Ważne daty

Wprowadzenie

Malując obraz, artysta zazwyczaj skupia się na wybranym temacie. Stara się pokazać odczucia z nim związane. W tym celu dobiera odpowiednie środki kompozycji: plamy, kolory, linie, ale także osoby, przedmioty, zwierzęta, rośliny, budynki i inne.

Jednym z gatunków sztuk plastycznych jest martwa natura. W tym wypadku słowo „martwy” oznacza nieruchomy model, a „natura” dotyczy sposobu tworzenia dzieła. Malowanie z natury odbywa się przez bezpośrednią obserwację prawdziwego modelu, w przeciwieństwie do tworzenia dzieła na przykład na podstawie zdjęcia.

Martwa natura jako dzieło malarskie (graficzne, rzeźbiarskie) przedstawia zestaw przedmiotów, które artysta umieścił w kompozycji. Mogą to być kwiaty, owoce, naczynia, przedmioty o różnym zastosowaniu, a nawet zwierzęta.

RndefEtbn8yo41

Ilustracja przedstawia zdjęcie martwej natury z owocami. Na drewnianym blacie stołu leży ciemnozielony arbuz z wykrojoną częścią o czerwonym miąższu z pestkami, który znajduje się tuż przed nim. Po prawej stronie, na czerwonej draperii, na srebrnej tacy z wytłaczanym wzorem, ułożone są dwa całe granaty i dwie ćwiartki z żółtym miąższem i czerwonymi pestkami. Jedna ćwiartka leży na blacie stołu. Pomiędzy owocami leży dziadek do orzechów. Jeden orzech jest włożony w jego ramiona. Bliżej znajdują się dwie połówki orzecha z widocznym miąższem. Po prawej stronie leży zielony listek, a bliżej krawędzi blatu znajdują się trzy pestki granatu. Martwa natura ustawiona została na tle zielono‑szarej ściany. Fotografia utrzymana jest w wąskiej, ciemnej gamie barw z akcentem ciemnych, soczystych czerwieni.

RT0aR9L6ezA2C1

Ilustracja przedstawia zdjęcie martwej natury. Na drewnianym blacie ustawiony jest czarny, stary gramofon w formie walizki. Górna klapa jest otwarta, a w jego wnętrzu widoczna jest czarna winylowa płyta z żółtym środkiem, nad którą spoczywa ramię z okrągłą główką i igłą. Z przedniej ścianki gramofonu wystaje metalowa korbka, natomiast z prawej strony leży oparta o jego brzeg, druga, czarna płyta Po lewej stronie kadru stoją ustawione w pionie dwa albumy z czerwonymi okładkami. Większy, zamknięty, opiera się o ścianę. Przed nim stoi mniejszy, lekko rozchylony. Martwa natura ustawiona jest na tle zielonkawej draperii.

Cechy martwej natury

Martwa natura jest przeważnie kompozycją zamkniętą. Wszystko, co malarz chciał pokazać, znajduje się na obrazie, więc nie musimy domyślać się, co mogło wykroczyć poza ramy.

Każde dzieło plastyczne, także martwa natura, może mieć charakter statyczny lub dynamiczny.

Kompozycja statyczna – układ, w którym widz odnosi wrażenie spokoju. Na obrazie linie są przeważnie pionowe lub poziome, często występuje symetria.

W kompozycji dynamicznej elementy obrazu układają się w skośne lub falujące linie, brakuje symetrii, mamy wrażenie ruchu lub niepokoju.

Martwa natura jako gatunek malarstwa

Obok portretu lub pejzażu martwa natura należy do gatunków malarstwa uprawianych już od starożytności. Największą popularność zyskała w epoce baroku. Okres ten znany był z upodobania do bogactwa motywów i zdobień, dynamiki przedstawień i ukrytych znaczeń pod postacią symboli. Często zastanawiano się nad przemijaniem życia. Chociaż przekonania religijne miały na to istotny wpływ, martwe natury najczęściej przybierały charakter świecki. Na bogatych obrusach pokazywano drogocenne naczynia, egzotyczne owoce, wspaniałe kwiaty, a nawet muszle i perły. Nie brakowało też innych przedmiotów jako symboli związanych z życiem i śmiercią. A wszystkie cechowały się wiernością odzwierciedlenia rzeczywistego wyglądu, czyli realizmem.

Niemal dwa wieki później Paul Cézanne (czyt. pol sezan), malując martwe natury, zauważył wzajemny wpływ kolorów i kształtów sąsiednich przedmiotów. Ten francuski artysta dokładnie przyglądał się linii horyzontu i uznał, że jej położenie na obrazie zależy od spojrzenia oka obserwatora.

Tematy martwych natur

Wśród martwych natur znajdujemy:

• kwiaty: może to być bukiet w wazonie lub innym naczyniu, ale także dowolna inna kompozycja;

• owoce, warzywa lub inne jadalne produkty;

• instrumenty muzyczne, nuty, albumy;

R1UlLMl1D9I2Q

Ilustracja przedstawia zdjęcie ciasteczek. Na drewnianym blacie znajdują się różnego rodzaju ciastka. Niektóre są lukrowane, inne posypane wiórkami kokosowymi. Dwa rodzaje z nich o okrągłym kształcie ułożono w stosiki i przewiązano różową i brązową wstążką. Po prawej stronie, na białej, okrągłej serwetce leży oblane czekoladą ciastko przyozdobione bitą śmietaną.

• wanitatywne - związane z marnościąMarnośćmarnością, przemijaniem; zawierają czaszki, zepsute lub więdnące owoce, zegary i klepsydry, instrumenty muzyczne jako symbole upływu czasu, przemijania i nietrwałości.

• zwierzęta, motywy morskie,

• łączone, w których mogą znaleźć się elementy z tematów wymienionych powyżej.

RpXirl2grIZBD

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz olejny „Vanitas”, Harmena Steenwijcka, ukazujący martwą naturę ułożoną na blacie drewnianego stołu. W centrum znajduje się czaszka ludzka, leżąca na grubej księdze o żółtych okładkach. Przed nią namalowana została duża muszla. O księgę z czaszką opiera się lekko uchylona Biblia. Z tyłu leży miecz z ozdobną rękojeścią, świecznik ze świecą, a za czerwoną draperią - bukłak na wino. Na krawędzi stołu znajduje się przewrócony, szklany kielich oraz dwie białe i krzyżujące się fajki o długich, cienkich ustnikach. Stół wraz z martwą naturą zajmuje dolną część obrazu. Górę oraz fragment prawej strony wypełnia szara ściana, oświetlona łuną, biegnącego z górnego lewego rogu światła. Przedstawione na obrazie elementy mają przypominać o kruchości i przemijaniu życia ludzkiego. Całość utrzymana jest w wąskiej, chłodnej gamie brązów i szarości. Na ilustracji znajdują się interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: Twórcy baroku często zastanawiali się nad przemijaniem, sensem życia i śmierci. Stąd na tym obrazie znalazła się czaszka – ulubiony rekwizyt artystów tej epoki. Widać tu także rękojeść broni jako atrybut wojenny oraz świecę symbolizującą ogień. Obecność biblii wskazuje na źródło słowa „vanitas”, które oznacza „marność”. Punkt 2: Przedstawienia barokowe były bardzo dynamiczne. Linie przedmiotów przecinają się, a niektóre robią wrażenie, jakby się przewracały (Biblia).

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz olejny „Vanitas”, Harmena Steenwijcka, ukazujący martwą naturę ułożoną na blacie drewnianego stołu. W centrum znajduje się czaszka ludzka, leżąca na grubej księdze o żółtych okładkach. Przed nią namalowana została duża muszla. O księgę z czaszką opiera się lekko uchylona Biblia. Z tyłu leży miecz z ozdobną rękojeścią, świecznik ze świecą, a za czerwoną draperią - bukłak na wino. Na krawędzi stołu znajduje się przewrócony, szklany kielich oraz dwie białe i krzyżujące się fajki o długich, cienkich ustnikach. Stół wraz z martwą naturą zajmuje dolną część obrazu. Górę oraz fragment prawej strony wypełnia szara ściana, oświetlona łuną, biegnącego z górnego lewego rogu światła. Przedstawione na obrazie elementy mają przypominać o kruchości i przemijaniu życia ludzkiego. Całość utrzymana jest w wąskiej, chłodnej gamie brązów i szarości. Na ilustracji znajdują się interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: Twórcy baroku często zastanawiali się nad przemijaniem, sensem życia i śmierci. Stąd na tym obrazie znalazła się czaszka – ulubiony rekwizyt artystów tej epoki. Widać tu także rękojeść broni jako atrybut wojenny oraz świecę symbolizującą ogień. Obecność biblii wskazuje na źródło słowa „vanitas”, które oznacza „marność”. Punkt 2: Przedstawienia barokowe były bardzo dynamiczne. Linie przedmiotów przecinają się, a niektóre robią wrażenie, jakby się przewracały (Biblia).

1

2

1.

Twórcy baroku często zastanawiali się nad przemijaniem, sensem życia i śmierci. Stąd na tym obrazie znalazła się czaszka – ulubiony rekwizyt artystów tej epoki. Widać tu także rękojeść broni jako atrybut wojenny oraz świecę symbolizującą ogień. Obecność biblii wskazuje na źródło słowa „vanitas”, które oznacza „marność”.

2.

Przedstawienia barokowe były bardzo dynamiczne. Linie przedmiotów przecinają się, a niektóre robią wrażenie, jakby się przewracały (Biblia).

Martwa natura i artyści

Od przynajmniej dwóch wieków uczniowie i studenci, którzy poznają techniki malarskie, ćwiczą swoje umiejętności, tworząc martwe natury. Muszą wykonać szkolne zadanie, ale dlaczego wielu artystów już wcześniej sięgało i nadal sięga właśnie po ten gatunek malarstwa? Tworząc obraz, artysta przedstawia własny punkt widzenia. Czasem chce „namalować” zapach kwiatów, smak soczystych owoców lub dźwięki instrumentów muzycznych. Innym razem pragnie przekazać symboliczne treści.

Jednym z pierwszych twórców czasów nowożytnych, który wykorzystał motyw martwej natury na obrazie olejnym, był Włoch Caravaggio (czyt. karawadżio).

Wielu holenderskich malarzy zajmowało się tematem marności. Wśród nich Harmen Steenwijck i Willem Kalf, którego ulubionym tematem były naczynia stołowe.

R17EmSdMEB4bR1

Ilustracja przedstawia obraz „Wazon i naczynia na stole”. Praca ukazuje ułożoną na tle zielono‑czerwonej draperii, martwą naturę. Na blacie stołu stoi biały dzbanek, czerwony wazon z zielonym ornamentem, w którym stoją tulipany, zielona filiżanka na zielonym spodku oraz oparta o draperię drewniana deska do krojenia. Na blacie leżą również trzy zielono‑czerwone owoce. W tle, po prawej stronie obrazu znajduje się różowa ściana. Trójwymiarowość przedstawionych w kompozycji elementów ukazana została przy pomocy płaskich, niemal kubistycznych plam. Dzieło utrzymane jest w wąskiej gamie barw, która ogranicza się jedynie do zieleni, różów i czerwieni.

Wśród polskich twórców znalazła się Olga Boznańska. Chętnie malowała kwiaty. Jan Cybis był artystą, który wypracował własny styl związany z kolorem i ekspresyjnymi pociągnięciami pędzla.

R121sEdRncyAj1

Ilustracja przedstawia obraz olejny „Martwa natura z motylkiem”, autorstwa Jana Cybisa. Artysta, przy pomocy dynamicznych pociągnięć pędzla, namalował martwą naturę ustawioną na blacie zielonego stołu. W centrum kompozycji stoi biała, ozdobna patera o wysmukłej nóżce, na której leżą różnokolorowe owoce. Nad paterą unosi się czerwony motylek z czarno‑białymi cętkami na skrzydłach. Po lewej i prawej stronie naczynia znajdują się różnobarwne plamy ekspresyjnie malowanych warzyw i owoców. Martwa natura ustawiona jest na tle migoczącej, namalowanej grubymi pociągnięciami pędzla, czerwono‑brązowo‑żółtej ściany, którą gdzieniegdzie ochładzają plamki błękitnego i niebieskiego koloru. Ścianę dzielą na cztery płaszczyzny, pionowe i poziome, szerokie pasy o chłodniejszej kolorystyce. Kompozycja utrzymana jest w szerokiej, ciepłej gamie barw z dominacją rudawych czerwieni.

Podsumowanie wiadomości

Nauczyłeś/aś się, że:

• Martwa natura przedstawia malowaną z natury kompozycję przedmiotów powiązanych tematem (kwiatów, owoców, naczyń lub innych), czasem zwierząt;

• może zawierać symboliczne treści;

• jest kompozycją zamkniętą o charakterze dynamicznym lub statycznym;

• kompozycja dynamiczna sprawia wrażenie ruchu lub niepokoju;

• kompozycja statyczna sprawia wrażenie spokoju;

• wielu artystów tworzyło martwe natury; Caravaggio jako jeden z pierwszych umieścił ją na obrazie olejnym, Paul Cézanne zauważył zależności kształtów i kolorów,

• Harmen Steenwijck i Willem Kalf malowali martwe natury w Niderlandach w w XVII wieku, w Polsce w XX w. Olga Boznańska i Jan Cybis.

Zadania

R1bIk3S9gs9nK

Ćwiczenie 2

Podaj przykłady przedmiotów, które mogą znaleźć się w martwej naturze.

Podaj przykłady przedmiotów, które mogą znaleźć się w martwej naturze.

Przyjrzyj się poniższym ilustracjom i przyporządkuj do nich temat.

Produkty spożywcze, Muzyka, Kwiaty, Wanitatywny, związany z marnością

.................

.................

.................

.................

RZvQPOJgE3lKG

Ćwiczenie 4

Jak nazywa się motyw z czaszką, pojawiający się w martwej naturze?

Jak nazywa się motyw z czaszką, pojawiający się w martwej naturze?

Połącz ilustrację dzieła z jego autorem.

Jan Cybis, Harmen Steenwijck, Stanisław Wyspiański, Paul Cézanne

.................

.................

.................

.................

RtYxG67SXcYJP

Ćwiczenie 6

Wyjaśnij, co to jest aranżacja.

Wyjaśnij, co to jest aranżacja.

Przyjrzyj się jeszcze raz wybranym ilustracjom i połącz ilustrację z właściwym opisem.

Aranżacja z przypraw, Gabinet osobliwości, Wazon i naczynia na stole, Martwa natura z arbuzem, starą tacą na drewnianym stole

.................

.................

.................

.................

Ćwiczenie 7

RWNvPFc62I918

Wyjaśnij znaczenie terminu "martwa natura".

R1IX8LLgA3cfC

Wyjaśnij znaczenie terminu „martwa natura”.

Wyjaśnij znaczenie terminu „martwa natura”.

Powyżej przedstawiono pracę Jana Cybisa. Uzupełnij metryczkę obrazu.

1931, Muzeum Narodowe, Martwa natura z motylkiem

Tytuł: ....................................................
Rok powstania: ....................................................
Miejsce przechowywania: .................................................... w Warszawie

Słownik pojęć

Galeria dzieł sztuki

RswjIZsKKLYmZ1

Ilustracja przedstawia akwarelę „Martwa natura z kwiatem (korona cesarska)”, Stanisława Wyspiańskiego. W centrum kompozycji, na blacie nakrytego błękitnawym obrusem stołu, znajduje się bukiet czerwono‑żółtych kwiatów w szklanym wazonie. Obok bukietu leżą zielone liście. Na dalszym planie stoi szklanka oraz ułożone pionowo w pojemniku pędzle. Przedmioty ustawione są na tle jasnobłękitnej ściany. Artysta namalował obraz swobodnymi pociągnięciami pędzla. Statyczna kompozycja utrzymana jest w chłodnej gamie barw z dominacją błękitów. Żółto‑czerwony bukiet stanowi mocny akcent pracy, zarówno kompozycyjny, jak i kolorystyczny.

RgFwN2Q418Sdv

Ilustracja przedstawia obraz olejny „Martwa natura z jabłkami”, autorstwa Paula Cézannea. W centrum kompozycji znajdują się ułożone na białym talerzyku, czerwone jabłka. Obok, na swobodnie malowanym, niebiesko‑beżowo‑zielonym blacie stołu leżą dwa zielone owoce i żółta cytryna. Po lewej stronie kadru namalowany został fragment metalowej doniczki z kwiatem o zwiędniętych, ciemno‑zielonych liściach. Martwa natura ustawiona jest na tle jasnej, żółtawej ściany, na której artysta przy pomocy luźnych plam jasno‑zielonego, chłodnego koloru namalował cienie. Artysta nie skupia się na wiernym odzwierciedleniu martwej natury. Nie dba o szczegół. Obraz ma charakter notatki, gdzie twórca przy pomocy czystych kolorów i szybkich pociągnięć pędzla chce oddać swoje emocje związane z przedstawianą naturą. Kompozycja utrzymana jest w szerokiej, ciepłej gamie barw z mocnym akcentem kolorystycznym czerwieni jabłek w centrum.

Re0VmMXFXNdIJ1

Ilustracja przedstawia obraz olejny „Vanitas”, Harmena Steenwijcka, ukazujący martwą naturę ułożoną na blacie drewnianego stołu. W centrum znajduje się czaszka ludzka, leżąca na grubej księdze o żółtych okładkach. Przed nią namalowana została duża muszla. O księgę z czaszką opiera się lekko uchylona Biblia. Z tyłu leży miecz z ozdobną rękojeścią, świecznik ze świecą, a za czerwoną draperią - bukłak na wino. Na krawędzi stołu znajduje się przewrócony, szklany kielich oraz dwie białe i krzyżujące się fajki o długich, cienkich ustnikach. Stół wraz z martwą naturą zajmuje dolną część obrazu. Górę oraz fragment prawej strony wypełnia szara ściana, oświetlona łuną, biegnącego z górnego lewego rogu światła. Przedstawione na obrazie elementy mają przypominać o kruchości i przemijaniu życia ludzkiego. Całość utrzymana jest w wąskiej, chłodnej gamie brązów i szarości.

R121sEdRncyAj1

Ilustracja przedstawia obraz olejny „Martwa natura z motylkiem”, autorstwa Jana Cybisa. Artysta, przy pomocy dynamicznych pociągnięć pędzla, namalował martwą naturę ustawioną na blacie zielonego stołu. W centrum kompozycji stoi biała, ozdobna patera o wysmukłej nóżce, na której leżą różnokolorowe owoce. Nad paterą unosi się czerwony motylek z czarno‑białymi cętkami na skrzydłach. Po lewej i prawej stronie naczynia znajdują się różnobarwne plamy ekspresyjnie malowanych warzyw i owoców. Martwa natura ustawiona jest na tle migoczącej, namalowanej grubymi pociągnięciami pędzla, czerwono‑brązowo‑żółtej ściany, którą gdzieniegdzie ochładzają plamki błękitnego i niebieskiego koloru. Ścianę dzielą na cztery płaszczyzny, pionowe i poziome, szerokie pasy o chłodniejszej kolorystyce. Kompozycja utrzymana jest w szerokiej, ciepłej gamie barw z dominacją rudawych czerwieni.