Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt
R9nLEI93MNDrY1

Narodziny nowoczesnego pejzażu - Dwie natury pejzażu angielskiego - John Constable i William Turner

Ważne daty

1775 – narodziny Williama Turnera

1776 – narodziny Johna Constable

1801 – Holenderskie statki w wichurze (William Turner)

1815 – Dydona wznosi Kartaginę (William Turner)

1821 – Wóz z sianem (John Constable)

1823 – Katedra Salisbury od strony gruntów biskupich (John Constable)

1835 – Pożar parlamentu brytyjskiego (William Turner)

1837 – śmierć Johna Constable

1839 – Ostatnia droga Temeraire’a (William Turner)

1840 – Statek niewolniczy (William Turner)

1844 – Deszcz, para, szybkość (William Turner)

1851 – śmierć Williama Turnera

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1LtYRCSddUEx1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.

1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:

e) sztuki XIX wieku (romantyzm, realizm, akademizm, impresjonizm, postimpresjonizm, historyzm, eklektyzm i nurt inżynieryjny w architekturze),

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;

18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;

8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Nauczysz się

określać ramy czasowe, w których tworzyli William Turner i John Constable;

wymieniać najważniejsze dzieła tych artystów;

analizować dzieła Constable i Turnera używając przy tym odpowiedniej terminologii;

wyjaśniać pojęcia: akwarela, lawowanie, pejzaż.

Pejzaż jako niezależny gatunek

Usamodzielnienie pejzażuPejzażpejzażu jako niezależnego gatunku, który był celem samym w sobie a nie tłem dla postaci ludzkiej nastąpiło ostatecznie w XIX wieku, chociaż już wcześniej zaznaczył się wzrost roli krajobrazu. Mimo wszystko w poprzednich wiekach krajobraz pozbawiony zupełnie człowieka był zjawiskiem niezwykle rzadkim, a prawie nigdy nie malowano pejzażu „z natury”, od razu, pod wpływem impulsu odebranego w danej chwili, w plenerzePlenerplenerze. Zmienia się to powszechnie dopiero w XIX wieku.

Zanim jednak tak się stało, co zbiegło się też z romantycznym zainteresowaniem malowniczością krajobrazu i pejzażem, w Anglii już od połowy XVIII wieku kwitło malarstwo krajobrazowe, czerpiąc motywy z naturalnego otoczenia człowieka. Romantyczny zwrot ku naturze tutaj wystąpił najwcześniej i zaznaczył się w wielu dziedzinach życia, myśli i artystycznej twórczości. Angielscy filozofowie, literaci i artyści jako pierwsi docenili takie wartości estetyczne jak malownicze piękno i wzniosłość tkwiące w przyrodzie.

W sztuce ogrodowej zaowocowało to wykształceniem się nowego typu ogrodu, zrywającego z rygorami ogrodów barokowych. Parki, zwane angielskimi, których koncepcja szybko rozprzestrzeniła się po całej Europie, są doskonałym świadectwem tej nowej wrażliwości na piękno przyrody. Wrażliwość ta powodowała również rosnące zapotrzebowanie na różnego rodzaju widoki.

Zapotrzebowanie to starali się zaspokoić liczni, często prowincjonalni, artyści, a także amatorzy hobbystycznie zajmujący się sztuką. Powstał nawet podręcznik dla adeptów tej dziedziny artystycznej, z całym repertuarem motywów takich jak zarysy horyzontu, górskie szczyty, widoki nieba, formacje chmur. Techniką, jaką najczęściej posługiwali się pejzażyści była akwarelaAkwarelaakwarela, gwasz i tusz. W przeciwieństwie do technik malarskich stosowanych uprzednio pozwalała ona na przenoszenie na papier wrażenia szybko i „na miejscu”. Popularność akwareli – techniki uważanej do tej pory za pomocniczą, warsztatową – była tak duża, że w 1804 roku powołano nawet do życia Stowarzyszenie akwarelistów (Old Watercolour Society). Akwarela, w dużym stopniu operująca plamą, dająca wrażenie lekkości, przejrzystości pastelowych barw, ale też mglistego rozmycia szczególnie dobrze sprawdzała się w oddawaniu mglistego wyspiarskiego klimatu. Na takim gruncie na początku XIX pojawiły się w Anglii dwie wielkie osobowości artystyczne: John Constable i William Turner.

Malarstwo krajobrazowe Johna Constable

John Constable przyszedł na świat 11 czerwca 1776 roku. Niemal całe życie, poza dwoma krótkimi pobytami w Paryżu, spędził w Anglii, głównie na wsi i w Londynie, gdzie zarabiał malując portrety. Studiował w Londynie w Królewskiej Akademii, znał dzieła siedemnastowiecznych pejzażystów holenderskich: Ruysdaela, Hobbema, a także dzieła Lorraina i Gainsborougha. Chociaż wpływ tych artystów można dostrzec w niektórych jego malarzach, jego obrazy cechuje niezwykła oryginalność w bezpośredniości i świeżości oddania natury.

Constable nie wybierał szczególnych motywów, nie heroizował form przyrody. Decydował się na zwykłe, niewyszukane kompozycje. Nie traktował przyrody jako pretekstu do przedstawiania stanów duszy artysty ani symbolu bardziej doniosłych spraw.

Artysta wykorzystywał proste motywy krajobrazu wschodniej Anglii: łąki, pastwiska, pola, stawy i strumienie oraz wiejskie zabudowania. Przykładem są obrazy Wóz siana czy Dolina Dedham. W tym sensie, chociaż zwykle uznaje się Constable’a za malarza romantycznego, można traktować go jako prekursora realizmu.

R1GirpwQF7Iok1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable’a „Wóz siana”. Ukazuje okolice Flatford Mill, młyna będącego własnością ojca Constable’a. Budynek na obrazie, znajdujący się po lewej stronie to dom sąsiada autora dzieła. Za nim rosną wysokie drzewa. Po prawej znajduje się rzeka z brodzącym w nim wozem z sianem zaprzęgniętym w konie. W tle rozciąga się daleki pejzaż. Obraz utrzymany jest w ciemnych tonacjach, z przewagą zieleni i brązów. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Na pierwszym planie widać psa; stanowi on ważny element kompozycji – skupiając oko oglądającego na głównej części obrazu, wozu stojącego w wodzie, zaprzężonego w dwa czarne konie. 2. W oddali słabo widoczni są ludzie pracujący przy sianie, dokąd zapewne jedzie wóz. 3. Dużą część obrazu zajmują drzewa i wysokie kłębiaste chmury.
John Constable, „Wóz z sianem”, 1821, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
R1NNZ6fTsPryK
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable’a „Dolina Dedham”. Ukazuje pejzaż, na którego pierwszym planie znajduje się kilka dużych drzew po lewej i krzewy po prawej stronie. W dali widoczne są zabudowania położone w dolinie nad rzeką. Na horyzoncie, za rozległymi polami rozciąga się panorama z zabudowaniami i niewielkimi pagórkami. Dużą część obrazu zajmuje niebo z wystudiowanymi chmurami. Obraz utrzymany jest w brązowo-zielonej tonacji barwnej.
John Constable, „Dolina Dedham”, 1828, National Gallery of Scotland, Edynburg, Szkocja, wikimedia.org, domena publiczna

John Constable posiadał wyjątkową zdolność dokumentowania zmian atmosferycznych. Jego obrazy doskonale oddają charakter chmur i inne niuanse pogodowe. Na odwrocie szkiców, które Constable malował farbą olejnąMalarstwo olejnefarbą olejną na papierze, artysta umieszczał często notatki dotyczące temperatury, wilgotności i szybkości wiatru. Można to zaobserwować w serii obrazów przedstawiających katedrę w Salisbury.

R1IosY2WV4hLA
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable, „Studium chmur”. Ukazuje niebiesko-fioletowe niebo z pierzastymi i kłębiastymi chmurami w kolorach biło-szaro-żółtawych.
John Constable, „Studium chmur”, 1822, Victoria and Albert Museum, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna

Mimo że tematem obrazów jest budowla, to równie ważna jest natura, która ją otacza, często nawet pełniąca dominującą rolę w całym przedstawieniu i atmosfera dnia, w którym dzieło powstało.

RHeeSXn6oobEa1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable „Katedra Salisbury od strony gruntów biskupich”. Ukazuje wysokie drzewa po prawej i lewej stronie pośrodku z polaną i sadzawką, z której bydło pije wodę. Przez prześwit pomiędzy drzewami widoczny jest biały kościół ze strzelistą wieżą na tle fioletowego nieba z białawymi chmurami. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Na obrazie widoczna jest katedra od strony posiadłości biskupa Fishera, co ma być hołdem złożonym przez artystę pobożności duchownego. 2. Centralnym punktem obrazu jest świątynia ze strzelistą wieżą sięgającą do nieba. 3. Katedra została ukazana w towarzystwie drzew tworzących u góry obrazu łuk. 4. Na pierwszym planie widać pejzaż z pasącymi się krowami. 5. Biskup Fisher przechadza się z żoną. Przed nimi widoczna jest młoda kobieta z parasolką - prawdopodobnie jedna z córek.
John Constable, „Katedra Salisbury od strony gruntów biskupich”, 1823, Victoria and Albert Museum, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna

Widok malowany kilka razy w różnych ujęciach, za każdym razem sprawia inne wrażenie.

R1CVK85rbjpQf
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable, „Widok Salisbury”. Ukazuje rozległy pejzaż z polami i łąkami z panoramą na Salisbury. W dali widoczny jest kościół ze strzelistą wieżą oraz pojedyncze zabudowania. Nad pejzażem rozciąga się duży obszar błękitnego nieba z wystudiowanymi chmurami w biało-żółtawym odcieniu.
John Constable, „Widok Salisbury”, ok. 1820, Luwr, Paryż, wikimedia.org, domena publiczna

John Constable w swoich obrazach operował mocną, szorstką plamą barwną, co szczególnie dobrze widoczne jest w jego studiach plenerowych. Malował farbą olejną, a paleta barw jego obrazów była wyraźnie jaśniejsza niż stosowana przez poprzedników artysty.

RgDjhFDGXgkIk
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable, „Katedra Salisbury i dom biskupa Fishera od strony rzeki”. Ukazuje widok na katedrę od strony rzeki. Nad brzegiem wody gromadzą się ludzie , po prawej kobieta siedzi na ławce w cieniu dużego dębu. Po lewej zza wysokich drzew wyłania się strzelista wieża katedry. Z przestrzeni pomiędzy drzewami wyłaniają się fragmenty zabudowań. Niebo w tonacji fioletowo-szarej pokryte jest biało-brązowymi chmurami.
John Constable, „Katedra Salisbury i dom biskupa Fishera od strony rzeki”, 1820, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna

Podczas tworzenia obrazów malarz wykorzystywał często nietypowe gruntyZaprawa malarska/gruntgrunty i rezygnował z użycia werniksów. Z zamiłowaniem oddawał migotliwość światła, rozbijając kolor na barwy składowe, co również było w ówczesnych czasach nowością. Constable’owi udało się w technice olejnej osiągnąć to, co do tej pory zapewniała akwarela: lekkość i świeżość kolorów.

RVReXqemaGH9I
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable, „Pole kukurydzy”. Ukazuje drogę pomiędzy drzewami, po której idą owce pilnowane przez psa. Na skarpie leży chłopiec w czerwonej kamizelce i pije wodę z rzeczki. W przestrzeni pomiędzy drzewami rysuje się widok na pole z kukurydzą, za którym rozciągają się łąki z pojedynczymi drzewami oraz panorama porośniętej roślinnością wsi. Nad widokiem rozpościera się błękitne niebo z białymi chmurami.
John Constable, „Pole kukurydzy”, 1826, The National Gallery, London, wikimedia.org, domena publiczna

Niepokojące pejzaże Williama Turnera

Starszy o rok od Johna Constable’a William Turner, niemal przez całe życie dużo podróżował. Zwiedził Francję, Niderlandy, Szwajcarię, Niemcy i Włochy, utrwalając często swoje wrażenia w formie rysunków i akwareli: widoków gór, miast, lasów, morza, okrętów.

W akwareli Turner osiągnął niedoścignione mistrzostwo. Prace te traktował jednak jako „notatki” – ukończone obrazy Turnera nigdy bowiem nie były malowane z natury. Artysta miał opinię żyjącego samotnie ekscentryka – bez rodziny i bez uczniów. Całą swoją spuściznę artystyczną zapisał narodowi, stąd większość dzieł malarza znajduje się obecnie w zbiorach brytyjskich.

R1DQablONPBsI1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Wiliama Turnera „Wenecja, Grand Canal”. Ukazuje ujście kanału Grande w Wenecji. Po bokach widoczne są liczne fasady budowli oraz gondole zacumowane przy brzegu. Krajobraz skąpany jest w promieniach letniego słońca.
William Turner, „Wenecja, Grand Canal”, ok. 1840, Yale Center for British Art, New Heaven, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna

William Turner zaczął malować obrazy olejne pod koniec lat 90. XVIII wieku. Początkowo wyróżniała je głównie tematyka marynistyczno‑batalistyczna.

RIJi6iYRtEhjS1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Williama Turnera „Holenderskie statki w wichurze”. Ukazuje pejzaż morski ze statkami i studium nieba oraz efektami świetlnymi. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Na pierwszym planie widać mocno przechyloną, niewielką łódź żaglową, zmagającą się z podmuchami wiatru zwiastującymi nadchodzącą burzę. 2. W tle widoczne są okręty ze zwiniętymi żaglami. 3. W oddali, po prawej stronie, widoczny jest zarys lądu. Niebo zdominowane jest przez gęste chmury, które prawie zakryły ostatni widoczny fragment pogodnego nieba.
William Turner, „Holenderskie statki w wichurze”, 1801, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna

Po 1800 roku w malarstwie Turnera, obok tradycyjnych motywów krajobrazowych, zaczęły pojawiać się kompozycje nawiązujące do epickich wątków biblijnych, mitologicznych i historycznych, ale też do wydarzeń współczesnych. Na wielu z tych obrazów można dostrzec wyraźny wpływ Calude’a Lorraine’a, XVII‑wiecznego malarza francuskiego, którego Turner podziwiał.

R1QaSFkdHYyl41
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Williama Turnera „Dydona wznosi Kartaginę”. Ukazuje motyw zaczerpnięty z „Eneid” Wergiliusza. Jest podzielony rzeką na dwie części – lewą, na której stoi Dydina w towarzystwie innych osób i prawą, zdominowaną przez architektoniczny pejzaż. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Grobowiec męża Dydony jest przedstawiony na prawym skraju obrazu i jest otoczony majestatycznymi drzewami. 2. Tuż za budowlą widoczny jest pień uschłego drzewa, obok którego rośnie już nowe. Stanowi ono symboliczny wyraz tego, że śmierć Sycheusa dała początek narodzin nowego królestwa. 3. Dydona przedstawiona została z lewej strony obrazu, gdy wydaje polecenia otaczającej ją grupie budowniczych, wznoszących pierwsze budowle założonego właśnie miasta. Naprzeciw niej stoi Eneasz, odziany w ciemny płaszcz i w hełm na głowie. 4. Obok nich, na pierwszym planie, widoczni są bawiący się chłopcy puszczający statki na wodzie – zapowiedź przyszłej potęgi morskiej Kartaginy.
William Turner, „Dydona wznosi Kartaginę”, 1815, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna

Z biegiem czasu tematy klasyczne, starożytne i historyczne ustępują miejsca wątkom typowym dla ikonografii nurtu romantycznego: katastrofa morska, wybuch wulkanu, przyroda w jej najbardziej dramatycznych ujęciach i walka człowieka z żywiołem – tematy, które coraz bardziej fascynowały malarza.

RHGTcajAmEIgP1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Wiliama Turnera „Statek niewolniczy”. Na pierwszym planie widoczne są fragmenty ludzkich postaci, które topią się w morskiej toni. Ukazuje statek płynący po wzburzonym morzu na tle wschodzącego lub zachodzącego słońca. W dolnej części z morza wyłaniają się ręce afrykańskich niewolników skute kajdanami. Autor dzieła użył mocnych kolorystycznych kontrastów, aby oddać wrażenie ruchu: gwałtowny wiatr targający morskimi falami. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Inspiracją do powstania był przypadek z 29 listopada 1781, nazywany w brytyjskiej historiografii Zong Massacre. 2. W dolnej części obrazu widoczne są skute kajdankami ręce afrykańskich niewolników.
William Turner, „Statek niewolniczy”, 1840, Museum of Fine Arts, Boston, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna

Natura zyskała rolę metafory walki (daremnej) walki z losem, przeznaczeniem, przemijaniem. Heroizm ten widać m.in. w obrazie przedstawiającym pożar parlamentu, który wydarzeniu współczesnemu nadał rangę obrazu historycznego, lub w Ostatniej drodze Temeraire’a – przedstawieniu barki ciągnącej na złom słynny okręt Nelsona.

RNxTedPjpq5X01
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Williama Turnera „Pożar parlamentu brytyjskiego”. Po lewej stronie, w głębi widoczny jest płonący. budynek parlamentu. Po prawej stronie znajduje się most na Tamizie Westminster Bridge w Londynie. W dolnej części wydarzeniu przygląda się tłum ludzi. Wśród kolorów i światła dominują na obrazie odcienie żółci, błękitu i szarości.
William Turner, „Pożar parlamentu brytyjskiego”, 1835, Philadelphia Museum of Art, Filadelfia, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
RNGqKG3esySFx1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Williama Turnera „Ostatnia droga Temeraire’a”. Ukazuje duży, jasny okręt w trakcie holowania przez mniejszy parowiec. Po prawej w tle widoczne są zarysy skrytego we mgle miasta. Zachodzące słońce po prawej odbija się w tafli wody, tworząc żółto-czerwone refleksy. Po lewej niebo jest biało-błękitne.
William Turner, „Ostatnia droga Temeraire’a”, 1839, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna

Wraz z tematyką ewoluował także styl Turnera, zmierzając do odrealniania przedstawianych kształtów, które coraz bardziej rozmywały się w świetlistej atmosferze wypełniającej obrazowane przez niego scenerie. Wzajemne relacje koloru i światła, tak gorliwie przez artystę studiowane, w dziełach z późniejszego okresu, zyskały rangę podstawowego środku wyrazu.

Światło, woda, powietrze - wszystko wydaje się ze sobą stapiać, powodując przedziwne, ocierające się o abstrakcję efekty.

R4l3Xg9igc9B51
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Williama Turnera „Deszcz, para, szybkość”. Ukazuje mglisty pejzaż, przedstawiony w rozmytych kolorach z jadącym pociągiem. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Na obrazie widoczny jest pociąg jadący po moście w złych warunkach atmosferycznych. Wyraźnie widoczny jest komin lokomotywy. Rozpędzona lokomotywa jest symbolem dynamiki nowych czasów, podczas gdy ukazane po lewej stronie, pod filarami mostu, dwie łodzie z pasażerami oraz ledwo widoczni rolnicy, są znakiem starego porządku. 2. W prawym dolnym rogu umieszczony został zarys niewielkiego zająca. Przestraszone zwierzę ucieka przed wielką, rozpędzoną lokomotywą. Jest to zwrócenie uwagi na niebezpieczeństwo jakie niesie ze sobą gwałtowny postęp techniczny.
William Turner, „Deszcz, para, szybkość”, 1844, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna

Malował plamami intensywnych barw, wydawałoby się - niedbale, gdzieniegdzie kładzionymi tak cienko, że przebija przez nie faktura i kolor gruntowania – podobnie jak ma to miejsce w akwareli. Taki sposób traktowania koloru i taka technika nie mają precedensu w historii malarstwa.

Turnera podziwiali impresjoniści, gdyż jego malarstwo zdradza wiele podobieństw do tego nurtu. Jest to jednak analogia powierzchowna gdyż cel sztuki Turnera oraz cele impresjonistów były bowiem odmienne. Podczas gdy impresjoniści dążyli do oddania zjawisk widzialnego i materialnego świata, obrazy Turnera w swoim wizjonerstwie i odrealnieniu stanowią kumulację emocji towarzyszących obserwacji pejzażu i żywiołów.

R6JXoAhX8o8Q31
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Wiliama Turnera „Burza śnieżna”. Ukazuje parowiec wychodzący z portu. W centrum dzieła znajduje się parowiec na morzu podczas burzy śnieżnej. Wokół statku długimi pociągnięciami pędzla namalowane są zawirowane, rozszalałe chmury, które tworzą wir.
William Turner, „Burza śnieżna”, 1842, Tate Britain, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
R15wur4zutbKJ
Ćwiczenie 1
Podaj miejscowość ze średniowieczną katedrą, uwiecznioną przez Constable’a.

Uzupełnij metryczkę obrazu Johna Constable.


Tytuł: ..............................
Rok powstania: ok. ............
Miejscowość i miejsce przechowywania: ........................ (Miasto, miejsce)

R1TBZW4HwXuuo1
Ćwiczenie 2
Podaj dwa tytuły obrazów Concstable’a z motywami Katedry Salisbury.

Przyjrzyj się obrazom Johna Constable i dopisz do nich tytuły.

.................
.................
RDiOcvejxoiTO
Ćwiczenie 3
Do jakich zjawisk odnosi się tytuł obrazu Turnera z pędzącym pociągiem?

Uzupełnij metryczkę obrazu Williama Turnera.


Tytuł: ..............................................................
Rok powstania: ok. ............
Miejscowość i miejsce przechowywania: ................................................ (Miasto, miejsce)

Polecenie 1

Mimo nowego podejścia do tematyki pejzażowej, w czasach Turnera i Constable’a pejzaż nie był nowym gatunkiem. Czy potrafisz, opierając się na wiedzy, wskazać co najmniej dwa dzieła, w których pejzaż odgrywał ważną rolę. Wyszukaj reprodukcje tych obrazów online, następnie opatrz krótkim opisem (twórca, czas powstania, styl, jaką rolę krajobraz odgrywa w  danym dziele).

R1Lnce3h9Jpqy
R12LjKmfOWYmn1
Ćwiczenie 4
Podaj dwa tytuły dzieł Williama Turnera.

Pod ilustracjami wpisz tytuły dzieł, które przedstawiają.

.................
.................
RcMsjMGLKIcwS
Ćwiczenie 5
Połącz obraz z muzeum, w którym się znajduje. Obraz: Dolina Dedham Możliwe odpowiedzi: 1. National Gallery, Londyn, 2. National Gallery of Scotland, Edynburg, 3. Museum of Fine Arts, Boston, 4. Victoria and Albert Museum, Londyn. Obraz: Studium chmur Możliwe odpowiedzi: 1. National Gallery, Londyn, 2. National Gallery of Scotland, Edynburg, 3. Museum of Fine Arts, Boston, 4. Victoria and Albert Museum, Londyn. Obraz: Dydona wznosi Kartaginę Możliwe odpowiedzi: 1. National Gallery, Londyn, 2. National Gallery of Scotland, Edynburg, 3. Museum of Fine Arts, Boston, 4. Victoria and Albert Museum, Londyn. Obraz: Statek niewolniczy Możliwe odpowiedzi: 1. National Gallery, Londyn, 2. National Gallery of Scotland, Edynburg, 3. Museum of Fine Arts, Boston, 4. Victoria and Albert Museum, Londyn.

Połącz obraz z muzeum, w którym się znajduje.

National Gallery, Londyn, Victoria and Albert Museum, Londyn, National Gallery of Scotland, Edynburg, Museum of Fine Arts, Boston

Dolina Dedham  
Studium chmur  
Dydona wznosi Kartaginę  
Statek niewolniczy  
R1FzvQFFIxgjO
Ćwiczenie 6
Wyjaśnij, na czym polega technika Turnera.

Wskaż obrazy autorstwa Williama Turnera.

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
R1QP3x4rxF7DU
Ćwiczenie 7
Połącz hasło z odpowiednim opisem. Lawowanie Możliwe odpowiedzi: 1. w technikach malarskich warstwa sporządzana najczęściej z roztworu klejowego, kredy, gipsu, barwnika, nakładana na podłoże malarskie, spełniająca częściowo rolę zabezpieczającą koloryt malowidła przed prześwitywaniem koloru podłoża, 2. materiał, na którym wykonane zostało malowidło, 3. cieniowanie i podmalowywanie rozwodnionym tuszem lub farbą akwarelową niektórych partii rysunku w celu pogłębienia plastyczności przez wzmocnienie kontrastów światłocienia, 4. malowanie krajobrazu bezpośrednio z natury, w przestrzeni otwartej. Plener Możliwe odpowiedzi: 1. w technikach malarskich warstwa sporządzana najczęściej z roztworu klejowego, kredy, gipsu, barwnika, nakładana na podłoże malarskie, spełniająca częściowo rolę zabezpieczającą koloryt malowidła przed prześwitywaniem koloru podłoża, 2. materiał, na którym wykonane zostało malowidło, 3. cieniowanie i podmalowywanie rozwodnionym tuszem lub farbą akwarelową niektórych partii rysunku w celu pogłębienia plastyczności przez wzmocnienie kontrastów światłocienia, 4. malowanie krajobrazu bezpośrednio z natury, w przestrzeni otwartej. Podobrazie Możliwe odpowiedzi: 1. w technikach malarskich warstwa sporządzana najczęściej z roztworu klejowego, kredy, gipsu, barwnika, nakładana na podłoże malarskie, spełniająca częściowo rolę zabezpieczającą koloryt malowidła przed prześwitywaniem koloru podłoża, 2. materiał, na którym wykonane zostało malowidło, 3. cieniowanie i podmalowywanie rozwodnionym tuszem lub farbą akwarelową niektórych partii rysunku w celu pogłębienia plastyczności przez wzmocnienie kontrastów światłocienia, 4. malowanie krajobrazu bezpośrednio z natury, w przestrzeni otwartej. Grunt Możliwe odpowiedzi: 1. w technikach malarskich warstwa sporządzana najczęściej z roztworu klejowego, kredy, gipsu, barwnika, nakładana na podłoże malarskie, spełniająca częściowo rolę zabezpieczającą koloryt malowidła przed prześwitywaniem koloru podłoża, 2. materiał, na którym wykonane zostało malowidło, 3. cieniowanie i podmalowywanie rozwodnionym tuszem lub farbą akwarelową niektórych partii rysunku w celu pogłębienia plastyczności przez wzmocnienie kontrastów światłocienia, 4. malowanie krajobrazu bezpośrednio z natury, w przestrzeni otwartej.

Połącz hasło z odpowiednim opisem.

materiał, na którym wykonane zostało malowidło, w technikach malarskich warstwa sporządzana najczęściej z roztworu klejowego, kredy, gipsu, barwnika, nakładana na podłoże malarskie, spełniająca częściowo rolę zabezpieczającą koloryt malowidła przed prześwitywaniem koloru podłoża, malowanie krajobrazu bezpośrednio z natury, w przestrzeni otwartej, cieniowanie i podmalowywanie rozwodnionym tuszem lub farbą akwarelową niektórych partii rysunku w celu pogłębienia plastyczności przez wzmocnienie kontrastów światłocienia

Lawowanie  
Plener  
Podobrazie  
Grunt  

Słownik pojęć

Akwarela
Akwarela

1.) technika mailarska, posługująca się farbami akwarelowymi kładzionymi najczęściej na papierze, pergaminie, także na kości słoniowej (miniatury), jedwabiu; farba tworzy cienką przezroczystą warstwę, przez którą przebija kolor podłoża; technika wymagająca dużej precyzji ze względu na trudności dokonywania poprawek. Akwarelą posługiwano się często przy wykonywaniu szkiców i projektów obrazów. 2.)obraz wielobarwny, malowany farbami akwarelowymi lub jednobarwny, np. malowany tuszem, bistrem lub sepią, tzw. lawowany

Lawowanie
Lawowanie

Tu: cieniowanie i podmalowywanie rozwodnionym tuszem lub farbą akwarelową niektórych partii rysunku (gł. piórkowego) w celu pogłębienia plastyczności przez wzmocnienie kontrastów światłocienia; zwykle używano do tego celu tuszu chin., akwareli, bistru lub sepii

Malarstwo olejne
Malarstwo olejne

technika malarska polegająca na posługiwaniu się farbami olejnymi, w których spoiwem jest głównie olej lniany (rzadziej makowy lub inny); za podłoże malarskie służą najczęściej: drewno, płótno, blacha, rzadziej papier lub pergamin. Farby miesza się i rozrabia z olejem na palecie i następnie nakłada na płótno różnego rodzaju pędzlami i szpachlami.

Pejzaż
Pejzaż

krajobraz, pejzaż, w sztukach plastycznych, głównie w malarstwie i grafice:
1) gatunek obejmujący wyobrażenia widoków natury;
2) przedstawienie takiego widoku (obraz, rycina); postacie ożywiające krajobraz nazywa się sztafażem; krajobraz o przewadze motywów architektonicznych nazywa się wedutą, morskich mariną.

Plener
Plener

Tu: malowanie krajobrazu bezpośrednio z natury, w przestrzeni otwartej; do XIX w. z natury wykonywano tylko szkice i studia rysunkowe, służące jako pomoc do kompozycji malowanych w pracowni; właściwy plener zapoczątkowała szkoła angielska na początku XIX w., był on też jednym z programowych założeń szkoły barbizońskiej i impresjonistów.

Podłoże malarskie/ podobrazie
Podłoże malarskie/ podobrazie

materiał, na którym wykonane zostało malowidło; podłożem może być: płótno, drewno, metal, papier, kamień, szkło i in.

Zaprawa malarska/grunt
Zaprawa malarska/grunt

w technikach malarskich warstwa sporządzana najczęściej z roztworu klejowego, kredy, gipsu, barwnika, nakładana na podłoże malarskie (płótno, drewno itp.), spełniająca częściowo rolę zabezpieczającą koloryt malowidła przed prześwitywaniem koloru podłoża. Dawniej z reguły gruntowano także papier pod większość technik rysunkowych.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie

encyklopedia.pwn.pl

Słownik terminologiczny sztuk pięknych pod red. Krysytyny Kubalskiej‑Sulkiewicz i in, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005

Galeria dzieł sztuki

Rsen1rfHG71tK1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable’a „Wóz siana”. Ukazuje okolice Flatford Mill, młyna będącego własnością ojca Constable’a. Budynek na obrazie, znajdujący się po lewej stronie to dom sąsiada autora dzieła. Za nim rosną wysokie drzewa. Po prawej znajduje się rzeka z brodzącym w nim wozem z sianem zaprzęgniętym w konie. W tle rozciąga się daleki pejzaż. Obraz utrzymany jest w ciemnych tonacjach, z przewagą zieleni i brązów.
John Constable, „Wóz siana”, 1821, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
R1NNZ6fTsPryK
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable’a „Dolina Dedham”. Ukazuje pejzaż, na którego pierwszym planie znajduje się kilka dużych drzew po lewej i krzewy po prawej stronie. W dali widoczne są zabudowania położone w dolinie nad rzeką. Na horyzoncie, za rozległymi polami rozciąga się panorama z zabudowaniami i niewielkimi pagórkami. Dużą część obrazu zajmuje niebo z wystudiowanymi chmurami. Obraz utrzymany jest w brązowo-zielonej tonacji barwnej.
John Constable, „Dolina Dedham”, 1828, National Gallery of Scotland, Edynburg, Szkocja, wikimedia.org, domena publiczna
R1IosY2WV4hLA
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable, „Studium chmur”. Ukazuje niebiesko-fioletowe niebo z pierzastymi i kłębiastymi chmurami w kolorach biło-szaro-żółtawych.
John Constable, „Studium chmur”, 1822, Victoria and Albert Museum, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
R1CVK85rbjpQf
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable, „Widok Salisbury”. Ukazuje rozległy pejzaż z polami i łąkami z panoramą na Salisbury. W dali widoczny jest kościół ze strzelistą wieżą oraz pojedyncze zabudowania. Nad pejzażem rozciąga się duży obszar błękitnego nieba z wystudiowanymi chmurami w biało-żółtawym odcieniu.
John Constable, „Widok Salisbury”, ok. 1820, Luwr, Paryż, wikimedia.org, domena publiczna
RgDjhFDGXgkIk
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable, „Katedra Salisbury i dom biskupa Fishera od strony rzeki”. Ukazuje widok na katedrę od strony rzeki. Nad brzegiem wody gromadzą się ludzie , po prawej kobieta siedzi na ławce w cieniu dużego dębu. Po lewej zza wysokich drzew wyłania się strzelista wieża katedry. Z przestrzeni pomiędzy drzewami wyłaniają się fragmenty zabudowań. Niebo w tonacji fioletowo-szarej pokryte jest biało-brązowymi chmurami.
John Constable, „Katedra Salisbury i dom biskupa Fishera od strony rzeki”, 1820, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
RVReXqemaGH9I
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Johna Constable, „Pole kukurydzy”. Ukazuje drogę pomiędzy drzewami, po której idą owce pilnowane przez psa. Na skarpie leży chłopiec w czerwonej kamizelce i pije wodę z rzeczki. W przestrzeni pomiędzy drzewami rysuje się widok na pole z kukurydzą, za którym rozciągają się łąki z pojedynczymi drzewami oraz panorama porośniętej roślinnością wsi. Nad widokiem rozpościera się błękitne niebo z białymi chmurami.
John Constable, „Pole kukurydzy”, 1826, The National Gallery, London, wikimedia.org, domena publiczna
R1DQablONPBsI1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Wiliama Turnera „Wenecja, Grand Canal”. Ukazuje ujście kanału Grande w Wenecji. Po bokach widoczne są liczne fasady budowli oraz gondole zacumowane przy brzegu. Krajobraz skąpany jest w promieniach letniego słońca.
William Turner, „Wenecja, Grand Canal”, ok. 1840, Yale Center for British Art, New Heaven, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
RgIonvq9vVe7Q1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Williama Turnera „Holenderskie statki w wichurze”. Ukazuje pejzaż morski ze statkami i studium nieba oraz efektami świetlnymi.
William Turner, „Holenderskie statki w wichurze”, 1801, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
RumvRgst3XJJX1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Williama Turnera „Dydona wznosi Kartaginę”. Ukazuje motyw zaczerpnięty z „Eneid” Wergiliusza. Jest podzielony rzeką na dwie części – lewą, na której stoi Dydina w towarzystwie innych osób i prawą, zdominowaną przez architektoniczny pejzaż.
William Turner, „Dydona wznosi Kartaginę”, 1815, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
RqZ0VD8KS8JkN1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Wiliama Turnera „Statek niewolniczy”. Na pierwszym planie widoczne są fragmenty ludzkich postaci, które topią się w morskiej toni. Ukazuje statek płynący po wzburzonym morzu na tle wschodzącego lub zachodzącego słońca. W dolnej części z morza wyłaniają się ręce afrykańskich niewolników skute kajdanami. Autor dzieła użył mocnych kolorystycznych kontrastów, aby oddać wrażenie ruchu: gwałtowny wiatr targający morskimi falami.
William Turner, „Statek niewolniczy”, 1840, Museum of Fine Arts, Boston, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
RNxTedPjpq5X01
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Williama Turnera „Pożar parlamentu brytyjskiego”. Po lewej stronie, w głębi widoczny jest płonący. budynek parlamentu. Po prawej stronie znajduje się most na Tamizie Westminster Bridge w Londynie. W dolnej części wydarzeniu przygląda się tłum ludzi. Wśród kolorów i światła dominują na obrazie odcienie żółci, błękitu i szarości.
William Turner, „Pożar parlamentu brytyjskiego”, 1835, Philadelphia Museum of Art, Filadelfia, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
RNGqKG3esySFx1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Williama Turnera „Ostatnia droga Temeraire’a”. Ukazuje duży, jasny okręt w trakcie holowania przez mniejszy parowiec. Po prawej w tle widoczne są zarysy skrytego we mgle miasta. Zachodzące słońce po prawej odbija się w tafli wody, tworząc żółto-czerwone refleksy. Po lewej niebo jest biało-błękitne.
William Turner, „Ostatnia droga Temeraire’a”, 1839, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
R1a7WwP2Js53p1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Williama Turnera „Deszcz, para, szybkość”. Ukazuje mglisty pejzaż, przedstawiony w rozmytych kolorach z jadącym pociągiem.
William Turner, „Deszcz, para, szybkość”, 1844, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
R6JXoAhX8o8Q31
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Wiliama Turnera „Burza śnieżna”. Ukazuje parowiec wychodzący z portu. W centrum dzieła znajduje się parowiec na morzu podczas burzy śnieżnej. Wokół statku długimi pociągnięciami pędzla namalowane są zawirowane, rozszalałe chmury, które tworzą wir.
William Turner, „Burza śnieżna”, 1842, Tate Britain, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna

Bibliografia

Klasycy sztuki. Turner i Constable., Rzeczpospolita/HPS, Warszawa 2006.

Słownik terminologiczny sztuk pięknych pod red. Krysytyny Kubalskiej‑Sulkiewicz i in, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005

Robert Cumming, Najsłynniejsze obrazy świata. Arkady, Warszawa 1998.