Napoje dnia codziennego

Napoje towarzyszą nam codziennie, ponieważ dzięki nim dostarczamy naszemu organizmowi wody, która jest niezbędna do życia – służy jako substrat w procesach trawienia, stanowi środowisko reakcji chemicznych zachodzących w ludzkim ciele, jest środkiem transportu składników odżywczych do komórek i odbiera substancje przeznaczone do wydalenia z organizmu, a także reguluje temperaturę ciała. Dorosły człowiek powinien spożywać dziennie około $\mathrm{1,5}-\mathrm{2,5}$ litra wody.

1. Kawa czy herbata?

Kawa jest naparem otrzymywanym ze zmielonych nasion kawowca. Herbata to aromatyczny napój z listków i pączków krzewów lub drzew herbacianych. Oba napoje łączy wspólny składnik – kofeinakofeinakofeina.

R1cXhkDVIkZUQ

Na grafice przedstawiony został model kulkowy cząsteczki kofeiny. Cząsteczka składa się z dziesięciu atomów wodoru, ośmiu atomów węgla, czterech atomów azotu i dwóch atomów tlenu. Kolorem czarnym oznaczono atomy węgla, kolorem niebieskim oznaczono atomy azotu, kolorem białym oznaczono atomy wodoru, kolorem czerwonym oznaczono atomy tlenu. Cząsteczka kofeiny zbudowana jest z pierścienia purynowego – sześcioczłonowego pierścienia, który składa się kolejno z: atomu azotu (do którego przyłączona jest też grupa metylowa), atomu węgla (do którego przyłączony jest atom tlenu), atomu azotu (do którego jest przyłączona grupa metylowa), atomu węgla (do którego przyłączony jest atom tlenu i dwóch atomów węgla, które jednocześnie współtworzą pierścień pięcioczłonowy z: atomem azotu tworzącym trzy wiązania: jedno z wcześniej wspomnianym atomem węgla, jedno z grupą metylową i jedno z atomem węgla, który połączony jest też z atomem wodoru i atomem azotu. Atom azotu tworzy drugie wiązanie z drugim, wspólnym dla pierścienia pięcio– i sześcioczłonowego, atomem węgla.

Kofeina jest białą bezwonną substancją, trudno rozpuszczalną w wodzie. Związek ten jest również składnikiem napojów energetyzujących, napojów typu cola czy czekolady. Występuje także w orzeszkach cola. W zależności od źródła pochodzenia, kofeina może być także nazywana guaraniną, gdy pochodzi z nasion guarany; teinąteinateiną, jeśli pochodzi z liści herbaty lub mateiną, gdy występuje w yerba mate. Wchłania się szybko z przewodu pokarmowego i jest wydalana z moczem. Po dłuższym czasie regularnego przyjmowania, występuje zjawisko tolerancji, co skłania do zwiększenia ilości wypijanej kawy lub innych napojów zawierających kofeinę, a więc może prowadzić do uzależnienia.
Kofeina pobudza korę mózgową, poprawia sprawność myślenia, przyspiesza akcję serca, a także polepsza samopoczucie. Jej wpływ na organizm zależy od masy ciała. Spożywana w umiarkowanych ilościach ($200-300 \text{mg}$, tzn. dwie/trzy filiżanki kawy dziennie), nie powoduje poważnych zagrożeń, choć niekorzystnie wpływa na zęby. Wypijanie powyżej trzech do pięciu filiżanek kawy dziennie, dostarczających powyżej $300 \text{mg}$ kofeiny, w zależności od mocy naparu, jest już uważane za dolną granicę nałogowego picia kawy. Nadmierne spożycie kofeiny (powyżej $2000 \text{mg}$) może powodować bezsenność, zaburzenia koordynacji ruchowej, przyspieszenie oddechu i ogólny niepokój.

Inne związki zawarte w kawie, takie przeciwutleniaczeprzeciwutleniacze (antyoksydanty)przeciwutleniacze, jak polifenole, mają korzystny wpływ na organizm, ponieważ zwalniają procesy starzenia, zapobiegają odkładaniu się cholesterolu w naczyniach krwionośnych oraz chronią przed miażdżycą. Składniki kawy mogą jednak działać i niekorzystnie z powodu stymulacji wydzielania kwasu solnego w żołądku, co powoduje w wielu przypadkach zgagę. Kawa może przyczyniać się do powstawania wzdęć i niestrawności, zwiększając ryzyko raka jelita grubego. Istotną jednak jej wadą jest działanie drażniące przewód pokarmowy. Śmiertelna dawka kofeiny wynosi około $10 \text{g}$ (w zależności od masy ciała). Wychodzenie z kofeinowego uzależnienia objawia się bólem głowy, skłonnością do irytacji, brakiem energii i sennością.

Kofeina należy do związków z grupy alkaloidów (grupa związków organicznych, zwykle pochodzenia roślinnego, zawierających azot i wykazujących silne działanie pobudzające ośrodkowy układ nerwowy). Niektóre z nich są stosowane jako leki, inne zaś to trucizny. Znanymi alkaloidami obok kofeiny są morfina (bardzo silny środek przeciwbólowy) czy kodeina (stosowana jako lek przeciwkaszlowy) wyodrębniane z maku.

Wykrywanie kofeiny w napojach

Doświadczenie 1

RhRDaQGLCR6yN

Problem badawczy: Jak wygląda kofeina? Hipoteza: Czy w warunkach domowych można wyizolować kofeinę z liści herbaty lub ziaren kawy?. Co będzie potrzebne: suche liście herbaty (czarnej lub zielonej) bądź mielona kawa; dwa szkiełka zegarkowe; płyta grzewcza; bibuła; łyżeczka. Instrukcja: 1. Na suche szkiełko zegarkowe nasyp około 0,5 g listków herbaty lub około 0,5 g kawy mielonej. 2. Szkiełko nakryj drugim szkiełkiem. 3. Szkiełka delikatnie ogrzewaj na płycie grzewczej. 4. Górne szkiełko ochłódź zwilżoną bibułą. 5. Po chwili na wewnętrznej powierzchni górnego szkiełka można zauważyć pojawienie się białych kryształków. 6. Przerwij ogrzewanie, zaobserwuj jak wyglądają wydzielone kryształki. Sprawdź także, jaki mają zapach.

Problem badawczy:

Jak wygląda kofeina?

Hipoteza:

Czy w warunkach domowych można wyizolować kofeinę z liści herbaty lub ziaren kawy?

Co było potrzebne:

• suche liście herbaty (czarnej lub zielonej) bądź mielona kawa;

• dwa szkiełka zegarkowe;

• płyta grzewcza;

• bibuła;

• łyżeczka.

Przebieg doświadczenia:

Na suche szkiełko zegarkowe nasypano około $\mathrm{0,5} \text{g}$ listków herbaty lub około $\mathrm{0,5} \text{g}$ kawy mielonej. Szkiełko nakryto drugim szkiełkiem i delikatnie ogrzano na płycie grzewczej. Górne szkiełko ochłodzono zwilżoną bibułą. Po chwili, na wewnętrznej powierzchni górnego szkiełka zauważono pojawienie się białych kryształków. Przerwano ogrzewanie, obserwowano, jak wyglądały wydzielone kryształki. Sprawdzono także, jaki mają zapach.

Obserwacje:

Na górnym szkiełku zegarkowym zaobserwowano białą krystaliczną substancję.

Wnioski:

Uzyskaną substancją w procesie sublimacji i resublimacji była biała, krystaliczna substancja – kofeina.

RtbevJPW75ftI

Grafika przedstawia schemat sublimacji kofeiny. Na schemacie znajduje się podłużny szary prostokąt podpisany płyta grzewcza. Na niej znajdują się dwa niebieskie szkiełka zegarkowe przedstawione jako spłaszczone półkola ułożone jedno na drugim. Górne szkiełko położone jest do góry dnem. Wewnątrz dolnego szkiełka narysowana jest mała brązowa górka podpisana: próbka (liście herbaty lub mielona kawa). Na górnym szkiełku narysowane są trzy wygięte szare linie podpisane: wilgotna bibuła.

1

Polecenie 1

R15wOAXwuEOdh

Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Obserwacje:
Pamiętaj, że obserwacje to wszystkie zmiany, jakie jesteśmy w stanie zauważyć za pomocą zmysłów (wzroku, słuchu, dotyku oraz węchu).
Wnioski:
Co wynika z obserwowanych przez Ciebie zmian? Nawiąż w swojej odpowiedzi do sformułowanego pytania w problemie badawczym.

Pokaż odpowiedź

Obserwacje:
Na górnym szkiełku zegarkowym można zaobserwować białą krystaliczną bezwonną substancję.
Wnioski:
Uzyskaną substancją w procesie sublimacji i resublimacji jest biała, krystaliczna substancja – kofeina.

Polecenie 1

RyyUOJb6TFIkj

Wybierz poprawne dokończenie poniższego zdania.

Krystaliczną kofeinę otrzymano poprzez: Możliwe odpowiedzi: 1. destylację., 2. sublimację i resublimację., 3. dekantację., 4. ekstrakcję.

Poniżej przedstawiono dwie galerie zdjęć dotyczących kawy.

Kawa to napój wytwarzany z ziaren kawowca, uprawianego w klimacie subtropikalnym.

R1CXk8swGcl3f

Grafika przedstawia zdjęcie, na którym znajdują się krzewy kawowca na plantacji kawy. Kawa rośnie na krzewach, wydających bardzo dużo owoców. W centralnej części zdjęcia znajduje się jeden z krzewów. Na gałęziach krzewu znajdują się kuliste czerwone, żółte i zielone owoce kawy

R5n9D3Q6kP2yN

Grafika podzielona jest na dwie części. Na części po lewej stronie, oznaczonej literą A, znajduje się zbliżenie na ziarna kawy po zbiorze – ziarna te są niewielkie, okrągłe i w różnych odcieniach czerwieni, pomarańczy i żółci. Na zdjęciu po prawej stronie, oznaczonym literą B, znajdują się ziarna kawy poddane paleniu – małe, owalne, brązowe ziarna.

RcFCowo5apUZi

Grafika przedstawia zdjęcie, na którym znajduje się biała filiżanka na białym spodku, która wypełniona jest czarną kawą. Filiżanka postawiona jest na jasnobrązowym, drewnianym blacie.

R17WJ8e8BjMcu

Grafika przedstawia zdjęcie, na którym znajduje się scena nasypywania łyżką kawy rozpuszczalnej do białej filiżanki. Po prawej stronie filiżanki znajduje się szklany, przezroczysty dzbanek z wodą.

RV28dUkURMUd2

Grafika przedstawia zdjęcie, na którym znajduje się kupka rozsypanej jasnobrązowej kawy rozpuszczalnej.

Herbata jest napojem, o którego działaniu decyduje wiele wchodzących w jej skład substancji. Przede wszystkim jej zielona i biała odmiana zawiera znaczne ilości związków, które wspierają naturalne mechanizmy obronne organizmu, przeciwdziałają chorobom nowotworowym. Związki te nazywane są przeciwutleniaczami, ponieważ hamują szkodliwe dla organizmu procesy utleniania.

Herbatę zieloną parzy się z liści niepoddanych fermentacjifermentacjafermentacji (przemianom substancji organicznych, które zachodzą z udziałem enzymówenzymyenzymów, głównie w warunkach beztlenowych) – natychmiast po zerwaniu przeprowadzany jest proces suszenia. Dzięki temu zachowuje ona więcej cennych składników od czarnej herbaty. Jest też delikatniejsza w smaku.

Czarna herbata jest parzona z liści poddawanych wcześniej procesom fermentacji. To sprawia, że zawiera mniej cennych składników, a niektóre z nich łatwo ulegają rozkładowi.

Herbata swoje działanie zawdzięcza między innymi zawartemu w niej unikatowemu aminokwasowiaminokwasyaminokwasowi – teaninieteaninateaninie. Najwięcej jest go w herbacie zielonej – w $100 \text{g}$ wysuszonych liści zawiera $\mathrm{0,6}-\mathrm{2,3} \text{mg}$ teaniny. Teanina wpływa na smak herbaty. Ciekawa jest jej aktywność fizjologiczna – powoduje obniżenie ciśnienia krwi, ma wpływ na przekazywanie informacji i pracę mózgu, działa uspokajająco i relaksująco.

Ważnymi składnikami herbaty są również:
KofeinakofeinaKofeina – początkowo błędnie sądzono, że w skład herbaty wchodzi związek o podobnych do kofeiny właściwościach i strukturze, który nazwano teinąteinateiną. Obecnie wiadomo już, że związkiem tym jest po prostu kofeina.
Flawonoidy (polifenole)flawonoidy (polifenole)Flawonoidy (polifenole) – mają one silne właściwości przeciwutleniające i zdolność wiązania metali, dzięki czemu pomagają chronić organizm przed szkodliwymi wolnymi rodnikami.
Herbata jest bogata także w niektóre witaminy: A, ${\text{B}}_1$, ${\text{B}}_2$, C, E i K oraz minerały: fluor, wapń, żelazo, potas, sód i cynk.

Poniżej znajduje się galeria, dotycząca herbaty.

Herbata jest jednym z najpopularniejszych napojów na świecie

RiPBS01JmyVM0

Grafika przedstawia zdjęcie, na którym znajduje się pole herbaty. W kadrze jest pagórkowaty zielony krajobraz przecięty białymi ścieżkami.

RIxoL9ozvKOK5

Grafika przedstawia zdjęcie, na którym znajduje się hala, w której suszy się herbatę. W kadrze jest kilka rzędów stołów, na których gęsto rozsypane są zielone liście herbaty. Znajdują się one w betonowym pomieszczeniu oświetlonym świetlówkami.

RrCXbdNBrEjmj

Grafika przedstawia zdjęcie kobiety ubranej w tradycyjny azjatycki strój koloru bladoróżowego z szarymi kwiatami, która przygotowuje herbatę w tradycyjny sposób. Kobieta pokazana jest od pasa w dół i siedzi na kolanach bokiem do kadru. Obok niej znajduje się czarna taca z białą, zdobioną kolorowymi okręgami, porcelanową filiżanką. Za tacą ustawiony jest biały kosz, na którym jest czarny dzbanek z herbatą.

RSaIdU1IFy2hq

Grafika przedstawia wzór chemiczny teaniny. Po lewej stronie znajduje się grupa karboksylowa (wiązanie pojedyncze $\text{COOH}$), do której przyłączony jest czterowęglowy łańcuch alifatyczny. Do pierwszego atomu węgla wspomnianego łańcucha, przyłączona jest grupa wiązanie pojedyncze ${\text{NH}}_2$, a do czwarty atom węgla tworzy grupę amidową (do atomu węgla podwójnym wiązaniem przyłączony jest tlen, a pojedynczym grupa $\text{NH}$). Do grupy $\text{NH}$ przyłączona jest grupa etylowa (wiązanie pojedyncze ${\text{C}}_2{\text{H}}_5$).

Herbata jest napojem o dużych właściwościach prozdrowotnych, ale może też działać niekorzystnie.

• Spożywanie zbyt dużej ilości herbaty (powyżej czterech filiżanek dziennie) może sprawić, że zawarte w niej garbniki podrażnią błonę śluzową, co negatywnie wpłynie na wchłanianie składników pokarmowych. Dodatkowo nadmiar garbników niszczy witaminę ${\text{B}}_1$.

• Polifenole zawarte w herbacie mogą blokować wchłanianie żelaza z mięsa i ryb. Dlatego osoby chorujące na anemię nie powinny pić herbaty do posiłku. Aby zneutralizować ten efekt, należy spożywać produkty bogate w witaminę C, która zwiększa przyswajanie żelaza.

• Wypicie zbyt dużej ilości herbaty (szczególnie mocnej) przed snem może powodować bezsenność.

Poniżej w galerii omówiono działanie kawy i herbaty na organizm człowieka.

R1SPwRF8tDCEP

Grafika przedstawia planszę zatytułowaną "Kawa jest napojem o niepowtarzalnym aromacie i smaku, dostarczającym organizmowi dużą dawkę kofeiny." Pod tytułem po prawej stronie znajduje się zdjęcie białej filiżanki z czarną kawą. Filiżanka ustawiona jest na białym talerzyku, na którym rozsypane są brązowe ziarna kawy. Po lewej stronie planszy jest tekst "Kawa działa wielokierunkowo: — pobudza ośrodkowy układ nerwowy; — polepsza procesy kojarzeniowe; — zmniejsza zmęczenie i senność; — rozszerza naczynia mózgowe i obwodowe." Pod spodem w szarej ramce znajduje się brązowy napis "Uwaga! Kofeina uzależnia. Należy zwracać uwagę, aby kofeiny w różnych napojach nie podawać dzieciom. Kofeina niekorzystnie działa na młode organizmy — zaburza prawidłowy proces tworzenia się kości i wzrostu oraz wywołuje nadmierną aktywność."

Ro5nXopKgmDW8

Grafika przedstawia planszę zatytułowaną "Herbatę ceni się jako napój o delikatnym, świeżym smaku. Mnisi buddyjscy odkryli w herbacie właściwości pobudzające i ułatwiające medytację oraz przyczynili się do jej popularności." Pod czarnym pogrubionym tytułem jest tekst "Herbata zawiera wiele składników mogących działać leczniczo na nasz organizm. Japończycy wymieniają aż sześćdziesiąt jeden dolegliwości, w leczeniu których napój ten może być pomocny, między innymi:" Pod spodem po prawej stronie jest dalsza część tekstu " — chroni przed zawałem serca; — łagodnie stymuluje krążenie; — zapobiega zwężaniu się naczyń krwionośnych; — obniża poziom cholesterolu; — zmniejsza ryzyko zachorowań na raka; — wzmacnia zęby i kości; — wspomaga pracę wątroby; — oczyszcza i wzmacnia organizm; — reguluje procesy trawienne. Obok tekstu po lewej stronie znajduje się zdjęcie białej filiżanki z jasnobrązową herbatą, która ustawiona jest na białym talerzyku.

Ciekawostka

Czekolada, którą spożywa się także w postaci napoju, również zawiera kofeinę, choć w niewielkich ilościach. Ponadto w jej skład wchodzi inna substancja wykazująca działanie podobne do kofeiny – teobromina. Gorzka czekolada zawiera około $1\%$ masowy teobrominy, a mleczna od $\mathrm{0,1}$ do $\mathrm{0,5}\%$.

Poniżej znajduje się galeria, dotycząca czekolady.

Czekolada może być spożywana także jako napój. Wchodzące w jej skład kakao zawiera alkaloid – teobrominę.

R17PIqVOueUT9

Grafika przedstawia zdjęcie czekolady na szarym tle. Na zdjęciu znajdują się ułożone jedna na drugiej trzy rodzaje czekolady. Na dole jest cała tabliczka ciemnej gorzkiej czekolady. Na niej położony jest jeden długi pasek jasnobrązowej mlecznej czekolady. Na samej górze jest jedna kostka białej czekolady.

R90AtBvk6368c

Grafika przedstawia zdjęcie białej filiżanki stojącej na szarym blacie. Filiżanka wypełniona jest ciemnym płynem i stoi na białym talerzyku przykrytym białą serwetką. Za filiżanką znajduje się srebrna łyżeczka. W kadrze widoczny jest tylko koniec łyżeczki.

RQHYUskRy9jje

Grafika składa się z czterech zdjęć. W lewym górnym rogu jest zdjęcie przedstawiające jasnobrązowe podłużne zaokrąglone ziarna na szarym tle. Nad zdjęciem jest podpis "ziarna kakaowca". Zdjęcie w prawym górnym rogu przedstawia górkę usypaną z brązowego proszku. Nad zdjęciem jest podpis "mielone kakao". W lewym dolnym rogu jest zdjęcie przedstawiające nieregularne bladożółte kawałki masła na drewnianym brązowym blacie. Zdjęcie podpisane jest "masło kakaowe". Na ostatnim zdjęciu w prawym dolnym rogu znajduje się zbliżenie etykiety czekolady, na której zapisany jest skład. Etykieta ma prostokątny kształt z ciemnobrązową ramką i białym wypełnieniem. Nad ramką przy lewym górnym rogu jest biały napis "czekolada". Pod nim, wewnątrz ramki w czerwonym prostokącie jest biały napis "składniki". Pod spodem na czarno wypisane są "miazga kakaowa, cukier, kakao o obniżonej zawartości tłuszczu, tłuszcz kakaowy, emulgatory: lecytyny (z soi) i E czterysta siedemdziesiąt sześć, aromat". Pod składem jest napis "Masa kakaowa minimum sześćdziesiąt procent". Na dole ramki, pod czarną poziomą kreską jest napis "Może zawierać mleko, orzeszki arachidowe i orzechy".

R1YxwSqc18Fio

Grafika przedstawia zdjęcie krzewu kakaowca. Na zdjęciu znajduje się ciemnobrązowa gałąź, wokół której widoczne są zielone liście. Na gałęzi są owoce kakaowca. Są to pomarańczowe okrągłe jagody o owalnym wydłużonym kształcie.

2. Woda mineralna, woda źródlana czy może napój typu cola?

Wszelkiego rodzaju napoje są potrzebne organizmowi do utrzymania prawidłowego bilansu wody, która służy nawodnieniu tkanek i jest niezbędna w procesach trawienia i wydalania oraz do właściwej termoregulacji. Jednym ze sposobów dostarczania wody naszemu organizmowi, zalecanym przez dietetyków, jest po prostu picie wody. Do wyboru, obok zwykłej wody pitnej, mamy wody mineralnewody mineralnewody mineralne, źródlane, stołowe.

Wody źródlane pochodzą ze złóż podziemnych. Są bakteriologicznie czyste, nie zawierają szkodliwych składników chemicznych. W ich skład wchodzi niewiele składników mineralnych, które mają znaczenie dla zdrowia człowieka. Bardzo niska mineralizacja (do $500 \text{mg} \text{składników} \text{mineralnych}/\text{l}$) powoduje, że wody takie mają wysoki stopień przyswajalności, co skutkuje wypłukiwaniem z organizmu korzystnych dla zdrowia składników mineralnych. Nadmierne spożycie jednorazowo takich wód może powodować zaburzenia gospodarki wodno–mineralnej organizmu.

Wody mineralne pochodzą ze złóż podziemnych, są bogatsze w minerały niż wody źródlane. Mogą być średnio zmineralizowane ($500-1500 \text{mg} \text{składników} \text{mineralnych}/\text{l}$) i wysoko zmineralizowane (powyżej $1500 \text{mg} \text{składników} \text{mineralnych}/\text{l}$). Regularne picie około $1$ litra dziennie niektórych wód mineralnych, np. z wysoką (lub) niską zawartością sodu bądź dużą zawartością magnezu i wapnia, może poprawiać niektóre funkcje fizjologiczne naszego organizmu. Systematyczne picie wód, które zawierają znaczną ilość wapnia i magnezu w ilościach $\mathrm{0,5}-1$ litra dziennie, znacząco poprawia bilans tych pierwiastków w naszym organizmie.

Wody stołowe są wzbogacone w najbardziej potrzebne organizmowi składniki mineralne – przede wszystkim w magnez, wapń i jod (mineralizowane). Mogą być bardzo ważnym uzupełnieniem diety, zwłaszcza w rejonach, gdzie nie występują naturalne wody mineralne. Takie wody są wodami twardymi i mają korzystne działanie dla serca. Osoby, które często piją wodę zawierającą dużo magnezu i wapnia, chronią swój organizm przed schorzeniami układu krążenia i zawałem serca.

Wody lecznicze (dostępne w uzdrowiskach i aptekach) wspomagają leczenie różnych schorzeń. W zależności od składu i wzajemnych proporcji występujących w nich składników, poprawiają metabolizm, łagodzą dolegliwości żołądkowe, pomagają leczyć nerki oraz walczyć z cukrzycą. Wody lecznicze nie gaszą pragnienia i powinny być stosowane tylko wg wskazań lekarza. Należy pamiętać, że działają one jak lekarstwo i nie wolno ich przedawkować, bo mogą zaszkodzić.

Spośród wielu rodzajów wód leczniczych tylko nieliczne są rozlewane do butelek w celu sprzedaży. Pozostałe są dostępne przede wszystkim w uzdrowiskach. Wiąże się to z małą wydajnością źródeł, z których są pozyskiwane. Najczęściej butelkowane są wody lecznicze, zawierające ponad $4000 \text{mg} \text{składników} \text{mineralnych}/\text{l}$, np. woda Zuber zawiera $24000 \text{mg} \text{składników} \text{mineralnych}/\text{l}$.

Poniżej znajduje się galeria, dotycząca wody pitnej.

R17ijypRySr3k

Grafika przedstawia zdjęcie, na którym znajduje się przezroczysta szklanka wypełniona wodą. Szklanka przedstawiona jest na szarym tle.

R174Y8oyqsxZM

Grafika składa się z trzech zdjęć. W lewym górnym rogu znajduje się zdjęcie studni, na której stoi wiadro przywiązane do studni liną. Poniżej znajduje się zdjęcie przedstawiające fontannę. Po prawej stronie znajduje się zdjęcie, które przedstawia kran w kolorze złotym, z którego leci woda.

R1UwW77n5dX89

Grafika przedstawia zdjęcie, na którym znajduje się stację uzdatniania wody, uchwyconą z lotu ptaka. Stacja mieści się między zielonymi polami.

REtKUVi26FM14

Grafika przedstawia zdjęcie największej na świecie stacji odsalania wody w Izraelu, która znajduje się przy brzegu morza. Na zdjęciu widoczna jest piaszczysta plaża, niebieskie morze z białymi niskimi falami. Przy brzegu są cztery wysokie szare okrągłe kominy. Za kominami są niskie szare budynki stacji.

RVM26czQVxIBa

Ilustracja przedstawia mapę świata. Wody zaznaczono kolorem jasnoniebieskim. Na mapie za pomocą kolorów przedstawiono obszary nadwyżek (zielononiebieski) i niedoborów wody (pomarańczowy). Kolor jasno– i ciemnopomarańczowy obejmuje obszary położone wzdłuż zwrotników, kolor zielononiebieski jaśniejszy pozostałe obszary, a kolorem zielononiebieskim ciemnym przedstawiono obszary położone wzdłuż równika w Ameryce Południowej i południową część Chile. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. Po lewej stronie mapy narysowano prostokąt podzielony na cztery części. Kolorem ciemnopomarańczowym oznaczono obszary, na których niedobór wody wynosi poniżej tysiąca milimetrów, kolorem jasnopomarańczowym – obszary, na których niedobór wody wynosi od zera do tysiąca milimetrów. Kolorem zielononiebieskim jasnym oznaczono obszary o dodatnim bilansie wodnym od zera do tysiąca milimetrów, a kolorem zielononiebieskim ciemnym obszary, na których nadwyżka wody wynosi powyżej tysiąca milimetrów.

RBdCMkx1JC3h6

Grafika przedstawia zdjęcie kobiety wydobywającej wodę. Kobieta ma ciemną karnacje i ubrana jest w jasnozieloną koszulę z krótkim rękawem. Kobieta znajduje się w dole, z którego wydobywa wodę. Nad dołem ułożone są dwie duże miski, do zbierania wody. Kobieta w prawej ręce trzyma małą drewnianą brązową miskę, z której wylewa wodę do jednej z dużych misek.

Odczuwane pragnienie możemy zaspokoić nie tylko wodą. Dostępnych jest wiele napojów i soków o różnych smakach i składzie. Popularne i powszechnie spożywane są napoje typu cola.

Napoje typu cola oraz inne gazowane i niegazowane napoje słodzone nie mają większych wartości odżywczych, a ich główne zalety to walory smakowe, związane z dużą zawartością cukru (sacharozy). Oczywiście, spełniają podstawową dla napojów funkcję – dostarczają wodę, Jednak spożywanie dużej ilości tego rodzaju napojów może niekorzystnie wpływać na nasze zdrowie. Występowanie w nich tlenku węgla$\left(\text{IV}\right)$ może powodować wzdęcia, a duża zawartość sacharozy może prowadzić do otyłości. Odczyn kwasowy napojów gazowanych niekorzystnie wpływa na stan zębów, a obecność kwasu fosforowego$\left(\text{V}\right)$ zwiększa ryzyko zachorowalności na osteoporozę, czyli ubytek masy kostnej.

Są sytuacje, kiedy możemy docenić zalety napojów typu cola.

• Kofeina znajdująca się w ich składzie pobudza organizm.

• Stosowane podczas migreny, powodują rozszerzanie się naczyń krwionośnych i wzmacniają działanie leków przeciwbólowych.

• Ze względu na dużą zawartość cukru (sacharozy), mogą być używane przez osoby chore na cukrzycę przy spadku cukru we krwi.

• Picie odgazowanej coli jest niekiedy zalecane dzieciom, gdy chorują na niestrawność.

RHxg9VbvydE6V

Film przedstawia doświadczenie wykonywane na próbce napoju.

Film przedstawia doświadczenie wykonywane na próbce napoju.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RHxg9VbvydE6V

Film przedstawia doświadczenie wykonywane na próbce napoju.

Podsumowanie doświadczenia przedstawionego na filmie:

• Przed przystąpieniem do opisanego powyżej doświadczenia, użyto węgla aktywnego. Dzięki porowatej strukturze, węgiel aktywny charakteryzuje się dużą zdolnością do adsorpcji związków chemicznych, przez co wykorzystywany jest do usuwania zanieczyszczeń.

• W celu wykrycia kwasu fosforowego$\left(\text{V}\right)$ w badanej próbce, przeprowadzono reakcję w podwyższonej temperaturze, gdzie kwas fosforowy$\left(\text{V}\right)$ reaguje w obecności ${\text{HNO}}_3$ z molibdenianem amonu. W wyniku tej reakcji, tworzy się związek kompleksowy – fosfomolibdenian amonu, o czym świadczy wytrącenie się żółtego osadu. Reakcja ta zachodzi zgodnie z równaniem:

• Przeprowadzona na filmie próba Trommera służy do wykrywania grupy aldehydowej (występującej między innymi w cukrach redukujących) w badanej próbce. Odczynnikiem Trommera jest świeżo strącony wodorotlenek miedzi$\left(\text{II}\right)$. Próba polega na ogrzewaniu próbki, do której wcześniej dodano świeżo strącony wodorotlenek miedzi$\left(\text{II}\right)$. Gdy w próbce występują związki zawierające grupę aldehydową, niebieski osad zmienia barwę na ceglastoczerwoną – wodorotlenek miedzi$\left(\text{II}\right)$ redukuje się do ceglastoczerwonego tlenku miedzi($\left(\text{I}\right)$, a aldehydy biorące udział w reakcji, utleniają się do kwasów karboksylowych.

3. Napój energetyzujący czy izotoniczny?

Napoje energetyczne (energetyzujące)napój energetyzującyNapoje energetyczne (energetyzujące) są przeznaczone dla osób, których zapotrzebowanie na energię jest większe niż przeciętne. Ich działanie polega na pobudzeniu, poprawie koncentracji i wydolności organizmu. Poza tym przyspieszają metabolizm. Napoje te pojawiły się w latach $80.$ $\text{XX} \text{w}.$
W napojach energetyzujących znajduje się przede wszystkim kofeina. Pozostałe składniki to tauryna, witaminy z grupy B, różne zioła oraz cukier. Skład ten jest uzupełniany przez wodę, tlenek węgla$\left(\text{IV}\right)$, regulatory kwasowości.
Wysoka zawartość niektórych składników w napojach energetycznych może być niebezpieczna – szczególnie, gdy są one spożywane przez dzieci lub kobiety w ciąży – tak jest w przypadku kofeiny oraz witamin z grupy B. Zwykle napoje energetyczne zawierają kofeinę w ilości $32 \text{mg}/100 {\text{cm}}^3$ oraz znaczne ilości witamin z grupy B.
Z tego powodu należy używać ich z rozwagą. Jest to szczególnie ważne, ponieważ spożycie nadmiernej ilości kofeiny nie poprawia osiągnięć sportowych, ma natomiast szkodliwe działanie uboczne.

Napoje izotonicznenapój izotonicznyNapoje izotoniczne są często spożywane podczas uprawiania sportu. Napoje te wspomagają wyrównywanie poziomu wody i elektrolitów, wydzielanych z organizmu wraz z potem, a także uzupełnienie witamin i soli mineralnych oraz (w niewielkim stopniu) węglowodanów, spalanych podczas dużego wysiłku fizycznego.
Głównymi składnikami napojów izotonicznych są woda, węglowodany oraz chlorek sodu.

4. Sok, nektar czy napój o smaku owocowym?

Soki owocowe są źródłem wielu witamin i soli mineralnych, niezbędnych do prawidłowego rozwoju i dobrego stanu zdrowia. Soki i nektary wzbogacają organizm człowieka w takie niezbędne substancje odżywcze, jak prowitamina A, witamina PP, witamina C, witamina E, potas, błonnik*, pektyny, kwas foliowy.

*Błonnik jest węglowodanem nieprzyswajalnym przez człowieka. Nie spełnia funkcji odżywczych, ale jest korzystny w diecie człowieka, ponieważ przyspiesza perystaltykę (pracę) jelit, reguluje wypróżnienia oraz zmniejsza wchłanianie cholesterolu. Występuje głównie w sokach i nektarach, które zawierają miąższ owocowy oraz naturalnie mętnych lub przecierowych.

Soki powinno się podawać do picia dzieciom, szczególnie tym, które nie przepadają za owocami w surowej postaci. Jedna szklanka soku może zastąpić jedną z pięciu porcji warzyw i owoców, które zgodnie z zaleceniami specjalistów powinniśmy wszyscy codziennie spożywać.
Warto wiedzieć, że:

• jedna szklanka soku marchewkowego ($200 {\text{cm}}^3$) pokrywa średnie dzienne zapotrzebowanie na witaminę A;

• dwie szklanki (po $200 {\text{cm}}^3$) soku pomarańczowego lub nektaru z czarnych porzeczek pokrywają dzienne średnie zapotrzebowanie na witaminę C;

• jedna szklanka soku pomidorowego dostarcza średnio $500 \text{mg}$ potasu, co zaspokaja średnio $25\%$ dziennego zapotrzebowania.

Poniżej znajduje się galeria zdjęć, dotycząca soków.

RYmOfSQjDJ9hZ

Grafika przedstawia zdjęcie, na którym jest biało— zielona sokowirówka, obok której znajdują się trzy pomarańcze i przezroczysta szklanka soku pomarańczowego. Wszystkie przedmioty położone są na białym blacie na tle szarej ściany.

R1KSf81rWAfq5

Grafika przedstawia zdjęcie szklanej przezroczystej butelki jednodniowego soku grejpfrutowego. Na butelce jest biała papierowa etykieta z napisem "świeży sok grejpfrutowy". Butelka postawiona jest ba białym blacie na tle szarej ściany.

Rr7sXgqMXHj0C

Grafika przedstawia zdjęcie karton soku sto procentowego (pomarańczowego) o objętości jednego litra. Karton ma kształt wysokiego prostokąta. Góra kartonu oraz zakrętka są niebieskie. Niżej narysowane są pomarańczowe owoce. Po środku jest napis "pomarańcza. Sok sto procent". Pod napisem jest obrazek ścieżki wzdłuż zielonych krzewów pomarańczy. na których rosną owoce.

RcP7BXGC6TT40

Grafika przedstawia zdjęcie kartonu nektaru bananowego o objętości jednego litra. Karton ma podłużny prostokątny kształt i zieloną zakrętkę na górze. Na kartonie narysowane są żółte banany oraz zielone pole w kształcie liścia, w którym jest biały napis "nektar bananowy".

R1PZVfu8dB9Jj

Grafika przedstawia zdjęcie kartonu napoju jabłkowego o objętości jednego litra. Karton jest wysoki i podłużny i ma kształt prostokąta. Z prawej strony na górze kartonu jest biała zatyczka. Na dole kartonu narysowane jest czerwone jabłko obok pokrojonych dwóch kawałkach jabłka. Po środku jest ciemnozielony podłużny prostokąt, w którym jest biały napis "sok jabłkowy".

Często na opakowaniu soku widnieje informacja, że został wyprodukowany z koncentratu. W jaki sposób wytwarza się koncentraty soków owocowych, tak że pozwala to na zachowanie ich właściwości?

Zagęszczanie soku pomarańczowego polega na odparowaniu z niego części wody w specjalnych urządzeniach, które wykorzystują parę wodną do podgrzania soku w warunkach próżni. W urządzeniach najnowszej generacji zminimalizowano działanie wysokiej temperatury na sok. Otrzymany napój jest w przybliżeniu pięć razy bardziej skoncentrowany niż świeży sok wyciśnięty z pomarańczy. Koncentrat schładza się do $13°\text{C}$ w specjalnych próżniowych kontenerach. Miazgę owocową oddziela się od soku poprzez filtrację i poddaje pasteryzacji. Klarowny sok zagęszcza się w temperaturze $10°\text{C}$. Gotowy koncentrat soku jest przechowywany w nierdzewnych i chłodzonych zbiornikach. Otrzymanie produktu odpowiadającego naturalnemu składowi soku pomarańczowego polega na zmieszaniu koncentratu soku z wodą (i miazgą) aż do otrzymania soku o właściwym stosunku cukru do kwasu oraz pożądanym wyglądzie i smaku. Dzięki nowoczesnym technologiom dostępny na sklepowych półkach sok pomarańczowy, także ten wyprodukowany na bazie koncentratu, pomimo pewnych strat witaminowych, jest napojem o dużej wartości odżywczej.

Ciekawostka

Czy sok grejpfrutowy musi mieć gorzki smak?
Związkiem, który powoduje gorzki smak soku grapefruitowego, jest naringina. Substancja ta jest odpowiedzialna za gorzki smak owocu, ale także za jego działanie lekko przeczyszczające, wspomagające przemianę materii. Naringina wpływa także na nasze odczuwanie smaku, ponieważ oddziałuje na kubki smakowe. Amerykańscy naukowcy zaproponowali przechowywanie soku grejpfrutowego w specjalnych opakowaniach, które wewnątrz pokryte są cienką warstwą wydzielającą mieszaninę enzymów redukujących gorzki smak.

Rr1alM3DYr4HU

Grafika przedstawia zdjęcie wykonane podczas wyciskanie soku z grejpfruta. Na zdjęciu widać kobietę ubraną w ciemną bluzkę w małe białe kropki. Kobieta używa biało—zielonej sokowirówki. Od góry dociska ona połówkę grejpfruta, a przy wylocie trzyma przezroczystą szklankę, w której znajduje się lekko różowy sok. Na białym blacie, za sokowirówką leży wyciśnięta połówką grejpfruta.

5. Może mleko?

Pij mleko – będziesz wielki. Powszechnie uważa się, że po okresie karmienia piersią w diecie dziecka, a potem młodego człowieka nie może zabraknąć mleka krowiego lub koziego. Sądzi się, że mleko jest jednym z najbardziej wartościowych pokarmów dostępnych dla człowieka, ponieważ jest źródłem łatwo przyswajalnego białka i wapnia oraz ważnym źródłem witamin ${\text{B}}_2$ i ${\text{B}}_{12}$.

Rz9AUDe7KiOyl

Film przedstawia kilka doświadczeń mających na celu określenie składu mleka.

Film przedstawia kilka doświadczeń mających na celu określenie składu mleka.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rz9AUDe7KiOyl

Film przedstawia kilka doświadczeń mających na celu określenie składu mleka.

Zwykle zaleca się, aby spożywać dwie/trzy szklanki mleka dziennie, a w przypadku sportowców około $1$ litra dziennie. Oczywiście, można mleko zastępować produktami mlecznymi. Przykładowo, biorąc pod uwagę zawartość białka, dwie szklanki mleka można zastąpić dwiema szklankami jogurtu naturalnego lub $100 \text{g}$ twarogu czy $150 \text{g}$ serka wiejskiego. Ze względu na źródło białka i jego przyswajalność bardziej polecane są przetwory mleczne, w tym napoje oraz sery twarogowe.

Poniżej znajduje się galeria zdjęć, dotycząca mleka.

Mleko jest napojem zawierającym cenne składniki odżywcze, ale istnieją przypadki, gdy jego spożywanie szkodzi zdrowiu – dotyczy to osób z alergią pokarmową na mleko oraz z nietolerancją laktozy.

RurjQWuuWBySA

Grafika przedstawia zdjęcie uśmiechniętej kobiety o krótkich brązowych włosach.

RhN7KtFJ3yHGm

Grafika przedstawia zdjęcie mężczyzny pływającego w niebieskim basenie. Na wodzie ułożone są żółte pianki odgradzające tory. Mężczyzna ma na głowie różowy czepek i ciemne okulary.

R4hcc48uGJQKk

Na zdjęciu znajduje się kobieta w białej koszuli z czarnym kołnierzykiem, która z obrzydzeniem patrzy na szklankę z mlekiem, znajdującą się przed kobietą.

R1GDDBupWaizC

Kolaż trzech zdjęć przedstawiający tą samą kobietę. Na pierwszym zdjęciu kobieta kicha, na drugim drapie się po szyi, a na ostatnim drapie się po przedramieniu, na którym ma wysypkę.

Ciekawostka

Mleko samicy danego gatunku jest najlepsze dla młodego osobnika, ale już dla osobnika innego gatunku będzie nieodpowiednie. Układ pokarmowy i zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze różnych gatunków ssaków są zróżnicowane. Nawet w mleku ludzkim, pochodzącym od różnych kobiet, występują różnice w zawartości białka. W porównaniu z mlekiem innych ssaków, ludzkie zawiera stosunkowo mało białka. Jest go około $\mathrm{1,2}\%$. Człowiek rośnie dużo wolniej niż młode osobniki zwierząt, dlatego jego zapotrzebowanie na białko jest znacznie mniejsze.

RJ47KBnWTcI5z

Na zdjęciu przedstawiona jest samica osła, która karmi małe oślątko. Zwierzęta stoją na zielonej polanie.

Podsumowanie

• Napoje są niezbędnym składnikiem naszej codziennej diety. Oprócz tego, że zaspokajają pragnienie, dostarczając wodę i rozpuszczone w niej sole mineralne, mogą być źródłem innych substancji, które mają wpływ na nasz organizm.

• Aktywnym składnikiem kawy i herbaty jest ta sama substancja o właściwościach pobudzających – kofeina. Jest ona również zawarta w napojach typu cola oraz napojach energetyzujących.

• Soki zawierają te same (korzystne dla naszego zdrowia) składniki, co owoce i warzywa. Dostarczają substancji przeciwutleniających i wzbogacają dietę w niezbędne substancje odżywcze, takie jak witaminy, minerały oraz mikro– i makroelementy.

• Mleko jest wyjątkowym napojem, ponieważ dostarcza praktycznie wszystkich niezbędnych składników pokarmowych (wody, białek, tłuszczów, węglowodanów, soli mineralnych i witamin).

Słownik

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:

1

Ćwiczenie 1

RUsCL97M2N3HW

Określ składniki charakterystyczne dla danego napoju. węglowodany, chlorek sodu Możliwe odpowiedzi: 1. kawa czarna, 2. woda mineralna, 3. napój energetyzujący, 4. napój typu cola, 5. napój izotoniczny kofeina Możliwe odpowiedzi: 1. kawa czarna, 2. woda mineralna, 3. napój energetyzujący, 4. napój typu cola, 5. napój izotoniczny tlenek węgla$\left(\text{IV}\right)$, sole mineralne Możliwe odpowiedzi: 1. kawa czarna, 2. woda mineralna, 3. napój energetyzujący, 4. napój typu cola, 5. napój izotoniczny kofeina, witamina ${\text{B}}_1$, cukier Możliwe odpowiedzi: 1. kawa czarna, 2. woda mineralna, 3. napój energetyzujący, 4. napój typu cola, 5. napój izotoniczny kofeina, kwas fosforowy$\left(\text{V}\right)$, cukier Możliwe odpowiedzi: 1. kawa czarna, 2. woda mineralna, 3. napój energetyzujący, 4. napój typu cola, 5. napój izotoniczny

Określ składniki charakterystyczne dla danego napoju. węglowodany, chlorek sodu Możliwe odpowiedzi: 1. kawa czarna, 2. woda mineralna, 3. napój energetyzujący, 4. napój typu cola, 5. napój izotoniczny kofeina Możliwe odpowiedzi: 1. kawa czarna, 2. woda mineralna, 3. napój energetyzujący, 4. napój typu cola, 5. napój izotoniczny tlenek węgla$\left(\text{IV}\right)$, sole mineralne Możliwe odpowiedzi: 1. kawa czarna, 2. woda mineralna, 3. napój energetyzujący, 4. napój typu cola, 5. napój izotoniczny kofeina, witamina ${\text{B}}_1$, cukier Możliwe odpowiedzi: 1. kawa czarna, 2. woda mineralna, 3. napój energetyzujący, 4. napój typu cola, 5. napój izotoniczny kofeina, kwas fosforowy$\left(\text{V}\right)$, cukier Możliwe odpowiedzi: 1. kawa czarna, 2. woda mineralna, 3. napój energetyzujący, 4. napój typu cola, 5. napój izotoniczny

Określ składniki charakterystyczne dla danego napoju.

kawa czarna, napój izotoniczny, napój typu cola, woda mineralna, napój energetyzujący

węglowodany, chlorek sodu
kofeina
tlenek węgla(IV), sole mineralne
kofeina, witamina ${\text{B}}_{\text{1}}$, cukier
kofeina, kwas fosforowy(V), cukier

1

Ćwiczenie 2

R1Br3NH38UWWU

Który z wymienionych napojów nie zawiera kofeiny? Zaznacz prawidłową odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: 1. napój izotoniczny, 2. herbata, 3. napój typu cola, 4. kawa, 5. napój energetyzujący

Który z wymienionych napojów nie zawiera kofeiny?

• Napój izotoniczny.
• Herbata.
• Napój typu cola.
• Kawa.
• Napój energetyzujący.

1

Ćwiczenie 3

R4vt45e1TdjBh

Dokończ zdanie, wybierając poprawną odpowiedź.
Wypijanie znacznej ilości kawy (dostarczającej organizmowi powyżej $300 \text{mg}$ kofeiny dziennie): Możliwe odpowiedzi: 1. może być powodem uzależnienia objawiającego się bólem głowy, skłonnością do irytacji, brakiem energii i sennością., 2. zwiększa odporność na zachorowanie na grypę., 3. przyczynia się do poprawienia wyglądu.

Dokończ zdanie, wybierając poprawną odpowiedź
Wypijanie znacznej ilości kawy (dostarczającej organizmowi powyżej 300 mg kofeiny dziennie)

• może być powodem uzależnienia objawiającego się bólem głowy, skłonnością do irytacji, brakiem energii i sennością.
• zwiększa odporność na zachorowanie na grypę.
• przyczynia się do poprawienia wyglądu.

1

Ćwiczenie 4

RG8VsWyJ5Aohn

Wskaż poprawne zakończenie zdania.

Napoje typu cola są bardzo popularne, ponieważ: Możliwe odpowiedzi: 1. mają oryginalny smak i zawierają kofeinę., 2. zawierają składniki mineralne, niezbędne w diecie., 3. są potrzebne w zdrowej diecie ze względu na zawartość witamin.

Wskaż poprawne zakończenie zdania:
Napoje typu cola są bardzo popularne, ponieważ…

• mają oryginalny smak i zawierają kofeinę.
• zawierają składniki mineralne niezbędne w diecie.
• są potrzebne w zdrowej diecie ze względu na zawartość witamin.

2

Ćwiczenie 5

RjLq1iBo8r2s1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Połącz w pary nazwy substancji występujących w niektórych napojach oraz typy reakcji chemicznych, które przeprowadza się w celu wykrywania tych składników.

albuminy, jony chlorkowe, cukry, tlenek węgla(IV)

mętnienie wody wapiennej
reakcja strąceniowa
próba Trommera
reakcja biuretowa

2

Ćwiczenie 6

RMw5Df4eftJxs

Zaznacz, które z zapisanych symbolicznie procesów, zachodzących w napojach typu cola, świadczą o odczynie kwasowym roztworu. Możliwe odpowiedzi: 1. ${\text{CO}}_2+2 {\text{H}}_2\text{O}\rightleftarrows {\text{H}}_3{\text{O}}^{+}+{{\text{HCO}}_3}^{-}$, 2. ${\text{Ag}}^{+}+{\text{Cl}}^{-}\to \text{AgCl}\downarrow$, 3. ${\text{C}}_6{\text{H}}_{12}{\text{O}}_6+6 {\text{O}}_2\to 6 {\text{CO}}_2+6 {\text{H}}_2\text{O}$, 4. ${\text{H}}_3{\text{PO}}_4+3 {\text{H}}_2\text{O}\rightleftarrows 3 {\text{H}}_3{\text{O}}^{+}+{\text{PO}}_4$

Które z zapisanych symbolicznie procesów zachodzących w napojach typu cola świadczą o odczynie kwasowym roztworu?

21

Ćwiczenie 7

R1WNdqYM6FPfb

Wykres prezentujący zawartość kofeiny w wybranych napojach.

Na podstawie danych na diagramie, porównaj zawartość kofeiny w $\text{mg}$ na $100 {\text{cm}}^3$ w kawie espresso i zielonej herbacie.

RSCTHtECUF8Gr

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Odczytaj z wykresu zawartość kofeiny (w $\text{mg}$) w poszczególnych napojach. Wykonaj potrzebne obliczenia wg podanego przykładu.
Zawartość kofeiny w napoju typu cola w puszce o pojemności $330 \text{ml}$ wynosi $45 \text{mg}$.
Stąd:
Zawartość kofeiny w $1 \text{ml}$ napoju typu cola wynosi:

$$\frac{45 \text{mg}}{330 \text{cm}}=\mathrm{0,136} \frac{\text{mg}}{\text{cm}}$$

$100 \text{ml}$ ($=100 {\text{cm}}^3$) zawiera $\mathrm{13,6} \text{mg}$ kofeiny.

Pokaż odpowiedź

Zawartość kofeiny w $100 {\text{cm}}^3$ espresso:

w $70 {\text{cm}}^3$ espresso znajduje się około $57 \text{mg}$ kofeiny. Zawartość kofeiny w $\mathrm{1 }{\text{cm}}^3$ napoju wynosi:

$$\frac{57 \text{mg}}{70 \text{cm}}=\mathrm{0,814} \frac{\text{mg}}{\text{cm}}$$

$$\mathrm{0,814} \text{mg}-1 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}-100 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}=\mathrm{81,4} \text{mg}$$

lub:

$$57 \text{mg kofeiny} - 70 {\text{cm}}^3 \text{espresso}$$

$$\text{x} - 100 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x} = \frac{57 \text{mg}·100 {\text{cm}}^3}{70 {\text{cm}}^3} = \mathrm{81,4} \text{mg kofeiny}$$

Zawartość kofeiny w $100 {\text{cm}}^3$ zielonej herbaty:

w $200 {\text{cm}}^3$ zielonej herbaty znajduje się około $31 \text{mg}$ kofeiny.

$$\frac{31 \text{mg}}{200 {\text{cm}}^3}=\mathrm{0,155} \frac{\text{mg}}{{\text{cm}}^3}$$

$$\mathrm{0,155} \text{mg}-1 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}-100 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}=\mathrm{15,5} \text{mg}$$

lub:

$$31 \text{mg} \text{kofeiny}-200 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}-100 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}=\frac{31 \text{mg}·100 {\text{cm}}^3}{200 {\text{cm}}^3}=\mathrm{15,5} \text{mg} \text{kofeiny}$$

1

Ćwiczenie 7

Na podstawie poniższych danych, porównaj zawartość kofeiny w $\text{mg}$ na $100 {\text{cm}}^3$ w kawie espresso i zielonej herbacie. Odpowiedz i obliczenia zapisz poniżej.

• filiżanka kawy rozpuszczalnej (około $150 \text{ml}$) – $95 \text{mg}$

• filiżnka espresso (około $70 \text{ml}$) – $57 \text{mg}$

• szkalnka czarnej herbaty (z naparu) ($200 \text{ml}$) – $65 \text{mg}$

• szklanka zielonej herbaty ($200 \text{ml}$) – $31 \text{mg}$

• szklanka typowej herbaty w torebkach ($200 \text{ml}$) – $45 \text{mg}$

• puszka Mountain Dew ($330 \text{ml}$) – $55 \text{mg}$

• filiżanka kawy mrożonej – $70 \text{mg}$

• puszka napoju typu cola ($300 \text{ml}$) – $45 \text{mg}$

R1Af3t8yP6o5c

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zawartość kofeiny w napoju typu cola w puszce o pojemności $330 \text{ml}$ wynosi $45 \text{mg}$. Stąd: Zawartość kofeiny w $1 \text{ml}$ napoju typu cola wynosi:

$$\frac{45 \text{mg}}{330 \text{cm}}=\mathrm{0,136} \frac{\text{mg}}{\text{cm}}$$

$100 \text{ml}$ ($=100 {\text{cm}}^3$) zawiera $\mathrm{13,6} \text{mg}$ kofeiny.

Pokaż odpowiedź

Zawartość kofeiny w $100 {\text{cm}}^3$ espresso:

w $70 {\text{cm}}^3$ espresso znajduje się około $57 \text{mg}$ kofeiny. Zawartość kofeiny w $1 {\text{cm}}^3$ napoju wynosi:

$$\frac{57 \text{mg}}{70 {\text{cm}}^3}=\mathrm{0,814} \frac{\text{mg}}{{\text{cm}}^3}$$

$$\mathrm{0,814} \text{mg}-1 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}-100 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}=\mathrm{81,4} \text{g}$$

lub:

$$57 \text{mg}-70 {\text{cm}}^3 \text{espresso}$$

$$\text{x}-100 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}=\frac{57 \text{mg} ·100 {\text{cm}}^3}{70 {\text{cm}}^3}=\mathrm{81,4} \text{mg} \text{kofeiny}$$

Zawartość kofeiny w $100 {\text{cm}}^3$ zielonej herbaty:

w $200 {\text{cm}}^3$ zielonej herbaty znajduje się około $31 \text{mg}$ kofeiny.

$$\frac{31 \text{mg}}{200 {\text{cm}}^3}=\mathrm{0,155} \frac{\text{mg}}{{\text{cm}}^3}$$

$$\mathrm{0,155} \text{mg}-1 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}-100 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}=\mathrm{15,5} \text{mg}$$

lub:

$$31 \text{mg} \text{kofeiny}-200 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}-100 {\text{cm}}^3$$

$$\text{x}=\frac{31 \text{mg}·100 {\text{cm}}^3}{200 {\text{cm}}^3}=\mathrm{15,5} \text{mg} \text{kofeiny}$$

3

Ćwiczenie 8

Rx8PYfubaRnHg

Choose, which of the chemical compounds you can find in cola. Możliwe odpowiedzi: 1. carbon dioxide, 2. sulphuric acid, 3. water, 4. phosphoric acid, 5. hydrochloric acid, 6. sodium hydroxide, 7. caffeine

Glossary

Glossary

carbon dioxide

carbon dioxide

R156KFTESHXmM

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

tlenek węgla$\left(\text{IV}\right)$

sulphuric acid

sulphuric acid

RVfvdIjAGRxJZ

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

kwas siarkowy$\left(\text{VI}\right)$

water

water

Rs9wvfN3meKZU

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

woda

phosphoric acid

phosphoric acid

RJQFwaN1mt4Hz

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

kwas fosforowy($\text{V}$)

hydrochloric acid

hydrochloric acid

R1BKdKpxcE5ch

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

kwas chlorowodorowy

sodium hydroxide

sodium hydroxide

R11VxAHGVTiEX

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

wodorotlenek sodu

caffeine

caffeine

R15CRCXfVqRaq

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

kofeina

3

Ćwiczenie 9

R1NqqAXP9MBnm

Choose, which of the following beverages contain caffeine. Możliwe odpowiedzi: 1. orange juice, 2. energy drink, 3. milk, 4. coffee, 5. tea, 6. water, 7. isotonic drink, 8. cola

Glossary

Glossary

beverages

beverages

R1G53KVisN5zL

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

napoje

to contain

to contain

R4HIc0QPZKRbT

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

zawierać

caffeine

caffeine

RzaqJJnlDRgm8

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

kofeina

orange juice

orange juice

Rn3ano21SRhkU

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

sok pomarańczowy

energy drink

energy drink

RzEkgAW6Iokvl

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

napój energetyzujący

milk

milk

RUy8ll40syCC2

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

mleko

coffee

coffee

RDnOfu5tJ1CAS

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

kawa

tea

tea

R1MFIvckWsslV

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

herbata

isotonic drink

isotonic drink

RQIlTh5NRKuOM

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

napój izotoniczny

water

water

RagxOVjgrZIpY

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P9RgYWXMj

Nagranie dźwiękowe

woda

Bibliografia

Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, t. 1‑2, Warszawa 2021.

Encyklopedia Powszechna PWN

McMurry J., Chemia organiczna, t. 1, Warszawa 2000.

Pazdro K. M., Chemia. Pierwiastki i związki nieorganiczne, Warszawa 2012.