Nawiązania antyczne w „Trenach” Jana Kochanowskiego

* uczeń wie, z jakich elementów kompozycyjnych składa się tren; wie, co to jest consolatio oraz jakiego rodzaju odwołania antyczne znajdują się w poezji Jana z Czarnolasu.

Umiejętności

* uczeń umie samodzielnie zanalizować i zinterpretować tren; umie wskazać w utworze nawiązania do antyku; potrafi podać wiadomości dotyczące starożytnej filozofii, literatury.

Metoda i forma pracy

• Bezpośrednie - zapisanie numeru i tematu lekcji na tablicy; powitanie uczniów.

• Pośrednie - czytanie trenów.

• Pogadanka – za pomocą pytań uczniowie sami poznają niektóre wiadomości.

• Praca z grupą - dzielę uczniów na grupy, dzięki czemu uczą się, jak ważna jest współpraca koleżeńska, dobre zorganizowanie w zespole.

Środki dydaktyczne

Adamczyk M., Chrząstowska B., Pokrzywniak J.T., Starożytność - Oświecenie, WSiP, Warszawa 1996

Przebieg lekcji

Faza przygotowawcza

1. Czynności wstępne - Witam uczniów; zapisuję numer, temat lekcji na tablicy, sprawdzam listę obecności.

1. Wprowadzenie nowego materiału oraz sprawdzenie i utrwalenie wiadomości z poprzednich zajęć:

Krok I:

Mówię uczniom, że dzisiaj zajmiemy się poezją Jana Kochanowskiego i nawiązaniami do antyku, które możemy odnaleźć w jego Trenach.

Podaję następnie, iż Treny poeta dedykował swojej 2,5‑letniej córce Urszuli. Wydane zostały w roku 1580 (dwa lata lub rok po jej śmierci). Bohaterem Trenów jest sam Jan Kochanowski - ojciec oraz Urszula Kochanowska – córka.

Następnie podaję wiadomości:

Gatunek- tren- wywodzi się z antyku (epicedium). Taki wiersz miał wewnętrzny układ:

1] pochwała cnót i zalet zmarłego

2] ujawnienie wielkości poniesionej straty

3] demonstracja żalu

4] pocieszenie (łac. consolatio)

5] napomnienie, tj. miarkowanie się w boleści.

Krok II:

Mówię, iż poeta ukazując swój ból po stracie córki, odwoływał się do antycznych systemów filozoficznych. Dzielę klasę na grupy; każda z grup dostaje jeden tren do zinterpretowania, tj. udzielenia odpowiedzi na temat odwołań antycznych, występujących w utworze.

Grupa I

„Tren I”

„Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe
I lamenty, i skargi Symonidowe,
Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania
I żale, i frasunki, i rąk łamania,
Wszytki a wszytki zaraz w dom sie mój noście,
A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomoście,
Z którą mię niepobożna śmierć rozdzieliła
I wszytkich moich pociech nagle zbawiła.
Tak więc smok, upatrzywszy gniazdo kryjome,
Słowiczki liche zbiera, a swe łakome
Gardło pasie; tym czasem matka szczebiece
Uboga, a na zbójcę co raz sie miece.
Prózno, bo i na samę okrutnik zmierza,
A ta nieboga ledwe umyka pierza.
„Prózno płakać” - podobno drudzy rzeczecie.
Cóż, prze Bóg żywy, nie jest prózno na świecie?
Wszystko prózno; macamy, gdzie miękcej w rzeczy,
A ono wszędy ciśnie: błąd wiek człowieczy.
Nie wiem, co lżej: czy w smutku jawnie żałować,
Czyli sie z przyrodzeniem gwałtem mocować”.

- Heraklit z Efezu - Πpiαalfaνnuθthetaαalfa ρrhoεepsilonιiota – „wszystko płynie”, ulotność życia ludzkiego.

- Symonides z Kos - poeta grecki; pisał utwory lamentacyjne.

Grupa II

„Tren VI“

„Ucieszna moja śpiewaczko, Safo słowieńska,
Na którą nie tylko moja cząstka ziemieńska,
Ale i lutnia dziedzicznym prawem spaść miała;
Tęś nadzieję już po sobie okazowała,
Nowe piosnki sobie tworząc, nie zamykając
Ustek nigdy, ale cały dzień prześpiewając,
Jako więc lichy słowiczek w krzaku zielonym
Całą noc prześpiewa gardłkiem swym ucieszonym.
Prędkoś mi nazbyt umilkła, nagle cię sroga
Śmierć spłoszyła, moja wdzięczna szczebiotko droga.
Nie nasyciłaś mych uszu swymi piosnkami
I tę trochę teraz płacę sowicie łzami.
A tyś ani umierając śpiewać przestała,
Lecz matkę ucałowawszy, takeś żegnała:
Już ja tobie, moja matko, służyć nie będę
Ani za twym wdzięcznym stołem miejsca zasiędę;
Przyjdzie mi klucze położyć, samej precz jechać,
Domu rodziców swych miłych wiecznie zaniechać.
To, i czego żal ojcowski nie da serdeczny
Przypominać więcej, był jej głos ostateczny.
A matce, słysząc żegnanie tak żałościwe,
Dobre serce, że od żalu zostało żywe”.

- Przyrównanie Urszuli do Safony - wybitnej greckiej poetki.

Grupa III

„Tren IX”

„Kupić by cię, mądrości, za drogie pieniądze,
Która (jesli prawdziwie mienią) wszytki żądze,
Wszytki ludzkie frasunki umiesz wykorzenić,
A człowieka tylko nie w anioła odmienić,
Który nie wie, co boleść, frasunku nie czuje,
Złym przygodam nie podległ, strachom nie hołduje.
Ty wszytki rzeczy ludzkie masz za fraszkę sobie,
Jednaką myśl tak w szcześciu, jako i w żałobie
Zawżdy niesiesz; ty śmierci namniej sie nie boisz,
Bezpieczną, nieodmienną, niepożytą stoisz.
Ty bogactwa nie złotem, nie skarby wielkiemi,
Ale dosytem mierzysz i przyrodzonemi
Potrzebami; ty okiem swym nieuchronionym
Nędznika upatrujesz pod dachem złoconym,
A uboższym nie zajźrzysz szcześliwego mienia,
Kto by jedno chciał słuchać twego upomnienia.
Nieszcześliwy ja człowiek, którym lata swoje
Na tym strawił, żebych był ujźrzał progi twoje.
Terazem nagle z stopniów ostatnich zrzucony
I miedzy insze, jeden z wiela, policzony”.

- Nawiązania do filozofii stoickiej – mądrość.

Grupa IV

„Tren X”

„Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi sie podziała?
W którą stronę, w którąś sie krainę udała?
Czyś ty nad wszystki nieba wysoko wniesiona
I tam w liczbę aniołków małych policzona?
Czyliś do raju wzięta? Czyliś na szcześliwe
Wyspy zaprowadzona? Czy cię przez teskliwe
Charon jeziora wiezie i napawa zdrojem
Niepomnym, że ty nie wiesz nic o płaczu moim?
Czy człowieka zrzuciwszy i myśli dziewicze,
Wzięłaś na się postawę i piórka słowicze?
Czyli sie w czyścu czyścisz, jesli z strony ciała
Jakakolwiek zmazeczka na tobie została?
Czyś po śmierci tam poszła, kędyś pierwej była,
Niżeś sie na mą ciężką żałość urodziła?
Gdzieśkolwiek jest, jesliś jest, lituj mej żałości,
A nie możesz li w onej dawnej swej całości,
Pociesz mię, jako możesz, a staw sie przede mną
Lubo snem, lubo cieniem, lub marą nikczemną”.

.

• Wyspy szczęśliwe - wyspy wiecznej radości (mitologia grecka)

• Charon - przewoźnik dusz zmarłych

• Lete - rzeka zapomnienia

• Platoński motyw powrotu duszy do miejsc, w których przebywała przed wcieleniem i narodzinami.

Następnie wybieram po jednej osobie z każdej grupy, by zaprezentowała pozostałym uczniom wyniki pracy swojej grupy.

Następnie proszę wszystkich uczniów, aby wspólnie zastanowili się nad tym, jak została ukazana Urszula? Rezultaty zapisuję na tablicy:

Np. - sławna poetka

- mała dziewczynka

- kochana córka.

Faza podsumowująca

1. Zadanie pracy domowej – Proszę wybrany tren rozpatrzyć pod kątem gatunku (według pięciu punktów dotyczących budowy trenu; wskazać cechy charakterystyczne dla tego gatunku oraz występujące w nim nawiązania do antyku).

Bibliografia

Adamczyk M., Chrząstowska B., Pokrzywniak J.T., Starożytność - Oświecenie, WSiP, Warszawa 1996