Ważne daty
1420‑1500 – lata działalności późnośredniowiecznych malarzy niderlandzkich określanych prymitywistami
1427‑1432 – Robert Campin, Ołtarz Mérode (Tryptyk Zwiastowania)
1437 – Jan van Eyck, Tryptyk Drezdeński
1438 – Robert Campin, Ołtarz Werla
ok. 1440 – Jan van Eyck, Madonna w kościele
ok. 1415‑1455 – Rogier van der Weyden, Tryptyk z Miraflores (Tryptyk Madonny)
1445‑1450 – Rogier van der Weyden, Ołtarz Siedmiu Sakramentów
1449 – Petrus Christus, Święty Eligiusz w swojej pracowni (Złotnik w warsztacie)
ok. 1450 – Petrus Christus, Boże Narodzenie
1464‑1468 – Dirk Bouts, Ołtarz Eucharystii
ok. 1467‑1471 – Hans Memling, Sąd Ostateczny
1477‑1478 – Hugo van der Goes, Tryptyk Portinarich
ok. 1509 – Gerard David, Madonna wśród świętych dziewic
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:
a) w malarstwie: enkaustyka, mozaika, witraż, fresk, tempera, malarstwo olejne, pastel, malarstwo akwarelowe, akrylowe,
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało;
5. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat wpływu mecenatu artystycznego na kształt dzieła.
wyjaśniać pojęcie prymitywistów w odniesieniu do twórców malarstwa niderlandzkiego XV wieku;
wskazywać znaczenie malarzy niderlandzkich dla rozwoju malarstwa;
omawiać cechy twórczości malarzy niderlandzkich XV wieku;
rozpoznawać obrazy mistrzów malarstwa niderlandzkiego;
przyporządkowywać dzieła do miejsc, w których się znajdują;
określać tematy i motywy ikonograficzne we wskazanych dziełach.
Dlaczego prymitywiści?
Termin prymitywiści flamandzcy używany był już pod koniec XVIII i na początku XIX wieku i nie posiadał nacechowania pejoratywnego - słowo „prymityw” oznaczało sentyment i chrześcijańską wrażliwość, która była cechą obrazów. Pojęcie odnosiło się do twórczości późnośredniowiecznych malarzy działających w latach ok. 1420‑1523, głównie w Brugii i Gandawie (miast znajdujących się w hrabstwie Flandrii), na terenie miasta Tournai oraz w księstwie Brabancji (Bruksela, Louvain). Artystów tych określa się często mianem twórców realizmu północnego XV wieku lub malarzami niderlandzkimi XV wieku. Pamiętać jednak należy, że Holandia i Flandria nie mają dziś takich samych granic geograficznych, jak w XV wieku. Sztuka niderlandzka obejmuje większy obszar niż sztuka flamandzka. Tereny należące do Księstwa Flandrii stanowiły do 1477 część Księstwa Burgundii. Artyści określani jako burgundzcy tworzyli więc na obszarze geograficznym, obejmującym Niderlandy, czyli obecną Belgię, Holandię i Luksemburg oraz północną Francję. Do prymitywistów flamandzkich zaliczani są między innymi: Robert Campin, Jan van Eyck, Rogier van der Weyden, Petrus Christus, Dirk Bouts, Hugo van der Goes, Hans Memling, Quentin Massys oraz Gerard David.
Prymitywiści – nowi malarze flamandzcy
Twórczość prymitywistów flamandzkich
Robert Campin
Rober Campin, określany jest często jako Mistrz z Flémalle (nazwa wzięta od opactwa, dla którego miał tworzyć malarz, a które w rzeczywistości nie istniało) lub Mistrz z Mérode (od tryptyku Zwiastowania, który przechowywany był dawnej w zbiorach książąt de Mérode w Westerloo). Jego malarstwo charakteryzuje się połączeniem elementów świata ludzkiego i boskiego – sceny o tematyce religijnej ukazane są w ujętych trójwymiarowo wnętrzach świeckich i mają charakter scen rodzajowych. Ich przestrzeń jest dokładnie zdefiniowana – pomieszczenia posiadają belkowany strop, często za ich oknami rozciąga się pejzaż oraz wyposażone są w codzienne sprzęty. Pozbawione świętości są także postacie, którym malarz nadał pospolite rysy i pozbawił aureol oraz często ukazywał je podczas wykonywania zwykłych czynności. Malarz uczynił w ten sposób ziemię miejscem błogosławionym, w którym każdy element przepełniony jest obecnością Boga. Cechą techniki Campina jest posługiwanie się barwami nasyconymi i nieprzezroczystymi, łączenie barw zimnych z ciepłymi oraz stosowanie efektów świetlnych poprzez użycie bieli. Malarz korzystał także z techniki en grisailleen grisaille, a jego dzieła przepełnione są znaczeniami symbolicznymi. W jego pracowni nauki pobierał między innymi Rogier van der Weyden.
Jan van Eyck
Jan van Eyck urodził się ok. 1390/95 roku, prawdopodobnie w Maaseik. W1425 roku został nadwornym malarzem księcia burgundzkiego Filipa Dobrego i osiadł na pięć lat w Lille. W tym czasie odbył wiele podróży: w 1426 roku przebywał w Hiszpanii, w 1427 – w Tournai, a w latach 1428‑1429 udał się do Hiszpanii, gdzie portretował narzeczoną księcia, infantkę Izabelę oraz rok później wziął udział w ceremonii zaślubin pary książęcej. Od 1430 roku osiadł w Brugii, prowadząc tam warsztat. Jako jeden z pierwszych malarzy europejskich stosował technikę olejną, nakładając laserunki. Dzieła van Eycka posiadają nasyconą kolorystykę i głębię oraz głęboką symbolikę religijną. Cechą twórczości artysty jest oddanie przestrzeni za pomocą perspektywy intuicyjnej i trików optycznych (np. odbicia w lustrze) oraz dążenie do realistycznego ujęcia postaci i przedmiotów. Przedstawieniom religijnym często towarzyszył zamieszczony w tle rozbudowany pejzaż, a postacie przybierały monumentalny wymiar. Oprócz scen religijnych van Eyck uprawiał także malarstwo portretowe, którego bohaterowie cechowały się niezwykłą plastycznością i realizmem rysów. Oprócz popiersi jest też autorem jednego z najsłynniejszych w malarstwie portretu całopostaciowego, ukazującego Giovanniego Arnolfiniego i Giovanny Cenami.
Ołtarz z Gandawy
Rogier van der Weyden
Rogier van der Weyden urodził się około 1400 roku w Tournai. Uczył się u Roberta Campina, a od 1435 roku został mistrzem cechu w Brukseli i działał samodzielnie. W 1450 roku udał się podróż do Rzymu, pracował w Ferrarze dla Lionella d’Este oraz realizował zamówienia dla książąt Mediolanu. Po powrocie wykonywał prace dla zamożnych mieszkańców i dostojników burgundzkich, między innymi dla skarbnika Filipa Dobrego. Jego malarski kunszt oparty jest na idei światopoglądu średniowiecznego, stawiającego świat boski ponad ziemskim, dlatego w dziełach malarza na pierwszym planie znajduje się przeżywanie dramatu Pasji oraz tematy poświęcone Zbawieniu i opiekuńczej roli Marii. Charakterystyczną cechą twórczości van der Weydena jest ograniczony modelunek światłocieniowy na rzecz kreski, określającej kontury plam malarskich. Jego malarstwo jest syntezą międzynarodowego gotyku, połączonego z innowacjami wprowadzonymi między innymi przez van Eycka.
Petrus Christus
Data narodzin Petrusa Christusa jest nieznana – prawdopodobnie było to około 1410 roku w Baarle lub okolicach Gandawy. Przypuszcza się, że był uczniem Jana van Eycka, po którego śmierci w 1441 roku przejął pracownię mistrza i kontynuował jego prace, często także je kopiując. Tytuł mistrza uzyskał w wieku trzydziestu czterech lat. Wiele podróżował: zwiedził muzea i pracownie malarskie Wenecji, Genui, Mediolanu, realizując zamówienia kupieckie i kościelne. Własny styl wypracował po roku 1444 - opierając się na doświadczeniach włoskich i flamandzkich. Jako jeden z pierwszych w malarstwie flamandzkim używał osi geometrycznej oraz stosował efekt dalekiego zamglenia i rozmycia walorowego, stonowaną, subtelną kolorystykę, lekkość i liryczny nastrój. W obrazach łączył tematykę religijną ze scenami rodzajowymi, wprowadzając często elementy o znaczeniu symbolicznym.
Dirk Bouts
Urodził się między 1415 a 1420 rokiem w Haarlemie, zmarł w roku 1475. Uważany jest za kontynuatora stylu malarstwa Rogiera van der Weydena. Tworzył głównie obrazy o tematyce religijnej oraz portrety. Był jednym z pierwszych malarzy północnoeuropejskich stosujących perspektywę linearną. Styl malarski Boutsa charakteryzuje się harmonią oraz bogactwem kolorystycznym i dominacją ciepłej palety barw. Jego smukłe, sztywne postacie zwrócone są ku środkowi, przybierają zastygłe, posągowe pozy i posiadają wysokie czoła. Malarz nie indywidualizuje swoich bohaterów, jest powściągliwy w uzewnętrznianiu ich emocji, dlatego bywa określany „malarzem ciszy”. Styl malarski Boutsa oddziałał na twórczość między innymi na twórczość Hansa Memlinga.
Hugo van der Goes
Spośród artystów należących do drugiej generacji prymitywistów flamandzkich, Hugo van der Goes uważany jest za malarza najwybitniejszego. Połączył w swoich dziełach dramatyzm charakterystyczny dla Rogiera van der Weydena z wnikliwością analityczną Jana van Eycka. Urodził się w Gandawie około 1440 roku, gdzie pracował do roku 1478. Wstąpił do klasztoru w Soignes i tam zmarł w roku 1482. Dzieła artysty utrzymane są w chłodnej tonacji barwnej, cechuje je realizm w znajdującym się pejzażowym tle oraz odzwierciedleniu postaci, którym nadawał naturalne rozmiary. Obrazy z późnego okresu twórczości Goesa cechuje niepokój i dynamika oraz kompozycje oparte na przekątnej.
Hans Memling
Hans Memling to malarz niderlandzki niemieckiego pochodzenia, urodzony między 1433 a 1440 rokiem. Od 1465 roku mieszkał w Brugii, gdzie posiadał pracownię. Pierwsze dzieła wykazywały wpływ Rogiera van der Weydena, u którego pobierał nauki. Tworzył dzieła o rozbudowanej kompozycji, wielopostaciowej narracji i silnej ekspresji. W późniejszym okresie malarstwo Memlinga zdominowała odmienna tendencja – artysta podążył ku liryzmowi, harmonii, tworzył obrazy o czystym kolorycie i miękkim modelunku światłocieniowym. Oprócz malarstwa religijnego uprawiał także tematy świeckie, głównie portrety, cechujące się psychologiczną wyrazistością i realizmem. Często, zwłaszcza we wczesnym okresie, stosował także jednolite ciemne tło. Twórczość Memlinga wywarła wielki wpływ na malarstwo niderlandzkie, zwłaszcza brugijskie. Zmarł 11 VIII 1494, w Brugii. Najsłynniejszym jego dziełem jest Sąd Ostateczny.
David Gerard
David Gerard to malarz, który kontynuował osiągnięcia mistrzów XV wieku, przede wszystkim Hansa Memlinga. Urodził się w 1460 roku w Oudewater koło Goudy, zmarł w 1523 roku w Brugii. W 1484 roku wstąpił do cechu a po śmierci Memlinga stał się „pierwszym malarzem miasta”. Tradycję malarstwa brugijskiego wzbogacił o rozbudowany pejzaż, wśród którego rozgrywały się wydarzenia. Jego dzieła zyskały na nastrojowości dzięki stosowaniu perspektywy powietrznej. W dojrzałym okresie twórczości nastąpił zwrot ku monumentalizmowi i powściągliwości uczuć.
Połącz dzieła z miejscami, w których się znajdują (muzeum/kościół, miasto)
Ołtarz Werla, Ołtarz Siedmiu Sakramentów, Święty Eligiusz w swojej pracowni, Tryptyk Portinarich
Zabytek | Muzeum/kościół | Miasto |
---|---|---|
Ołtarz Werla | ||
Ołtarz Siedmiu Sakramentów | ||
Święty Eligiusz w swojej pracowni | ||
Tryptyk Portinarich |
Słownik pojęć
[wł. < łac. Santa Conversatione ‘święta rozmowa’], w sztukach plastycznych przedstawienie tronującej lub stojącej Marii z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych
[wym. ã grizaj] sposób malowania polegający na stosowaniu kilku odcieni szarego koloru, imitujący płaskorzeźbę
Źródło: https://sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, PWN, Warszawa 1963
Jan van Eyck, Poznań Oxford Educational, 2006, Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy, nr 60
Przemysław Trzeciak, Jan van Eyck, [w:] Sztuka świata, t. 5, Arkady, Warszawa 1992
Dork Zabunyan, Jan van Eyck, Wielcy Malarze , 1999, nr 51
Patrick de Rynck, Jak czytać malarstwo, wyd. Universitas Kraków 2005
Robert Campin, Poznań Oxford Educational, Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy, 2006, nr 149