RT7HxpNaFlpeq
Zdjęcie przedstawia leżącego pod drzewem wilka. Zwierzę ma wyciągnięte przednie łapy i patrzy się na wprost. Ma postawione uszy. W tle widoczne są pnie drzew i ściółka leśna.

Nie taki wilk straszny

Wilk
Źródło: Pixabay, fotografia barwna, domena publiczna.
Twoje cele
  • poznasz teksty kultury, w których pojawia się motyw wilka,

  • odczytasz pouczenie wynikające z tekstu Wilcze buty,

  • poznasz związki frazeologiczne związane ze słowem wilk.

Postać wilka możemy spotkać w legendach, baśniach i mitach. W Biblii zwierzę to utożsamia się ze złem, a nawet z samym szatanem. Jego pozytywny wizerunek przedstawiają Indianie i Eskimosi, wśród których cieszy się szacunkiem i jest podziwiany za siłę i odwagę. Natomiast w przysłowiach występuje niemal zawsze w kontekście negatywnym, np. „człowiek człowiekowi wilkiem”, „patrzeć wilkiem”. Wyraz wilk jest używany do tworzenia nazwisk czy też nazw własnych. Nie ulega wątpliwości, że to niezwykłe zwierzę stanowi obiekt fascynacji m.in. kinematografii, w której popularny jest motyw człowieka przeobrażającego się w wilka.

Więcej o wilkach znajdziesz w lekcji: PrzestrogaPLQiBRV29Przestroga.

Zapoznaj się z prezentacją pt. „Motyw wilka w literaturze”, a następnie wykonaj poniższe polecenia.

R1TRhqHTIFpex
1
RIc0LbBOFTzoN
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Motyw wilka w literaturze

R3ihjFt1xtbnf
1
R1CottQxm0jGb
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Motyw literacki to idea, wątek lub postać utrwalone w kulturze, powtarzające się w utworach literackich.

R1KDkKBhewYHU
1
R1GUoeOZavVjw
Film przedstawia wilka, który wpatruje się w obiektyw kamery, a następnie spogląda w prawą stronę. Jego umaszczenie jest w kilku kolorach: białym, czarnym, szarym, jasnobrązowym. Wilk leży na ziemi. W tle widoczne są zamazane kształty przypominające gałęzie, drzewa oraz jasnoniebieskie niebo. Na filmie pojawia się napis: „Wilk w kulturze kojarzony jest z ciemnością, zniszczeniem, okrucieństwem i agresją”.
1

Wilk w kulturze najczęściej symbolizuje ciemność, noc, zniszczenie, głód, strach, okrucieństwo, agresję. Pisarze w swoich dziełach często wykorzystywali ten motyw, gdy tworzyli negatywne postaci, które stawały na drodze głównych bohaterów.

RNy0MpO1OwpO2
1
R18Ynau5u0sl6
Źródło: Józef Chełmoński, Napad wilków, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

W wyniku takich działań postać wilka w literaturze najczęściej wzbudza w czytelnikach uczucie niepokoju czy nawet przerażenie. Właśnie po takich postaciach odbiorcy oczekują określonego, niewłaściwego zachowania, które ostatecznie zostanie ukrócone, a sam wilk poskromiony i pokonany.

R10cunaFnhIy6
1
RolkNLFaYF5kw
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Istnieje wiele przykładów dzieł literackich, w których wilk został przedstawiony jako postać negatywna. Bajka Czerwony Kapturek CharlesPerraulta [czyt. czarlsa pero] skupia się wokół postaci dziewczynki i wilka, który za wszelką cenę próbuje zaatakować tytułową bohaterkę. Historia nie jest jednak łaskawa dla wilka, bowiem zostaje on pokonany przez gajowego.

Rytq4TatqzDk0
1
RMA89mIbbSphY
Film przedstawia wilka, który spogląda do tyłu, a następnie obraca głowę do przodu. W trakcie obrotu oblizuje się. W jego umaszczeniu pojawiają się odcienie bieli, czerni, szarości i brązu. W tle widoczne są zielone drzewa i krzewy. Na filmie pojawia się tekst: „W baśni "Trzy małe świnki" braci Grimm wilk jest czarnym charakterem, który swoją przebiegłością i skłonnością do przemocy chce zaatakować tytułowych bohaterów”. Film jest bez dźwięku.
1

Podobnie dzieje się w baśni braci Grimm o trzech małych świnkach. W tej historii również wilk próbuje napaść na tytułowych bohaterów, jednak ponosi klęskę.

R12rWGbz2fGzH
1
RvDmgfLM0ksd5
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Taki sposób przedstawiania wilka wykorzystuje również Ignacy Krasicki w swojej bajce Jagnię i wilcy. Tytułowe wilki są bezlitosne. Uosabiają okrucieństwo oraz przemoc. Lekceważą innych i dominują jako silniejsi.

R89i4IwL4PKXR
1
RPX3coykwf8rw
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Motyw groźnego i przebiegłego wilka pojawia się również w Opowieściach z Narnii C.S. Lewisa [czyt. lułisa]. Zwierzę, nazwane w powieści Maugrim [czyt. maurgim], służyło Białej Czarownicy. Wilk jest również szefem Tajnej Policji Królewskiej. Przedstawiona postać jest bardzo zła i okrutna, a zabijanie sprawia jej przyjemność. Wilk więc po raz kolejny jest postacią negatywną, której obawiają się bohaterzy i czytelnicy powieści.

R1RjSMaz0Xn02
1
RDePGImCIl7We
Film przedstawia wilka, który wychodzi spośród zielonych krzewów. W jego umaszczeniu pojawiają się odcienie bieli, czerni, szarości i brązu. Wilk ma otwarty pysk i widoczny jest jego różowy język oraz ostre zęby. Zwierzę rozgląda się na boki, a także wpatruje w obiektyw kamery. Jest ukazane w ruchu – robi półkrąg i znika w prawym dolnym rogu. W tle widoczne są zielone drzewa i krzewy, a także fragmenty brązowych drzew. Na filmie pojawia się tekst: „Jack London w powieści Biały Kieł przedstawia pozytywny obraz wilka, który jest przywiązany do człowieka i nie mógłby mu zrobić krzywdy”. Film jest bez dźwięku.
1

Pomimo wielu przykładów literackich, w których wilk przedstawiany jest jako negatywna postać, można odnaleźć również utwory, w których zwierzę ukazane zostało w inny, bardziej pozytywny sposób. Jednym z takich tekstów jest powieść Biały Kieł JackLondona [czyt. dżaka londona]. Wilk jest silnym osobnikiem, który przepełniony jest szacunkiem i miłością do człowieka. Pomimo cierpień i trudów podejmuje próby zwalczenia swojego instynktu, aby zdobyć uznanie wśród ludzi.

RYcsQQK6jH72z
1
R1LlzO3QOWqYo
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

W pozytywnym świetle ukazany został również wilk w bajce Ignacego Krasickiego pod tytułem Lis i wilk. Zwierzę to okazuje współczucie w stosunku do lisa, który ponosi karę za swoją przebiegłość. Wilk potrafi być więc empatyczny, ale i sprawiedliwy oraz zdrowo oceniający sytuację.

R15tzqYcgN9xH
1
RYCRm0FE9rpsl
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Współcześnie coraz więcej autorów odchodzi od stereotypowego ukazywania wilka, który jest wrogą, pazerną i stale głodną bestią. Przykładem może być seria książek Przygody Wilka Orianne Lallemand [czyt. orianne lallemand], w której przeczytać możemy na przykład O Wilku, który bał się swojego cienia, O Wilku, który miał humory i nie radził sobie z własnymi emocjami czy O Wilku, który chciał się zakochać i, jak inni, również być kochanym.

RooAhkEFYxAJC
1
R1Tvnq0cK7pVW
Film przedstawia wilka, który stoi w otoczeniu zasp śnieżnych. W trakcie ujęcia pochyla nisko głowę, a następnie ją podnosi i spogląda lekko w prawo. W jego umaszczeniu dominują odcienie szarości i bieli. Na jego nosie znajduje się śnieg. W tle widoczne są zarysy krzewów i drzew, które są oprószone śniegiem. Na filmie pojawia się napis: „Wilk w literaturze może być nie tylko groźnym wrogiem ludzi, ale i przyjacielem człowieka”. Film jest bez dźwięku.
1

Motyw wilka w literaturze może ukazywać zwierzę w różny sposób. Dlatego, choć czasami, jak mówi powiedzenie „natura ciągnie wilka do lasu”, nie warto tkwić w stereotypach i czasami sięgnąć po utwory, w których zwierzę to nie jest jedynie groźnym wrogiem, ale i kimś bliskim, kto może stać się przyjacielem człowieka.

Głośność lektora
Głośność muzyki
Polecenie 1

W literaturze i języku funkcjonuje sformułowanie – „człowiek człowiekowi wilkiem”. Wykorzystując informacje zawarte w prezentacji, wyjaśnij, jak rozumiesz te słowa.

RRcUba9REwtbf
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Rozważ, czy „ocieplony” wizerunek wilka jako niezdarnego albo szlachetnego bohatera literackiego przemawia do czytelnika równie silnie jak wilka‑okrutnika.

RM721zpiP1t6u
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Podaj tytuł i autora innego, niewymienionego w prezentacji, tekstu literackiego, w którym pojawia się motyw wilka. Krótko opisz, w jaki sposób ten zwierzęcy bohater został ukazany w utworze.

Rzks5tyMCBycQ
(Uzupełnij).

Zapoznaj się z fragmentem bajki kaszubskiej „Wilcze buty”, a następnie wykonaj poniższe ćwiczenia.

Wilcze butyJerzy Samp
Jerzy Samp Wilcze buty

Spotkali się raz na drodze wilk z lisem, a że wilk był bardzo smutny, więc lis zapytał go o przyczynę tego zmartwienia. Wilk na to:

– Oj, jakże mi źle na tym świecie. Dawniej byłem tak silny, że z łatwością mogłem unieść cztery konie na raz, lecz dziś, z przetrąconym karkiem, nie poradziłbym sobie nawet z jednym.
[…]

Lis, słysząc te narzekania, zastanowił się, a po chwili mówi:

– Nie to jest najgorsze, że ci kark przetrącono, bo z pewnością jeszcze barana udźwigniesz, gorzej, że wciąż musisz biegać boso […].

– Masz rację – odrzekł wilk, spoglądając na swoje łapy – ale któż by mi uszył buty?

– Ostatecznie mógłbym ci je zrobić, kiedyś uczyłem się tego fachu u samego szewca. […] Zamówienie przyjmuję, lecz przecież nie zrobię ci butów z piasku i liści. Musisz najpierw mi przynieść wszystko, co do tej roboty będzie niezbędne, a wówczas otrzymasz to, czego pragniesz.

Wilk zgodził się bez słowa, lis zaś dodał szybko:

– Na początek potrzebny będzie baran, abym z niego zrobił dratwędratwadratwę.

Wilk pobiegł, ukradł szybko barana i przyniósł go lisowi. Ten, mając teraz co jeść, odprawiłodprawićodprawił wilka.

Po paru dniach bosy wilk przyszedł dowiedzieć się, co z butami, a że lis zdążył już zjeść barana, odrzekł mu:

– Oho! Dopiero zrobiłem dratew, musisz mi sprowadzić tu cztery konie, abym wyprawił z nich skóry na buty dla każdej z czterech łap.

Wilk go usłuchał i wnetwnetwnet przywlókł lisowi wszystkie potrzebne konie. Teraz dopiero lis spasł się jak bąk. A kiedy po jakimś czasie naszedł go wilk, by swoje buciska odebrać, rozzuchwalony do reszty lis mówi mu:

– Będzie jeszcze potrzebny wieprzek, a otrzymasz, czegoś pragnął.

Chcąc nie chcąc, wilk spełnił jego wolę, lis zaś tuczył się dalej, póki wilczysko zniecierpliwione tak długim wyczekiwaniem nie zjawiło się ponownie. Teraz z kolei lis zażądał żywicy, która zastąpić miała klej. Kiedy i ta się znalazła, zapewnił swojego klienta, że jutro buty będą gotowe. Gdy wilk odszedł, lis szybko zagotował żywicę w wielkim kuble i czekał.

Następnego dnia przybiega wilk i z daleka woła:

– Dawaj mi tu zaraz buty, bo jak nie, to żywcem cię połknę.

Na to lis odpowiada mu spokojnie:

– Twoje buty są gotowe, wejdź tylko w ten kubeł, a same przylgną ci do łap.

Wilk uczynił, jak mu „szewc” nakazał, żywica przylepiła mu się do łap, a kiedy wydostał się z kubła, przyjrzał się nowym butom. Lis zaś chwalił swoje dzieło:

– A widzisz, jak dobrze leżą ci moje błyszczące buciki, żaden szewc nie zrobiłby tego lepiej ode mnie.

Wilczysko oglądało je ze wszystkich stron, kręciło łbem i cieszyło się w gruncie rzeczy, że nie będzie odtąd już boso biegać po lesie.
Gdy wracał przez pola, wytropili go ratajeratajrataje i zaczęła się pogoń. Wilk uciekał co sił, ci jednak dopędzili go wkrótce i otoczony ze wszystkich stron nie miał innego wyjścia, jak ratować się ucieczką przez jezioro. Rzucił się do wody i przepłynął jezioro wpław. Dopłynąwszy na drugi brzeg, ze zdziwieniem i smutkiem stwierdził, że żywica rozpuściła się w wodzie i znów jest bosy jak przedtem, lecz z usług lisiego szewca już nigdy więcej nie skorzystał.

Wilcze_buty Źródło: Jerzy Samp, Wilcze buty, [w:] tegoż, Zaklęta stegna. Bajki kaszubskie, Gdańsk 1985, s. 33–35.
Ćwiczenie 1

Określ typ narracji w bajce Wilcze buty. Uzasadnij swoją odpowiedź.

R1LaW1SRVGcwr
(Uzupełnij).
R1VpHpQriNUcb
Ćwiczenie 2
Uporządkuj chronologicznie wydarzenia przedstawione w bajce Wilcze buty. Elementy do uszeregowania: 1. Spotkanie wilka i lisa na drodze., 2. Roztopienie się butów., 3. Sprowadzenie koni., 4. Dostarczenie żywicy., 5. Przyniesienie barana., 6. Ucieczka przez jezioro., 7. Propozycja lisa., 8. Pogoń za wilkiem., 9. Przymiarka nowych butów., 10. Zadowolenie wilka., 11. Skargi wilka.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R10cIUjTN8n89
Ćwiczenie 3
Łączenie par. Na podstawie przytoczonego fragmentu oceń prawdziwość podanych stwierdzeń. Wybierz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F, jeśli jest fałszywe.. Buty były potrzebne wilkowi.. Możliwe odpowiedzi: P, F. Lis najadł się kosztem wilka.. Możliwe odpowiedzi: P, F. Wilk okazał się groźną bestią.. Możliwe odpowiedzi: P, F. Lis został ukarany za swoje kłamstwa.. Możliwe odpowiedzi: P, F. Bohaterowie bajki uosabiają cechy ludzkie.. Możliwe odpowiedzi: P, F
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RNsybmTRZ5vIf
Ćwiczenie 4
Przyporządkuj cechy do bohaterów bajki Wilcze buty. Lis Możliwe odpowiedzi: 1. podstępny, 2. sprytny, 3. niecierpliwy, 4. naiwny, 5. inteligentny, 6. fałszywy, 7. przebiegły, 8. niemądry, 9. łatwowierny, 10. kłamliwy, 11. groźny Wilk Możliwe odpowiedzi: 1. podstępny, 2. sprytny, 3. niecierpliwy, 4. naiwny, 5. inteligentny, 6. fałszywy, 7. przebiegły, 8. niemądry, 9. łatwowierny, 10. kłamliwy, 11. groźny
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RYQnFUX5xv59Q
Ćwiczenie 5
Zaznacz pouczenie, które wynika z bajki Wilcze buty. Możliwe odpowiedzi: 1. należy się pogodzić z własną naturą i możliwościami
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R87DZazoj2Nb2
Ćwiczenie 6
Zaznacz słowa wartościujące występujące w tekście bajki Wilcze buty. Możliwe odpowiedzi: 1. smutny, 2. zmartwienie, 3. silny, 4. rozzuchwalony, 5. zniecierpliwione, 6. spokojnie, 7. błyszczące, 8. wszystkie, 9. ponownie
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 7

Nazwij środek stylistyczny, jaki zastosowano w wyrazach wilczysko oraz buciska i określ jego funkcję.

RjyqbyPXojFDQ
(Uzupełnij).
RClyMaBW0rFBY
Ćwiczenie 8
Połącz związki frazeologiczne dotyczące wilka z ich objaśnieniami. bajka o żelaznym wilku Możliwe odpowiedzi: 1. patrzeć (na kogoś) wrogo, z niechęcią, nieprzychylnie, 2. ktoś umiejętnie ukrywający swój zły charakter, swoje złe zamiary; obłudnik, 3. doświadczony marynarz, 4. opowiadanie o czymś, co wydaje się nieprawdopodobne, nierealne, w co trudno uwierzyć, 5. bardzo głodny, 6. przeziębić się, siedząc na czymś zimnym głodny jak wilk Możliwe odpowiedzi: 1. patrzeć (na kogoś) wrogo, z niechęcią, nieprzychylnie, 2. ktoś umiejętnie ukrywający swój zły charakter, swoje złe zamiary; obłudnik, 3. doświadczony marynarz, 4. opowiadanie o czymś, co wydaje się nieprawdopodobne, nierealne, w co trudno uwierzyć, 5. bardzo głodny, 6. przeziębić się, siedząc na czymś zimnym patrzeć (na kogoś) wilkiem Możliwe odpowiedzi: 1. patrzeć (na kogoś) wrogo, z niechęcią, nieprzychylnie, 2. ktoś umiejętnie ukrywający swój zły charakter, swoje złe zamiary; obłudnik, 3. doświadczony marynarz, 4. opowiadanie o czymś, co wydaje się nieprawdopodobne, nierealne, w co trudno uwierzyć, 5. bardzo głodny, 6. przeziębić się, siedząc na czymś zimnym wilk morski Możliwe odpowiedzi: 1. patrzeć (na kogoś) wrogo, z niechęcią, nieprzychylnie, 2. ktoś umiejętnie ukrywający swój zły charakter, swoje złe zamiary; obłudnik, 3. doświadczony marynarz, 4. opowiadanie o czymś, co wydaje się nieprawdopodobne, nierealne, w co trudno uwierzyć, 5. bardzo głodny, 6. przeziębić się, siedząc na czymś zimnym wilk w owczej skórze Możliwe odpowiedzi: 1. patrzeć (na kogoś) wrogo, z niechęcią, nieprzychylnie, 2. ktoś umiejętnie ukrywający swój zły charakter, swoje złe zamiary; obłudnik, 3. doświadczony marynarz, 4. opowiadanie o czymś, co wydaje się nieprawdopodobne, nierealne, w co trudno uwierzyć, 5. bardzo głodny, 6. przeziębić się, siedząc na czymś zimnym złapać wilka Możliwe odpowiedzi: 1. patrzeć (na kogoś) wrogo, z niechęcią, nieprzychylnie, 2. ktoś umiejętnie ukrywający swój zły charakter, swoje złe zamiary; obłudnik, 3. doświadczony marynarz, 4. opowiadanie o czymś, co wydaje się nieprawdopodobne, nierealne, w co trudno uwierzyć, 5. bardzo głodny, 6. przeziębić się, siedząc na czymś zimnym
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 9

Wyjaśnij, czy sposób przedstawienia wilka w bajce Jerzego Sampa jest zgodny z obowiązującym stereotypemstereotypstereotypem i wizerunkiem zapisanym w literaturze.

RzgeviArLZfhr
(Uzupełnij).

Słownik

dratwa
dratwa

nić konopna lub lniana, używana przez szewców i rymarzy

odprawić
odprawić

pozbyć się kogoś, nie spełniwszy jego próśb lub żądań

rataj
rataj

chłop zatrudniany na folwarku; parobek

stereotyp
stereotyp

uproszczony i zabarwiony wartościująco – pozytywnie, neutralnie lub negatywnie (zazwyczaj stereotypowe wyobrażenia mają charakter negatywny) – obraz rzeczywistości, utrwalony w świadomości człowieka

wnet
wnet

wkrótce

Notatki ucznia

RY0d8ahOhNbOm
(Uzupełnij).

Bibliografia

Kopaliński W., (2006), Słownik symboli, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.

Ratajczak W., (2006), Słownik motywów literackich, Poznań: Wydawnictwo Nakom.

Samp J., (1985), Zaklęta stegna. Bajki kaszubskie, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko‑Pomorskie.

Vargas W., (2020), Bestiariusz. Zwierzęta, Olszanica: Wydawnictwo Bosz.