Neologizmy – co to za wyrazy

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń :

• poznaje termin neologizm ,

• rozumie różnice między neologizmem , a innymi wyrazami ,

• wie jakie są modele tworzenia neologizmów .

b) Umiejętności

Uczeń :

• potrafi myśleć kreatywnie ,

• umie zadbać o poprawną wymowę ,

• wykonuje ćwiczenia mające na celu zrozumienie istoty tematu ,

• ocenia i wyjaśnia rolę neologizmów artystycznych ,

• potrafi wskazać neologizmy w tekście i stworzyć własny przykład .

2. Metoda i forma pracy

Metoda podająca , metoda poszukująca , praca z tekstem , praca w grupach , burza mózgów.

3. Środki dydaktyczne

1. Słownik terminów literackich

2. Zbiór wierszy Bolesława Leśmiana

3. Słownik wyrazów obcych

4. Słownik języka polskiego

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

1. Zaprowadzenie ładu i sprawdzenie listy obecności.

2. Zapisanie tematu na tablicy.

3. Wprowadzenie uczniów w tematykę zajęć.

b) Faza realizacyjna

Uczniowie podzieleni na grupy wykonują zadania mające na celu przybliżenie tematu lekcji.

ZADANIE 1

Każda grupa otrzymuje kartki z przygotowanym przez nauczyciela zestawem wyrazów . Powinny znaleźć się wśród nich min . wyrazy , których znaczenie nie powinno być obce uczniowi na poziomie gimnazjum , neologizmy i wyrazy , których znaczenie uczeń ustali korzystając ze Słownika wyrazów obcych . Przykładowy zestaw wyrazów : zaniedyszeć , łyżka , onomatopeja , broszura , hematologia , zjesieniały , szara strefa , kunktatorstwo , zgruch , czołgliwy , odtwarzacz . Uczniowie starają się wyjaśnić znaczenie poszczególnych wyrazów . W razie wątpliwości są do ich dyspozycji słowniki . Po upływie wyznaczonego czasu sprawdzamy trafność rozwiązania problemu . Uczniowie powinni spostrzec , że znaczenia niektórych wyrazów nie udało się ustalić przy pomocy słowników . Neologizmy wypisujemy na tablicy , a uczniowie starają się podać termin neologizmu : wyraz powstały dla potrzeb nazwania nowego przedmiotu , urządzenia lub czynności . Nauczyciel podaje notatkę dotyczącą modeli tworzenia neologizmów :

• neologizmy słowotwórcze np. odtwarzacz – czasownik odtwarza + przyrostek

drukarka - czasownik drukować + przyrostek

• neologizmy semantyczne np. mysz – zwierzę – mysz komputerowa

kolęda – uroczystości noworoczne – pieśń na czas

Bożego Narodzenia

• neologizmy frazeologiczne – wyrazy używane w połączeniu z innymi wyrazami o względnie

stałym charakterze np. sobota robocza , szara strefa , gasić strajki

• neologizmy artystyczne ( literackie ) – wyrazy tworzone przez poetów i pisarzy , celowo wprowadzane do tekstu . Ich rolę oceniamy tylko w konkretnym utworze .

ZADANIE 2

Ma na celu ukazanie neologizmów w wierszach Bolesława Leśmiana oraz ich funkcję artystyczną .Każda z grup otrzymuje inny wiersz Leśmiana i ma za zadanie wypisać z niego neologizmy artystyczne . Jednocześnie uczniowie próbują wyjaśnić ich znaczenie i ocenić jaką rolę pełnią neologizmy w przeczytanych wierszach .

ZADANIE 3

Ćwiczenie ma na celu ukazanie uczniom , iż neologizmy to nie tylko wyrazy używane w utworach literackich , ale także wyrazy jakimi posługujemy się na co dzień i są tworzone w związku z pojawiającymi się nowymi zjawiskami .

Zastąp nazwy dwuwyrazowe ich krótszymi odpowiednikami o tym samym znaczeniu :

liceum ogólnokształcące – ogólniak

pracownik ochrony – ochroniarz

rower górski – góral

szkoła podstawowa – podstawówka

kiosk z warzywami – warzywniak

telefon komórkowy – komórka

c) Faza podsumowująca

Powtórzenie wiadomości zdobytych podczas lekcji poprzez wspólne utworzenie notatki , którą uczniowie zapisują w zeszytach . Ponadto wklejają do zeszytów karty pracy , na których znajdują się rozwiązania zadanych podczas lekcji ćwiczeń .

5. Bibliografia

6. Załączniki

a ) Zadanie domowe

Wymyśl nowe nazwy dla powszechnie znanych przedmiotów : długopis , komputer , czajnik , telewizor , tablica , krzesło , samochód , termos , talerz , nożyczki .

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcja do przeprowadzenia w 3 klasie gimnazjum .