Niezadowolenie zebry
Scenariusz zajęć
I etap edukacyjny, edukacja wczesnoszkolna
Temat: Niezadowolenie zebry
Treści kształcenia:
Uczeń:
Potrafi twórczo i krytycznie myśleć, rozwiązywać problemy, podejmować decyzje, pokonywać trudności o charakterze praktycznym – treści rozszerzające,
Współpracuje z innymi w zabawie, w nauce szkolnej i w sytuacjach życiowych; przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz świecie dorosłych; wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników (formy grzecznościowe) – edukacja społeczna (5.4),
Uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji – edukacja polonistyczna (1.1a),
Uczestniczy w rozmowach, także inspirowanych literaturą: zadaje pytania, udziela odpowiedzi, prezentuje własne zdanie i formułuje wnioski; poszerza zakres słownictwa i struktur składniowych – edukacja polonistyczna (1.3c),
Podejmuje działalność twórczą, posługując się takimi środkami wyrazu plastycznego jak: kształt, barwa, faktura w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni (stosując określone materiały, narzędzia i techniki plastyczne) – edukacja plastyczna (4.2b).
Cele operacyjne:
Uczeń:
Myśli twórczo i krytycznie,
Rozwiązuje problemy i pokonuje trudności o charakterze praktycznym,
Podejmuje decyzje,
Uważnie słucha,
Współpracuje z innymi w nauce szkolnej,
Udziela odpowiedzi i prezentuje własne zdanie.
Nabywane umiejętności:
Uczeń:
Umie myśleć twórczo i krytycznie,
Potrafi rozwiązywać problemy i pokonywać trudności,
Dyskutuje i podejmuje decyzje,
Działa w sposób twórczy,
Umie zaprezentować własne zdanie,
Współpracuje w zespole,
Uważnie słucha i korzysta z przekazanych informacji.
Środki dydaktyczne:
Zasoby multimedialne: nagranie wiersza Hanny Niewiadomskiej pt*. Zebra*, karty pracy (W paski i w kratkę oraz Spełnione życzenie zebry),
Komputer z głośnikami,
Grube pisaki (markery o szerokich końcówkach) i kredki – tłuste pastele,
Myślowe kapelusze,
Tablica, kreda/pisak,
Wizytówki na stoliki z napisami „Jest biała w czarne paski” oraz „Jest czarna w białe paski”,
Materiał źródłowy: Jan Rurański, Dlaczego zebra jest w paski, czyli odpowiedzi na głupie pytania, Warszawa 1988,
Maty lub karimaty.
Metody nauczania:
Problemowe: aktywizujące – dyskusja (sześć myślowych kapeluszy Edwarda de Bono),
Praktyczna: metoda przewodniego tekstu,
Waloryzacyjna: ekspresyjna.
Formy pracy:
Indywidualna jednolita,
Indywidualna zróżnicowana,
Grupowa jednolita,
Zbiorowa jednolita.
Przebieg zajęć:
1. Prowadzący zajęcia wita uczniów i prosi ich, żeby usiedli wygodnie i uważnie wysłuchali nagrania recytacji wiersza Hanny Niewiadomskiej pt. Zebra. Następnie nauczyciel sprawdza zrozumienie tekstu. Jeśli pojawi się taka potrzeba, odtwarza nagranie jeszcze raz. Uczniom z trudnościami słuchowymi (obniżona percepcja słuchowa, niedosłuch) lub z problemami ze skupieniem uwagi można wręczyć wydruk z wierszem, tak aby w trakcie odtwarzania materiału mogli w razie potrzeby jednocześnie śledzić tekst.
Nauczyciel zadaje pytania sprawdzające, zwracając szczególną uwagę na aktywizację uczniów z deficytami w zakresie uzdolnień do nauki literatury i czytelniczych oraz mających trudności z koncentracją:
Do kogo przyszła zebra?
Jakie zebra miała zmartwienie?
O co zebra prosiła malarza?
Co zrobił malarz?
2. Prowadzący przygotowuje tabelę na tablicy. Tabela składa się z dwóch rubryk. W jednej widnieje napis: „Biała w czarne paski”, a w drugiej: „Czarna w białe paski”.
3. Nauczyciel rozdaje uczniom kartę pracy W paski i w kratkę z narysowaną zebrą. Stawia przed klasą pytanie problemowe: „Czy zebra jest biała w czarne paski, czy też – czarna w białe paski?”. Daje dzieciom kilka chwil na przemyślenie opinii, a następnie prosi je o zaznaczenie swojego sądu w odpowiedniej kolumnie tabeli. Uczniowie zgodnie ze swoją decyzją zajmują miejsca przy stolikach wcześniej oznaczonych wizytówkami: „Jest biała w czarne paski” lub „Jest czarna w białe paski”.
(Gdyby się okazało, że któraś grupa dyskusyjna jest zbyt liczna, należy ją podzielić na dwie mniejsze. Podzielone grupy dyskutują nad tym samym zagadnieniem).
4. Prowadzący zajęcia w celu rozstrzygnięcia omawianej kwestii proponuje dzieciom metodę sześciu myślowych kapeluszyIndeks górny 11, która jest szczególnie przydatna wówczas, gdy uczniowie muszą współpracować ze sobą i zgodnie ze swoimi predyspozycjami brać udział w rozwiązywaniu problemów. Myśli i poglądy przedstawiane są wtedy w sposób bardzo uporządkowany, co zwiększa szansę wypracowania dużej liczby korzystnych rozwiązań.
W tym zadaniu wykorzystano pięć sposobów myślenia, dlatego nauczyciel przygotowuje:
Dwa kapelusze niebieskie (jeden kapelusz w grupie) – dziecko zakładające niebieski kapelusz kieruje dyskusją i podsumowuje ją. Należy do tej roli wybrać ucznia przejawiającego uzdolnienia przywódcze.
Cztery kapelusze białe (dwa kapelusze w grupie) – uczniowie noszący białe kapelusze odgrywają rolę „komputerków” – zapisują fakty/głosy w dyskusji i wspomagają się wzajemnie w zapisywaniu pomysłów. Mogą korzystać z komputera. Te kapelusze powinni nosić uczniowie uzdolnieni matematycznie, którzy przejawiają umiejętność logicznego myślenia i skłonność do jasnych, racjonalnych rozwiązań, a w parze z nimi uczniowie z trudnościami w matematyce.
Dwa kapelusze żółte (jeden kapelusz w grupie) – osoba w żółtym kapeluszu wskazuje na zalety rozwiązania. Należy do tego zadania wybrać uczniów uzdolnionych towarzysko.
Zielone kapelusze (liczba zależna od liczebności dzieci w klasie – tyle, ile trzeba, żeby wszyscy uczniowie brali udział w dyskusji) – zielony kapelusz wskazuje na osobę myślącą twórczo; zadaniem twórcy jest wskazywanie zupełnie nowych, oryginalnych pomysłów.
Dwa kapelusze czarne (jeden kapelusz w grupie) – czarny krytykuje, widzi braki w rozwiązaniu; tę rolę powinni odegrać uczniowie uzdolnieni towarzysko, którzy będą potrafili podejść do zadania z humorem.
Kapelusze można wykonać z kolorowego papieru metodą składania – początkowe etapy składania łódki. Mogą to też być małe kapelusiki wycięte z kartonu, które uczniowie przypinają do ubrania. Na jednych i drugich należy przykleić informację o sposobie myślenia. Kapelusiki mogą wykonać dzieci w ramach zajęć technicznych lub też może to być dodatkowe zadanie dla uczniów uzdolnionych plastycznie. Kapelusze można wykorzystywać wielokrotnie.
Praca w grupach – uczeń w niebieskim kapeluszu kieruje dyskusją i podsumowuje ją; dzieci w kapeluszach zielonych podają argumenty uzasadniające wybór; w czarnych – krytykują pomysły; w żółtych – wskazują zalety rozwiązania; w białych – zapisują wszystkie argumenty, nawet te, które wydają się bezsensowne.
Nauczyciel dba o to, żeby żaden pomysł nie został wyśmiany, i określa czas dyskusji.
Następnie uczniowie w białych kapeluszach przedstawiają zapisane propozycje swojej grupie, która poprzez głosowanie wybiera trzy najlepsze argumenty – każdy uczestnik grupy ma tylko jeden głos.
5. Podsumowanie zadania: liderzy w niebieskich kapeluszach prezentują wybrane argumenty całej klasie. Nauczyciel podsumowuje wyniki rozwiązania, a następnie prowokuje uczniów do myślenia, zadając pytanie: „Dlaczego zebra jest w paski?”.
Prowadzący zajęcia przytacza ciekawostkę zaczerpnietą z książki Jana Rurańskiego pt. Dlaczego zebra jest w paski, czyli odpowiedzi na głupie pytania:
„Zoologowie, poszukując odpowiedzi na pytanie: «Dlaczego zebra jest w paski?», odkryli rzecz zaskakującą. Muchy tse‑tse, roznoszące groźne dla ludzi i zwierząt choroby, omijają przedmioty pomalowane w czarno‑białe pasy. Może więc zebra nosi swoje paski dla ochrony przed tym niebezpiecznym owadem? Otóż w przyrodzie jest regułą, że wiele organizmów żywych przejawia bardzo wyraźne związki między środowiskiem, w którym żyje, a ubarwieniem ciała. Najczęściej zwierzę ma taką barwę, jaka dominuje w otoczeniu. Z przedstawionej reguły wypływa żarcik, że być może zebra urodziła się i wychowała na przejściu dla pieszych”.
Nauczyciel zachęca uczniów do wypowiedzenia swojej opinii dotyczącej ciekawostki.
6. Zadanie z kartą pracy W paski i w kratkę.
Prowadzący zajęcia rozdaje czarne markery z szeroką końcówką i poleca, żeby uczniowie najprostszym sposobem przemalowali zebrę w kratkę. Powinni oni sami odkryć właściwy sposób. Po wykonaniu zadania dzieci dzielą się swoimi pomysłami.
7. Ćwiczenie relaksacyjne.
Uczniowie przyjmują najwygodniejszą dla siebie pozycję: leżą na podłodze (np. na karimatach) lub na ławkach z zamkniętymi oczami. Prowadzący zajęcia ponownie włącza nagranie wiersza Zebra. Po wysłuchaniu utworu nauczyciel zadaje uczniom pytanie: „Jak zebra chciała wyglądać?”.
8. Karta pracy Spełnione życzenie zebry.
Nowym zadaniem jest działanie twórcze inspirowane następującym fragmentem wiersza:
„Chcę mieć smugi kolorowe,
Tu niebieskie, tam różowe.
Mam być pięknie ubarwiona,
Jak papuga, nie jak wrona.
Grzywkę proszę na czerwono,
A kopytka na zielono.
Zaś ogonek, choć cieniutki,
W kolorowe chcę mieć nutki”.
Prowadzący rozdaje uczniom karty pracy Spełnione życzenie zebry, zawierające rysunek konturowy zebry bez pasków. Dzieci mają pokolorować rysunek w taki sposób, by bohaterka utworu wyglądała na nim zgodnie z życzeniem wyrażonym w wierszu.
9. Przygotowanie wystawy prac uczniów.
Dzieci wybierają najlepsze według nich rysunki i uzasadniają swoje wybory. Nauczyciel powinien zwracać uwagę także na walory prac uczniów mniej uzdolnionych plastycznie.
Następnie uczniowie dopinają do ekspozycji zebry w kratkę i zebry w paski.
Prowadzący zajęcia zadaje pytania:
Która zebra według was jest najładniejsza?
Czy chcielibyście oglądać w naturze takie zebry?
Jak sądzicie, czy wszystkie zebry byłyby zadowolone z takiego wyglądu?
Jak uważacie, dlaczego zebra z wiersza chciała zmienić swój wizerunek?
10. Podsumowanie zajęć.
Nauczyciel inspiruje dzieci do swobodnych wypowiedzi:
Najciekawszym fragmentem zajęć była/było…
Największą trudność sprawiało mi…
Dowiedziałam/dowiedziałem się…
11. Prowadzący zajęcia przedstawia chętnym dzieciom zadanie domowe, którego istotą ma być przygotowanie ciekawej informacji o zebrach.
Nauczyciel, który chce zachęcać uczniów do wykonywania zadań indywidualnych, rozwijających zainteresowania, powinien stworzyć w klasie warunki do prezentacji tych prac na kolejnych zajęciach.
Uwagi:
Tekst wiersza Hanny Niewiadomskiej pt. Zebra do wydrukowania dla uczniów z trudnościami słuchowymi (obniżona percepcja słuchowa, niedosłuch) lub z problemami ze skupianiem się.
Hanna Niewiadomska Zebra
Przyszła zebra do malarza.
– Moja barwa mnie przeraża!
Dłużej już tak być nie może,
Ktoś zapomniał o kolorze!
Chociaż jestem jeszcze mała,
Nie chcę być wciąż czarno‑biała.
Wizerunek zmienić muszę,
W czarnych pasach już się duszę.
Chcę mieć smugi kolorowe,
Tu niebieskie, tam różowe.
Mam być pięknie ubarwiona,
Jak papuga, nie jak wrona.
Grzywkę proszę na czerwono,
A kopytka na zielono.
Zaś ogonek, choć cieniutki,
W kolorowe chcę mieć nutki.
Malarz szybko zjadł śniadanie,
Zaczął zebry malowanie.
Lecz się bardzo denerwował
I ją w kratę pomalował.
Ale czy to być tak może?
Widział zebrę ktoś w kolorze?
I do tego w szkocką kratkę,
Jak spódniczkę czy makatkę?
Sześciu kapeluszom w różnych kolorach odpowiada sześć różnych sposobów myślenia:
– NIEBIESKI to tzw. dyrygent orkiestry, ktoś, kto przewodniczy całej dyskusji. To do niego należy kontrolowanie przebiegu spotkania, przyznawanie głosu poszczególnym mówcom, jak też podsumowywanie dyskusji,
– ZIELONY to tzw. innowator, osoba myśląca twórczo. Zadaniem twórcy jest wskazywanie zupełnie nowych, oryginalnych pomysłów,
– ŻÓŁTY to tzw. optymista, który patrzy na sprawy przez „różowe okulary”. Jest bardzo pozytywnie nastawiony, wskazuje na zalety i korzyści danego rozwiązania,
– BIAŁY to tzw. mały komputerek, który zajmuje się wyłącznie faktami, liczbami i ma do nich podejście obojętne, nie wydaje żadnych opinii,
– CZARNY to tzw. pesymista. Jeśli padają różne opinie – natychmiast je krytykuje. Widzi braki, zagrożenia i niebezpieczeństwa w proponowanym rozwiązaniu,
– CZERWONY to człowiek emocjonalny, ktoś, kto przekazuje swoje odczucia na gorąco, kierując się intuicją.
Zob. Jadwiga Krzyżewska, Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej, Suwałki 1998, s. 85.↩