą przykryta jest kruchta kaplicy. Gzyms pod kopułą ozdobiony jest wolutami. Obok kaplicy znajduje się figura na wysokim postumencie.
Kaplica św. Anny w Pińczowie, 1600, styl manierystyczny, Polska, wikimedia.org, GFDL

W baroku architekturę charakteryzował monumentalizm, zastosowanie kolumn i pilastrówPilasterpilastrów obejmujących kilka kondygnacji, ciężkie proporcje, przepych, bogactwo dekoracji i form ornamentalnych, dynamika, kontrast form, wyraźnie podkreślone obramowania drzwi i okien. Zwracano dużą uwagę na dekoracje rzeźbiarskie.
Przykładem budowli w stylu barokowym jest Kościół Bożego Ciała w Nieświeżu – pierwszy barokowy kościół na terenie ówczesnej Polski. Stanowi go trójnawowa bazylika, zbudowana na planie krzyża łacińskiego, zamknięta półokrągłą apsydąApsydaapsydą. Skrzyżowanie transeptu z nawą główną zwieńczone jest kopułą. Do naw bocznych przylegają dwie pary kaplic.

R1KwrcQlKMwJX1
Ilustracja przedstawia fasadę kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie. Front zdobią podwójne pilastry w stylu korynckim. W niszach dwukondygnacyjnej fasady znajdują się posągi świętych, a nad głównym portalem godło zakonu jezuitów IHS. Fasadę wieńczy herb króla Zygmunta III - wizerunek Orła ze Snopem na piersi. Przed fasadą kościoła widoczne ogrodzenie z rzeźbami apostołów. Fasadę wieńczy tympanon z dekoracją rzeźbiarską. Taki sam, tylko mniejszy, znajduje się nad wejściem głównym. W szczycie nad wnękami z rzeźbami i środkowym oknem znajdują się dekoracje w postaci półkolistych tympanonów.
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła, XVI/XVII w., Kraków, Polska, wikimedia.org, CC BY 3.0
RE8fMHX8hXgpC1
Ilustracja przedstawia jasną dwukondygnacyjną fasadę Kościoła Bożego Ciała w Nieświeżu (dawne ziemie Rzeczpospolitej), obecnie Białoruś. Obiekt został zbudowany w stylu barokowym na wzór rzymskiej świątyni Il Gesù. Kościół posiada półokrągłą absydę i kopułę na skrzyżowaniu transeptu z nawą główną. Na szczycie kopuły znajduje się krzyż.
Kościół Bożego Ciała w Nieświeżu, 1587-1593, Białoruś, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
me9c56b35ea594eeb_0000000000101

Klasycyzm i sztuka sakralna

Architektura klasycyzmu czerpała inspiracje z architektury starożytnego Rzymu i Grecji. Kościoły często były budowane na planie koła lub prostokąta i kryte kopułąKopułakopułą. Stosowano kolumnady i kolumnowe portykiPortykportyki ze zwieńczeniem w kształcie tympanonuTympanontympanonu, przeważnie dekorowane płaskorzeźbąPłaskorzeźba, reliefpłaskorzeźbą. Dążono do uzyskania efektu harmonii poprzez stosowanie symetriiSymetriasymetrii i zrównoważonej kompozycji.
Przykładem budowli klasycystycznej jest Kościół św. Aleksandra w Warszawie. Wzniesiony na rzucie koła w formie rotundyRotundarotundy, wzorowanej na rzymskim Panteonie z sześciokolumnowymi portykami w stylu korynckim. Kościół przykryty jest kopułą.

RStvZv0zSN7pJ1
Ilustracja przedstawia Kościół św. Aleksandra w Warszawie wzniesiony na planie koła w formie rotundy, nakrytej kopułą i ujętej dwoma kolumnowymi portykami. Przed wejściem głównym portyk z kolumnami w stylu korynckim. Kopuła wznosi się na wysokim tamburze rozczłonkowanym półkolistymi arkadami na przemiennie ślepymi i z przebitymi otworami. Na szczycie został umieszczony krzyż.
Kościół św. Aleksandra w Warszawie, 1818-1826, Polska, infointravel.com, CC BY 3.0

Ołtarz Wita Stwosza jest jednym z największych gotyckich ołtarzy w Europie. Składa się z pięciu części: centralnej szafy ołtarzowej z figurami w rzeźbie pełnej, jednej pary skrzydeł wewnętrznych i jednej pary skrzydeł zewnętrznych. Obie pary skrzydeł zdobią płaskorzeźby. Ołtarz wyrzeźbiony jest w drewnie lipowym. Część centralna przedstawia scenę pt. Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny i jej Wniebowzięcie.

RTke6FFZJzZRK1
Ilustracja przedstawia drewnianą nastawę ołtarzową Wita Stwosza znajdującą się w „Kościele Mariackim” w Krakowie. Podstawę Ołtarza stanowi predella z drzewem genealogicznym Chrystusa i Maryi. Szafę nastawy zdobią skrzydła. Środkowa scena ukazuję scenę Zaśnięcia Maryi Panny w otoczeniu Apostołów - w centrum, Wniebowzięciem i Koronacją w asyście św. Wojciecha i św. Stanisława - powyżej. Na skrzydłach bocznych znajdują się kwatery, które ukazują sceny z życia Marii od zwiastowania do Zesłania Duch Świętego.
Ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie, 1477-1489, Polska, online-skills, CC BY 3.0
RvMGKwYwKdKW21
Ilustracja przedstawia obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z Jasnej Góry w Częstochowie. Ukazuje ona wizerunek Maryi z Dzieciątkiem. Na jej prawym policzku znajdują się dwie długie rysy. Maryja ubrana jest w ciemnogranatową suknię i płaszcz nałożony na głowę, dekorowane lilijkami i obrzeżną lamówką. Dzieciątko ubrane jest w czerwoną tunikę pokrytą ornamentami. W lewej dłoni trzyma księgę, prawą uniesioną ma w geście błogosławieństwa. Wokół głów postaci znajdują się złote nimby.
Ikona Matki Bożej Częstochowskiej, XII/XIII wiek, Sanktuarium na Jasnej Górze, Częstochowa, Polska, wikimedia.org, domena publiczna
RlhmvRlOMA7Sx1
Ilustracja przedstawia freski znajdujące się wewnątrz „Kaplicy Trójcy Świętej” (Kaplicy Zamkowej) w Lublinie. Kolorowe malowidła ścienne przedstawiają sceny z życia Chrystusa i Marii, figury aniołów i proroków, a także dwa portrety króla-fundatora. Freski znajdują się w górnej części ściany. Zakończone są łukiem ostrym.
Freski w Kaplicy Trójcy Świętej (Kaplica Zamkowa), XIV wiek, Lublin, Polska, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
RZ1U8Mxsak9FD1
Ilustracja przedstawia witraż okienny zaprojektowany przez Stanisława Wyspiańskiego „Bóg Ojciec. Stań się!” znajdujący się w kościele świętego Franciszka z Asyżu w Krakowie. Witraż ukazuje wizerunek Boga jako stwórcę świata. Postać o groźnym wyrazie twarzy unosi lewą rękę na znak stworzenia. Tło nawiązuje do zawirowań podczas dzieła Boskiego. Dominują tu ciemne barwy zieleni, fioletu, pojawia się też błękit. Całość rozświetlają błyski strzelistych płomieni.
Stanisław Wyspiański, witraż „Stań się”, 1904 r., Kościół OO. Franciszkanów w Krakowie, Polska, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
RO23mLGDNko2J1
Ilustracja przedstawia gotycką drewnianą rzeźbę pt. „Pieta z Lubiąża”. Nadnaturalnych rozmiarów Maria zasiada na masywnym bloku ławy, trzymając na swych kolanach ciało syna. Martwotę Chrystusa podkreśla bezwład jego opadającego ciężko prawego ramienia oraz silnie odchylona głowa. Nienaturalnie wychudłe i zdeformowane ciało oraz krew podkreślają bezmiar cierpienia. Matka Boska podtrzymuje ciało. Swoją boleść wyraża pochyloną głową.
„Pieta z Lubiąża”, 1360-1370, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, wikimedia.org, CC BY 3.0
R1M88p6yqlzdk1
Ilustracja przedstawia gotycką monstrancję z kościoła „Bożego Ciała” w Poznaniu. Ukazuje pozłacane naczynie liturgiczne z elementami ze szkła, kryształów i alamandynów. Ma kształt świątyni o wielu wieżyczkach. Nawiązuje do architektury gotyckiej. Na stopie naczynia umieszczono dwie tarcze herbowe: z Orłem (Królestwo Polskie) i Pogonią (Wielkie Księstwo Litewskie).
Gotycka monstrancja z kościoła Bożego Ciała w Poznaniu, ok. 1400, Muzeum Archidiecezjalne, Poznań, Polska, wikimedia.org, domena publiczna
Rfm0PsGuoAqqq1
Ilustracja przedstawia barokowe organy w nawie głównej w „Bazylice Zwiastowania Najświętszej Mari Panny” w Leżajsku. Frontowa obudowa organów charakteryzuje się bogatą dekoracją snycerską. Na szczycie prospektu organowego znajduje się ruchomy orzeł. Dekoracja wokół prospektu jest bogato ornamentowana i złocona.
Organy w Bazylice Zwiastowania Najświętszej Mari Panny w Leżajsku (detal), II połowa XVII w., Leżajsk, Polska, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
me9c56b35ea594eeb_0000000000119

Zabytki polskiej sztuki sakralnej

R1DtYHuWAtml51
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie kościoła świętego Andrzeja w Krakowie. Ukazuje bryłę od strony zachodniej z dwiema wieżami ośmiobocznymi, przechodzącymi u podnóża w kwadratowe. W centrum fasady u góry znajduje się potrójne okno (triforium). Po lewej stronie widoczny jest transept kryty dwuspadowym dachem. Budowle wieńczą hełmy wieżowe z latarniami. Na ilustracji znajduje się interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Kościół św. Andrzeja zbudowany w latach 1079-1098 jest jednym z niewielu budynków romańskich, które zachowały większość oryginalnej bryły zewnętrznej. Jest to też jedna z najstarszych świątyń w Polsce. Miała ona charakter obronny, o czym świadczą grube mury i brak dolnych okien. Mury zbudowane są z warstw kamienia i piaskowca. Całość tworzy krótki, trójnawowy korpus, transept i chór, zamknięty apsydą. Zachodnia fasada zwieńczona jest dwiema wieżami, które z biegiem lat nakryto barokowymi hełmami. W XVIII w. również wnętrze uzyskało bogaty barokowy wystrój.
Kościół św. Andrzeja, XI w., Kraków, wikimedia.org, domena publiczna
RtGKb51WfPBB311
Ilustracja interaktywna przedstawia Opactwo Cystersów w Lubiążu. Fotografia ukazuje zespół klasztorny, w skład którego wchodzi bazylika, klasztor, pałac opatów, pomocniczy kościół oraz zabudowa gospodarcza. Budynek jest trójkondygnacyjny, kryty dachem kopertowym. W tle znajduje się kościół z wieżą główną i mniejszą, znajdującą się na przecięciu transeptu z nawą główną. Po lewej stronie rosną drzewa. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: Opactwo Cystersów w Lubiążu jest drugim co do wielkości na świecie obiektem sakralnym i jednocześnie największym opactwem cysterskim. Punkt 2: Zostało zbudowane około 1150 r. przez mnichów. Fasada bazyliki Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny ma 223 metry i jest najdłuższą barokową fasadą w Europie. Punkt 3: W skład zespołu klasztornego wchodzi bazylika, klasztor, pałac opatów, pomocniczy kościół św. Jakuba oraz zabudowania gospodarcze. W 2014 Opactwo Cystersów w Lubiążu zostało uznane za jeden z 7 Cudów Polski.
Opactwo Cystersów, ok. 1150, Lubiąż, wikimedia.org, CC BY 3.0
R1BW4JN8qUXOM1
Ilustracja interaktywna przedstawia "Drzwi Gnieźnieńskie". Drzwi wykonane są z brązu. Każde skrzydło jest podzielone na dziewięć prostokątnych kwater, oddzielonych od siebie bordiurą. W osiemnastu kwaterach drzwi znajdują się płaskorzeźbione sceny z życia św. Wojciecha. Drzwi Gnieźnieńskie czyta się nieszablonowo: lewe skrzydło - od dołu do góry, prawe - z góry na dół, śladem romańskiej symboliki otwierały one przed średniowiecznym człowiekiem bramy raju i zbawienia, bezpieczeństwa i dobra. Scena pierwsza osnuta wokół narodzin Wojciecha. Rozdzielona na dwa pola, ukazuje matkę nowo narodzonego oraz jego samego, obmywanego przez położne w naczyniu o kształcie chrzcielnicy. Scena druga ukazuje złożenie chorego dziecka na ołtarzu. Epizod ten opisany w najstarszych żywotach, był następstwem nagłej choroby nowo narodzonego. Zrozpaczeni rodzice, nie widząc poprawy, przeznaczając go, niby na ofiarę, do stanu duchownego. W świątyni dziecko w cudowny sposób odzyskało zdrowie i właśnie ten moment uzdrowienia przedstawia relief. Gdy Wojciech osiągnął wiek chłopięcy, posłany został do szkoły w Magdeburgu. Scena trzecia ukazuje przybycie rodziny Sławnikowiców do Magdeburga i oddanie Wojciecha na naukę do tutejszej szkoły katedralnej.W scenie czwartej Wojciech w wieku młodzieńczym ukazany jest w żarliwej modlitwie przed budynkiem świątynnym w kształcie rotundy. Scena piąta to wyniesienie Wojciecha na tron biskupi. Cesarz Otton drugi nadaje mu tę godność przez wręczenie pastorału. Scena szósta - wyborowi Wojciecha na biskupa towarzyszyło cudowne wydarzenie, w którym objawiła się jego nadprzyrodzona moc: "potężny diabeł" opuścił opętanego człowieka, który znajdował się w pobliżu tronu biskupa w katedrze praskiej. Aktu wyzwolenia dokonuje sam Wojciech stojąc osobiście przed opętanym. W scenie siódmej podczas snu ukazał się Wojciechowi Chrystus i upomniał go, że toleruje handel chrześcijańskimi niewolnikami przez Żydów. Scena ósma to moment, w którym święty Wojciech zarzuca Bolesławowi handel niewolnikami. Scena dziewiąta - święty upuszcza gliniane naczynie, które nie tłucze się. Scena dziesiąta - biskup przybywa łodzią do Prus wraz z dwoma duchownymi. Scena jedenasta - chrzest Prusów. Scena dwunasta - Wojciech głosi kazanie. Scena trzynasta - kapłan odprawia ostatnią mszę świętą w swoim życiu. Scena czternasta - męczeńska śmierć Wojciecha. Scena piętnasta - wystawienie zwłok biskupa. Scena szesnasta to wykupienie zwłok Wojciecha przez Bolesława Chrobrego. Jednakże obecność samego Bolesława nie ma prawie żadnego oparcia w pisanych legendach. Scena siedemnasta pokazuje przeniesienie ciała św. Wojciecha z Prus do Gniezna. Scena osiemnasta to złożenie do grobu ciała świętego. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Wyjątkowy zabytek romańskiej sztuki odlewniczej wykonany z brązu ok. 1170 r. Drzwi Gnieźnieńskie zdobią wejście do dawnej kruchty od południowej strony katedry. Składają się z dwóch skrzydeł, na których w osiemnastu płaskorzeźbach przedstawiono życie św. Wojciecha, patrona Polski – od narodzin, do męczeńskiej śmierci i pochówku w Katedrze Gnieźnieńskiej.
Drzwi Gnieźnieńskie, ok 1170, Archikatedra Gnieźnieńska, Gniezno, wikimedia.org, domena publiczna
R115fF57nurF11
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z Jasnej Góry w Częstochowie. Ukazuje ona wizerunek Maryi z Dzieciątkiem. Na jej prawym policzku znajdują się dwie długie rysy. Maryja ubrana jest w ciemnogranatową suknię i płaszcz nałożony na głowę, dekorowane lilijkami i obrzeżną lamówką. Dzieciątko ubrane jest w czerwoną tunikę pokrytą ornamentami. W lewej dłoni trzyma księgę, prawą uniesioną ma w geście błogosławieństwa. Wokół głów postaci znajdują się złote nimby. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją. Punkt 1: Obraz nieznanego autorstwa namalowany temperą na lipowej desce przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem Jezus w typie Hodegetrii. Jest to najstarszy i najbardziej rozpowszechniony typ ikonograficznego ich przedstawienia. Obie postacie ustawione są frontalnie. Maria trzymająca Jezusa na lewej ręce wskazuje na niego prawą dłonią. Ten prawą dłoń ma wzniesioną w geście błogosławieństwa, a w drugiej trzyma księgę. Obraz składa się z trzech warstw, z których pierwsza powstała na przełomie XII i XIII wieku. Jak głosi legenda cięcia widoczne na policzku Marii pochodzą od ciosów zadanych przez żołnierza podczas wojen husyckich. Obecnie obraz znajduje się w sanktuarium maryjnym na Jasnej Górze w Częstochowie.
Autor nieznany, „Matka Bożka Częstochowska”, XII/XIII w., Sanktuarium na Jasnej Górze, wikimedia.org, domena publiczna
R1BDq4yiE222Y1
Ilustracja interaktywna przedstawia Kościół Św. Trójcy w Warszawie. Kościół został zbudowany na planie krzyża greckiego z centralnie umieszczoną rotundą. Kościół jest klasycystyczny. Kopułą zwieńczona jest latarnią. Fasada kościoła dekorowana jest okładziną imitującą kamienną kostkę. Wejście znajduje się w wysuniętym przed rotundę przedsionku zwieńczonym trójkątnym tympanonem. Na ilustracji znajduje się interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Autorem projektu kościoła był architekt Szymon Bogumił Zug. Kościół budowano w latach 1777 – 1781. Jest to przykład architektury klasycystycznej w Polsce. Zbudowany na planie koła (rotunda) inspirowany jest rzymskim Panteonem oraz kościołem Najświętszej Marii Panny w Dreźnie.
Kościół Ewangelicko-Augsburski, 1777-1781, Warszawa, wikimedia.org, CC BY 3.0
ROJxD024uXoL71
Animacja 3D pt. „Zabytki polskiej sztuki sakralnej”. W celu obejrzenia animacji należy kliknąć na biały trójkąt, znajdujący się w szarym kółku.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
me9c56b35ea594eeb_0000000000267

Zadania

classicmobile
Ćwiczenie 1
RyCZNTdToHFuk1
Odpowiedz, kiedy możemy mówić o wytworze ludzkim jako o zabytku.

Jak nazywamy ruchomą rzecz lub budowlę stworzoną przez człowieka, która jest świadectwem minionej epoki lub wydarzenia, posiadającą wartość historyczną, artystyczną lub naukową?

  • sztuka sakralna
  • zabytek
  • scena religijna
Źródło: online skills.
static
classicmobile
Ćwiczenie 2
RvbyvSqplNCW91
Odpowiedz na pytanie. Jakie style reprezentują poniższe budowle? Budowle: Kościół świętego Aleksandra w Warszawie. Możliwe odpowiedzi: 1. styl romański, 2. styl gotycki, 3. styl barokowy, 4. styl klasycystyczny. Kolegiata w Tumie. Możliwe odpowiedzi: 1. styl romański, 2. styl gotycki, 3. styl barokowy, 4. styl klasycystyczny. Kościół świętych Piotra i Pawła w Krakowie. Możliwe odpowiedzi: 1. styl romański, 2. styl gotycki, 3. styl barokowy, 4. styl klasycystyczny. Kościół Mariacki w Krakowie. Możliwe odpowiedzi: 1. styl romański, 2. styl gotycki, 3. styl barokowy, 4. styl klasycystyczny.
Źródło: online skills.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

R67RTmlpcDuayme9c56b35ea594eeb_00000000000171
Inna wersja zadania
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 3
R89ri13HdEWyo1
Przyporządkuj charakterystyczne cechy stylu architektonicznego do odpowiedniej jego nazwy. Architektura barokowa. Możliwe odpowiedzi: 1 - Inspiracja antykiem, dążenie do zachowania idealnej proporcji budowli, plan centralny, symetria, łuki półkoliste, okrągłe okna. 2 - monumentalizm, kolumny i pilastry obejmujące kilka kondygnacji, przepych, bogactwo dekoracji, złota polichromia, dynamika, kontrasty form. 3 - Sklepienie krzyżowe lub krzyżowo‑żebrowe, duże otwory okienne wypełniające ściany, ostrołuk, strzelistość budowli, wyraźna tendencja do pięcia się ku górze. 4 - Inspiracja architekturą starożytnej Grecji i Rzymu, symetria, zrównoważona kompozycja, plan centralny koła lub prostokąta, krycie kopułą, kolumnady i kolumnowe portyki ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu, przeważnie dekorowanego płaskorzeźbą. 5 - Masywne ściany z niewielkimi otworami okiennymi, wyraźnie wyodrębnione bryły tworzące budowle, obronny charakter. Architektura renesansowa. Możliwe odpowiedzi: 1 - Inspiracja antykiem, dążenie do zachowania idealnej proporcji budowli, plan centralny, symetria, łuki półkoliste, okrągłe okna. 2 - monumentalizm, kolumny i pilastry obejmujące kilka kondygnacji, przepych, bogactwo dekoracji, złota polichromia, dynamika, kontrasty form. 3 - Sklepienie krzyżowe lub krzyżowo‑żebrowe, duże otwory okienne wypełniające ściany, ostrołuk, strzelistość budowli, wyraźna tendencja do pięcia się ku górze. 4 - Inspiracja architekturą starożytnej Grecji i Rzymu, symetria, zrównoważona kompozycja, plan centralny koła lub prostokąta, krycie kopułą, kolumnady i kolumnowe portyki ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu, przeważnie dekorowanego płaskorzeźbą. 5 - Masywne ściany z niewielkimi otworami okiennymi, wyraźnie wyodrębnione bryły tworzące budowle, obronny charakter. Architektura klasycystyczna. Możliwe odpowiedzi: 1 - Inspiracja antykiem, dążenie do zachowania idealnej proporcji budowli, plan centralny, symetria, łuki półkoliste, okrągłe okna. 2 - monumentalizm, kolumny i pilastry obejmujące kilka kondygnacji, przepych, bogactwo dekoracji, złota polichromia, dynamika, kontrasty form. 3 - Sklepienie krzyżowe lub krzyżowo‑żebrowe, duże otwory okienne wypełniające ściany, ostrołuk, strzelistość budowli, wyraźna tendencja do pięcia się ku górze. 4 - Inspiracja architekturą starożytnej Grecji i Rzymu, symetria, zrównoważona kompozycja, plan centralny koła lub prostokąta, krycie kopułą, kolumnady i kolumnowe portyki ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu, przeważnie dekorowanego płaskorzeźbą. 5 - Masywne ściany z niewielkimi otworami okiennymi, wyraźnie wyodrębnione bryły tworzące budowle, obronny charakter. Architektura gotycka. Możliwe odpowiedzi: 1 - Inspiracja antykiem, dążenie do zachowania idealnej proporcji budowli, plan centralny, symetria, łuki półkoliste, okrągłe okna. 2 - monumentalizm, kolumny i pilastry obejmujące kilka kondygnacji, przepych, bogactwo dekoracji, złota polichromia, dynamika, kontrasty form. 3 - Sklepienie krzyżowe lub krzyżowo‑żebrowe, duże otwory okienne wypełniające ściany, ostrołuk, strzelistość budowli, wyraźna tendencja do pięcia się ku górze. 4 - Inspiracja architekturą starożytnej Grecji i Rzymu, symetria, zrównoważona kompozycja, plan centralny koła lub prostokąta, krycie kopułą, kolumnady i kolumnowe portyki ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu, przeważnie dekorowanego płaskorzeźbą. 5 - Masywne ściany z niewielkimi otworami okiennymi, wyraźnie wyodrębnione bryły tworzące budowle, obronny charakter. Architektura romańska. Możliwe odpowiedzi: 1 - Inspiracja antykiem, dążenie do zachowania idealnej proporcji budowli, plan centralny, symetria, łuki półkoliste, okrągłe okna. 2 - monumentalizm, kolumny i pilastry obejmujące kilka kondygnacji, przepych, bogactwo dekoracji, złota polichromia, dynamika, kontrasty form. 3 - Sklepienie krzyżowe lub krzyżowo‑żebrowe, duże otwory okienne wypełniające ściany, ostrołuk, strzelistość budowli, wyraźna tendencja do pięcia się ku górze. 4 - Inspiracja architekturą starożytnej Grecji i Rzymu, symetria, zrównoważona kompozycja, plan centralny koła lub prostokąta, krycie kopułą, kolumnady i kolumnowe portyki ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu, przeważnie dekorowanego płaskorzeźbą. 5 - Masywne ściany z niewielkimi otworami okiennymi, wyraźnie wyodrębnione bryły tworzące budowle, obronny charakter.

Przyporządkuj charakterystyczne cechy stylu architektonicznego do odpowiedniej jego nazwy.

Sklepienie krzyżowe lub krzyżowo-żebrowe, duże otwory okienne wypełniające ściany, ostrołuk, strzelistość budowli, wyraźna tendencja do pięcia się ku górze., monumentalizm, kolumny i pilastry obejmujące kilka kondygnacji, przepych, bogactwo dekoracji, złota polichromia, dynamika, kontrasty form., Masywne ściany z niewielkimi otworami okiennymi, wyraźnie wyodrębnione bryły tworzące budowle, obronny charakter;, Inspiracja architekturą starożytnej Grecji i Rzymu, symetria, zrównoważona kompozycja, plan centralny koła lub prostokąta, krycie kopułą, kolumnady i kolumnowe portyki ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu, przeważnie dekorowanego płaskorzeźbą., Inspiracja antykiem, dążenie do zachowania idealnej proporcji budowli, plan centralny, symetria, łuki półkoliste, okrągłe okna.

architektura romańska  
architektura gotycka  
architektura renesansowa  
architektura barokowa  
architektura klasycystyczna  
Źródło: online skills.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

ROpwJ84S4NJhKme9c56b35ea594eeb_00000000000181
Ćwiczenie 4
Inna wersja zadania

Przyporządkuj charakterystyczne cechy stylu architektonicznego do odpowiedniej jego nazwy.

Inspiracja architekturą starożytnej Grecji i Rzymu, symetria, zrównoważona kompozycja, plan centralny koła lub prostokąta, krycie kopułą, kolumnady i kolumnowe portyki ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu, przeważnie dekorowanego płaskorzeźbą., Masywne ściany z niewielkimi otworami okiennymi, wyraźnie wyodrębnione bryły tworzące budowle, obronny charakter;, monumentalizm, kolumny i pilastry obejmujące kilka kondygnacji, przepych, bogactwo dekoracji, złota polichromia, dynamika, kontrasty form., Masywne ściany z niewielkimi otworami okiennymi, wyraźnie wyodrębnione bryły tworzące budowle, obronny charakter;, Inspiracja antykiem, dążenie do zachowania idealnej proporcji budowli, plan centralny, symetria, łuki półkoliste, okrągłe okna., Inspiracja architekturą starożytnej Grecji i Rzymu, symetria, zrównoważona kompozycja, plan centralny koła lub prostokąta, krycie kopułą, kolumnady i kolumnowe portyki ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu, przeważnie dekorowanego płaskorzeźbą., Sklepienie krzyżowe lub krzyżowo-żebrowe, duże otwory okienne wypełniające ściany, ostrołuk, strzelistość budowli, wyraźna tendencja do pięcia się ku górze., monumentalizm, kolumny i pilastry obejmujące kilka kondygnacji, przepych, bogactwo dekoracji, złota polichromia, dynamika, kontrasty form., Inspiracja antykiem, dążenie do zachowania idealnej proporcji budowli, plan centralny, symetria, łuki półkoliste, okrągłe okna., Sklepienie krzyżowe lub krzyżowo-żebrowe, duże otwory okienne wypełniające ściany, ostrołuk, strzelistość budowli, wyraźna tendencja do pięcia się ku górze.

architektura romańska - ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
architektura gotycka - ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
architektura renesansowa - ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
architektura barokowa - ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
architektura klasycystyczna - ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 5
RnxtTEYl6vrNE1
Odpowiedz na pytanie. Jak nazywa się najstarszy i najbardziej rozpowszechniony typ ikonograficzny przedstawiania Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus na ręku? Możliwe odpowiedzi: 1. ambit, 2. tympanon, 3. Hodegetria.

Jak nazywa się najstarszy i najbardziej rozpowszechniony typ ikonograficzny przedstawiania Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus na ręku?

  • ambit
  • tympanon
  • Hodegetria
Źródło: online skills.
static
classicmobile
Ćwiczenie 6
R6gt54kccIP6b1
Do obiektów dobierz miasta w których się znajdują. Zabytki: Kościół świętego Aleksandra. Możliwe odpowiedzi: 1. Kraków, 2. Warszawa. Kościół Świętej Trójcy. Możliwe odpowiedzi: 1. Kraków, 2. Warszawa. Kościół świętych Piotra i Pawła. Możliwe odpowiedzi: 1. Kraków, 2. Warszawa. Kościół Mariacki. Możliwe odpowiedzi: 1. Kraków, 2. Warszawa. Kaplica Zygmuntowska. Możliwe odpowiedzi: 1. Kraków, 2. Warszawa.
Źródło: online skills.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

RyQiTJ9natFNxme9c56b35ea594eeb_00000000000191
Inna wersja zadania
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 7
RK7N2oH1q3I2o1
Odpowiedz na pytania. 1. Jak ma na imię święty, któremu poświęcone są Drzwi Gnieźnieńskie? 2. Ile scen zawartych jest w drzwiach? 3. Jak nazywa się pas dekoracyjny wokół drzwi?
Źródło: online skills.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

RnlVsTPJMrmZ0me9c56b35ea594eeb_00000000000201
Ćwiczenie 8
Inna wersja zadania

Przyporządkuj detale sztuki sakralnej do właściwej budowli, w której się znajdują.

(E), (A), (B), (C), (B), (D), (A), (C), (D), (E)

(fot.1) - ............
(fot.2) - ............
(fot.3) - ............
(fot.4) - ............
(fot.5) - ............

Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 9
RccE8gKnASWWK1
Do definicji dopasuj terminy. Definicja pierwsza: wąskie przejście powstałe z przedłużenia naw bocznych kościoła i poprowadzenia ich wokół prezbiterium za ołtarzem głównym (inaczej obejście). Możliwe odpowiedzi: 1. tympanon, 2. Ambit, 3. portyk, 4. portal. Definicja druga: frontowa część budowli przed głównym wejściem. Możliwe odpowiedzi: 1. tympanon, 2. Ambit, 3. portyk, 4. portal. Definicja trzecia: w architekturze klasycznej wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą, a w architekturze romańskiej i gotyckiej półkoliste lub ostrołukowe pole umieszczone w górnej części portalu nad nadprożem. Możliwe odpowiedzi: 1. tympanon, 2. Ambit, 3. portyk, 4. portal. Definicja czwarta: ozdobne architektoniczno‑rzeźbiarskie obramowanie otworu wejściowego budowli. Możliwe odpowiedzi: 1. tympanon, 2. Ambit, 3. portyk, 4. portal.

Połącz w pary poniższe określenia z odpowiadającą mu definicją.

Ozdobne architektoniczno-rzeźbiarskie obramowanie otworu wejściowego budowli., Frontowa część budowli przed głównym wejściem., Wąskie przejście powstałe z przedłużenia naw bocznych kościoła i poprowadzenia ich wokół prezbiterium za ołtarzem głównym (in. obejście)., W architekturze klasycznej wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą, a w architekturze romańskiej i gotyckiej półkoliste lub ostrołukowe pole umieszczone w górnej części portalu nad nadprożem.

portyk  
portal  
ambit  
tympanon  
Źródło: online skills.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

R1JRwj2DGgIvbme9c56b35ea594eeb_00000000000211
Ćwiczenie 10
Inna wersja zadania

Połącz w pary poniższe określenia z odpowiadającą mu definicją.

Ozdobne architektoniczno-rzeźbiarskie obramowanie otworu wejściowego budowli., W architekturze klasycznej wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą, a w architekturze romańskiej i gotyckiej półkoliste lub ostrołukowe pole umieszczone w górnej części portalu nad nadprożem., Wąskie przejście powstałe z przedłużenia naw bocznych kościoła i poprowadzenia ich wokół prezbiterium za ołtarzem głównym (in. obejście)., Wąskie przejście powstałe z przedłużenia naw bocznych kościoła i poprowadzenia ich wokół prezbiterium za ołtarzem głównym (in. obejście)., Frontowa część budowli przed głównym wejściem., Ozdobne architektoniczno-rzeźbiarskie obramowanie otworu wejściowego budowli., W architekturze klasycznej wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą, a w architekturze romańskiej i gotyckiej półkoliste lub ostrołukowe pole umieszczone w górnej części portalu nad nadprożem., Frontowa część budowli przed głównym wejściem.

portyk - ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
portal - ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
ambit - ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
tympanon - ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 11
R42yzrSHaRPKS1
Wyjaśnij, jaką funkcję pełnią: prezbiterium, portal, pilaster, kolumna.

Połącz w pary poniższe określenia z odpowiadającą mu definicją.

Budowla o układzie centralnym zbudowana na planie koła, złożona z jednego pomieszczenia przykrytego często kopułą., Przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa oraz służby liturgicznej., Nawa poprzeczna oddzielająca prezbiterium od reszty kościoła., Płaski filar przyścienny pełniący funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną., Kościelne pomieszczenie zamykające prezbiterium, nawy boczne lub ramiona transeptu.

rotunda  
prezbiterium  
transept  
apsyda  
pilaster  
Źródło: online skills.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

R1MDE1yJXqAw9me9c56b35ea594eeb_00000000000221
Ćwiczenie 12
Inna wersja zadania

Połącz w pary poniższe określenia z odpowiadającą mu definicją.

Kościelne pomieszczenie zamykające prezbiterium, nawy boczne lub ramiona transeptu., Płaski filar przyścienny pełniący funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną., Budowla o układzie centralnym zbudowana na planie koła, złożona z jednego pomieszczenia przykrytego często kopułą., Budowla o układzie centralnym zbudowana na planie koła, złożona z jednego pomieszczenia przykrytego często kopułą., Nawa poprzeczna oddzielająca prezbiterium od reszty kościoła., Płaski filar przyścienny pełniący funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną., Kościelne pomieszczenie zamykające prezbiterium, nawy boczne lub ramiona transeptu., Przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa oraz służby liturgicznej., Nawa poprzeczna oddzielająca prezbiterium od reszty kościoła., Przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa oraz służby liturgicznej.

rotunda - ......................................................................................................................................................................................................................................................
prezbiterium - ......................................................................................................................................................................................................................................................
transept - ......................................................................................................................................................................................................................................................
apsyda - ......................................................................................................................................................................................................................................................
pilaster - ......................................................................................................................................................................................................................................................

Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 13
RlbatF2iBGVnT1
Wskaż style, na których wzorowała się architektura klasycyzmu. Wybierz z poniższych: 1. styl architektury starożytnej Grecji, 2. styl architektury starożytnego Rzymu, 3. styl architektury starożytnego Wiednia.

Wskaż styl, na którym wzorowała się architektura klasycyzmu.

  • styl architektury starożytnej Grecji
  • styl architektury starożytnego Rzymu
  • styl architektury starożytnego Wiednia
Źródło: online skills.
static
Polecenie 1

Wykonaj fotografię jednego wybranego przez siebie zabytku sztuki sakralnej w swojej lub sąsiadującej miejscowości. Zbierz informacje na temat jego historii, okresu powstania i stylu, w jakim został zbudowany.

RS6e0KLL0aOmj1
Zastanów się, jakie przedmioty z Twojego otoczenia mają ciekawą formę. Odpowiedz, co powoduje, że są funkcjonalne.
me9c56b35ea594eeb_0000000000017
me9c56b35ea594eeb_0000000000018
me9c56b35ea594eeb_0000000000019
me9c56b35ea594eeb_0000000000020
me9c56b35ea594eeb_0000000000021
me9c56b35ea594eeb_0000000000022
me9c56b35ea594eeb_0000000000319

Słownik pojęć

Apsyda
Apsyda

półkoliste lub wieloboczne pomieszczenie w kościele zamykające prezbiterium, nawę lub ramiona transeptu.

Bazylika
Bazylika

w architekturze chrześcijańskiej budowla wielonawowa o nawie środkowej wyższej i szerszej od pozostałych.

Kaseton
Kaseton

wgłębione pole czworoboczne lub wieloboczne, stanowiące dekorację stropów, sklepień i kopuł.

Kolumnada
Kolumnada

rząd lub kilka rzędów kolumn, złączonych belkowaniem albo łukami arkadowymi. Pełni funkcję konstrukcyjną lub dekoracyjną lub obie funkcje jednocześnie.

Kopuła
Kopuła

sklepienie zamknięte w kształcie czaszy wznoszone nad pomieszczeniami na planie centralnym (okrągłym, kwadratowym, wielokąta foremnego).

Pilaster
Pilaster

płaski filar przyścienny pełniący funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną.

Płaskorzeźba, relief
Płaskorzeźba, relief

kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, drewnianej lub metalowej z pozostawieniem w niej tła. Przeznaczona do oglądania wyłącznie od frontu.

Portal
Portal

ozdobne architektoniczno‑rzeźbiarskie obramowanie otworu wejściowego jakiejś budowli.

Portyk
Portyk

otwarty ganek kolumnowy lub filarowy związany z budowlą, niekiedy dwukondygnacyjny, zwykle poprzedzający wejście.

Prezbiterium
Prezbiterium

część kościoła, w której znajduje się główny ołtarz.

Rotunda
Rotunda

budowla centralna na rzucie koła, zawierająca wewnątrz zazwyczaj jedno pomieszczenie, na ogół kryte kopułą.

Symetria
Symetria

podzielność przedmiotu na odpowiadające sobie jednakowe lub analogiczne części, będące swym zwierciadlanym odbiciem albo pokrywające się po obrocie wokół punktu lub prostej.

Sztuka sakralna
Sztuka sakralna

twórczość artystyczna związana treściowo z wiarą i życiem religijnym.

Transept
Transept

nawa prostopadła do nawy głównej w kościele zbudowanym na planie krzyża łacińskiego.

Tympanon
Tympanon

w architekturze klasycznej i budowlach nowożytnych jest to wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą. W architekturze romańskiej gotyckiej jest to półokrągłe lub ostrołukowe pole w górnej części portalu nad nadprożem, zdobione reliefem.

Zabytek
Zabytek

obiekt ruchomy lub nieruchomy, a także zespół obiektów lub miejsc, które stanowią świadectwo epoki albo zdarzenia i mają wartość historyczną, naukową, kulturalną, artystyczną i z tej racji podlegają ochronie prawnej.

Źródła:

encyklopedia.pwn.pl

sjp.pwn.pl

me9c56b35ea594eeb_0000000000378

Galeria dzieł sztuki

R9QXMxSyswPRT1
Zdjęcie przedstawia archikolegiatę NMP i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą. Jest to masywna budowla romańska o trzech nawach i układzie bazyliki właściwej. Zdjęcie ukazuje bryłę od strony wschodniej, zakończonej absydą przy nawie głównej. Do nawy bocznej dostawiona jest absyda i okrągła wieża z małymi oknami. W części zachodniej znajduje się kwadratowa wieża dzwonnicza z oknami: w górnej części triforium, w dolnej biforium. Budowla stoi na tle drzew, nad nią rozciąga się błękitne niebo.
Kolegiata w Tumie pod Łęczycą, 1141-1161, Polska, online-skills, CC BY 3.0
R17uUX2LpUmu61
Zdjęcie przedstawia kościół świętego Andrzeja w Krakowie. Ukazuje bryłę od strony zachodniej z dwiema wieżami ośmiobocznymi, przechodzącymi u podnóża w kwadratowe. W centrum fasady u góry znajduje się potrójne okno (triforium). Po lewej stronie widoczny jest transept kryty dwuspadowym dachem. Budowle wieńczą hełmy wieżowe z latarniami.
Kościół św. Andrzeja w Krakowie, XI w., Polska, online-skills, CC BY 3.0
R1Ccn3wXTPIka1
Zdjęcie Kościoła Mariackiego w Krakowie wykonane z lotu ptaka. Ukazany jest od strony portalu zachodniego z dwiema wieżami. Wieże są różnej wysokości i kryte różnymi hełmami. Kościół zbudowany jest z cegły. Jest to bazylika właściwa - z prawej strony widoczna jest nawa boczna niższa od głównej. Nad wejściem znajduje się strzeliste, długie okno dekorowane maswerkiem. Za kościołem rozciąga się widok na miasto.
Kościół Mariacki w Krakowie (Kościół Wniebowzięcia NMP), XIV i XV w., Polska, online-skills, CC BY 3.0
R1BiItSHvvIHc1
Zdjęcie Bazyliki Mariackiej w Gdańsku. Ukazuje obiekt zbudowany z cegły w stylu gotyckim z masywną wieżą dzwonną i smukłymi narożnymi wieżyczkami. W elewacji znajdują się wysokie, ostrołukowe okna o mocno rozglifionych ościeżach, ze skromną dekoracją maswerkową. Na szerokim transepcie znajdują się smukłe wieżyczki. W tle rozciąga się panorama Starego Miasta.
Bazylika Mariacka w Gdańsku 1343-1361, Polska, online-skills, CC BY 3.0
RTJnAbQAvO7mU1
Zdjęcie sklepienia krzyżowo‑żebrowego w kościele świętych Jakuba i Mikołaja w Chełmnie. Dekorowane jest freskiem z motywami roślinnymi. Na skrzyżowaniu żeber znajdują się zworniki z dekoracją malarską. W narożach żebra łączą się w służki. Po lewej stronie znajduje się fragment okna.
Sklepienie krzyżowo-żebrowe, Kościół św. Jakuba i św. Mikołaja, Chełmno, Polska, wikimedia.org, GFDL
RV85JmL5ASmhj1
Ilustracja przedstawia Kaplicę Królewską na Wawelu (Kaplica Zygmuntowska). Zbudowana jest na planie kwadratu z kopułą osadzoną na wysokim bębnie z wyeksponowaną latarnią. Ścianę zdobią pilastry. Mury wypełnione są rustyką.
Kaplica Królewska na Wawelu (Kaplica Zygmuntowska), XVI w., Kraków, Polska, wikimedia.org, CC BY 3.0
R18ReJvixvzNo1
Ilustracja przedstawia „Kaplicę” św. Anny w Pińczowie. Ukazuje niewielki obiekt wzniesiony na planie kwadratu. Budowla przykryta jest kopułą z latarnią i krzyżem. Podobną, ale mniejszą kopułą przykryta jest kruchta kaplicy. Gzyms pod kopułą ozdobiony jest wolutami. Obok kaplicy znajduje się figura na wysokim postumencie.
Kaplica św. Anny w Pińczowie, 1600, styl manierystyczny, Polska, wikimedia.org, GFDL
R1KwrcQlKMwJX1
Ilustracja przedstawia fasadę kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie. Front zdobią podwójne pilastry w stylu korynckim. W niszach dwukondygnacyjnej fasady znajdują się posągi świętych, a nad głównym portalem godło zakonu jezuitów IHS. Fasadę wieńczy herb króla Zygmunta III - wizerunek Orła ze Snopem na piersi. Przed fasadą kościoła widoczne ogrodzenie z rzeźbami apostołów. Fasadę wieńczy tympanon z dekoracją rzeźbiarską. Taki sam, tylko mniejszy, znajduje się nad wejściem głównym. W szczycie nad wnękami z rzeźbami i środkowym oknem znajdują się dekoracje w postaci półkolistych tympanonów.
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła, XVI/XVII w., Kraków, Polska, wikimedia.org, CC BY 3.0
RE8fMHX8hXgpC1
Ilustracja przedstawia jasną dwukondygnacyjną fasadę Kościoła Bożego Ciała w Nieświeżu (dawne ziemie Rzeczpospolitej), obecnie Białoruś. Obiekt został zbudowany w stylu barokowym na wzór rzymskiej świątyni Il Gesù. Kościół posiada półokrągłą absydę i kopułę na skrzyżowaniu transeptu z nawą główną. Na szczycie kopuły znajduje się krzyż.
Kościół Bożego Ciała w Nieświeżu, 1587-1593, Białoruś, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
RStvZv0zSN7pJ1
Ilustracja przedstawia Kościół św. Aleksandra w Warszawie wzniesiony na planie koła w formie rotundy, nakrytej kopułą i ujętej dwoma kolumnowymi portykami. Przed wejściem głównym portyk z kolumnami w stylu korynckim. Kopuła wznosi się na wysokim tamburze rozczłonkowanym półkolistymi arkadami na przemiennie ślepymi i z przebitymi otworami. Na szczycie został umieszczony krzyż.
Kościół św. Aleksandra w Warszawie, 1818-1826, Polska, infointravel.com, CC BY 3.0
RTke6FFZJzZRK1
Ilustracja przedstawia drewnianą nastawę ołtarzową Wita Stwosza znajdującą się w „Kościele Mariackim” w Krakowie. Podstawę Ołtarza stanowi predella z drzewem genealogicznym Chrystusa i Maryi. Szafę nastawy zdobią skrzydła. Środkowa scena ukazuję scenę Zaśnięcia Maryi Panny w otoczeniu Apostołów - w centrum, Wniebowzięciem i Koronacją w asyście św. Wojciecha i św. Stanisława - powyżej. Na skrzydłach bocznych znajdują się kwatery, które ukazują sceny z życia Marii od zwiastowania do Zesłania Duch Świętego.
Ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie, 1477-1489, Polska, online-skills, CC BY 3.0
RvMGKwYwKdKW21
Ilustracja przedstawia obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z Jasnej Góry w Częstochowie. Ukazuje ona wizerunek Maryi z Dzieciątkiem. Na jej prawym policzku znajdują się dwie długie rysy. Maryja ubrana jest w ciemnogranatową suknię i płaszcz nałożony na głowę, dekorowane lilijkami i obrzeżną lamówką. Dzieciątko ubrane jest w czerwoną tunikę pokrytą ornamentami. W lewej dłoni trzyma księgę, prawą uniesioną ma w geście błogosławieństwa. Wokół głów postaci znajdują się złote nimby.
Ikona Matki Bożej Częstochowskiej, XII/XIII wiek, Sanktuarium na Jasnej Górze, Częstochowa, Polska, wikimedia.org, domena publiczna
RlhmvRlOMA7Sx1
Ilustracja przedstawia freski znajdujące się wewnątrz „Kaplicy Trójcy Świętej” (Kaplicy Zamkowej) w Lublinie. Kolorowe malowidła ścienne przedstawiają sceny z życia Chrystusa i Marii, figury aniołów i proroków, a także dwa portrety króla-fundatora. Freski znajdują się w górnej części ściany. Zakończone są łukiem ostrym.
Freski w Kaplicy Trójcy Świętej (Kaplica Zamkowa), XIV wiek, Lublin, Polska, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
RZ1U8Mxsak9FD1
Ilustracja przedstawia witraż okienny zaprojektowany przez Stanisława Wyspiańskiego „Bóg Ojciec. Stań się!” znajdujący się w kościele świętego Franciszka z Asyżu w Krakowie. Witraż ukazuje wizerunek Boga jako stwórcę świata. Postać o groźnym wyrazie twarzy unosi lewą rękę na znak stworzenia. Tło nawiązuje do zawirowań podczas dzieła Boskiego. Dominują tu ciemne barwy zieleni, fioletu, pojawia się też błękit. Całość rozświetlają błyski strzelistych płomieni.
Stanisław Wyspiański, witraż „Stań się”, 1904 r., Kościół OO. Franciszkanów w Krakowie, Polska, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
RO23mLGDNko2J1
Ilustracja przedstawia gotycką drewnianą rzeźbę pt. „Pieta z Lubiąża”. Nadnaturalnych rozmiarów Maria zasiada na masywnym bloku ławy, trzymając na swych kolanach ciało syna. Martwotę Chrystusa podkreśla bezwład jego opadającego ciężko prawego ramienia oraz silnie odchylona głowa. Nienaturalnie wychudłe i zdeformowane ciało oraz krew podkreślają bezmiar cierpienia. Matka Boska podtrzymuje ciało. Swoją boleść wyraża pochyloną głową.
„Pieta z Lubiąża”, 1360-1370, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, wikimedia.org, CC BY 3.0
R1M88p6yqlzdk1
Ilustracja przedstawia gotycką monstrancję z kościoła „Bożego Ciała” w Poznaniu. Ukazuje pozłacane naczynie liturgiczne z elementami ze szkła, kryształów i alamandynów. Ma kształt świątyni o wielu wieżyczkach. Nawiązuje do architektury gotyckiej. Na stopie naczynia umieszczono dwie tarcze herbowe: z Orłem (Królestwo Polskie) i Pogonią (Wielkie Księstwo Litewskie).
Gotycka monstrancja z kościoła Bożego Ciała w Poznaniu, ok. 1400, Muzeum Archidiecezjalne, Poznań, Polska, wikimedia.org, domena publiczna
Rfm0PsGuoAqqq1
Ilustracja przedstawia barokowe organy w nawie głównej w „Bazylice Zwiastowania Najświętszej Mari Panny” w Leżajsku. Frontowa obudowa organów charakteryzuje się bogatą dekoracją snycerską. Na szczycie prospektu organowego znajduje się ruchomy orzeł. Dekoracja wokół prospektu jest bogato ornamentowana i złocona.
Organy w Bazylice Zwiastowania Najświętszej Mari Panny w Leżajsku (detal), II połowa XVII w., Leżajsk, Polska, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
RIeA1FWJFOo9w1
Ilustracja przedstawia budynek Opactwa Cystersów w Lubiążu. Fotografia przedstawia zespół klasztorny w skład, którego wchodzi bazylika, klasztor, pałac opatów, pomocniczy kościół oraz zabudowa gospodarcza. Na zdjęciu widoczne są także wieże z barokowymi hełmami. Budowla ma symetryczne ustawienie. Cześć budynków zamyka się w prostokąt. Zdjęcie zostało wykonane z lotu ptaka co doskonale ukazuje wielkość budowli.
Opactwo Cystersów, 1150, Lubiąż, Polska, eholiday.smcloud.net, CC BY 3.0
RWlHyxutPXQi61
Ilustracja przedstawia Bazylikę prymasowską Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie. Zdjęcie przedstawia budynek kościoła z dolnej perspektywy. Katedra jest budowlą trójnawową, o układzie bazylikowym z prezbiterium zamkniętym wielobocznie i ambitem. Do naw bocznych i ambitu przylega wieniec czternastu kaplic bocznych. Budynek ma zaśniedziały na zielono dach i wieżę z zegarem.
Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie, 1064, Polska, d.wpimg.pl, CC BY 3.0
RrldKq4iwN0e21
Zdjęcie przedstawia stare drzwi wykonane z brązu. Na drzwiach widnieje wytłoczona historyjka obrazkowa z udziałem świętych.
Drzwi Gnieźnieńskie, druga połowa XII w., Bazylika w Gnieźnie, Polska, 4.bp.blogspot.com, CC BY 3.0
Ru4nAOy4PGixm1
Ilustracja przedstawia Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej. Sanktuarium wraz z klasztorem zakonu paulinów w Częstochowie, położony jest na wzgórzu Jasna Góra. Po zachodniej stronie Bazyliki wznosi się wieża kościelna. Na wierzchołku znajduje się krzyż, a pod nim kruk z bochenkiem chleba w dziobie (herb paulinów). Budowla nosi cechy wieży barokowej. Sankturium otaczają mury forteczne.
Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej na Jasnej Górze, 1382, Częstochowa, Polska, miedzyzamkami.com, CC BY 3.0
R1UwCA26yVD8z1
Ilustracja przedstawia Zespół Kościoła i Klasztoru Bernardynów w Leżajsku. Zespół składa się z kościoła oraz przyległego do niego klasztoru. Całość otoczona obwarowaniami, w obrębie których dwa dziedzińce: odpustowy przylegający do kościoła oraz gospodarczy, a także ogród nowicjacki i klasztorny. Kościół wczesnobarokowy w typie architektury lubelskiej, murowany, otynkowany. Trójnawowy, w typie bazyliki z dobudowanymi kruchtami oraz piętrową dobudówką przy prezbiterium. Klasztor jest w stylu barokowym, murowany, otynkowany. Złożony z czterech skrzydeł wokół kwadratowego wirydarza.
Zespół Kościoła i Klasztoru Bernardynów w Leżajsku, 1628, Polska, wikimedia.org, CC BY 3.0
ROrxMrG8rFMqZ1
Ilustracja przedstawia Katedrę na Wawelu, widok od południowego zachodu. Katedra został wzniesiona z cegły i białego kamienia wapiennego, jest bazyliką trójnawową z transeptem, prezbiterium i ambitem. Katedrę otaczają trzy wieże. Na północy znajduje się Wieża Zygmuntowska. Wyższa jest od niej Wieża Zegarowa, zwieńczona barokowym hełmem, natomiast od strony południowej znajduje się Wieża zwana Wikaryjską lub Srebrnych Dzwonów. Na fotografii widoczna jest Kaplica Zygmuntowska ze złotą kopułą, wspartą na bębnie z latarnią. Na szczycie zwieńczono ją koroną królewską, z której wyłania się krzyż. Kaplica Zygmuntowska jest jedną z 19 kaplic publicznych bazyliki archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie na Wawelu.
Katedra na Wawelu, 1020, Kraków, Polska, wikimedia.org, CC BY 3.0
R1XgOrX2IXD271
Ilustracja przedstawia kościół św. Andrzeja w Krakowie. Budowla o małych półkolistych oknach i masywnych ścianach wykonanych z warstwy wapienia i piaskowca. Budowla jest dwuwieżową bazyliką typu saskiego, złożoną z krótkiego trójnawowego korpusu, transeptu oraz prezbiterium zamkniętego apsydą.
Kościół św. Andrzeja, XI w., Kraków, wikimedia.org, domena publiczna
R1YYlCt4OkApD1
Ilustracja przedstawia Opactwo Cystersów w Lubiążu. Fotografia ukazuje zespół klasztorny, w skład którego wchodzi bazylika, klasztor, pałac opatów, pomocniczy kościół oraz zabudowa gospodarcza. Budynek jest trójkondygnacyjny, kryty dachem kopertowym. W tle znajduje się kościół z wieżą główną i mniejszą, znajdującą się na przecięciu transeptu z nawą główną. Po lewej stronie rosną drzewa.
Opactwo Cystersów, ok. 1150, Lubiąż, wikimedia.org, CC BY 3.0
RpAnrtXHneHlz1
Ilustracja przedstawia "Drzwi Gnieźnieńskie". Drzwi wykonane są z brązu. Każde skrzydło jest podzielone na dziewięć prostokątnych kwater, oddzielonych od siebie bordiurą. W osiemnastu kwaterach drzwi znajdują się płaskorzeźbione sceny z życia św. Wojciecha. Drzwi Gnieźnieńskie czyta się nieszablonowo: lewe skrzydło - od dołu do góry, prawe - z góry na dół, śladem romańskiej symboliki otwierały one przed średniowiecznym człowiekiem bramy raju i zbawienia, bezpieczeństwa i dobra. Scena pierwsza osnuta wokół narodzin Wojciecha. Rozdzielona na dwa pola, ukazuje matkę nowo narodzonego oraz jego samego, obmywanego przez położne w naczyniu o kształcie chrzcielnicy. Scena druga ukazuje złożenie chorego dziecka na ołtarzu. Epizod ten opisany w najstarszych żywotach, był następstwem nagłej choroby nowo narodzonego. Zrozpaczeni rodzice, nie widząc poprawy, przeznaczając go, niby na ofiarę, do stanu duchownego. W świątyni dziecko w cudowny sposób odzyskało zdrowie i właśnie ten moment uzdrowienia przedstawia relief. Gdy Wojciech osiągnął wiek chłopięcy, posłany został do szkoły w Magdeburgu. Scena trzecia ukazuje przybycie rodziny Sławnikowiców do Magdeburga i oddanie Wojciecha na naukę do tutejszej szkoły katedralnej.W scenie czwartej Wojciech w wieku młodzieńczym ukazany jest w żarliwej modlitwie przed budynkiem świątynnym w kształcie rotundy. Scena piąta to wyniesienie Wojciecha na tron biskupi. Cesarz Otton drugi nadaje mu tę godność przez wręczenie pastorału. Scena szósta - wyborowi Wojciecha na biskupa towarzyszyło cudowne wydarzenie, w którym objawiła się jego nadprzyrodzona moc: "potężny diabeł" opuścił opętanego człowieka, który znajdował się w pobliżu tronu biskupa w katedrze praskiej. Aktu wyzwolenia dokonuje sam Wojciech stojąc osobiście przed opętanym. W scenie siódmej podczas snu ukazał się Wojciechowi Chrystus i upomniał go, że toleruje handel chrześcijańskimi niewolnikami przez Żydów. Scena ósma to moment, w którym święty Wojciech zarzuca Bolesławowi handel niewolnikami. Scena dziewiąta - święty upuszcza gliniane naczynie, które nie tłucze się. Scena dziesiąta - biskup przybywa łodzią do Prus wraz z dwoma duchownymi. Scena jedenasta - chrzest Prusów. Scena dwunasta - Wojciech głosi kazanie. Scena trzynasta - kapłan odprawia ostatnią mszę świętą w swoim życiu. Scena czternasta - męczeńska śmierć Wojciecha. Scena piętnasta - wystawienie zwłok biskupa. Scena szesnasta to wykupienie zwłok Wojciecha przez Bolesława Chrobrego. Jednakże obecność samego Bolesława nie ma prawie żadnego oparcia w pisanych legendach. Scena siedemnasta pokazuje przeniesienie ciała św. Wojciecha z Prus do Gniezna. Scena osiemnasta to złożenie do grobu ciała świętego.
Drzwi Gnieźnieńskie, ok 1170, Archikatedra Gnieźnieńska, Gniezno, wikimedia.org, domena publiczna
R10xHpGsIQmIF1
Ilustracja przedstawia obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z Jasnej Góry w Częstochowie. Ukazuje ona wizerunek Maryi z dzieciątkiem. Na jej prawym policzku znajdują się dwie długie rysy powstałe w wyniku próby zniszczenia obrazu. Maryja ubrana jest w ciemnogranatową suknię i płaszcz nałożony również na głowę. Dzieciątko ubrane jest w jasnokarminową tunikę pokrytą ornamentami. Obie postacie otoczone są złocistymi nimbami na niebieskozielonym tle.
Autor nieznany, „Matka Bożka Częstochowska”, XII/XIII w., Sanktuarium w Jasnej Górze, wikimedia.org, domena publiczna
R5r4BusKsH4Sj1
Ilustracja przedstawia Kościół Św. Trójcy w Warszawie. Kościół został zbudowany na planie krzyża greckiego z centralnie umieszczoną rotundą. Kościół jest klasycystyczny, całość budowli zwieńcza 12 metrowa latarnia. Kopuła, początkowo wykonana z drewna modrzewiowego, dzisiaj jest stalowa. Fasada kościoła jest w kolorze białym.
Kościół Ewangelicko-Augsburski, 1777-1781, Warszawa, wikimedia.org, CC BY 3.0