Narodziny i rozwój księstwa moskiewskiego

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna genezę księstwa moskiewskiego,

• zna najważniejsze daty i wydarzenia związane z powstaniem i rozwojem Moskwy,

• wie, jakie znaczenie w historii Rusi odegrał najazd i panowanie mongolskie,

• wie, od kiedy i na jakiej podstawie mieszkańcy księstwa moskiewskiego zaczęli nazywać się Rosjanami,

• zna dwa hasła stymulujące procesy ekspansji terytorialnej Moskwy: „gromadzenia ziem ruskich” i „Moskwy – jako III Rzymu”.

b) Umiejętności

Uczeń:

• potrafi wskazać na przyczyny i okoliczności, które pozwoliły Moskwie osiągnąć pozycję hegemona wśród księstw ruskich,

• umie przedstawić swoją opinię odnośnie sporów (szczególnie rosyjsko‑ukraińskich) dotyczących zagadnienia historycznej spuścizny po Rusi Kijowskiej.

c) Postawy

Uczeń:

• dostrzega, że w polityce czasem warto zjednoczyć się z przeciwnikiem, by
  w ostateczności osiągnąć nad nim zwycięstwo,

• ma świadomość instrumentalnego traktowania cerkwi przez władze do realizacji swoich planów politycznych.

2. Metoda i forma pracy

W formie referatu: jeden z uczniów opowiada o podboju ziem ruskich przez Mongołów.

Metoda podająca: nauczyciel zarysowuje historię powstania i rozwoju księstwa moskiewskiego.

Metoda problemowa: uczniowie oceniają politykę Iwana Kality.

3. Środki dydaktyczne

Mapa przedstawiająca państwo moskiewskie na początku XVI wieku.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Jeden z uczniów w formie referatu opowiada o panowaniu mongolskim na ziemiach ruskich. Mówi m.in. o klęsce w bitwie pod Kałką i zdobyciu Kijowa przez Batu‑chana. Tłumaczy sposób zarządzania stosowany przez Mongołów na podbitych ziemiach. Podaje przykłady wpływów mongolskich, które na stałe utrwaliły się w kulturze i polityce Rosji.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel mówi o okolicznościach, które pozwoliły wysunąć się księstwu moskiewskiemu na czoło księstw ruskich. Uczniowie zapisują w zeszytach datę pierwszej wzmianki kronikarskiej na temat Moskwy (1247). Oceniają politykę Iwana Kality, który w celu umocnienia księstwa moskiewskiego sprzymierzył się z Tatarami przeciwko księciu twerskiemu. Nauczyciel mówi o historii jako o nauczycielce życia, wskazując, że czasem warto zjednoczyć się z wrogiem, by wzmocniwszy się pokonać go w przyszłości.

Nauczyciel opowiada o wyzwalaniu ziem ruskich spod zależności mongolskiej. Mówi
o zwycięstwie Dymitra Dońskiego na Kulikowym Polu.

Uczniowie dowiadują się o dwóch hasłach sformułowanych w okresie rozwoju księstwa moskiewskiego, które przez najbliższe stulecia miały determinować myśl społeczną Rosji. Nauczyciel wyjaśnia, czym była idea III Rzymu oraz kiedy i przez kogo została po raz pierwszy wypowiedziana. Tłumaczy ekspansjonizm rosyjską ideą gromadzenia ziem ruskich.

c) Faza podsumowująca

Nauczyciel mówi o sporach toczonych przez niektórych historyków, a dotyczących praw do kontynuacji tradycji Rusi Kijowskiej. Pyta uczniów o ich opinię na ten temat, a następnie przedstawia własne zdanie.

5. Bibliografia

1. Davies N., Europa, przekł. E. Tabakowska, Znak, Kraków 1999.

2. Heller M., Historia imperium rosyjskiego, przekł. E. Melech, T. Kaczmarek, Książka
   i Wiedza, Warszawa 2000.

6. Załączniki

brak

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Zajęcia powinny prowadzić do lepszego zrozumienia współczesnych relacji między Rosją
a Białorusią i Ukrainą. Warto zatem poświecić trochę uwagi omówieniu kwestii praw do historycznej schedy po Rusi Kijowskiej. Wydaje się tu, że najbardziej logicznym
i najbliższym prawdzie jest stwierdzenie, że zarówno Rosjanie, jak i Ukraińcy i Białorusini mają równe prawo do odwoływania się do Rusi Kijowskiej jako do kolebki swojej państwowości.