Niepokój i skomplikowanie formy w rzeźbie manierystycznej
Ważne daty
1510 lub 1520‑1600 - okres trwania manieryzmu
1532‑1534 – rzeźba Zwycięstwo z nagrobka Juliusza II autorstwa Michała Anioła
1500‑1571 – lata życia Benvenuto Celliniego
1538‑1545 – praca Celliniego na dworze Franciszka I
1540‑43 – Solniczka Franciszka I Benvenuta Celliniego
1545‑1554 – rzeźba Perseusz z głową Meduzy Celliniego
1524‑1608 – lata życia Giovanniego da Bologny
1580 – Merkury Giambologny, Museo Nazionale del Bargello, Florencja
1581‑1583 – Porwanie Sabinek Giovanniego da Bologny
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
b) w rzeźbie: bryły, kompozycji, faktury, relacji z otoczeniem,
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
wskazywać inspiracje dla twórców rzeźb manierystycznych;
rozpoznawać dzieła rzeźbiarskie z okresu manieryzmu;
określać cechy charakterystyczne rzeźby manierystycznej;
dokonać analizy formalnej dzieł rzeźbiarskich;
łączyć dzieło z jego autorem i miejscem, w którym się znajduje;
dokonać analizy porównawczej rzeźb.
Figura serpentinata Michała Anioła – przezwyciężenie renesansu
Manieryzm jako okres stylistyczny w sztuce europejskiej sytuuje się między dojrzałym renesansem a barokiem. Najczęściej przyjmuje się, że przypada na czas od około 1510 lub 1520 do 1600 roku. W rzeźbie, podobnie jak w malarstwie i architekturze, był skutkiem stylistycznej ewolucji dojrzałego renesansu, a jego pierwszych przejawów należy doszukiwać się u Michała Anioła, który do swoich późnych figur wprowadził ruch, dynamikę, ekspresję wyrazu twarzy i skręcenie ciał postaci, figura serpentinatafigura serpentinata, którego pierwszym przykładem jest Zwycięstwo (1532‑1534) z nagrobka Juliusza II (1545) alegoryczna rzeźba o wyrafinowanej formie, niekończącym się ruchu.
Na podstawie analizy rzeźby Zwycięstwo Michała Anioła wypisz wyrażenia, które wykraczają poza cechy renesansowe.
Ambitne realizacje Benvenuta Celliniego
Dojrzały manieryzm reprezentują rzeźby Benvenuta Celliniego (1500‑1571), artysty urodzonego we Florencji, od 1519 roku rozpoczął karierę w Rzymie, gdzie pracował dla dwóch papieży: Klemensa VII i Pawła III. W 1527 artysta wyjechał do Florencji i Mantui, gdzie pracował dla księcia Gonzagi. W 1528–34 przebywał ponownie w Rzymie, a po podróżach do Florencji, Neapolu i Padwy oraz pobycie we Francji wrócił do Florencji. Z tego okresu pochodzi Perseusz z głową Meduzy - rzeźba zamówiona przez Kosmę I dla upamiętnienia przyjęcia tytułu księcia, zrealizowana między 1545 a 1554 rokiem.
Florencki Perseusz z głową Meduzy
Od 1538 roku Cellini przebywał we Francji, gdzie w latach 1540‑1545 pracował na zamku królewskim w Fontainebleau jako nadworny rzeźbiarz, dekorator i architekt króla Franciszka I Walezjusza. Najbardziej znanym i jedynym zachowanym dziełem złotniczym Celliniego z tego okresu jest Solniczka, zaprojektowana początkowo dla kardynała Ippolita d‘Este, który ze względu na koszty wycofał się z przedsięwzięcia, a ostatecznie jej wykonanie zlecił artyście król Francji, Franciszek I. To misterne i niezwykłe dzieło powstałe w latach 1540–1543, waży 5 kg oraz ma około 33 cm długości i 26 cm wysokości.
Była owalna w kształcie, wysoka na około 30 centymetrów, obrobiona całkowicie w złocie za pomocą rylca (...) Ziemię uformowałem jako kobietę w całym jej pięknie a przy niej stoi bogato ozdobiona świątynia. W drugą dłoń bogini włożyłem rośliny przelewające się dzięki naturalnej okazałości. Poniżej postaci, w części reprezentującej ziemię, przedstawiłem najwspanialsze zwierzęta. W części morskiej stworzyłem tak wiele gatunków ryb i muszli, ile można było przedstawić na tak małej powierzchni.
Źródło: https://www.skarbiecmennicy.pl/catalog/product/view/id/8870 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Wirtuozeria w rzeźbach Giovanniego da Bologny
Giovanni da Bologna (1524‑1608), zwany także Giambologna, należy do jednego z najsłynniejszych rzeźbiarzy późnego manieryzmu. Urodzony we Flandrii, prawie całe życie spędził we Włoszech, gdzie przebywał od 1555 roku, najpierw w Rzymie, skąd szybko przeprowadził się na stałe do Florencji. Został objęty mecenatem rodziny Medyceuszy, dla których rzeźbił liczne posągi. Największą sławę zyskały dzieła o tematyce mitologicznej, które potwierdzają doskonałość warsztatową artysty i ewolucję jego twórczości, opartej na wyszukanych formach, śmiałych pozach i dynamice. Manierystyczny charakter posiada rzeźba Merkury z 1580 roku, przedstawiająca zrywającego się do lotu posłańca bogów, patrona kupców i pasterzy. Giambologna oddał krótkotrwały moment ruchu, opierając się na wytwornym rysunku postaci.
Merkury zrywający się do lotu
W latach 1581‑1583, na zlecenie Medyceuszy Giambologna wykonał Porwanie Sabinek, uznawane za największe osiągnięcie artysty. Temat porwania Sabinek był popularny już w czasach renesansu, a szczególnym zainteresowaniem cieszył się w manieryzmie i potem w baroku, gdyż, ze względu na dynamiczny temat, dawał możliwość do zaprezentowania możliwości artystycznych.
Porwanie Sabinek
Kiedy Romulus stworzył gaj asylum, i ogłosił że ktokolwiek do niego wejdzie, choćby popełnił największą zbrodnię, będzie czuł się bezpieczny i zostanie obywatelem miasta. Zewsząd zaczęli przybywać złoczyńcy, łotry i złodzieje. Za ich pomocą Romulus obwarował miasto.
Nagle wszyscy zauważyli, ze w tym pięknym państwie brak jest kobiet. Romulus więc wybrał co przystojniejszych mężczyzn ubrał się w strojne szaty i wyprawił się do okolicznych plemion. Ale nikt nie chciał ich przyjąć, wszędzie zamykano przed nimi bramy.
Romulus postanowił poczekać aż inne plemiona zapomną o pochodzeniu jego kompanów. I tak po kilku latach rozesłał zaproszenia na wielka ucztę połączoną z polowaniami i festynami. Zewsząd przybyli mężczyźni i kobiety. Niczego nie brakowało a wino lało się strumieniami. Nagle Romulus dał znak i każdy z jego ludzi porwał tę kobietę, przy której stał.
Poszkodowani mężowie, ojcowie i bracia zebrali się razem i ruszyli zbrojnie na Rzym. Prym wiedli Sabinowie, którzy najwięcej ucierpieli, ponieważ Rzymianie porwali najwięcej Sabinek. Na czele wojsk stał Tytus Tacjusz. Kiedy jego wojska były już na przedmieściach kobiety, które zdążyły już przywiązać się do rabusiów, rzuciły się pomiędzy walczące szeregi. Płaczem i prośbami namówiły ojców, mężów i braci do rozejmu. Od tamtej pory Sabinowie i Rzymianie złączyli się w jedno państwo. Romulus władał zgodnie z Titusem Tatiusem.
Mitologia rzymska według Jana Parandowskiego, Porwanie Sabinek, źródło: http://www.mitologia1.ubf.pl/news.php?readmore=18 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Na grupę rzeźbiarską o wysokości ok. 410 cm (bez podstawy) składają się trzy pełnoplastyczne figury zespolone w jedną całość. Aby przedstawić gwałtowność ruchów, Giambologna zastosował efekt figura serpentinatafigura serpentinata. Postacie skręcił rzeźby, wiążąc je i komplikując formę w taki sposób, że oglądający zmuszony jest do obejścia rzeźby, by dokonać jej całościowej analizy.
Figura serpentinata w Porwaniu Sabinek
Rozpoznaj postacie mitologiczne. W pola pod ilustracjami wpisz ich imiona.
Kogo mecenasami byli: papież Klemens VII, papież Paweł III, król Franciszek I? Imię i nazwisko rzeźbiarza wpisz w puste pole.
..................................
Rozpoznaj autorów dzieł. W pola pod ilustracjami wpisz nazwiska rzeźbiarzy.
Dziełom przypisz ich zleceniodawców. Obok dzieł i autorów wpisz mecenasów.
Zwycięstwo Michała Anioła - ....................
Solniczka Benvenuta Celliniego - ........................
Porwanie Sabinek Giambologny - ....................
Rozpoznaj alegorie w przedstawionych dziełach. Przeciągnij kafle z opisami we właściwe miejsca
Cztery wiatry i pory dnia, Dzień i Noc, Zwycięstwo
Do dzieł dobierz miejsca, w których się znajdują.
Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Loggia dei Lanzi, Florencja, Loggia dei Lanzi, Florencja, Museo Nazionale del Bargello, Florencja
| Benvenuto Cellini, „Perseusz z głową Meduzy” | |
| Benvenuto Cellini, „Solniczka Franciszka I” | |
| Giovanni da Bologna, „Merkury” | |
| Giovanni da Bologna, „Porwanie Sabinek” |
Wskaż odpowiedzi związane z Porwaniem Sabinek Giambologny.
- kompozycja dynamiczna
- kompozycja spiętrzona
- kompozycja wielofiguralna
- figura serpentinata
- kompozycja zwarta
- kompozycja statyczna
- zastosowanie kontrapostu
- kompozycja rozczłonkowana
Słownik pojęć
(od wł. serpente – wąż) zasada kompozycyjna charakteryzująca się takim ułożeniem ciał postaci, że tworzą one rodzaj spirali, często o wręcz nienaturalnie skręconej formie; ma to na celu nadanie dziełu dynamizmu; układ stosowany głównie we włoskiej sztuce manierystycznej (niekiedy również barokowej), ale swoją genezą sięga starożytnej Grecji.
(gr. pétasos, łac. pĕtăsŭs) kapelusz o niskim denku i z dużym rondem noszony w starożytnej Grecji
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Jones A.F., Wstęp do historii sztuki, Poznań 1992
Kubalska‑Sulkiewicz K., Bielska‑Łach M., Manteuffel‑Szarota A., Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2007
Levey M., Dojrzały renesans, Warszawa 1980
Shaerman J., Manieryzm, Warszawa 1970
https://matura-z-historii-sztuki.pl/wloskie-terminy-historia-sztuki/ (dostęp z dnia 31.03.2018)